장음표시 사용
191쪽
grammaticam, ilialecticam, rhetoricam aliasque multas. Ergo a materia artis. quae medio supra est, incipit, ut desiniat materiam artis rhetoricae. Materiam' inquit artis': ut genus esset, non addidit rhetoricae. Verum quod ait 'eam dicimus , ostendit artis omnem materiam in duobus esse, id est in eo.
ubi facit aliquid, et in eo, unde saeit: ut puta, labri materia est in eo, ubi sfacit, id est serrum, quod tundit: est item labri materia in eo, unde sa-cit, id est serrum, de quo tundit. Ita et medici niateria est, ubi facit, morbus ac vulnera. item, unde facit, in trumenta, quibus curat. Sic et materia rhetoricae artis potest in eo esse, ubi facit, id est in deliberatione, demonstratione, iudiciali. Potest et in eo esse, unde facit, id est in argumentis, quae- lostionibus et in reliquis materiae necessariis. Verum Cicero generaliter materiam artis illam dicit, in qua omnis ars et facultas veniens ex arte Vereatur, id est ubi sit. non unde sit: ut medici materia sit morbus ac vulnera, labriserrum, quod tundit, rursus rhetoricae artis materia sit deliberatio, demonstratio, itidicialis . non argumenta et illa Omnia, quibus maleria rhetoricae is artis impletur. Verum quod ait, 'in qua omnis ars et ea facultas, quae consscitur ex arte, versatur , cum accipimus alicuius rei artem, necesse est nos
aliquid ex ea consequi. Quare id, quod ex arte conficitur, ut supra docuimus, facultas dicitur; cuncta enim per artem facilius transiguntur. Has autem res alii plures, alii pauciores existimaruntJ eas res scilicet, in re quibus materia artis rhetorieae consistit. Sunt autem, ut Aristoteli et Citeroni placet, tres, id est triplex materia, demonstrativa, deliberativa, iudicialis. Itaque quantum ad materiam rhetoricae artis spectat, hoc plenum est. Iam quidquid . Plus est, a pleno i plus intellegitur: quidquid minus, a pleno minus intellegitur. Verum quod plus est, dupliciter plus est, aut in eo, ubi modus est, aut 25
in infinito. Et ideo addidit praeter illud, quod dixit, alii plures existimarunt'. l
Nam Gorgias' inquit Leontinus, antiquissimus sere rhetor, omnibus de rebus Oratorem optime posse dicere existimavit: hic infinitam et inmensam huic artificio materiam subicere videtur J Ergo illi, qui in pluribus rebus rhetoricam materiam constituunt, exhortationem et consolationem in rerum ge- mneribus ponunt, id est in materia rhetorica . Sed quia orator in civili ratione verSatur, consolatio porro privatorum est, consolari amici est potius quam Oratoris. Deinde quia Oricium oratoris est persuadere dictione, exhortatio sive dehortatio ad materiam'non pertinent oratoris. Cum enim exhortor, nihil persuadeo, sed volentem aliquid, ut magis velit, instigo: et cum dehortor, cara nolentem aliquid non tunc primum persuadeo ut nolit, sed ut magis nolit instigo. Ergo necessario exhortationem et consolationem Tullius a materia rhetoricae artis separavit. Item illi, qui res pauciores rhetoricae materiae tribuunt, demonstrationem tollunt. Dicunt enim in demonstratione nihil persuadere oratorem scum re vera persuadeatin, Sed salso. Nam cum aliquem ιο vituperamus sive laudamus, ut aput omnes talis habeatur, qualem demonstramus, sine dubio persuademus. Ergo Cicero Aristotelen secutus triplicem materiam esse dicit oratoris ossicii: demonstrativam, deliberativam, iudicialem. Sed has materias in publicis causis constituit hisque personas certas tribuit: quare has tres res desinit in civili negotio positas cum certae signi- 45ficatione personae. DemonStratio eSt, inquit, certae personae aut laus aut
I a BF mp. lin. 2 quae in medio ς 4 dicemus DF T serraim D: malleus BF, malleum D corr. in muta. de quo squod D pr. m. DBF: quo O 10 ei om. B Ib iudicialis sse. materia) D: iudiciale BF re existimaverunt O 23 expectat DB, exspeciat F 26 existimaverunt BO 29 rebus Dr Om. BFO rhetoricae O 40 re D s. l. 42 Aristotelem BFO 43 ea quae post iudicialem υ
uncinia inclusa addidit ex cod. Darii. saec. XV, recte absunt a meis G destiti uti DUO
192쪽
vituperatio: ileliberatio est. inquit, quae posita iii putilleis causis a isertioliis suae sententiam dicit: iudicialis est, inquit, istae in iudicio civili posita duo agit, aut accusat aut petit: contra aut delendit aut negat. Nani Gorgias Leontinus antiquissi inus sere rhetorJ Hic oratorem dixit 5 de omnibus rebus optime posse dicere: qui, ut videmus, a pleno excussit plexcessit non ad id, quod habet modum, sed in infinitum. Denique lioe ipse Cicero ostendit: llic inlinitam' inquit et inmensam huic artificio materiam
