장음표시 사용
172쪽
Omnis, quicumque incipit cuiuscumque generis orationem, haec tria in principiis adhibere debet: ut auditores faciat attentos, bellivolos, dociles. Ergo ilic Cicero facit dociles auditores, cum, quid sit eloquentia, s ostendit: attentos, cum dicit se de eloquentia dicturum, re scilicet magna: benivolos, si quidem ostendit futurum ei commodum, qui his artibus suerit edoctus. Eloquentia igitur qualis sit per se ipsam non ostendit, sed est capax qualitatis, quam non in se habet, sed accipit ab agente. Nam ut cuiuscumque ingenium fuerit eius, qui ea utitur, proinde qualis sit velio quid faciat demonstrat. Ergo quoniam quiris mediocriter sapiens potest videre eloquentiam, si in homine stulto sit, malam esse. 8i in sapiente. bonam eMe, propterea Cicero non utrum honum an malum sit eloquentia
quaerit, Sed utrum plus boni an plus mali habeat ostendit. Tractat autem
in principiis quattuor thesis: unam talem, studendum esse Sapientiae cumla eloquentia: aliam, parum prodesse solam Sapientiam. tamen prodesSe: tertiam, multum nocere eloquentiam, si sine sapientia sit. Et quia potest dici: ergo eloquentiae studendum non est ' nam ubique sapientiam laudas , respondetur studendum esse eloquentiae . quia per eloquentiam vim suam sapientia exserit necessario. 0uarta thesis: studendum esse eloquentiae, sed tamenta quae sit mixta sapientiae. Animadvertere tamen debemus in principiis deliberationis propositionem, partes propositionis. exsecutionem partium, postremam vero Sententiam, quod diligenter attendenti facile cognitu est. Sed antequam ad id, unde coepit Cicero, veniamus, dicendum primum videtur, quid sit ars, deinde quid intersit inter artem et virtutem. Ars est, quae significan-ra liam sui plenam non hahet, sed intellegitur ad aliquid pertinere: non enim, ut codice nominato scimus statim quid sit codex, ita mox Scire possumus, quid sit ars, nisi additum fuerit cuius ars, poeticae, grammaticae, eloquentiae. Virtus est animi habitus, in naturae modum rationi consentaneus, et ideo in
naturae modum: duobus enim constamus, anima et ci rpore. Anima inmortam lis est. Si inmortalis est, a divinis descendit: si a divinis descendit, persecta est Sed acies quamvis persectae animae quodam corporis crasso tegmine inrelitiir et circumfunditur, et ita th, ut quandam oblivionem sui capiat. Cum
. Iai in Spioiri. Rom. V, p. XI.b magnaJ his incipu D. in quo primum folii pertu ' 6 si quidem D. tu coni. Oreui: siquidem quia BF 7 eloquentia D ipsam BDF: ipsa D 9 fueritis a. t. perinde B9 14 theseis O l6 sit DF: ea sit BO II non esse
DBF, sed esse in D corr. eae est, ut apparet 2l deliberationis. propositionum paries . exsecutionem ea. Ap. postremo BFO 22 cognitum F eι eorr. D 26 ut D addis a. l. m. 2 vel : uelut BFo 27 cuius ars poeticae D sup. ars additum artis : cuius artis ars B eorr. ut ars poeticae BF, cuius ars, ut ars poet. O
173쪽
vero studio ac disciplina veluti d0tegi coeperit atque nudari, tunc in naturae
suae modum animi habitus revertitur atque revocatur. Hanc virtutem Plato dicit nutic arte fieri . nunc cum hominibus nasci, nunc exercitatione confici. nunc a deo dari. Haec virtus in rhetoricis a Cicerone padem ponitur iluae
sapientia. Alibi vero. id est in libris de re publica, ab eodem Cicerone illas virtus dicitur quae prudentia. Virtus igitur habet partes quattuor, prudentiam,
iustitiam. sortitudinem, temperantiam. Prudentia est rerum bonarum et malarum per omne tempus scientia. Iustitia est animi habitus ita informatus. ut omnibus meritis tribuat dignitatem. Fortitudo est con ςiderata periculorum suscoptio et laborum perpessio. Temperantia est animi rii ea res inuti- ioles atque inhonestas victrix ac pudiea dominatio. tiarum partium partes in consequentibus cognoscemus. Nunc ad id, quod ostendere proposuimus, revertamur, scilicet ut, quid inter artem et virtutem intersit, videamus. Ηarum quattuor partium, quas diximus inesse virtuti, nulla omnino in artem radit. Ars enim tantum praecepta tradit, non alupi id secundum ipsa praecepta l5 faciendum. Ideo ars sapientiae tradi non potest: per se autem tota constat ac permanet: quae persecta est. Si haec quattuor teneat, prudentiam, iustitiam. sortitudinem, temperantiam. Datur autem ars eloquentiae, et recte datur. Etenim si constat qualiuor rebus. natura, usu, exertitatione, arte, necessario et artis praecepta in elo litentiam dantur. Quae si deest . profecto tria illa multum interdum nocero, numquam prodesse pomunt. Dicendum etiam videtur . quae distantia sit inter rhetorem. Rophistam et oratorem.
