장음표시 사용
181쪽
est sapientia: alioquin et sapientia perficit, seil non subito. Ei iluo i ait et ait diverκas vitae rationes traduceret'. ut supra diximus. dissicile est cuiuslibet rei consuetudinem tollere: hoc dissicilius alias etiam vivendi persuadere
Age vero urbibus constitutis J ut supra, cum de commodis eloquentiae Iloqueretur, hunc ordinem meit, multas urbes constitutas. plurima bella r si incla. sirmissimas societates, sanctissimas amicilias. Et quamquam ilic homines ex iii manibus primo aequales laeti, post etiam obsequi ultro coeperint. supra dictum tamen ordinem servatum liossumus invenire. I rimo itaque heri eliciis eloquentiae civitates factae sunt, ut ait Supra inultas urbes consti- io tutas . Civitas autem fieri dicitur . eum homines unum in locum congregantur ad iure vivendum.
Ui iidem coleret ille bellcres tingit illur. Si enim cupiditas ad se explendam viribiis corporis abutebatur. quasi quaedam bella gerebantur. Cum ergo fides colitur, aut id agitur, ne sint bella. aut restinguntur illa, quae is
Et iustitiam retinere disceren J liistitia omnis a nobis circa alios est, ut uni cuique meritum proprium tribuamus. Potest tamen hic quasi societas custodiri. I iistis ei lini condicionibus societas lacienda vel conservanda est. Et aliis parere sua voluntate consilesceret tJ Iustitia aequales hominPs messe secit: hic iani et minores Se esse patiuntur Eua etiam voluntate. Possunt tamen hic amiciliae copulari: nostra enim voluntate nulli obsequimur, nisi amici suerimus. Antea autem si viribus corporis cuncta agebantur, non sua voluntate quisquam alleri paruit . nec potuit amicus esse qui cogebatur Ac itoli inodo labores excipiendos communis commodi causaJ Persectum B est, inquit, eloquentia, ut libenter Omnes laborem pro publica salute susci- Perent, ac non modo laborem susciperent, sed etiam vitam amitterent. Mullum nrgo egit eloquentia. ut illi vitam parvi penderent. qui iam dudum sibi victu sero vilam propagabant. Qui tandem fieri potuit J Uuaeritur. utrum homines ad has rationes mvivendi per naturam deducti sint an praeceptis videatitur adducti. Erat quidem in hominibus natura melior . sed oppressa corporis vitio ad malum declinaverat. Verum quia nihil uniformiter funditus existit. qui ii semper aliquid sit, quo intellegamus quid iii ceteris desit, iste quidam magnus vir ac sapiens cognovit bonam in hominibus naturam multumque esse profuturam. M si praeceptis melior fuisset essecta. Ergo omne quod persectum est, natura et disciplina persectum est. Sed quia iste primus vir disciplinam accipere
non potuit. perfectus suit natura et usu. Clam enim cognovit hahilum Suum. et diu Secum pertractando cognovit esse iii homillibus bonam naturam . quae ut persecta esse posset . praeceptorum adhibitit disciplinam. Ergo in homini- ωbus suit materies, id est natura. quam persectam praecepta secerunt inventa per sapientiam, insinuata per eloquentiam. I 'rofecto nemo nisi gravi ac suavi commotus orationeJ 0uamquam natura fuerit apta ad persectam vitam. tamen ipsam naturam praeceptis ait ad has vivendi rationes esse perductam. ravi' inquit 'ac suavi commotus Moratione'. εἰ ravitatem ad sapientiam, Suavitatem ad eloquentiam reseral ait nd 9 2 irinii ieere O euilibet rei o 3 tollere: et lioe s li uero D: ergo β' I liine μυ 13 et ili restitiguum ur 20 eonsuescerent Om. Φ 2l sucit O se om. Dυ 22 amicitia rasura eae amicitiae D 23 ame Di 2G in luit cum et uitietilia F 30 utrum D eorr. eae autem si sunt F 33sumlittir D ipii se iii per aliis iid quod intellegamus D 34 quidem F 36 esset essecla o 38 Cognouit enim υ 4l itatura persecta natura Φυ, Persecta in Da M. 2 m. post tali
182쪽
mus: immo gravita letii a l sentetitias, suavitateni ad verborum ornamenta reseramus. iCum viribus pluriinii in posset . ad ius voluisset sine vi descendereJOmnis res a simili vincitur: ut puta eloquens vincitur ab eo. qui eloquentior 5 suerit: sortis non vincitur nisi ab eo, qui sortior fuerit: astutus non vincitur nisi ab eo, qui astutior fuerit. Ait imadvertenduin ergo acumen Ciceronis: honi ines. inquit, sortissimi ad aequalitatem vivendi non sortitudine, qua solet vinci inferior sortitudo. sed elo paetitia deducit si int. Ergo supra omnes vireSeloquentia est, Sed quae sit mixta sapientiae. io Ut inter quos posset excellere. cum liis se pateretur aequari excellere'. viribus scilicet. Cuiu liis se paleretur aequari': ita supra: noti ius aequabile quid utilitatis habet Pt acceperant . Et sua voluntate J nou coacti viribus cortioris: sed in his iam secerat eloquentiae persuaSio voluntatem. is Ah iuciindissima consueti id inu recedereti Non dixit a coiisuetuditae recederet , sed 'a luci indissima' inquit. Omnium enim rerum etiam malarum aput gerentes iii eundissima consuetudo est. ditae praesertim iam naturae vim optineret propter vetustalemJ Ergo hominum