장음표시 사용
201쪽
i itini liuia illa niti missi a lieri alit virm in alit iligra. Sod si iiiiiiiii colorem iii se sit eo perit, iam iii Se color m Blium non admittit. Similiter et homo sith stantia ost. Pol est autem id. quod homo PSt, nil ne Servus Sse. Nunc dominus: sed linstituam dixeris dominum . in eo, quod dominus est, esse et servus non lintest: aut cum dixeris scrVum, tu eo. illi ad Servus PSt, QSSe et dominus I, non polost. Ita Prsro et hic deliberalio et demonstratio res est, s d illa substantia, iluae, cluam diu Sola est. pal Pt accidentibus, id sest generi causae et causae partibus. Ita fluam diu in incertis Sunt. genus alit, alii partes esse possunt. latin vcro generis nomen acri Perint, in EO. ipiod genus sunt, et par-los esse latin possunt. Iloc est, quod ait: id in genus esse et pars non Ρ t- lui si . Ergo si genus generis P S PSSe non Polust, multo minus Partis generis partes Putab initur.
Deliberatio Antoni et demonstra iiii genera sunt causarum J Id, quod lirimo dubie proposuit, adsumpsit sine dubitatione. Neque enim dicit 'si de- lihorali , , sifil doli boratio autem set demonstratio gonora sunt causarum . Et laid triplici arx uniculatione convincit, scilicet demonstrationem et deliberalio
Nam aut nullum' inquit ausae genus Psi, aut iudiciale solum, aut et iudiciale et dein instrativum et deliberativum i id est, aut nullum causae genus est aut unum aut tria. Duo enim propterea non dixit. quoniam deliberalio et md monstratio. quamquam iutor se diu 'rsa sint, Simul lamen aut in generibus causae ponuntur set stulit tria genera Pausae: aut simul tolluntur et remanet unum, id est iudiciale Solum. Ergo tollit duo, id esst, nec unum esse nec nullum, ut id. quod reliquum est. l ad Pi duri ur. Nullum, impiit, causast genus esse non liolos dicore: Ddm ipti artos Scribis lanillas lun dicis esse causas, nul-2., tum non polos dii ei'e: tollit rem undita: deinde unum iudiciatu solum essennii poli s dico re. propterea i Hlod et deliberalio et domonstratin genera sunt i causarum: nam et inter se diu 'rsa sunt set ab iudiciali multum separata. Id porro, sploil ili versuti St, tunc omnino iiiversum est, si inter se et rebus set exilii dis lol. Ati pie ut rationes ex Similibus solligamus, riis Pst lectio. Oxitus Vinintellectiis. I rgo haec tria pomu a Pausarum re inter so distant: aliud i nimagitur in demonstratione . aliud in deliboratione, aliud in iudiciali. Rerum pio pio exilus dis par est: nam domonstrationis sinis ost honestas, deliberati δε-nis utilitas, iudicialis ne pillas. Duod si haec tria inter se est re et exitu di-
Slant. Irin lecto genera causarum constitui debebunt. Non ergo recte delib - :ύ, rationem ut domonstration m qualitatis partes esse dixit. In liis autem, quae huc usipi I disputavimus. Videamus ibi imple pellitum Syllogismum: ac primo qua ostionem. v 'in agitur, constit laturis. Haee d ut in est is laestio. quod non recti' Hormagoras deliborationem Pt demonstrationem sub is tali late po- suo rit. si deliberalio Pl domonstratio gomu A sunt Pausarum . non possunt i 3 Porto partes alicuius x musis causae putari: hoc primum est. Eadem enim res alii gonus esse, alii purS Ii l 'st: eidem geri u S esse et i ars tum potest: hoc secundum sest. Deliberalio utilem et demonstratio genera Sunt cauSa
202쪽