Rhelor est, qui docet litteras atque artes tradit eloquen lae: sophista est. apud quem dicendi exercitium discitur: orator est, qui in causis privatis ac publicis plena et persecta utitur eloquentia. Et ut sciamus alium esse rhetorem. 25 alium oratorem, hos libros artium rhetoricorum vocavit . ubi docet artem dicendi, illos alios tres de oratore nominavit . ubi illa. quae hab re debeat orator, ostendit. Nunc ergo considerans quid et quantum sit illud. de quo dicturus est. id est eloquentia. recte se inducit diu cogitasse, non utrum bona an mala sit et uiuentia, sed utrum plus honi an plus mali habeat. 30 Saepe et multum hoc mecum cogitavi J Ilorum si unum sit, non ostendit satis diutinam cogitationem. Possumus enim frequenter aliquid cogitare. sed statim a cogitatione desistere: possumus il idem diu aliquid cogitare, sed id una tantum die sacere. Reete ergo utri inque coniunxit saepe et multum lioc mecum cogitavi.' Et quia in publicum proferri res non debuit nisi certa mel deliberata, recte ait 'mecum cogitavi. Bonine an mali plusJ Causa deliberalionis . non uirum bona an mala sit eloquentia, sed utrum plus boni an plus mali habeat Ploquentia. Non tam euvacat ratio ordinis: potuit autem dicere maline an boni plus , sed Cicero naturam tenuit eloquentiae, quae cum primum agere coepit. Profuit homini- 'bus: nam 'conpulit eos et congregavit.' Post autem depravata ingenio malo.
5 in ineerio libro p. 8b3 ecl. II. Turicensis.1 delegeri D adque D si habet .illi. paries V s meritam eoni. O coit. p. I 6δ. IS 17 quaeJ quia quae F. sed filiae expunctum 20 in eloquentia F22 solisiam et paulo post so sta DF 23 tradit D ad i. manM secunda or siner il): nrtea. ira litor eloquentiae UO, in B syllaba or erasa est 2n Iuleiorieoraim O 27 orator hahere deboat D 3o boni aut plus DF Post habeat aequitur in B in amistior Marci Tullii Ciceronis liber primus rhetorieorum incipit; nam in hoc codice totum opus Tullianum per partes descriytum est, unde fit ut permulta Victorini lemmata desint 32 eogilionem D 34 eoii tui exit D 36 mecum D : lioc meeum D nΕΟ37 sit om. ὼ 38 sed quaerit uirum F 40 natum D
174쪽
rum, Inultum nocuit rei publicae. Bene igitur ordinem tenuit, ut diceret honine an mali plus. Hominibus attulerit et civitatibiisJ nes publica duobus constat, publico et privato: ideo hominibus et civitatibus . Hoc ei in Verrinis animadverteres debemus, qualiter ubique Cieero aut homines defendat aut civitates Copia dicendiJ 0uoniam nomen eloiluentiae id sibi optinet ac vindicat,
ut cum ad aures venerit, non nisi optima accipiatur, ideo maluit definire eloquentiam. Ne quis ergo audita et a plentia, quae spiasi sono ipso id optinuit, ut mixta videatur esse salpientiae, nequis, inquam, deli herandum non cre- 10 deret, utrum plus boni an plus mali habeat et istuentia, sed ipsam per se satis aestimaret bonam, propterea maluit desinire eloquentiam, dicendo copiam licendi': quae quia potest ad utrumque flecti, causam deliberationis induxit. Λc summum eloquentiae studiumJ Post Iliam docuit quid esset eloquentia per definitionem, Securus postea, occupatiS iam auditorum Sensibus, elo- is quentiam nominavit. Sed recte ait 'ac summum eloquentiae studium': non
enim potest declarari quid possit eloquentia, nisi in aliquo fuerit ac plena
Nam cum et nostrae rei publicae detrimenta considero J Ostensurus quantum boni aut mali possit eloquentia, de re publica loquitur, et recte. 20 Non enim in privalis rebus elinpientia periclitanda est, sed in publicis. Ita