natura bona est. sed malitia per consuetudinem naturae virem coem perat OPlin re. Ac primo quidem sic et nata ei progressa longius eloquentiaJ Satis secit propositioni suae: supra enim dixit: ac si volumus eius rei, quae voratur eloquentia, considerare principium, reperiemus id ex honestissimis causis natum atque optimis rationibus prosectum'. Ita et hic: ac primo quidem sicra et nata et progressa longius eloquentia'. Et item postea maximis iii rebus pacis et belli J Ostendit diu eloquentiam profuisse. Verum quod ait 'maximis in rebus'. ut Supra: cognovit quae materies et quanta ad maximas res opportunitas iii animis iii esset lio minum. Si quis eam posset elicere': ergo maximae res Pax atque hellum. lao Cum summis hominum utilitati huH cum illa scilicet utilitate, quae cum
Postquam vero commoditas quaedam prava virtutis imitatrixJ Omne persectum bonum. id est, i pio natura humanas res nullo adiu licto incommodo munerata est, duobus ad plenum constat, re ipsa et specie atque imaginem sui. Llt puta, mel habet rem, scilicet dii lcedinem: habet speciem, id est colorem atque aspectum, quo quasi facie. ita ut est, dulce credatur. Ita vir sortis habet rem, virtutem scilicet: habet speciem, id est pulchritudinem corporis. in distorta enim membra ne lue iuxta naturam Sui conpetenter apposita virtus iton potest eadere, ut Vergilius et ceteri quoscumque sortes ol Pul re chros etiam suisse dixerunt. Sic vestis etiam ha het rem, utilitatem texturae: habet speciem, gratiam scilicet circa asperius faciem. Ergo ille nescio quis magnus vir ac sapiens et hi, qui postea conseculi accepta vitae praecepi a tenuerunt. ut perserti essent. habuerunt rem, id est sapietitiam, habueriint speciem, scilicet eloquentiam. Qui homines quoniam ex merito virtutis di- 45 gnissima praemia conseculi sitiit. id est, magistratus atque alias utilitates. multi, dum praemia sibi paria exoptant. re ignorata speciem solam Sequi
183쪽
coeperunt, id est, liraeterita Sapientia solam dicendi copiam consecuti sunt. Praemiis itaque solis inducta commoditas re ignorata speciem coepit virtutisimilari. Atque adeo contigit, ut mali mores adepti copiam dicendi circa incommoda rei publicae sola eloquentia, omissa sapientia, sint abusi. Commoditas autem. id est prava virtutis imitatrix, tertia illa est, honesto illi soli contraria. sPervertere urbes ac vitas hominum labefactare adsuevit J Sic supra: bouine an mali plus attulerit hominibus et civitatibus': his duobus enim respublica conflata eSt.
3. Veri simillimum mihi videtur J Nunc de incommodis eloquentiae
locus incipit. 0uaeritur autem, qui fieri potuerit, ut eloquentia mixta sapien- intiae, quae congregavit homines, quae Persuasit utile atque honestum, quae urbes constituit, iura docuit, quae multum hominibus profuit, ut eloquentia, inquam, mixta sapientiae coeperit obesse hominibus et civitatibus. IIoc scilicet suit exordium malorum. Primum urbibus constitutis necesse est crevisse easdem civitates propria sive vicina multitudine: in his deinde non is omnes sapientes atque eloquentes suisse, Sed paucos: quamquam omnes hanc habendi materiem conlinerent. Necesse ergo erat, ut auctis cumulatis que civitatibus sapientes homineS atque eloquentes rem publicam gubernarent ipsiusque tantum curam gererent: occupatis itaque circa rem publicam - sapientibus privatorum negotia callidi homines et dicaces agere ac tractare mcoeperunt. Et Primum parvarum controversiarum, post Omnium fortunarum patroni fieri coeperunt. Qui cum interdum contra iustitiam malas causas defenderent, saepe etiam vincerent, coacti sunt sapientes illi rei publicae intenti civilius ac necessariis suis resistere contra illos callidos ac disertos, qui adsiduitate dicendi notissimi populo atque amicissimi esse coeperant. Itaque raisti callidi cum contra illos sapientes viros dicerent, saepe pares, interdum superiores fuisse a populo iudicati sunt et digni haberi coeperunt, qui rempublicam gubernarent. Quibus postquam commissa res publica est, multa
incommoda, multa naufragia contigerunt. Ita ergo factum est, ut eloquentia. quae primum profuerat, sed mixta sapientiae, post sola multum ossecerit uli- mlitatibus rei publicae. At cum per hos male eloquentes cuncta gererentur, sapientes illi deturbati ea quae gerere consueverant scribere coeperunt, hi tu habiti sunt philosophi, et per hos factum est, ut usque ad nostram memoriam rerum honestarum memoria atque imitatio . perveniret. t Veri simillimum mihi videtur quodam temporeJ Quoniam animo in prae- Ssteritis versatur nulliusque in mentem revocat facies rei publicae, confirmat opinionem suam: fuisse sine dubio tempus, quo res publica a sapientibus gu- hernata sit, privatorum negotia a callidis hominibus: qui postea pares sapientibus interdumque meliores a multitudine hidicati commissam sibi rem publicam pessum dederunt.