subicere videtur . Aristoteles autem, qui huic arti plurima adiit inenta at pie ornamentato subministravitJ Duo. quae oratori maxime sunt necessaria, Aristoteli circa seribendam artem dedit, invetitioneni et elocutionem: adiumetillim enim de inventione venit. ornamentum de elocutione. Hic ergo Aristotelis sententiam sequitur: nam rhetoricaria materiam triplicem constituit, demonstrativam, deliberativam. iudicialem. li15 6. Nam Hermagoras quidem nec quid dicat attendero. nee quid polliceatur intellegere videturJ Scimus Ciceronem materiam rhetoricae artis tria plicem constituere, iudicialem, deliberativam, demonstrativam, hocque etiam Aristoteli placuisse. Quare superius reprehendit eos, qui oratori infinitam materiam constituerant: repreliendit eos. qui addiderant exhortationem et re consolationem: reprehendit et eos, qui subtraxerant demonstrationem. Nunc etiam Hermagoran, is ii aeque artes scripsit, consulat ac lacerat, dicitque hunc vehementer errasse. quod materiam Oratoris in duas paries dividat . in causam et in quaestionem. Quorum unum dicit esse oratoris officii. causam scilicet, aliud longe ab oratore remolissiiniim et nec ab ipsis philosophis dira ligenter conprehensum, scilicet quaestionem. lΝam Hermagoras quidem nec quid dicat attendere, nec quid polliceatur intellegere videturJ Duobus modis reprehendit Hermagoran, quod non perspexerit rei illius vim. quae omnino longe remota est ab oratoris officio, id est quaestionis: et quod videatur de se polliceri ea, quae oratori adtribuit ad v, dicendum. Hoc quoque duobus modis reprehendit. Nam erravit, inquit, si non, quod omnis Orator. sed quod ipse possit, ad materiam rhetoricae artis adplicuit. Deinde, iii luit. nec ipse potuit: nam numquam illum ex arte dixisse omnes videmus. Ergo quoniam duo diximus in Hermagora reprehendisse Ciceronem, quod rem non adtenderit. quod multum de se videatur esseas pollicitus: primo eum demonstrat rem, quam oratori attribuerit, non vidisse. Sed ante quam id Ostendamus, quid sit causa. quid quaestio videamus. Causam esse dicat . quae habeat in se controversiam in dicendo positam cum personarum certarum interpositioneJ Causam, inquit, hanc esse dicit. controversiam in dicendi contentione positam cum certis personis: quam is inquit causam nos quoque oratori dicimus attrihutam . Nam huic inquit causae tria genera supponimus: iudiciale, deliberativum, demonstrativum . Uuaestionem porro hanc esse dicit, controversiam quidem in dicendo positam, sed sine certis personis: quae scilicet rhetorica dictio vocatur.3 detenditur aut negatur D ante rasuram 5 omnibus de rebus Bo excussit et mei: Om. edd. 6 ad id Π: ab id in id FD l0 sumministrauit mei aristoteli Dir aristoteles 12 hie μ' in ras 13 rhetoricae G in uideatur F, 19 eonstituerunt νβ' 20 ei om. β 2l etiam om. O Herni Foram BFO. item O. 27 et p. 176, 3 et 33 22 in causami quam Graeci rhetores υποθεσιν, in quaestionem, quam θiσιν xolent appellare . capp. 23 et quaestionem O 27 uideatur F 29 quaestionis tac. vim mei: quaestionem D 32 nam numquam sed erasum, unlu non numquam D eo'. ex arie illunt O ab eum J eum B 3T dieai DBF: dieit rem D. dieat rem libri Tutii i 38 hane inquit O 40 oratoris D dieimus esse O
193쪽
p. 122. l23 c. p. 25. 26. N O.
Thesis porro duplex est, theoretice et praetiee. Theo retice eSt, quae divina cognoscit, practice, quae iii hominum negotiis et civili disceptatione versatur. Ergo primo adserit Hermagoran vim rei, quam oratori attribuat. non vidisse: nam thesiti oratoris materiam non eSSe perSuadet. Quae cum duplex sit, theoreticei magis exaggerat, nec parvis aut levibus quaestionibus, s sed inlinitis: Ἀ eritie sint sensuS, quae sit mundi sor ina, quae sit solis magnitudo . Sed quare et practicen thesin posuit, id est, ' ecquid sit bonum praeter honestatem y Τhesin quidem Cicero materiam oratoris esse non dicit illamque theoreticen omnino removet: practicen autem thesin dicit 3b oratore tractari, sed ut argumenti locum teneat, non materiae. Ergo ita tollit ora- iutori practicen thesin, ut materia eiuS non sit. liceat autem ei pro argumento
quid sit bonum praeter honestalemJ Stoici dicunt honestatem solani
bonum esse. Iam multi disputant, utrum et utilitas bonum sit, utrum et dignitas bonum sit. Verine sint Sensus', ut Lucretius negat esse veroS sensus is odoris, viSus, tactus, Saporis, auditus. Quae Sit Solis magnitudo : utrum tantus sit, quantus videtur, an maior vel multo minor. Quae sit mundi sa-cies': multi enim dicunt mundum in modum sphaerae eSse collectum, multi oblonga rotunditate esse formatum, multi plana iacie, multi quadrata, multi in camerae modum, scilicet ut Sub terra non Sit Similis, ac Supra caput est, ramundi facieS. Quas quaestiones procul ab Oratoris ossicio remotas Deile omnes intellegere existimamusJ l Bene ait ab Oratoris officio remotas': oratoris ossiciunt enim est negotium civile tractare. Non tamen dixit ab oratore remotas: potest enim orator, post tuam proprio ollicio Satis secerit, etiam philosophiae rue operam dare.