ipse in Verrinis cum de se vel de eloquentia sua optimam probationem adferret, publicas causas commemorat, tacet privatas: me qui tot annis in causis iu dic iisque publicis ita sim versatus. Nunc denique, ut bonum demonstret eloquentiae, de rei publicae incommodis vel commodis lora quitur. Animadvertendum tamen, quod partes non et dum ordine exsequatur. quo proposuit. Ait enim Supra 'bonine an mali plus': nunc a malis eloquentiae incipit. Sed supra naturam, ut diximus, secutus est, nunc cogitationis rationem servat Illa enim prima cogitationi occurrunt, quae vicina Sunt a nostra memoria. Ideo et de recentibus et quod PSSet magis propinquum, ad elegit, cum ait, 'nostrae rei publicae detrimenta considero'; consideratio enim rei publicae praesentis est. Ergo quoniam hucusque multa incommoda per solam eloquentiam rei publicae contigerunt, recte a malis eloquentiae coepit, post dicturus de antiquioribus bonis et malis. Et maximarum civitatium veteres animo colligo calamitates J Receditas paulatim a re publica nostra ad extraneas civitates, et recte j post Romam maximas civitates nominat. Ergo pioniam vetustiora sunt harum exempla civitatium, animo se ait colligere. In re publica autem nostra quae sint gesta, considerat: recte itaque maximarum civitatium collegit calamitates. Illic enim aliquid operatur eloquentia, ubi populus maior est.
4n Non minimam videoJ Quia de modo hic agitur, id est, utrum plus boni
an plus mali adserat eloquentia, ideo ait 'non minimam video esse invectam
Per disertissimos homines invectam partem incommodorum4 Quod supra
22 cie. Div. in Caecit. S. I. I igitur BF: ergo BO 2 an mali plus ali uterit hominibus edd. 3 hominibusniinterii hominibus DBF sed in D alterum hominibus erasum 5 qualiter D in ras. Il in dieendo DF 12 quia om. D 20 in post enim D a. l. 2I de post uel
D s. l. 22 tot annos libri Tulliani 23 ante nunc in D lia demum eras 25 exe alii tur FO 29 adeo D 30 rei p. II: rei p. praesentis DF 31 rei publ. nostrae praesentis O e eod. Basil. 34 ciuilatii in O 36 ciuitium ei uitatum L FO 38 ciuitatum D 41 esse - incommodorum om. edd. in B tamen deest esse 43 invectam esse O; inuectam p. incomm. Om. B
175쪽
disputavimus, noluit per eloquenliam dicere, sed per disertissimos immines. id est, qui habeant copiam dicendi solam. Invectam' vero per metaphoram navis: res publica enim dicitur gubernari. Cum autem res a nostra memoria propter vetustatem remotasJ Expositis malis incipit dicere . quid honi habeat eloquentia: a nostra memoria ' inquit 5 remotas . Ut excuset memoriam quasi neglegentem, addidit propter vetustatem . Ergo illa, quae nimis a memoria nostra remota sunt, qui Seire possumus' Ex litterarum monumentis' inquit repetere instituo . Haec monumenta dupliciter accipiamus. aut annales aut historias: primo enim annales fuerunt. post historiae saetae sunt. t tu Multas urbes constitutas, plurima bella restincta, firmissimas societates, sanctissimas amicitiasJ Dicendum est hoc loco, quid sit civitas. Est autem civitas collecta hominum multitudo ad iure vivendum. Cum ergo fuerit civitas constituta, necesse est ut primo bella patiatur, postea pacem agat. Pax enim a pacto dicta: pactum vero esse non potest, nisi si causa praecedat, id io est bellum. Hoc et Sallustius tenuit, cum de rebus Romanis loqueretur: dixit enim prius bella gesta, post pacem esse landalam. Res inquit no mana plurimum imperio valuit Servio Sulpicio et Marco Marcello consulibus, omni i, allia eis Beniam atque inter mare nostrum et Oceanum, nisi qua paludi hus invia fuit. perdomita. 20 Hic bellum geritur, deinde pacem memorat conseculam. Optimis autem moribus ei maxima concordia egit inter secundum atque postremum bellum Carthagini e n s p. 0uaeritur autem. utrum in bellis aliquid possit eloquentia. Potest sine dubio. et tantum quantum virtus potest. Nam si virtute bella siniuntur, et eloquentia bella itiniuntur: ideo ergo ait ra plurima bella restincta'. Iam illud notum est. qtmd bella ardere dicantur: ardebat omnis Hispania citerior: ilem: quis tanti incen
Firmissimas societates, sanctissimas amicitiasJ Inter socium et amicum hoc interest: socius est, qui noliis aliquo pacto ad aliquid nobiscit in geren- Milum coniungitur: amicus est, qui inihi usu vitae si milis pio ac fideli amore coniungitur. Et quia socius aliquid nobiscum gerit, ideo ait firmissimas
societates': quia amicus pio nobis amore coniungitur, ideo ait 'sanctissimas amicitias . Ergo interdum amicus est et socius non est, Si nihil mecum gerat: et rursus, cum Sit Socius, amicus non est, si aliquid mecum invitus 35