Nec vero ad privatas causas magnos ac disertos homines accedereJ ideo quia publica sueria iit anteponenda privatis: magnos' ad sapientiam, disertos
Arbitror alios suisse non incallidos hominesJ Callidi sunt, qui dolo ac
fraude exitum virtutis imitantur. 1 ACum Saepe mendacio contra verum stare homines consuescerentJ Multo
2 indueia DFi indita D 3 adeo DF: ideo D incommoda Di: eommoda D fUI3 sola D si ei DF: ne o T duobus enim om. U I 2 omnibus D Ib propria D : propria doctrina D FG 17 materiam O ut Da. l. 2l priuatarum Fco'. ni. 2 post omnium DF: postremum O 23 sint D 28 conmissa D 3Ta D s. l. 38 callidis D r callidissimis D FD 39 sibi D extra versum m. p
45 exi innat exiernum 3 46 a mendacio c. u. liOmines Stare O
184쪽
melius res ipsas nominavit, quam si has in negotiis positas nominasset, ut
puta cum saepe mendaci oratione crantra causam veram Stare conSuescerent.
itaque cum in dicendo saepe parJ in dicendo' inquit: ergo iam omissa est sapientia, si de sola dicendi copia iudicium est. S . Nonnumquam etiam superior visus essetJ Ostendit verum iudicium non fuisse, ubi vincere aliquis videtur potius quam probatur. Fiebat ut et multitudinis et suo iudicio dignus, qui rem publicam gereret, videretur.J Multitudinis' inquit iudicio : iam iii multitudine varietas ipsa vilis esL 0uod autem ait suo iudicio', hoc quoilue inritum est: quisnam autem de seis potest aut debet habere iudicium' Ad postremum dignus videretur'. ut supra:
itaque cum in dicendo saepe par, nonnumquam etiam Superior visus esset . Hinc nimirum non iniuria, cum ad gubernacula rei publicae temerarii atque audaces homines accesserant, maxima ac miserrima naufragia fiebantJIn metaphora permansit: 'gubernaculum' et 'naufragia' utrumque navis. is Negat ergo cuiquam debere mirum videri, rem publicam pessum datam, eum ad eius regimen accesserint homines temerarii atque audaces. Hoc autem interest finier audacem et temerariumJ: audax potest interdum et pro bono accipi, temerarius non nisi malus. Audacia ergo duplex est.. Nam et ille, qui in prosperis rebus temere aliquid adgreditur, audax est, et ille, qui provisis re rationibus sortiter aliquid incipit, audax est. 0uoniam ergo audacia duplicem frontem habet, hic praemisit temerarium, ut intellegeremus audacem:
temeritas enim et inconsiderantia causae sunt, harum eventus audacia.
Quibus rebus tantum odii atque invidiae suscepit eloquentia 4 Omnis
causa habet eventum suum OInnisque eventus causam. Ut puta, ignis cum inra lignum inmissus fuerit, idem lignum incendatur necesse est. Hic ignis in lignum .missus CauSa eSt, cauSae vero eventus incendium. Ita ergo elo luentia primo odium contraxit: l iam ex odio, id est ex causa, necesse est aliquis consequatur eventus. Ergo in vidia consecuta est: plerumque enim ex odio invidia nascitur, plerumque influam: nam et alium habere potest eventum. D Si enim hostem oderis, non invides, sed inimicus es; si servum oderis, non invides, sed irasceris: non ergo semper odii est eventus invidia. Sunt enim causae, quae interdum non necessarios eventus habent, ut si pugno percutias et ocridas: sunt item causae, quae necessarios habent eventus, ut ignis missus in stipulam faciat incendium. neceSSe ESt.
35 Quibus ex rebus tantum odii atque invidiae suscepit eloquentiaJ Postquam, inquit. res publica ab insipientibus et dicacibus administrari coeliit, , sapientes illi eloquentiam odisse coeperunt, et omisso studio rei publicae privatim atque otiose ea, quae gerere in re publica non licebat. litteris seci ptisque exercere coeperunt. Atque ideo factum est, ut uSque ad nostram memo-40 riam recti atque lionesti memoria perveniret. Ut homines ingeniosissimiJ Ingenium est vis quaedam naturaliter animis insita, suis viribus praevalens. I ii ingenio itaque et sapientia est et eloquentia, ut in his est, quos ingeniosissimos vocavit. Est in ingenio et sola eloquentia, ut supra: tun, ingenio laeta malitia . Hoc vero a plerispue eorum desertum obsolevisseJ Absolute 'hoc vero', id est, status ille, quo in re publica sapientes atque eloquentes homines versabantur, omissus est atque in oblivionem redactus, illo praesertim tempore,2 uerant causam O T gerere DF s. autem DF: aut υ 12 Ilio D14 meia fora DF gubernaculum D a. l. et Om. F IT inter audacem et temer. D in marg. m. 2 21 sontem Di 29 nam alium D 3b ex om. O 39 ui Da. l. - 43 est in ingenio et Dit et in ingenio et D , et in Om. F ) ingenio est FOCI Absolute. lloc ire ro O .