Nam quibus in rebus summa ingenia Philosophorum plurimo eum labore consumpta intellegimusJ Quando aliquid negamus aut tollimus, quare id sa-ciamus demonstrare debemus, ut nunc Cicero ab oratoris materia tollit uiminet Iirohat se recte tollere. Nam, inquit, res illas, in quibus philosophi inge- ai, itiosissimi magno cum labore verSati sunt, has oratori istasi I arvas partus adplicare dementiae est, oratori Scilicet, qui aegre Suum quoque iii plet ollicium. Quod si magnam in his Hermagoras habuisset facultatemJ Ostendit iam Hermagoran, quod primum fuit, vim rei illius non vidisse, quam ad oratoris materiam quasi parvum aliquid adplicarat. Nunc illud aliud tractat nec quid ae; polliceatur intellegere videtur . Et ostendit primo non recte eum secisse, si ex eo, quod ipSe poSSet, in ceteros praecepta constituerit. Quod si inquit magnam in his Hermagoras habuisset iacultatem. videretur laetus sua scientia salsum quiddam statuisse de oratoris ossicio . Deinde nihil illum potuisse confirmat, simulque illi et rhetoricam et philosophicam tollit: praetice in enim rhetoricae est, theoretice philosophiae. Nunc vero' inquit ea vis est in homine, ut ei multo rhetoricam citius quis ademerit quam philosophiam Concesserit'. ii Quod si magnam in his Hermagoras habuisset facultatem studio et disciplina conparatamJ Ostendit, quibus rebus facultatum totius scientiae conse- 453 primum F 7 eiquid DBF, item n. II l0 illa B, corr. m. 2 in itas 3 l,oitu in mei: bonum in vita O 14 bonum B lT tantum sit ilitantum si uanius corr. I m. D multo Om. F facies mei: sorma O l8 collectum B corr. I m. ex collocatum is rutiinditate D 24 o T. enim est DBF: est enim oss. O 28 Ἀ-ciamus F: sacimus DBo 29 thesis tollit F 3 3 paruum C p.: parum DBFD adpliearai DBF: applicuerat O ill ut D 38 tacultatem DBF: facultatem studio Qi disciplina comparais in D 39 constituisse O illum nichil δε posuisse D 40 philosophiam BFG 41 rhetorice D 44 magnum Di in his rebus no et D corr.
194쪽
iluamur: stlidio' in itiit in lisciplitia Stii limii est a iiiiiii consensus ait ali- luul: discit, lina est praecepta, iluibus acceptis id, splod desideramus, inple-inus; itaque studiit in in nobis est, praeceptu in extra liOS, Sed ad nos. Neque eo, quod di S eius, quam edidit, mihi mendosissime scripta vi-5 deaturJ Ea vis est, inquit, in Hermagora, ut ei citius quivis adimal rhetori- eam quam philosoldi iam concedat. Sed non, impiit, ideo hoc dixi, is tu mihi
urs eius, quans edidit, mendosissime scripta videatur. Iam cum ait 'non mundosiSSime', non negat mendose. Et quoniam dixit esse aliis i id in eius artibus, quod sit probandum, si uippae illiae non mundosissimc Scriptae sunt, nil oum iu multa ex antiquis artibus collegisse, ut, Si spud torte probabile est, alienum
sit. Deinde quam astute ibi Hermagorae dat ingenium et diligo ullam, ubi sibi de alienis multa comi uirit: alio litin, ubi lii oliria eius inventa pluscribit, nihil illi horum dat, quin immo multa tollit, cum ait: et nonnihil ipse i pio lue novi
ia Verum oratori minimum est de arte losyii, i piod hic lucit: multo maximum ex arte dicereJ Orator duo habero debet, ut artum tradat dicendi, ut ipse ex arte dicat: Sud ollicium eius hoc verum est, ut ex artu dicat. Illud
autem accidens, ut artem dicundi tradat, i luod rholoris ollicium Solum est. Ergo non ilia idem mihi uermagoras videtur mendosissime artes Scripsisse: et , sed oratori maximum illud est, non ut artem tradat, i piod rhetoris proprium est, Sed ut ex arto dicat, i pi ad Oratori maxime est necesSarium. Tollit orgo
Hermagorae t exercitatiuitem ex arte dicendi: quod eum ' impiit minime potuisse omnes videmus . Minime' impiit 'potuisse': nec hoc illi dat, ut quomodocunussi e li0luerit. Ergo si nec sapiens fuit nec dicendi peritus, rectura nec quid dicat allelidere nec illi id polliceatur intellegere videtur . Orator enim vir bonus esse debet et dicendi peritus. Deinde conclusio: quare convicta Hermagorae et relutata sententia superest ut materiam rhetoricae illam. quae et Aristoteli placuit, constituamus, tri I, licem scilicet, iudicialem, deliberativam , demonStrativam. au T. Partes autem eae, spias plurique dixeruntJ Meminimus de arte ex trii Secus illi inque rus Ciceronem Su spopondis su dicturum: de genere artis rhetoricae, de Olficio, de line . de materia, de partibus. Ilai ple spioniam is lattuor res explicitae sunt, hoc extremum ESt, ut de partibus disseramus.
Partes sunt eae' inquit quas lilerique dixerunt . Multa s icero ab aliis:e, recte in artibus posita secutus est, ut Paulo ante Λristo tulis sententiam secutus triplicem materiam rhetoricae artis esse dixit, iudicialem, deliberalivam. demonstrativam. Ita iliae et nunc partes' impiit luas pluri pie dixerunt . Λlii enim partes septem . mulli Hiatiuor, Sed pleri pie splim lue esse dixerunt. Eorum et Sententiam Cicero SecutuS iplimpie partus cssu confirmat: i in vutili , -
4ti nem, dispositionem, elocutionent, memoriam, P Pol milliationem.