gerat. Propterea Cicero ubique duo haec iungit, socios populi Romani atque amicos: ita et hic firmissimas socieuites, sanetissimas amicitias . IntellegoJ necle intellego': ait enim supra ex litterarum monumentis repetere instituo'. Ergo id quod legitur intellegendiim est. Cum animi ratione. tum facilius eloquentia conparatasJ Ubique duo haec 40 coniungit. Sed quando aliquid duae res agunt, triplici modo agunt: aut ae-iluales Sunt, aut nunc ista plus praestat, nunc illa. Hic sapientiae dat pro-
16 Ilist. lit,. I. 27 Sall. liisl. I. Verg. Λ ei . I, 566. 2 ueroJ nulem B metasoram DF S monimentis et deinde monimenta Ff aeeipimus D DFO 10 liistoria lacla D pr. m. 1l firmissimas amicitias DB: om. FO 14 ut svp. lin. D ngit II ex corr. 1b dicta haut dictuin D pr. m. :dicitur D corr. m. a. BFO nisi si D: nisi DFO IT solidatam D tu Illi enuin BO 20 qua F: quia D, quae a BO 22 egit L F: egit res p. BO, egit populus Rom. Distach secundum Augustinum 24 potest D pr. m. : potest enim BFO et D sup. lin. 2 3 si mei . om. O 2G dicantur ibi: dicantur ut nil D BFD 30 nobiseum Om. cod. Basil. , inel. O 32 firmissimas ait B 34 meeuin nihil Β 38 monimentis BF 30 idJ ideo D
176쪽
prias agendi rationes. Sed quia virtus omnis magnitudine sui tarda est. idcirco subiunxit et tempus. ut illud quod sapientia invenerit, facilius eloquentia conpleatur. Ergo ad aliquid cito iaciendum alterum alterius auxilii
get. Recte igitur rei publicae commodum ex consectione utriusque coniungit. 5 Ac me quidem diu cogitantem ratio ipsa in lianc potissimum sententiam dueit . ut existimem sapientiam sine eloquentia parum prodesse civitatibus, eloquentiam v ro sine sapientia nimium obesse plerumque, prodesse niln quamJ Supra ostendit . quantum obesset eloquentia quantumque prodesset. sed mixta sapientiae: iiunc vult ostendere singillatim, quantum sapientia 10 sola prosit, quantum eloquentia sula obsit. Quod cum ostenderit, quoniam et sapientia sola parum prodest et eloquentia st Ia mullum ob st, rursus dicturus est eloquentiam sapientiae esse iungendam. Omnis res aut nimium prodest aut parum prodest, aut nimium obest aut parum obest: sapientiae unum dat, ut sola parum prosit rei publicae . nihil tamen Obsit. Eloquentiam vero scinia lana saepe ait nimium obesse . qua in re obesse spmper ostendit, sed interdum satis obesse. Illam uero aliam partem tollit soli eloquentiae, ut vel parum
prosit i rei publicae, nihil tamon obsit. Vorum quod ait 'ac ine quidem diu
cogitantem ratio ipsa'. ipsa. inquit, ratio. sapientiae scilicet. quam eloquentiae dicimus esse iungendam. N Uuare si quis omissis rectissimis atque honestissimis studiis rationis et ossiciiJ Ostendit quid sit plena sapientia. Sapiens est enim, qui divina atque huin ana optime novit. Ergo studium rectae rationis ad divina, studium hunesti ossicii ad litaniana reseramus. Quod ait te ui ait 'studium , rectius dixit, quam dixisset. quare si quis omissa ratione atque ostieio . In his enim nota ininibus persecta philosophia est . quam quia nullus orator pleiie potest adsequi. ideo nobis horum vel studium habenduin eMe demonstrat. Consumit omnem operam in exercitatione dicendiJ Consumit' inquit: iam in ipso vorho inest inutili A Iahor. Uuoil autem ait in exercitatione dicendi , timet eloquentiam nominare, ut supra diximus, ne sensum audientis an offendat. Itaque haec definitio est eloquentiae: eloquentia est exercitatio dicendi. Is inutilis sibi. perniciosus patriae civis alituri Omnis homo aut sibi aut patriae consulit aut plus sibi quam patriae. Recte ergo homines ad haec duo miscenda, sapientiam et eloquentiam . primo ab utilitatibus suis, deinde etiama , publicis invitantur. 