ritui: hoc tertii iiii est. Nam aut millis in rausae setius est. aut iiidiciale solui n. aut et i inliciale et deliberativum et dentonstrali, uni: ' hoc quartum est. Relinili litur ergo ut omnia tria genera sint causarum: haec conclusio est. Videamus ergo illum, quem tiromisimus. syllogisnuina quinque perlitum: Si 5 delitici alii, set demonstralio genera sunt rausarum . non li Ossunt recte partes alicuius generis causae putari.' Haec propositio est. Et thala necesse sest ex Primi consessione secundum quo lue in consessionem venire, propositio nobis adprobanda atque iungenda est: at quo ideo i icoro adprobat proposition m. Eadem enim res inquit 'alii gonus esse, alii pars potest: eidem g nus esseio et pars non potest.' Ad proliavit Drgo propositionem. Illii sus pngi adproba tam propositionem illud. quod quasi in propositione dubie Proposuerat . adsit init hoc modo: deliberatio aut ni et demonstratio genera sunt causarum. Deinde adprobat adsumptionem. ut supra diximus. triplici argii mentatione. Nam aut nullum causae genus ost. aut iudiciale solum, aut et tu liciale et i5 deliberativum et demonstrativunt.' Postremo tres ad hil,set conclusio nos. lihi uinque enim 'ergo' vel igitur' est . conclusio sit necesse est. Prima igitur conclusio adprobationis de adsumptione est. Quid enim ait in adsumptionis adprobatione' nam aut nullum causae genus est. aut iudiriale Solum . aut et i inliciale et deliberali lim t deniolistrativum. includit orgo haec tria ge-2ο nera esse causarum: 'i' linquitur ergo' inquit ut omnia tria genera sint rausarum . Secunda conclusio propositionis est sive argumentationis eius. u uidenim argumentatur in propositione' si delit, ratio et demonstratio genera sunt causarum . non possunt to p;irtes alicuius generis causae putari. Concludit hoc ipsum: deliberalio ipitur et demonstratio non possunt rectero partiris alicuius genoris causae putari. Tertia autona concluSin quae: tionis se l. Quae enim ipsae lio psi' ipiod HPrmagoras deliberationein et demonstralionem non recte sub quali lato i constituit. Cone ludit itaque quaestionem: male igitur eas generalis constitutionis parites esse dicit. ' Vorum eum in primo syllogisnio de duabus rebus tractaverit. de primo et secundo, id est s. vi de genere et partibus goneris, cur hic in tertia conclusione partis partium mentionem lecti' ipiod scili Pt torti una ost. Hoc primum sic excusatur, ινι ad haec conclusio liraeter syllogisi nulli est: Pst enim qua filionis, quae extra syllogismum psi, sed ex ea syllogismus. Deinde quod per hanc extremam conclusionem sensim descendit ad alium syllogismum, lilii hoc tractat, delix, herationem et demonstrationem, cum partos generis Psse non possint. multo magis partium paries esse noti piisso. Sed liri uiuin quam do oodem syllogismo tractemus, ea, quae in eo obFrura sunt, Oxplicemus.l0. Pars autoni causae est constitutio OmnisJ Disputasti quidem supra. o i icero, deliberationem et demonstrationi m. ipii a gi nera sint. Pnries gene-l ivariari esse non posse: non tamen ost Pudi-li ulrmia constitutio pars generis sitan ipsum genus: in ortum est enim utriun d liberalio sub qualitate sit an qualitas sub deli heralioue. Doceas ita pio oportet utrum pars an genus Sit constitutio: haec orgo incidens quaestio est, utrum constituitu pars an genus sit. lani supra ostendit deliberationi ni ot domonstratin liuiti genera eSse Cau- , Saruin, quod et inter se distent et ab iudiciali plurimum dissideant et suum
203쪽