In ventio nem esse dicit ad negotii fidum aut verarum rerum aut umisimilium excogitationem. Sed orator in veri Similibus maxime versatur: dii
2 fωνι. si iiii Praecepta id D s. l. 4 neque eo mei: neque eo dico D 6 ylii lo-SOPllica in D, fort. recte: cf. etiam p. I76, 40 inquit non ideo F quod milii υτ iam - - mendosissime om. ν non sanie mendos. in F expunctum H ali- tu id esse O 12 proprietas D , propria F in ras. m. 2 Pius II et V coν r.e ei L FI 13 ei nillil ni V Ib oratoris F ante rasuram liue dicere D: dicere ipio deum minime potuisse sacere D in mur9. et V, dicere quod eum iniit. Pot. sacere omnes videmus BO IT eius ex lioc DF, tu D ex s. l. add. Is ne quidem V 2l maximum B 24 recte inquit F 2i, coniuncto conuicto eorr. liermagora F 2η constituamus triplicem: scilicet D 30 eae D Ur line II, liue sunt D 33 oxpliea-iae BFi I 34 line FD 3Ν dixerunt esMe μ' ali scientiani Ai inventio, dispositio . elocutio, memoria, pronuntiatio f/, qvuxi sit lemma
195쪽
enim genera sulit arguineialomit . necessarium et prothai,ile. Necessarium in veris rebus sest. proli altile in veri simili hus. Dispositionem dicit esse. ut inventa loci ς necessariis per ordinem disponamus. Elocution in porro in duobus ponit . in idoneis verbis et in sententiis, scilicet ne in verbis singiuis harbarismus sit. ne in pluribus soloecismus: deinde sive verba sive sen- 5 letilias. ut conpetenter inventionibus dispositis applicemus. Memoriam vero illam esse dicit, ut circa inventiones retinendas argumenta vel verba sirmiter concepta teneamus. Ergo dicentis haec memoria est. non legentis. Deinde pronuntiatio est' in pnt ex rerum et verborum dignitate vocis ei corporis moderatio', id est . ut rem magnam dicturus pompam corporis vo- iocisque praepandas, ut rem humilem dicturus haec eadem moderatius ostentes. Pronuntiatio ergo in duobus est . in voce et in corporo. Corpus vero duo habet . motum sui et vultum, quo scilicet ad negotium conposito saepe rebus addimus aut detrahimus dignitatem. Nune his robus breviter constitutis eas rationes. quibus ostendere possi- ramus genus . officitiin, sinem rhetoricae artis, in aliud lenilius disseremusJ Iam quinque res, quas se de arte extrinsecus dicturum eSSe promiSerat. exsecutus est. Ostendit etiam, quod esset genus artis rhetoricae, quod Olsciuin, qui linis. quae materia. quae partes. Quibus omnibus cognitis scimus tantum tuid sint. nihil tamen nobis ad actus prosunt. Harum tres res semper in Nsola scientia sunt, id est genus, osscium. finis. Et ideo se alio tempore de his dicturi via esse pronii itit: ad praecepta enim artis rhetoricae minime pertinent, ut ipse ait. Nam et verborum multorum indigent : quippe de liis longa est disputatio. et non tanto opere ad artis discriptionem et praecepta pertinent'. Verum do duabus rebus dicturus est. de materia ac partibus. 25 quae iam duilliin, lantum ut sciremus quid essent, edocuit. Nunc in has praecepta dat. l scilicet ut harum rerum non solum scientiam. sed etiam actus habeamus. Ergo ostendit eum. qui artem rhetoricam scribat, de duabus re- lii Iuis rebus. de materia artis ac partibus. salis osse dicere. Eum autem inquit qui artem rhetori eam scribat. de duabus rμliquis rebus, materia artis Mac partibus, seri here oportere existimamus . Ac mihi quidem videtur coniuncte agendum de materia ac partibusJ necle ait coniuncte agendum'; partes enim sine materia esse non possunt. Nisi enim aut controversiam aut deliberalivam aut demonstrativam dicamus. quae materiae sunt, inventione , t dispositione . Plocutione, memoria. proniiu- Mtiatione. piae partes sunt. uti non poSsumus. Coniuncte ergo agendum est de materia ac partibus. liaque ostendit primo quod esset genus artis rhetoricae . quod olticium, qui sinis. quae materia. quae partes. Ex his tria in aliud tempus distulit. id est genus. olli ciuin, linem, adque ideo de duobus reliquis, quae ad praecepta perlinent. se ail Sse dicturum, de materia scili- iocet ac parithus. l artes porro quinque sunt: inventio. dispositio, elocutio. memoria. Pronuntiatio: harum solam inventionem in dii dius libris tractat et in hanc praec pia tradit. Pauca etiam de elocutione commemorat. Reliquat sitiit gi uera no 2 veris in rehus O uerissimilibus D 4 singularihus Bl7 illa D η haec D corr. eae hoc I 0 pompam et corporis O II praepi nitas Drpor pendas LIFυ iit Om. F i 2 et eorpore ni Ib rebus D s. l. lo genus et sinent ei omeliam lmius artis B, genus ei officium et finem hiliusce artis rhetoricae υ aliud in II I 8 rhetoricae artis O 24 est longa o tantopeste DIIUdiseribitonem deseriptionein BFD 2b rebus om. F 2ss esset D in has I ni, ut rens. Orevit in his B F 27 eurum U 30 de materia Γυ at enim
nut DF : enim BV D eontrouersinna aut iudicialem F; olosatim aut iudicialem Opost demolistratiliam hahel 37 iiiiiii L 3 43 in hanc II pr. m. et F, sed his eae corr. . in haec D coar. , in hac LI