0ui' inquit fuerit in sola dicendi exercitatione versa lus, omissis studiis rationis et ossicii, set sibi inutilis et perniciosus patriae civis alitur: qui vero ita sese armat eloquentia': bene 'armat'. quasi sapientia pro robore sit. pro armis eloquentia. AdtendamuΗ tamen, ut supra pro ploquentia aut copiam dicendi aut exercitationem aut disertitudinem nominave- ιο rit, nunc. ubi Pi de sapistialia loquitur, ut securus eloquentiam nominet. Hic quoque duo illa servat, quae supra diximus: qui' inquit sapientiae miscuerit eloquentiam, is et suis et publicis rationibus utilissimus atque amicissimus civis fore videtur : utilem circa privata, amicum circa publica accipiamus. Ac si volumus huius rei quae voeatur eloquentiaJ Primo rem quandamu constituit, cui eloqlientiae nomen inposuit, et ostendit unde nascatur elo-4 indiget O T iiiiiie Di: nunc uero s sigillatim O quoniam sapientia /' Ib qua - ostendit sed DBF: om. O et interdum 9 17 prosit rei p. nihil tamen obsit BF: prosit rei p., multum tamen obsit . soli sapientiae dnt, ut vel pariam prosit, nihil tamen obsit BG 18 Ipsa semel halet D 24 quam si dixisset O quare om. O 28 iam in isto verbo est BO 29 ne om. D 30 eloquentia est Om. DF: fort.: haec delinitio est: eloquentia est 32 ei uilis D 37M D, aed se superser. 38 ui, eum supra Πο 40 nominat F 43 priuata D4b naseitur F
177쪽
quentia. Sive ex arte' inquit sive ex studio sive exercitatione sive ab natura , huius, inquit, eloquentiae, cuius incerta est origo, si volumus considerare principium, invenimus' inquit id ex honestissimis causis natum atque optimis rationibus prosectiim.' Causa est animi inpulsus ad aliquid agendum: ratio eSt gerendorum ordo ex causa venientium, ut quid quo loco facias ac bdicas intellegas. Ergo, inquit, si eloquentiae principium considerare volu muS, primum causa attendenda eSt. Haec causa honesta est: deinde rationes et easdem optimas invenimus. Inter studium autem et exercitationem hoc interest: studium est animi ad aliquid agendum pertinacia, exercitatio est suscepti actus continuatio. Ex his quoque supra diximus nasci eloquen- Iotiam P0SSe.
2. Nam fuit quoddam tempus, cum in agris homines passim bestiarum more vagabanturJ Incipit commemorare cauSas sui Sse honestas, quibus eloquentia non ad ipsum, quod est, nata sit, sed circa agendum principium sumipserit. Ut supra diximus, aiunt pliilosophi e duobus hominem constare, ibanima et corpore. Animam vero esse persectani, sed inpediri crassitudine corpori S, quo minus Se udem exserat, qualis est per naturam. Ergo mundo constitulo erant homines nimis inpediti corpore, et in quibus vis animae obruta atque oppressa eSSet. Tunc neceSSario rapto vivebant et malis moribus, OppreSSO animae bono, circa res omneS viribuS corporis abutebantur. 2o
Sed quia natura non aequaliter Se per omnes landit, aliquando unus extitit, qui se bene intellegeret et qui videret esse in hominilnis animam illam divinam, quae haberet in se multas utilitates, si tamen posset ab aliquo e latebris quibusdam elici atque proferri. Ergo his causis eloquentia initium non nascendi, sed agendi sumpsit. Nam fuit quoddam tempus, cum in agris ho- ramines passim bestiarum modo vagabantur': sic Vergilius: Haec nemora indigenae Fauni nymphaeque tenebant
Gensque virum truncis et duro robore nata: Quis neque mos nec cultus erat, nec iungere tauros Aut conponere opes norant aut parcere parto. 30
Et sibi victu sero vitam propagabantJ . Sapiens Omnis memoriae studet. Illi, in quibus vis animae mole corporis oppressa deliteScit, non memoriae student, sed ferino ritu subsidia singulis prospiciunt diebus. Sic Sallustius: Et
quoniam vita ipsa, qua fruimur, brevis est, memoriam nostri quam maxime longam es sicere convenit, non pecorum more 35 vivere, quae natura prona atque ventri oboedientia finxit: ut
isti homines fuerunt, qui sibi victu sero vitam propagabant. Non divinae religionis . non humani ossicii ratio colebaturi Plena philosophia, quae conStat ex duobus. ex physica et ethica. Physica est, quae de divinis agit, euiica, quae de humanis disserit. Sed quia hodie illud docet. Qquod oratori est necessarium, ethicam prosequitur: quae si tunc ab homini-26 Aen. 8, 314. 33 Cat. l.