185쪽
quo rei publicae periculis maxime fuerat succurrendum: et 'hoc' quasi per indignationem 'pronuntiandum. Quod vero ait a plerisque , recte: non enim omnes Sapientes a re publica recesserunt. Nam Atheniensibus Solon leges scripsit, et quia norat multos esse in re publica corruptissimos. in exilium ultro prosectus est. Scripsit isdem Atheniensibus leges et Draco, duo- srumque hominum legibus utuntur. Lycurgus etiam Lacedaemoniis leges scripsit. Non ergo omnes SapienteS a re laublica recesserunt, Sed quia plerique recesserant, pauci reliqui facile aut cesserunt aut oppressi sunt. Nam quo indignius rem honestissimam et rectissimam violabat stultorum et inproborum tomeritas et audaciaJ Quando aliquid faciendum persuademus. 10 ah honesto. ab utili, a possibili persuademus: interdum et necessarium ponimus. isdem praeceptis etiam illam rem, quae non sit lacla, reprehendimus, ut hic Cicero conqueritur sapientes a re publica recessisse. Si quidem ut id non sacerent. suberat honestas 'nam quo indignius rem honestissimam et rectissimam violabat': suberat utilitas summo cum rei publicae detrimento : 15 utique a re publica periculum submovere utile est: suberat possibilitas: stultorum' inquit 'et inproborum temeritas et audacia : facile enim stulti ac temerarii superantur. lΕo studiosius et illis resistendum fuit et rei publicae consulendumJ Hic
quoque honestum atque utile servavit. Honestum est enim inprobis resistere,
utile rem publicam, in qua sis, habere defensam. 4. Quod nostrum illum non fugit CatonemJ nostrum, id est Romanum. Nam reprehensio illa superior sapientium atque eloquentium de Graecorum principibus saeta est, quod enim disertis ac dicacibus hominibus facile rempublicam cesserint: nunc vero venit ad Romanos, quos ostendit ita sapientes at- 2.1que eloquentes suisse, ut num illam rem publicam deseruerint: neque quicquam
illis tantum disertis concessisse. t 0uod cum facit, praeponit Graecis Roma
nos seque per Romanos. Verum exempla eum proserimus, non unum ali
tu . sed quam mulla possumus, cum decore lamen proferre debemus, ut nunc iacero commemorato Catone statim alios subicit, simul quod in noma norit in laude miliis hominis quamvis egregii non sussiicit exemplum. 0uibus in hominibus erat summa virtus. summa virtute amplificata auctoritas, Summa, quae et his rebus Ornamento et rei publicae praesidio esset. eloquentiaJ Virtutem in artibus semper sapientiam acripiamus. Verum Sapiens atque eloquens habere debet illam, quae totam efficit auctoritatem. MItaque si accedat sapientia, amplificatur auctoritas. Si his duobus accesserit eloquentia, erit, qui haec potuerit habere, perfectus, ut hic maioribus ni stris, Catoni, Laelio atque aliis tradit sapientiam, auctoritatem. eloquentiam. Quare meo quidem animo nihilo minus eloquentiae studendum estJ Meminerimus in hac praelatione quattuor thesis esse: principalem illam, tuti gen- 4 idani esse eloquentiae sapietitiam: secundam illam, non multum prodesse rei publicae solam sapientiam, lamen Iuod esse: tertiam illam. numquam omnino loquentiam solam prodesse rei putili eae, nimium obesse plerumque. Postea de Origine eloquentiae disseruit et, quae eius circa actus natura fuerit, dispu-2 reeie lieit r. dixit O 4 scribsit D, ilem v. 5 et 7, eι sic saepe alias a tracon F. Draco ii O dilomim F 6 Lncedaemonibus etiam O 8 recesserat iii Fl T stilli ilia D pr. m. ac D: aul F 23 sapientum D 24 quod enim Dquod F, quod ii O 2 tamen eum decore O :ι2 summa uirtus D: summa uir
tus et FO nmpl. auctor. summa uirtia te F 33 summa l. et liis D, quae videtur
ei erasum F om. Summu . et quae O; Dσι. Summa lite, quae et his praesidii Dcorr. praesidio 35 totum essecti DF 36 potest F 38 tradii tradal D, tradidit O: an dat 3 30 meminerimus nos: meminimus DFG 4l esse iung. O
186쪽
lavit Ostendit lite primo eloquentiam profuisse, sed quam diu fuerit mixta sapientiae: post eandem eloquentiam repudiata sapientia maxima naufragia intulisse rei publicae magnumque exinde odium atque invidiam contraxisse. Ne quis ergo existimet eloquentiam semper esse fugiendam, quippe multa in-5 commoda per hanc contigisse monstravit necessario, quarta haec illesis est. studendum eloquentiae, sed quae sit mixta sapientiae. Et est hic quasi exhortatio. In exhortatione vero deliberationis praecepta Servantur. Tracla tur utilitas, tractatur honestas, tractatur possibile. Utilitas porro duobus generibus conprehenditur, si mala repellamus, si prospera consequamur. Ergo 10 llic tractat utilitatem ab utroque. et primo ut mala repellantur. Sed eo ve- vehementius' inquit studendum est eloquentiae, ne mali magno cum detrimento bonorum et communi omnium pernicie plurimum possint.' Deinde quod bona consecuntur: cum praesertim ' inquit Mioc sit unum. quod ad omnis res et publicas et privatas maxime pertineat . Postremo etiam ad so-