196쪽
vero ne contingit quidem, id est dispositionem, memoriam . pronuntiationem. Ergo quoniam de sola inventione dicturus est et quia in omni causarum genere inventio plurimum valet, incipit de inventione tractare. 8. Omnis res, quae liabet in se positam in dictione ac disceptatione alis quam controversiam. aut facti aut nominis aut generis aut actionis continet quaestionemJ Ut diximus, tractatus in ripit inventionis. Et primum hoc d
hemus scire conpendiunt, quod omnis inventio quinque locis constat. Dei, mus enim primo considerare, quae sit constitutio: dei nil . Simplexne sit causa an duplex: tertio, stripli an rationis: quarto. quae causae quaestit . quae in ratio, quae iudicatio, quod firmamentum: quinto, ut omnes causan parteΝ nobiscum pertractemus. D inde partes orationis. principium, narratio, divisio, confirmatio. consul alio, conclusio. Figo. ut se ordo lialiet. Primum de constitutione dicemia A. Hoc tamen animadvertamus. quod Cicero hos quattuor status rationales constitutiones' vocet atque hos semper in omnibus ne- i5 gotiis dicat esse principales, id est, coniecturam, sinem, qualitatem. trBnslationem. Has ergo constitutiones appellavit. illos autem alios quattuor legales non constitutiones. sed 'status' vocat, nec umquana horum aliquem priu-cipalem dicit esse posse. Sed ut originem statuum melius nosse Possimus, formam similitudinis allendamus. Omnis constitutio sic est ut aspectus. Aut re enim aliquid videre volumus nec videmus, et egi coniectura: aut cum videmus aliquid Et quaerimus quid sit . et est sinis: aut cum videmus quid sit, et quaerimus quale sit, sti est qualitas. Translatio porro ab hac similitudine videtur esse remota. Igitur constitutionem esse dicit quaesti nem, ex qua causa nascitur. 0uaestio est vox intentionis et negationis. 21, id est fecisti . non feci' aut 'ilire seci'. In hac ergo quaestione semper sit necesse est constitutio. Causa est vero, quae nascitur ex quaestione. istest . an secerit, an recte se eril. Hoc tamen tenere debemus, quod a Cicerone et causa ei quaestio ad eandem significantiam proferatur, ut nunc cau-Sam Pro quaeSlione, nunc quaestionem pro causa ponat. Itaque constitutio:v, facile inveniri potest . si extremam partem thematis attendamus. In il la cum intentionem ex nostra pergona proposuerimus, debemus attendere, quid ad intentionem conpetenter responderi possit: tunc in responsione e institutionein necesse est inveniri. Omnis res, quae habet in se positam in dictione ac disceptatione aliquamas controversiamJ necle in dictione ac disceptatione': sunt enim multae controversiae non dictione, ut opificum. Verum quod ait quae habet in se positam in dictione ac disceptatione aliquam controvμrsiam'. dictio potest esse demonstrativa materia, dis pytatio vero deliberaliva et iudicialis. Deinde dictio potest esse narratio, ut ipse ait: 'ilicondo explananda sunt omnia': vi, ali sceIitatis vero quaestiones: ibi enim totius controversi an pugna versatur. Ergo quaecumque res posita in dictione ac disceptatione sarit aliquam Controversiam, necesso est habeat quaestionem, id est constitutionem aullacii aut nominis aut generis aut actioni g. Et primum rebus indicat sitael nec DF' contingii D, seu n post i erasa 2 et tilioniani u l, seripli nil nationisJ 'ultadu ad releberrimam et primariam statuum ditarionem, in νομικον testatem et λογικόν rationalem'. Capp. quae causae quaestiol o. Quintil. III. cap. II. Cn P p. 10 omnes DB : onis omnis Bio 12 consulatio D sadd. a. . repreliensio ): reprehensio BF , reprehensio, eonsulatio G Primum ergo, ut se ordo liabet Olo hos B O quattuor DFi: quinquo Do, om. n 18 possumus D 20 uoluimus D 26 vero est BO 28 prosertur O au adtentiamus μ' as narration=' et D eorr.: narratioeel D an e ras.. narrationis δε eorr. m. 2 et O dicenda D 40 qnaestionis Βυ 43 nominis J alatum intelliste desinuist , qveru pati suyria finem dixit; generis. qui alarus utiloci qualitas voci atur: hodie quaestionein iuris
197쪽
stiones sive consti uitiones: post his dabit nomina, parti in ex rebus suinpia, partim ex modo actionis. Ita nunc rebus indicat ronStitutiones. cum nit in omni controversia aut lacti aut nominis aut generis aut actionisiluaestionem esse oporter : de his enim rebus Sit quaecumque controversia necesse est. Sed ante quam nomina det constitutionibus, delinit illi id cisit constitutio vel ante nascatur. Uliaestionem ' inquit qua ii as ullii causa hanc con, titutionem vocare debemus. Uuaestionem porro esse diximus voci in utrius lue partis, id est fecisti , non feci , vel 'recle seci': causam vero illam, an iuste fecerit. Hoc etiam diximus, ilii id Cicero idem velitiIuaestionem osse quod causam, ut i luod his circa eandem signiti cantiam tu communitor utatur. . 1 eni lue Stati in demonstravit Sir his uti communiter.