quaeque finem Italieant. quo referri dubeant. Nunc ei docendum est . utrum constitutiones causarum partes sint, et sic argii mentatur proposito themate: quid primum invenis' genus an constitutionem' i ii pie primum necesse est cognoscas, utrum deliberativa an controversia sit, tunc deinde quae sit constitutio. Ergo pars causae est constitutio omnis. 5Non enim causa ad constitutionem, Red constitutio ad causam adcommodaturJ Prius enim causa cognoscatur necesse est, deinde constitutio. Plus
autem causam esse quam constitutionem, Sic etiam P Sumus cognoscere. quod in singulis causae generibus constitutiones variantur, causa aut momnium constitutionum capax est: verum eum causa et constitutio iuncta iosi hi esse videantur. causa lamen unum alteri prius sit. Omne enim, quod loquimur sive quod mente concipimus. aut simplex est aut coniunctuin . Simplex est . quod ad alluit non adtendit, ut tabula, saxum et reliqua liuius modi. Coniunctum vero, ut de duobus unum prius habeat, quattuor modis lil: aut tempore aut loco aut ordine aut causa. Aetas cum in homine sit, tempore in is ordinem secernitur. Si dicas iuvenias, utiques consideratione temporis iuventas ante senectutem est. Deinde loco iuncta domus secernuntur. Cum enim dicis atrium . ideo primum intellegis, quia consideras interiorem locum esse, ubi triclinium est. Ordine vero sic: Si, cum in eodem loco inulti sedeamus, pro ordine sedentium nobis anteferamur. Causa au. lom sic: de iis . quae miuncta sunt, unum prius efficitur. ut puta, pater et filius iuncta sibi sunt: neque enim ante pater quam illius nascatur, aut ante lilius quam ille sit pater. Sed quia silio ad nascendum pater causa est, idcirco ex causa paler silio praesertur. Ita hic in themato causa et constitutio coniuncta sunt, sed ut prior causa sit, causa eslicitur: ut constitutio enim nascatur, causa praecedit. 0umlipse ait: lNon enim causa ad constitutionem . sed conStilutio ad causam adcommodaturJ Ilic quo pie animadvertamus svllogismii in quadripertitum. Prima est enim propositio cum adiit riclo: quod si generis causae partes non possunt recte putari, multo minus rect partis causae partes putabuntur.' Huic pro- Inpositioni adprobatio non fuit subicienda: manitestum est enim. Si partes causae non sint, multo minus partis causae partes putari. Ergo incidit quaestio. utrum constitutio pars sit: et . ut supra docuimus. probat Partem. Sed haec incidens quaestio non pertinet ad syllogismum, verum . quia necesse sui . interiecta est. D inde adsumit illud. qiiOil proposuerat: et deliberatio et de- ramonstratio generis causae partes non possunt recte putari . et ad prohat adsumptionem: quod ipsa sunt genera ' inquit. Postremo concludit propositionis secundam partem. Dii id est enim in secunda parte propositionis mullo minus recte partis causae partes puta huntur. inellidit hoc ipsum: mullo igitur minus recte partis eius. quam hic dicit, partes puta huntur': primae menim parti propositionis per incidentem quaestionem Mitis secit. Quid est enim in prima parte propositionis quod si generis causae partes non possunt recte putari.' Itaque ostendit generis causae partem esse constitutionem.
I habeani finem O resserri D . I invenias 4 cognoscat D pr. m. . agnosca m BFD. fort. eognoscatur an eontrouersia D: an demonstraliua coniro
versia BFD 7 plusi prius F 8 agnoscere O s amom mei: enim G Il
ui lebantur D arite rasuram causa tamen mer: causa Om. .οῦ f. infra v.