is tam privatam utilitatem descendit et ibi utile at pie honestum ipsis nominibus signat. Hoc tuta' inquit, quod utile est, hoc honesta. hoc inlustris'. quod ex utili atque honesto est: Vioc eodem' inquit ' ita iucunda fiet'. Magna exhortatio, si quidem inter studia utilitatis atque honestatis circa eloquentiam conparandam, quae quidem studia multum habent laboris, etiam vitam futu-20 ram dicit esse iucundam. Superest ergo possibile, ut ostendat eloquentiam
posse consequi: si' inquit ' loipientia non solum natura neque exercitatione. sed etiam arte constat': quoniam artem discere in nostra potestate est, poS- sumus, inquit. eloquentiam consequi. In hac exhortatione est etiam auxesis:
auget enim laudes eloquentiae. Auxesis porro duobus modis sit, ratione 25 et conparatione. Auxit eloquentiam ratione, ubi ait per hanc et publicas et privatas res administrari posse, per hanc Villam tutam, honestam . inlustrem, iucundam futuram, per hanc unum quemque rei liublicae . si hi atque amicis prodesse posse. Auget vero eloquentiam conparatione, cum ait loeutione sola fieri, ut beluis omnibus antecellamus, eum alias inferiores be- η luis simus. praeclarumque esse, si propter quod beluis praestas. hoc ipsis etiam hominibus antρcellas: quod poterit siori. Si eloquens fueris. Nunc quoniam exhortationis atque auxesis praecepta monstravimus, ad interpretationem in his positae orationis redeamus Quare meo quidem animo nihilo minus eloquentiae studendum estJM Quarta illa thesis: studendum est eloquentiae, sed quae sit mixta sapientiae. Et verecunde 'meo' inquit 'animo , ne quid sibi usurpasse videatur: non dixit eloquentiae studendum censeo . Sed quod ait 'nihilo minus', id est, quamquam multa incommoda altulerit rei publicae, tamen eloquentiae studendum est, sed ut ei sapientiam coniungamuS.
40 Etsi ea quidam privali in et publice perverse abutunturJ Magna exhortatio. cum ait quidam . ut, si pauci sunt, facile opprimi posse videantur. Privatim et publice': res publica enim his duobus constat. hominibus et civitatibus. Perverse abutuntur': obest enim rei puhlicae, spiae tirodesse debebat. Magno cum detrimento bonorum et eommuni omnium pernicieJ Et hi 44 Optime exhortatur. Ne quis enim diceret. ipi id mea, si boni periclitantur' recte addidit 'et communi omnium pernicie . Ergo studendum est eloquentiae, ne opprimamur.
4 estimet F, aestimet D 5 monstrauit, necessario clitaria D est Om. Di
6 mixta sit O l3 conse luantur V mium ait O 16 iota D 20 esse dicit F2I sinquit D , si om. F eloquentium DFi 29 Omnibus Om. O at etiam add. m. 2 in F potnerit F 36 uerectinde et: iocunde mei 40 quidam et priuatim o 42 res enim pulli. O 43 qtiae DF: quod O 47 opprimanture
187쪽
Nam hinc ad rem piublica iii maxima commoda veniunt. si moderatrix omnium rerum praesto est sapientiaJ Bene persuadet sapientiam iungendam egse elo luentiae, si rerum omnium moderatrix est. Ergo multa, inquit, ad rem pii blicam commoda veniunt ex eloquentia vel sapientia. Sed quia multi propriis magis utilitatibus volunt esse consultum. recte subdidit: hinc ad sipsos, qui eam adepti sunt, laus, honos, dignitas confluit': quae Omnia et utilia sunt et honesta. Hinc amicis quoque eorum certissimum et tutissimum praesidium conparaturJ 0stendit hic. quid agat orator: sapiens enim cum eloquentia negotia suscepta non decipit. et inde sit ut commodis amicorum deesse non possit. 10Ui ipse Cicero in Verrinis: et qui omne reliquum tempus, quod mihi ab amicorum negotiis datur, in his studiis laboribus quo
Ac mihi quidem videntur homines J Diximus supra auxesin ratione et conparatione fieri: hic conparalio est hominum et beluarum et inter se ho- i5minum.
Hoc si sorte non natura nando neque xercitatione conficitur. Verum pliam artificio quodam conparaturJ Ut supra diximus, possibile hic tractatur. id est, posse ab hominibus per artem eloquentiam eonprehendi. Necessario ergo prius, quam eloquentiae praecepta traderet. exhortatus est ab honesto. ah utili, a possibili. et debere ab hominibus et posse eloquentiam conprehendi. Sed ante quam de praeceptis oratoriis dicimus, videtur dicendum de genere ipsius artis Omnis ars duplex est. id est. duplicem faciem habet secundum praeceptum sententiamque Varronis. qui ait esse artem extrinse- et, cus unam, aliam intrinsecus. Ars extrinsecus talis est, quae nobis scientiam solam tradit, intrinsecus, quae ita dat scientiam, ut illud ipsum. quod scientia dat, quibus rationibus faciamus ostendat. Ita illa ad scictiliam solam proficit, haec ad scientiam . quae in actu sit. Ut pula si dicam grana malica ars est gnara partium orationis, gnara syllabarum, gnara litterarum: Mper hanc discimus omnia vitia devitare': haec eum dico cumque per hanc vitari vitia dico. non tamen quo modo vitentur ostendo: artem illam extrinsecus doceo, per quam sola scientia discitur. Si autem dicam, quae sint partes orationis, quae syllabae, quae litterae quibusque modis omnia illa constent.