Eam igitur ilia aestionem, ex qua causa nasciturJ Hic primam serit quaestionem. Deinde ubi ostendit, quid sit constituli O. ait: eonstitutio est prima conflictio causarum ex depulsione intentionis Prosecta. cum lacti controversia est'. Incipit constitutionibus nomina dare. Cum facti' inquit contro- 35 versia est'. luem debemus facta intellegere, quod dicta. t t. enim uirum aliis iid factum sit quaeritur, ita et utrum aliquid dictum sit potest quaeri. hiare huic con Stitutioni, quoniam incerta et non apparuulia coniecturis vel suspicionibus indagantur, recte coniecturae nomen inposuit. Λlii hanc constitutio linem realem vocarunt, ilii ad enim quaeratur, utrum reS, de qua magitur . facta esse videatur: alii σταδιασμὼν Graeco quidem vocabulo, quod nim de incerio investigando maximum cer lamen habeatur: unde et stadium' dicitur, quod ibi exerceantur certamina. Sed Cicero constitutioni huic
x modo actionis nomen inposuit. In hac autem constitutione modus actionis hic est, piod res coniecturis plueritur: ideo ergo coli lecturam vocavit. 25 Cum autem numinis. iluia vis vocabuli definietida verbis est. constitiitio
delinitiva nominaturJ Nominis, inquit. DSt controversia, cum de sacto constat. sed ilia aeritur quo id factum nomine appelletur. At Iue ideo, quoniam facti vocabulum pro necessitate Suscupli Dogotii nobis adposita definitione nullandum csl, constitutio desinitiva nominatur. Huic quoque constitu-rvilioni non ex re, si ii ex modo actionis nomen inposuit. Res est enim huius constitutionis nominis ambiguitas, modus actionis Ost nominis definitio. Recte orgo huic constituti alii non ex re, sed ex in ad O actionis nomen inposuit. Cum vero ipialis res sit iluaeritur, quia ut de vi et ile genere negotii controversia eSt, constituti , generalis voleti tui J Et Supra ostendimus, cum de ragenore artis rhetoricae disti utaremus, gonus in tril, lilii significatione consi-St re: ESSe genus Savguinem, eSSe genus. Sub quo similia multa teneantur. Psse genus si ualitatis, id eSt, i luo uniuscuiusque rei ilualitas indicetur. Ergo. iiiiiiiii. cum et de facto et de nomine convenit. sed iluaeritur quale sit id. luod in iudiciu versatur, i luoniam itu gen Pre negotii controvPrSia eSi, Con-4iistit titio generalis vocatur. qualitas scilicet. Verum huic constitutioni non x motio actionis, ut Supiuio tibiis duabuA et post ilitariae. Sed ex re, id est
x negotio, nomen ili posuit. Hic enim ies illa est. quod de negotii genere
2 ita Dir itaque D BFD nmic in F erusum modo rebus I F. in D modo ad l. 3. t.
sactum sit - - aliquid Om. II et Om. F quaeriJ add. in mar9. II: positiuum quaeritur 20 coiistit. realem J hic idem status ab nermogene deflnifur c δτμου πραγματος ουσιώδης. i. e. probatio substantialis seu de substantia et existentia incerine rei. Capp. uocauerunt Βυ quod enim D: quod ea BFυ, cf. v. 22 et p. I 6X, 2 δ 2l fri ut Agon D. hin diogon se vocabulo liuidem no 22 enim D: in ea DFυ 2l in liae a. quaestione B qa ex negotio DF: ox om. BO
198쪽
vel qualitate quaeritur. Itaque ex re huic constitutioni nomen inponit, ut generalis vocetur, id est qualitas. At cum ' inquit causa ex eo pendet' et reliquaJ Cum, inquit, talis
fuerit controversia, ut in hoc Sit tota contentio, eum aut ab alio nos ac-s eusari debere dicimus, aut non nos, sed alios accusari, aut non aput hos, sed illos, non hac lege, sed illa, non hoc crimine, sed illo. non hac poena, sed illa, quoniam in his omnibus de translatione actionis controversia est, conmitutio translativa nominatur. Huic quoque constitutioni ex modo actionis nomen inposuit: agitur enim. ut actio transferatur. Verum is quod ait 'non hoc crimino, sed illo', nonne et in ii sine, cum quaeritur utrum fur an sacrilegus Sit . id quaeritur, quonam magis crimine accusandus sit 'Sed hoc interest, quod in fine crimina utraque iunguntur: non enim cum
sacrilegum dico, furem nego: in translatione vero uno est accusandus crimine,
sive illo, quod intendimus, sive illo, ad quod reus transferri postulat actionem. i5 Atque harum aliquam in omne causae genus incidere necesse estJ Sive, inquit. in iudiciali sive in deli herativa sive in demonstratione necesse est aut coniecturalem aut sinitivam aut generalem aut translativam incidere constitutionem. Ubi, inquit, harum nulla suerit inventa, ibi nulla l est controversia: quare nec causa Psse iudicanda est. Si enim constitutio nulla est. unum an latus recedat oportet. Id enim constat, quod utrimque latere concurrente sulcitur. Igitur si constituti a non erit, nec causa esse iudicanda est; est
Ac lacti ilia idem controversia in omnia tempora potest distribuiJ Nunc
postquam constitutiones et rebus et nominibus indicavit, ut has manifestius 25 cognoscere POSsimus, isdem Stalibus exempla supponit. facti quidem controversia' inquit in omnia len luna dividitur . Et sul ira diximus, cum de facto sit quaestio, coniecturam vocari. Ergo hic coniecti irae tria tempora adsignat, praeteritum, praeSens, suturum: quod fluidem exemplis docet. Sed hoc scire debemus, nullam rem in iudicium, id est in iii diciale genus, .m cadere poSse nisi de pra terito. Omnia enim argumenia non de suturis, quae incerta sunt, sed de praeterilis colliguntur. Itaque coniectura, quamquam habeat tria tempora, lamen principalis esse non pol est, nisi de praeterito Sit. De praesenti vero vel de suturo incidere possunt post statum alium Principalem. Ergo ne et hanc coniecturam i rincipalem piasse esse credamuS.I5 Bollone animo Sint erga populum Ilo manum FregellaniJ In hoc themate demonstratio continetur: nam ii scribendi nobis sunt Fregellani, qui semper videbantur adversi. Ita et quod ait: si Carthaginem reliquerimus incolumem.