I ab Dii a L BFO 3 inveniemus O; recte infra p. I 65, 23 reperiemus, ut est in libris Tullianis 4 est post causa Om. F 8 inveniemus O Id agentem F Ili eom. F Is obpressa F 21 se per F: semper BDO; sed in D m erasa, in B -- puncta 26 bestiarum passiin F sic D=r sicut ν BFυ uirgilius BFO es aiealias 27 tegebant D 29 Queis O neque culius BD 32 animi ni itelliati it D 33 singulis Orelli: solis mei stilustius BFO 36 obedientia BFO38 pltilosoplita est quae BO 39 sa sica bis3 mei 40 disserit Om. cod. Basu. , ,- elusit O hodie DB: cicero FO
178쪽
hus ignorata est, multo magis physica ignorata est. Ergo indieat, ut illi vixerint, qui animae commodis ignoratis corporis viribus pleraque gesserunt. Nemo nuptias viderat legitimas, non certos quisqua in inspexerat liberosJltarumque enim vaga atque inceria Venere conssciebatur: neque erant iura.s quae id lieri prohiberent. Non ius aequabile quid utilitatis haberet acceperantJ Illic enim nullius iniuria vivitur, ubi est iiii is aequalitas, aequa libertas. ubi aliquid aut omnibus licet sacere aut omnibus non licet. I erniciosissimis galellitibusJ Vires corporis essu ait cupiditatis ministras, io quae in animis immitium quandam optinent tyrannidem. Quo tempore quidam, magnus videlicet vir et sapiensJ Ut facilius intellegentiam consequamur, rerum similitudo proserenda est. . nima ita pst ut vinum. Nam, quemadmodum vinum pro vase, in quo est habitum, aut retinet aut amittit violentiam, proinde anima, si optimum et eastum corpus i5 Ossenderit. Servat naturam, sin alias, velut amittit. Ita ergo cum mortale genus brutum atque inseium rerum omnium t vagaretur, extitit quidam vir magnus, in quo anima suam retineret naturam et qui intellegeret Omnes immines habere in se quiddam divinum, sed id vitio corporis opprimi atque deperire: quod si fuisset elicitum, maximas inde comulodi tales homini biis possere conlingere. iCognovit, quae materies ei quanta ad maximas res Opportunitas in animis inesset hominumJ Materia non ad hoc ipsum materia est. luod materia vocatur, sed ad id, quod inde fieri habet, maloria est. Opportunitas vero non accidit neque in altero est, sed in eadem materia est. linolest autem in ligno esse materies ad aliquid faciendum, sed . si putrescit. opportunitas in materia non est. Similia et de rEliquis materiis possumus dicere. Ergo non sui laeerat inventa in hominibus materia, nisi in eadem materie etiam Oppori unitas fuisset ad maximas res. Si quis eam posset elicereJ Est ergo qui potest elicere. et est quod pot-m est elici. IIoc deinde attendamus. Unus potest videre aliquid effici posse. non tamen etiam efficere. Denique etiam iStum sapientem et magnum virum Cicero ait vidisse in hominibuq materiem . sed dubitasse de esse et v. Ait enim: si quis eam posset elicere . Utrumque tamen dat huic viro, et intellegere et efficere: est enim et sapiens et eloquens. M Et praecipiendo meliorem reddereJ Erat ergo in hominibus animus, sed ideo reddere'. quia videbatur amissus: erat bonus animus, et ideo ait praecipiendo meliorem reddere'. t Iis causis igitur lion stissimis, ut videmus. iste quidam conpulsus est ad eloquentiam, i me psi ad id, unde nasci ad aelus Primum coepit eloquentia. uae enim causa honestior quam homines hestia-4o ruin modo viventes praeceptis utilibus atque honestis ad humanam atque divinam cognitionem traducere ' Ergo istum virum magnum atque sapientem Plemcumque accipiamus: multi enim Saturnum. I'latonem, Aristotelem atque alios volunt intellegi, sed errant.1 ignorata est altero loco om. B, est ignorata O uixeruili Dino 3 legitimas itiderat nuptias O certo D quisque B G aeee perni I et edd. Cic. 14 perinde υ tb animi liii D ita igitur niO IT retinet D 10 li ominib: D pr. m. : hominum D corr. BFυ 2l al om. F in om. F, sup. lin. D 22 hoe D a. l. quod mei: quo O eae eod. Bassi. 2:l fieri habet J t. e. potest. Graeco loquendi more γίνεσθαι capp. nutem Γ, aed a. I. uero 26 reliquis materies D 27 sulficerei F; at s. p. I63, 1. III, 14 inuentam in ii. materiam DF, item B , sed materiam in homini biis eadem mnteria O 29 elieere ei potest Om. D et est F: ei BD 32 maioriam in li ominibvs D 36 niit in Dδη quidam ui ex vir' D, ii uident V 4l eogii alionem F 43 errat D
179쪽
Qui dispiersos homines in agris et in tectis silvestribus abditos ratione quadam conpulit unum in locum et congregavitJ Duas res Supra posuit, honestissimas fuisse causas optimasque rationes, ut ad actus elofluentia nasceretur. Explicitis ergo honestissimis causis incipit ostendere optimas eloquentiae ad actus suisse rationes. Et ut intellegas iam de causis esse dictum, a ratione quadam' inquit conpulit unum in locum et congregavit . Diximus rationem esse rei gerendae ordinem necessarium, ut puta, hoc primum debet fieri, hoc deinde, hoc tertio, ut nunc primo conpelluntur homines. Post congregantur, deinde in unam fluam lite rem inducuntur utilem atque honestam.