quo pacto vitia vitentur. tunc erit illa ars, cui est nomen intrinsecus: non raquae ad scientiam nostram tantum proficit, sed quae in actu sit. Ergo et ars rhetori ea duplex est : nam est extri usecus et intrinsecus. Intrinsecus autem illa est, quae nobis ad aetus praecepta artis insinuat: extrinsecus porro, quae nobis. quid sit rhetorica . demonstrat: quam eum demonstraverit, scimus tantum, sed exercere non possumus. Hanc itaque artem extrinsecus, quae Εο- 46lam scientiam parit, quinque rebus Tullius ostendit, genere artis, ossicio. sine. niateria. partibus. Ipse etiam ostendit se de ea arte . quae est extrinse-ll Div. in caecit. M. i maxima mei: plurima O 2 renim ova. mel a si quidem rerum O G lio. nor F Η ei LI: ne o: et tutiss. β' s. l. m. 2 tu deeipit mei: deserit O li re liquum om. libri Tuuiani 12 laborisque D pr. m. I l auxesin yalioue nos: nii-xesis in rat. D. auxesin tu rat. alixeseis et rat. D 17 1loe si Κ: Idie Die non naturni hic re tu manus retvit in B 2a dicamus BFo 26 aliam tradii om. F intrinsecus aliam Fa 28 scientia dat F : scientiam dat DL F 30 gnarasyllabarum om. F 33 doceo DR: dico U 34 eonstent D partim in rasura
188쪽
eus, esse dicturum. Intrinsecus vero artem, quae nobis ad actus praecepta dat . interim disserre: ait enim: sed ante quam de praeceptis oratoriis dicimus, dicendum videtur de genere ipsius artis . Quoniam primo artis generi satis laciendum est . quale genus rhetoricae artis sit, explicemus. l, 5. Civilis quaedam ratio estJ Ut supra promisimus, de genere artis rhetoricae nobis dicendum est. Genus, hoc ipsum quod Ronat genus. vox est. Haec vox generis triplicem significantiam habet. Est genus, id e3t patria, parenteS. origo, Sanguis. quo modo est illud: unde genus ducis' ' Est item genus. sub quo multa similia ex eodem descendentia continentur, ut animali' genus: etiam homo, equus . piscis animalia: sed horum omnium genus animal. Est tertium illud genus, quo cuiuslibet rei qualitas indicatur: si dicas. cuius generis vestis, cuius generis factura. In hoc genere artem rhetoricam ponit. id est . qualis vel quanta sit demonstrat. Et recte: si enim ars genus est, illud quaerendum est, sub quo genere artis sit; est enim ars grammatica. ars dialectica, ars rhetorica . Sed istae omnes artes in genere qualitatis sunt ponendae, quo quales vel quantae sint demonstrentur. Ergo et rhetoricam in genere qualitatis ponit . quo qualis vel quanta sit demonstretur. Deinde debet attendere, ubi sit ars rhetorica . an sola sit, si par. si aequalis, maior minorve sit. Atque ideo quia haec diligenter inst,exit . rhetoricam civilis cura iusdam rationis partem dicit esse maiorem. Et quia ad genus artis rhetoricae descendimus, quae sit vel ubi sit . attendamus. Omnis patria quidquid agit. ivilis ratio dieitur. Haec civilis ratio duplex est: una, quae res certas sollemni cursu ac sine ullo tumultu agit, et altera. quae in Ille ac disceptatione versatur. Ut homo quidquid agit duobus modis agit, saetis et dictis, ita civi-25 lis ratio est una in saetis et dictis. . sed quae facta et dicta in actu alque opere constituta sint: alia in lactis et dictis, sed quae iacta et dicta in iudicio vel quaestione versantur. Ita una illa ratio in actu est atque opere: hanc vero alteram civilem rationem, quae in quaestione versatur, i scientiam nominavit. Ηie enim docetur, quid iustum, quid utile. quid honestum sit. Haec rursus 30 civilis ratio. id est scientia. in duobus est: in rhetorica, id est artificiosa eloquentia , et in sapientia. id est rerum conceptione ex natura veniente. Sed quia orator plus per eloquentihm gerit, idcirco rhetoricam civilis rationis partem esse dixit. sed quia duplex est, cuiusdam rationis partem: nam es ihi et sapientia. Et ut genus exprimeret rhetoricae, partem an Plam nia-M gnamque esse confirmat. Civilis quaedam ratio est. quae mullis et magnis ex rebus constatJ l Cum dicit quaedam ratio'. ostendit duplicem esse: unam, quae in opere constituta sit, alteram, quae in quaeStionibus: quam rationem civilem, tu qua rhetoricam ponit . ut supra diximus, scientiam debemus intellegere. Et quod 4. ait mullis et magnis ex rebus constatq; notum est enim, quam crebris et de
2 dieamus BFO 3 Videtur dieendum O li est om. O Il est Om. est uox B l: quae qnalis β' demonstratur Φ' enim I : quidem Bo es f sed