num quid sit incommodi ad rem publicam perventurum': ot hic deliberativa potest esse. Deliberat senatus, an Carthagini parcat. Ergo nihil in iudicium
in nisi de praeterito cadit. Nominis est controversia, cum de facto convenit et quaeritur id iluod factum sit fluo nomine appelleturJ Nunc de sine tractat: cum nominis' inquit est, controversia , id est cum quaeritur, quo id, quod factum eSt, nomine
1 imposilii ἰ, pendet etc. O 4 ni, alio, non ab hoc nos o T controitersia esil ad i. in BF et in marss. D: agitur enim ut actio translatilia nominetur .9iransseratnrJ quam hic O e cod. basii. addidit glossam, ea recte mei carent li ror Di 3 accusandus est B 14 iransferro F 17 definitivam UD Is causae B constituo D unum laturi i. e. altera litistantium para. Capp. 25 agnoscereo possumus D 26 fit ut F, sed in ras. 27 hie D: huic fisera coniectura I 28 et sutumim B quo quidem D ad ne ei DF: ne B, nec esse posseo, posse Om. B 35 rragelliani BF, item v. 36 B 37 ita ei mei: itaque O41 eontroversia est BO 42 definito 43 quaeritur quod id add. s. t. quo quod corr.) factum test add.) nomine appellae iiir D
199쪽
iasilicii et iii . Vertini cillit de nomine Binlligitur, et ile re lice esse est ambigatur. Nomen puim rei est, res vero miniqua in sine nomine est. Quare cumile nomine illit,itatio est, ile re quoque dubitetur necesse est. Ergo desiniti- viis status liuiusino li est, cum de facto conflat et de re vel nomine eonlroversia est. Inter laclum enim et rem lioc interest: res est ceriam sui sor-5mam ot speciem circa cognitionem rutinens. Ergo si species rei nota est. nomen quo lue nolum sit neces8e est. Factuin est consi isti in quiddam et incertum . hoc solo certum. quod nescio quid factum est. In sine itaque sactum constat, sed res non constat. Et quia rei nomen Semper adiunctum est, ideo de nomine controversia est. Quod, inquit, nomen breviter nobis iudeliniendii in est et contra atque adversarius dicat describendum. Et dat sex enudum: ut si filii sacrum ex privato suli ripuerit, fur an sacrilegus sit iudicandus. Factum conStai: nam sacrum ex privato constat esse Sublatum: denomine incertum Pst, utrum ille fur an sacrilegus iudicetur. 0uare definitionibus nostris nomen illi aliud. quam adversarii volun l. inponere debemus. t is Itolinienda res erit verbis et breviter descri hendaJ Ad unum quidem utrilinque tendit. sed quia multi modi sunt definitionis. videamus interim quid intersit inter desinitionem et descriptionem. Desistitio talis est: homo animal
est rationale . bipes, risus capax. Descriptio vero talis est: homo est, qui erectum verticem rotundo capitis attollit. cui sunt sub eollo umeri brachia- diique demissa, Et cetera in hunc modum, Sed . ut ipse ait, 'breviter describenda . Ergo quoniam de line tractavimus, nunc quoque quid tractetur de qualitate videamus.s . C, en rig est controu rsia, rii tu et quid sartum sit convolait, ei quo id laetum nomine appellari oporteal constat J Cum ait 'eum et quid factum sit raconvenit'. tollit coniecturam: deinde cum ait 'et iplo id factum nomine appellari intorteat constat', lollit finem. Ergo superest ut quale vel quantum sit id. quod laetum est, vi leamus. et dat exemplum: utrum ii istum an iniustum sit . utrum utile an inutile'. 0und cum quaeritur . non nomen r i. Sed rei qualitas quaeritur . et ideo qualitas appellata Pst. Inripit Hermagoran re- nulli eliendere, qui demonstrationem et deliberationem sub qualitate constituerit. IIuic generi Hermagoras quattuor partes si s lii sui l. deliberativam, demonstrativam, iuridicialem. negotialem J Ileprehelidit . ut diximus. Hermagoran. quod demonstrationem Pt deliberalionem sub quali late posuerit. cum ipsa qualitas. id est constitutio, sub deliberativa vel demonstrativa sit. Deas qua re in consoquentibus latius disputabitur. lUuod eius. ut nos Putamus, non mediocre perratum reprehendendum vi dolui J Ait grave Hermagorae pereatum se debere reprehendere. et id hi eviter, ne si . inquit, taceamus, quod primum est. Hermagorae artes adpro-2 sine nomine n uiuitiam O b esti enim actu. est a. l. 8 nescio quid DII: scii tir quod scitur quill υ liaque in sine O 12 quisacrum I : quis sacrum fur mei: uirum fur D et libri Tulliani t i uirum - - saerilogus oui. Iti l 5 illi om. F lli eritur D lT multimodae sunt definitiones RGl8 deseribi. D. item v. 19 est nitimal BO Is risu D eorr. ex riLus 20 erectum D: rectum BFD rutundo D eapitis D nU: capite O aiiollai Feuius o liti meri DFO bracchiaque D 24 et quo - eonstat Om. D 2b post constat F et in mari'. D habeι: sed omnino quantum et quale sit quaeritur cum nil eum et quid D: cum uit et ni quid Π cum ait - eonitonii om. υ 26 eι 27 tollii Drelli: iulii libri: Cameronnerit inre pretalis 'removit, exclusit a disputation ab huius verbi potestate aliena nidetur. Idem ritium est infra p. IS/. 26 eι I92, Ict26 quod taeimn D 2 inutile sit ΓΚ , item D eorr. 32 generi om. D partes quattuor no 33 iudicialem D eorr. 35 constituito mei: eonstituito generalis Duel DF: et us