Conpulit unum in locum et congregavi Conpulit' quasi invitorum est, io iam volentium 'congregavit . Sed debemus scire, quid sit conpulit et congregavit, quasi civitatem secit. Nam, ut supra diximus, civitas est collecta hominum multitudo ad iure vivendum. Ergo eloquentia plurimum prodest: nam facit civitatem et quidquid utile atque honestum. est insinuat. li Et eos in unam quamque rem inducens utilem atque honestamJ Cicero is duplex esse honestum docet, unum illud solum atque purnm: aliud, quod cum utili inductum sit. Sed solum illud aput paucos est, eos scilicet, qui soli gloriae student nihilque ad sui utilitatem gerunt, quidquid Sanciunt, consideratione boni malique generatim sanciunt, non gratia in eodem versantium personarum. Honestum vero illud cum utili ideo honestum vocatur, quia mid illi od iunctum ac duplex est ab eo quod i maius est nomen accipit. Verum illud honestum philosophorum est, hoc illorum sapientium, qui rei publicae student, qui in civitate versantur. Quod quidem honestum utilitati semper
adiunctum est et utilitas honestati. IIoc etiam Socrates ait, nihil esse utile. quod non honestum sit. nihil honestum, quod non utile sit. Sed ut ipsum asintellegamuS. rerum exempla proserenda Suut. Esse iudicem honestum est: iuncta est tamen utilitas honestati: nam nemo ei iniuriam facit, nemo servis eius: prodest in posterum, liberis prodest. Amicis ergo si quid praestat, etiam utile est. Sed quamquam haec duo iuncta sint, non tamen ita mixta sunt, ut vino aqua miscetur, Scilicet ut secerni nullo modo possint, sed ita somixta sunt, ut Secerni posse videantur, quem ad modum si fiat acervus extritico et hordeo. Quamquam ergo duo haec mixta sint, tamen aliquo modo
et secerni possunt. Etenim, si quid alicui praesto nec gratiam reposco, honestum est: at id ipsum quod praesto, si gratiam reposco, sit utile. Ergo primum sit illud solum honestum, quod per se placet nulla adiuncta gratia: Mhoc medium honestum, quod cum utilitate est: tertia Sit commoditas, quae solis lucris inlenta est abiecta omni honestate. Honestum vero philosophicum soli gloriae studet abiecta etiam utilitate. Nunc ergo, quoniam collectis hominibus et congregatis civitas lacta est, quid debet persuaderit quid homini, bus insinuarii Non honestum illud solum, quod philosophorum eSt. non incommoditas, quae hominum perditorum est, sed illud medium honestum atque utile, quod in omni re publica, quod in omni civitate versatur. .
3 causas om. II I ut D s. l. 8 lioc tertio se ut coni. Orellia ac terito DBO, sed Di ierit', fort. tertiui 11 quod sit O lG adque D , ut plerumque IT cum utile D inductum DB F: iuuetum B O 20 illud coniunctum cum utilis honestum uocatur Di: voeat hou. lion. uocat D BO 2I nccepit B 22e,t Om. F 28 in posterum tum in is corr. D: posieris BFυ liberis eius BFυ,
in D eius a. l. m. 2 29 iuncta sunt et v. 32 mixta sunt O 30 uina aqua miscentur
F pr. m. 32 haec duo BO 33 et om. F 34 ad id DF 36 hoc medium honestum F: hoc medium honesium utile DBO 37 philosophum F yr m.; hic ter
minaιur in Γ folium octavum sive fasciculus primus: fasciculus sequens intercidit. 9uae
desunt inserto fascicvla a manu saer. XIII ex codice malae notae repleta sunt, quare per hunc partem lectiones codicis B exscribere noluimus.