hie m. I in loco eraso 14 illud quaerendum est, sub quo genere artis sit; est enim ars F ante rasuram: illud sub quo genere artis ars BRO; in F verba quaerendum e, ait et enim erasa sunt, relictum est ars ante enim I sed D in raa. m. 2 16 demonstrantur O T qualitatis om. quoJ quae D F 18 minor maiorne Ois quia DB: qui F 23 et sine Bo 24 ita civilis - et diciis v. 26i exciderunt ex. ed. Cayp. 26 sunt O 27 fori. uersentur 33 magnam partem V partem esse diximus dicit eom. m. 2 in mam. habet dixit navius: diximus libri cuiusdam eluilis taliouis F partem IdixitJ D nam ibi ei sapientia ei Di: nam ei sibi et sapientiae D es'. m. 2 BFD 34 Et om. II RUD exprime D absorptum est rei a miliaba rhei , exprimat BFD rhetorieae D: rlieloricani BFD . 36 eon stati addunt BUO: eius quaedam magna et ampla pars est artificiosa eloquentia 3T ratio est L BFO eoiastituta est O. 3s rhetoriam D '
189쪽
quam magnis rebus iudicia vel illiaestiones habeantur. Parum ergo fuerat dixisse 'multis ex rebus , nisi addidisset 'et magnis . Eius quaedam magna et ampla pars est artificiosa eloquentia 4 cum ait quaedam pars , ostendit eloquentiam et scientiam ex duplici constare, id est. ex sapientia et artificiosa eloquentia, Sed eloquentiam partem esse maiorem. b Et magna inquit et ampla pars.' Magnum est. quod in cumulum sui et magnitudinem crescit, amplum, quod late patet et per multa diffunditur: ita et supra: quae multis et magnis . Magnum' ita ibi, ut hic posuit, 'multum vero ad amplitudinem reseramus. Magna et ampla pars est' inquit artisiaciosa eloquentia': non eloquentia Solum, sed artificiosa eloquentia, quae rhe- iotorica vocetur.
Nam neque cum his sentimus, qui civilem scientiam eloquentia non pu
tant indigereJ Diximus supra partem illam civilis rationis, quae in iudiciis
versetur, scientiam vocari hancque ex duplici constare, sapientia scilicet et artificiosa eloquentia. 0uare nunc se ab his dissentire dicit, qui horum altero lascientiam civilem constare dicunt. Nam neque' inquit cum his sentimus. qui civilem scientiam eloquentia non putant indigere.' Multi, inquit, dicunt. civilem scientiam sine eloquentia stare posSe: cuncta enim per naturam. id est per Sapientiam, lacile posse cognosci. Multi autem dicunt civilem scientiam sola eloquentia constare posse, illudque esse iustum vel iniustiam, quod elo- D luentia potuerit persuadere. Sed ego, inquit, ab utris lite dissentio. Nam
civilis scientia et ex sapientia constat. qua cuncta Sentimus, et ex eloquentia.
qua id, quod sentire possumus, explicamus. Sed quia eloquentia posita in republica facilius quod fuerit adgressa persuades, idcirco eam in civili scientia partem dixit esse maiorem. l 25
Et ab hisJ qui eam putant omnem rhetoris vi et artificio contineri J Ergo
omnis civilis scientia sola rhetorica non potest contineri: rhetorica enim civilis scientiae pars est. Quod autem ait 'vi et artificio'. li artisiicium est, quoad aliquid cilius faciendum per praecepta formamur. Iam id, quod ex artificio conficitur, vis est: ergo hic rhetoris vi inquit ostenditque unde vis illa Milescendat, et artificio contineri'. 0uare hanc oratoriam Iacultatem J Artificiosam eloquentiam facultatem
oratoriam vocavit: arte enim unius cuiusque rei facilitatem consequimur, et haec eadem vis est, quae, ut supra diximus, ex arte colligitur.
4 et O iuentiam et Om. F 8 Et ita supra o 9 est Fq. om. DBO I 2 et l6elim iis O l4 uorsatur ΠλBF dupli D IJ ab illis no horum i sine Flu cognosciJ cognosci dicunt F 23 quia Om. B 25 dixit partem V 26 Ei ab
his Om. D iis G ergo nos: si ergo D PFO 27 scientia ciuilis D enim DF iom. AD 28 ait rhetoris D FO ui ei artificio, artificium est D: in O et plerisque eo . haec est interpolatis cf. y IIo. v. 29 8qq.): ui et nrtificio, tale est, nc si dicatur: εἰ rammatica est gnara litern rum; per hanc enim discimus omnia uitia iiiis rernon dico tamen quomodo uitsentur. Artem illam extrinsecus doceo. per quam Solum uilentii r. sed non quomodo. Si autem dicam, quae sint partes orationis, quae sγllabast, quae literae quibus characteribus conflent, quo pacto uitia uitentur: tunc erit illa ars, cui Psi nomen intrinsecus, non quae nil scientiam nostram innium proficit. sed quae ud actus Icorr. in actui sit. Ergo et ars rhetorica duplex Pst. Nnm est extrinsociis et intrinsecus. intrinsecus autem illa PSt. quae nobis nd actus praecepta artis insi-miat. Extrinsecus P mro, quae nobis, quid Sil rhetorica, demonstrat: quam cum demonstrauerit, scimus tantum, sed exercere non possum is . Haec itaque res hanc ita l.