200쪽
bare videamur, et quare easdem artes non Simus Secuti, causas dare nequeamus: deinde, inquit, ne Si latissime Hermagorae peccatum perse pii volueri- mus, quod quidem est tertium, nοStriS, inquit, Praeceptis in oram videamur adferre. Sed, quod medium est, de peccato Hermagorae breviter dispi itas bimuS. Si deliberatio et demonstratio genera sunt causarum, non POSSuut recte partes alicuius generis causae putari J 0uaeStio haec est, quod non recte IIermagoras deliberationem et deinonstrationem Sub qualitatu Iiosuerit. Cicero ergo ait non recto deliberationem et demonstrationem sub qualitate po-io sitas, quia genera causarum sint. 0uod si genera causarum esse Hermagoras fuerit consessus, sine dubio non haec debuit sub qualitate ponere: sin negaverit, docebit Cicero genera esse causarum. Igitur male Hermagoras deliberationem et deinonstrationem sui, qualitate collocavit. Ac primo per
condicionalem quaestionem, id est hypotlieticam, ingreditur propositionem. is tibicumque enim 'si' est, sub quadam condicione propositio est. Si, inquit,lioc est, illud non est: hoc autem est: igitur illud non est. Ita et hic: si deliberatio' inquit et demonstratio genera simi causarum, non poSSunt recte partes alicuius generis causae putari': genera autem causarum sunt: igitur generis causae partes eme non POSSunt: et docet genera esse causarum.
20 Primum igitur ponamus genus causae, Secundum Partes generis ea uSae, ideSt coniecturain, sinum, qualitatem, translationem: tertium sit illud quidquid qualitati subicitur, ubi Hermagoras deliberationem et demonstrationem constituit. Ergo Cicero primum dicit deliberationem et demonstrationem, quia prima sunt, i secunda esse non posse: quod Si Secunda non sunt, mullo minus 25 tertia esse posse: quod Hermagoras conStituisse conspicitur. Ita pie meminisse debemus Ciceronem de duobus tractare, id est de primo et secundo, scilicet de genere causae et partibus generis. Si' inquit deliberatio et demonstratio
genera fiunt cauSarum, non recte partes generis causae possunt putari', id est constitutiones. Quod cum isocet constitutioneS eme non posse, Ira ullo ma-rui gis videntur partes constitutionis esse non POSSe.
Eadem enim res alii genus esse, alii ParS liotest: eidem genus eSSe et pars non poteS Aristoteles ait res omnes, quae in dictis et sactis et in omni
mundo aguntur, decem esSe: quarum rerum nomina ponemus. Prima Suh- stantia est, deinde quantitas, qualitas, ad ali piid. tibi, spiando, Situs, ha .ra here, sacere, pati. Graeco autem vocabulo Sic vocantur; ουσια, ποσον, ποιον, προς τι, που. ποτε, ποιεῖν, Harum prima, ut diximus, substantia vocatur. Reli litae novem in substantia sunt, quae accidentes Vocati tui . Ut puta, membrana SubStantia est: accidunt autem ei crocum, seriptura, et cetera, cum interea et substantia res Sit et ea, io quae accidunt, res sint. Nunc ad id, tuo de nunc agitur, revertamur. Eadem
enim res' inquit alii genus esse, alii pars potest . Hic rem substantiam illam Ponamus: quae dum sola est, patet omnibus accidentibus. Sed cum ab una accidenti fuerit occupata, iam in se incidentem aliam non admittit. It puta, lana alba res est, sed substantia. Haec res patet mullis accidentibus: potest
I eiusdem O 2 ne om. F 3 inquit Om. F l0 sunt ν BFO esseJ esset D corr. in essent ii fuerat 13 demonstrationem et deliberationem OI4 vpothecam D 24 non possunt DB 28 generis cim. 3l eidem FB : idem DBi 32 aristotelis D 34 ad om. F 3b sacere BF: facile D Graecis autem vocabulis O usia pason poeon pocon F , polon F s. t. , potan n) prosii pu potes poten D corr. et F, pothen B cisthe cisten echiil ecllein B) poein paschin DBF37 reliqua F 30 seribiura D 40 aceiderunt D 41 illam Om. Baau., inel. O 42 accedentibus D una D: nno BFO 43 incidentem aliam D: accidens sine idens aliud BFD 44 patet et F