180쪽
Primo propter iii soletitiam reclamitantes J Nihil egerat eloquentia. si statim, ut insinuare coepit quid esset honestum atque utile, persuasisset. Sed ostendit magnas inesse vires eloquentiae . si ad id, quod erat optimum, traduxit invitos. Et ne videantur idcirco reclamasse, quod res optima nons esset. ideo ait 'propter insolentiam' et primo reelamitantes . Deinde ne eloquentiae quibusdam venenis etiam ad malam rem traducti videantur. 'propter rationem' inquit alque orationem studiosius audientes . Ergo ubi ratio est et sapientia. malitia inesse non potest. Rationent' ad sententiarum gravitalem reserendam sciamus. orationem . ad ornamenta verborum.
vi Ex seris et inmanibus mites reddidit et mansuetosJ Dissicile est rem aliquam cuicumque tollere . dimicilius aliam dare. Hic utrumque factum est. Sublata est .hominibus seritas at lue ininantias, data humanitas et mansuetudo. Ac mihi quidem videtur hoc nec tacita nec inops dicendi sapientia peris licere potuisseJ Sunt multa, quae solo habitu sui persecta sunt, multa quae et habitu et usu: ut athleta si habeat corporis magnitudinem, non continuo perfectus est, nisi ei et usus accedat: ut orator concepto totius scientiae habitu non continuo perfectus est, nisi ei et usus aecedat: sapientia vero habitu sui persecta est nec indiget vocis, id est usus. Susticit ei autem intra animos 20 contineri: usu ergo nihil consequitur. Et si quando concepta verbis voluerit indicare, non ideo sapiens sapiensior sit, quia indicat se Sapient m. sed persecta ac salva sapientia quiddam ei ad actus alios accedit. Ergo homines ex inmanibus ac seris mites redditi ac mansueli pa illatimque honestum at pie utile didicerunt. Sed quia de exordio eloquentiae loquitur, videamus utrum hocra sola sapientia secerit. an sapientia. sed cum ploquentia. t rimo itaque i cognoscere debemus quot modis quid persuadeat sapientia. Et possumus intellegere multum hic eloquentiam valuisse. Sapientia igitur sola duobus modis aliquid persuadet: aut cum lacet et aliquid quod facit. quia honum est, alter imitatur, id est . ut quidquid tacitus secerit sapiens, id alter re, non verbisas ductus imitetur: aut cum aliquid faciendum vel non faciendum verbis persuadet, et hoc duplici modo: nunc naturalibus verbis. nunc per eloquentiam. Hoc loco negat tacitam sapientiam hoc perficere potuisse, negat inopem dicendi, id est . quae verbis naturalibus uteretur, sed illam sapientiam, quae iuneta esset eloquentiae. 35 Ac mihi quidem videtur hoe nec tacita nec inops dicendi sapientia per-neere potuisset Perficere' inquit: alioqui plenae sapientiae officium est invenire, ut supra: quo tempore' inquit quidam magnus videlicet vir et sa-Piens cognovit, quae materies et quanta ad maximas res opportunitas in animis inesset hominum, si quis eam posset elicere et praecipiendo meliorem 4o reddere'. Ergo animum in hominibus esse sapientia cognovit. Ut congregarentur et in unam quamque rem utilem atque honestam inducerentur, sapientia quidem, sed eloquentia opitulante perfecit. A consuetudine subito converteret et ad diversas vitae rationes traduceretJ Magna vis eloquentiae, si subito convertit, et hoc est, quod non pot-l et 1 reelamitantes λ: reclamantes 1 ogerit et coeperit./' li et primo D: primo FO si videantur. Propter edu. 7 est ei est I 2 data IM: et data est D FO 14 et 3b inohs D 15 sunt. su ut multa D FD 2l se sapientem F: sapientem D, sapienter υ 23 et mansueti O paulatim quoque FU 24 haec F 28 aliquid quod laeti aeris tr aliquid laeti DF pr. m. , et id quod facit in D ad . in mors. et in F s. l. m. 2, aliquid tacti ei id quod laeti O au doeius FO uel ictetendum O M esse D 36 alioqui I tr alioeul D , aliquid β', alioquin Oaz inquit o . O et sapiens iiir D 38 in om. F 40 in II xup. lin. habes 44 si DF: om. O