in rem D in mam ., hanc ita l. rem se . quae solam Scientiam parit, ui et artificio continetur. l contin. Om. F et marsso D J Artificium est etc. Verba interpolata in B antiqua manu deleta. in D in mam. manu gaec. XI. suppleta sunt, F autem in initio non habet nisi hiaec: rellioris ui et artificio artificiosa ante ras. uilin iii trire. Non dico lamen quomodo etc. 20 iam DF: nnm DO Ox Om. O al doseotidit BD . a rei om. Bisacultuiem DFO
190쪽
Ossicium autem eiurg facit italis videtur esse adposite dicere ad persuasionem, finis persuadere dictions ossicium est unius cuius pie personae actus congruens secundum mores civitatis: ergo officia pro personis diversa sunt. Aliud enim est ossicium patris. aliud amici, aliud, ut ad rem redeamur , Ora. 5 toris. Ostitia vero omnia ad sinem si, Actant: sinis quoque ad osticia refertur. Nam neque o silicium recte desiniri potest sine admixtione sinis, neque sinis sine ossicii coniunctione, et hoc in omnibuS personis ac robus, ut hic Cicero in desiniendo oratoris ollicio linem ite lit ossicio: ait enim 'osticium autem eius lacullatis videtur esse dicere adliosi te ad stersitasioneni'. Ergo osticium is oratoris est dicere, sed adposite ad persuasionem, ubi iam si uis admixtio est. id est persuasionis. Nam solum dicere non bene osticium desinit oratoris: potest enim esse multorum: nam et poetae et philosoplii dicunt. Itaque oratoris officium plenissime sinis admixtione declaravit. Deinde sinem oratoris officii ait esse persuadere: sed non satis plene sitieni Dratoris Ostenderat, si i5 solum persuadere' posuisset: nam persuadetur labulis. tormentis, testibus multisque aliis rebus. Ergo ut finem proprium oratoris declara rot, simi adiunxit ossicium: ait enim 'finis est oratoris officii persuadere dictione': dictione' inquit. quod est oratoris Officium. Ita, inquit, et medici ossicium est curare, sed quia multi et incantatio itu et ligaturis citrant. curare' inquit, sed 20 adposite ad saualidi ini'. Ergo ut evidentius ustici uin medici demonstraret, si noui quoque iunxit Officio. id est curationi sani latent. Deinde sinis est medicinalis ostieii, inquit. sanare. sed quia in ulli it 'lit Sanant, addidit sanare curatione. Ita ergo semper officium et linis sine altero exprimi non possiliat. Hanc tamen distantiain dicit esse inter ossicium et sinem. ut in ossicio, quid ea agendum sit. in sine, quid conplendum sit, considerare debeamus. Hic Marcomannus erravit, qui dixit sinem Oratoris ossicii riuii esse persuadere. nec sitioin medicinalis officii sanare: etenim saepe Oratorem ii iii persuadere et medicum non sanare, i ideo liae addidit: quatenus rerum condicio personarumque patiatur. Sed non illlellexit Ciceronem, stili finem in rebus ipsis posuit,m non in eventu, id est, qui linem in ossicio constituit et in his ipsis rebus. quae, dum in ossicio sunt, ad finem l lendunt. Quare et oratoris olficii lino messe coli pletum . si adposite ad persuasionem dicat. set medicinalis officii linc messe conpletum. Si is iidquid ad sani latena spectare videtur, adhibuerit. Marconiannus itaque sinem lion in rebus, sed in eveinu collocavit. 15 Materiam artis eam dicimus, in qua omnis ars et ea facultas, quae coniicitur ex arte, versaturJ lles iii ierit una specialiter deliti inius, eum, quid Sint, ab isdem ipsis incipimus demolistrare, ut Paulo ante definivit genus, omicilina, sinem, in arte scilicet rhetorica . interdum quo clarius rem deliniamus, a genere incipimus eius rei, quam delinimus, Sed a genere, quod vicinum sit, non
vi valde remotum, ut nunc Cicero, rum materiani artis rhetoricae demonstraturus Sit, non a materiae deliinitione cui pit, Sed a materia artis. Primum autem genus est materia: mat seria porro iii duas species divi litur. Est autem materia artis. est non artis. nili sus materia artis dividitur in artes plurimas,
1 tartalia persunsionem D pr. in , ita uidetur ad ad i. s. aeci Ois. adpo, ite apposite dicere BF: dicere lippos. υ 4 est enim B I oratoris D pr. m. : ariis oratoris D eorr. BF nrtis oratoriae D s apposito dieere II ll destiti uti BI4 ostenderet F corr. eae ostenderat 10 est Om. 2l euratiouis sanitatem DBtF 25 debemus tit mareoinagnus B , item infra 26 non esse pers. et medicum J haec absunt ab ed. Capp. 27 non persuadere tiratorem Bo 2η sa nare ideo ille DBF: snnare contingit: ideo υ quate misJ quantum V in rus m. 229 ipsis F, xed sis in ras. 30 in iis D 34 non in rebus finem O ali dicemus D ea Om. D 36 sit 38 rem Om. B 39 uicinum DF . sibi viciniim B, nultimum O 41 a post non D a. l. 42 autem mei: euim O