13 non ad aliud O l6 iuuenias bin mei: iuventus D IT domus DB: domo F om. O 10 ordinem B sic est: si D 20 anteferamur DBF, ut melli in adn. voluit: anteferamus edd. de his mei 23 esti est et D 28 adustriamus B O29 liuod si demonstatio et hieliberatio generis F' 30 partes Om. nt 3l necessaria BF υ ruit om. F pr. m. 35 et delib. mei: Sed et dolib. O, Sed delib. B corr. m. 2 40 quam DFi: quod BF D hie om. D
204쪽
Quadripertitus ergo est styllogisnuis: est enim propoSilio, adsumptio, adprobatio adsuinptionis, conclusio. vero incidens ad syllogismum minime pertinet. Deinde si constitutio et ipsa et pars eius quaelibet intentionis depulsios est, quae intentionis depulsio non est, ea nec constitutio nec pars constitutionis estJ Omnis pars tunc plene pars est, si generis et nomen et definitionem
recipiat, ut puta, animal genus eSt. Iam ex animali homo, equus, avis: deinde ex avi corvus, cornix, aquila. Itaque haec omnia generis sui et nomen et desinitionem recipere debebunt. Generis vero nomen quod est' anilii mal. Ergo et homo equus avis corvus cornix aquila animalia dicuntur. Deinde generis delinitio quae est, id est animalis' Animal est corpus animatum. Itaque et homo et equus ut avis et corvus et cornix et aquila corpus animatum est. Verum desinitio a genere transit in species, specieruin vero definitio in genus transire non potest. Non enim cum hominem desinio 'homo est corpus
l5 animatum bipes', iam cum dico hipes', ad generis desinitionem filonJ pertinet:
est enim animal et quald rupes. Itaque nunc accepta similitudine ad argumentationem Ciceronis redeamus. Et primo quaestionem, quae in contentione versetur, adtendamus. Illa auleiii, ut supra diximus, quaestio est, quod deliberatio et demonstratio non recte sub qualitate sint positae. Supra id iam duabus argu re mentationibus vicit: quarum prima illa fuit, deliberationem et demonstrationem, Si genera sint causarum, partuS generis eSSe non poSSe: et probavit genera esse causarum. Secunda vero argumentatio talis suit: quod si generis partes esse non POSSunt, multo magis partes partium esse non posse. Nunc tertiam adfert argumentationem: si' inquit 'constitutio et ipsa et pars eius quaelibetra intentionis depulsio est, quae intentionis depulsio non est, ea nec constitutionec pars constitutionis est. Ut supra diximus, omnis pars generis sui et nomen et desinitionem debet recipere: genus hic autem constitutio est: sub constitutione quattuor constitutiones, sub qualitate demonstratio. deliberatio, liuridicialis, negotialis. Itaque videamus, an deliberatio et demonstratio ge . in neris nomen et desinitionem recipiant. Generis nomen est constitutio: quod nomen tollit Cicero demonstrationi et deliberationi. Sed ne dicat Hermagoras constitutiones dici posse, ostendit desinitionem generis cadere non posse in deliberationem et demonstrationem: iluod si definitio non cadit, nomen quoque cadere non de hebit. Constitutionem autem sic definimus: constitutiora est intentionis depulsio': quam scilicet delinitionem in deliberatione vel demonstratione videmus esse non posse. 0uod si deliberatio et demonstrationeque nomen constitutionis neque desinitioni in recipiunt, nec constitutiones Sunt nec partes constitutionis. Ipsi autem placet constitutionem intentionis depulsionem esse: et concedit ei alias definitiones: sive ' inquit constitutio-40 nem primam causae accusatoris confirmationem dieat, sive defensoris primam deprecationem , necesse est deliberationem et demonstrationem neque constitutionem esse nec partes conStitutionis. Hoc loco animadvertere debemus
genus sTllogismi, quod obscuritate sui et artificio colligatum syllogismis sere omnlinis antecellit. Sic itaque iste colligitur syllogismus a primo ad secun-
4 pars constitutionis eius B li ea ea nec constitiitione nec D s iiim B 8aquila B corr. ex ala et definitionem et nomen F l0 homo et equus et avis et corvus et cornix et aquila BO li dess nitionem id est animalia. quae est animal esti 2 et ante coruus om. V et cornix Om. DF id iam bipes Om. Finon mei: Om. O l6 similitudine meir sumptione D IT versatur 20 uiei ildixit B 22 fuit quod si mei: suit quidem, si O 2I neeipere F hoc Fis iudicialis D videmus 31 tollit F, sed a. l. m. 2 tulit 3b in deliberationem uel demonstrationem D uel J et Biυ 40 accusatoris om. D defensoris
BF: desinitionis D 42 partem Bo 44 collegitur D
205쪽
illim . a si iiii lo ait torii lini, a primo ad tertit ina. I ri iniim enim et tertii imsimile esso ni stillii in facit, quod iitri lite inmitiligiti ir. Sed ut melius possit artificii iiii iacero itis intellom, prius filia liliel si illi lilii do facienda est. Ponamus itaque ii aer tria. Victoriniis docet' tinuiti sit: intellegis' aliut sit: 'spem lial, set lerii lini si l. lla pie faciamus sFllogis inlini a primo ad secundum: si 5 Victorinus docet. intellegis': iiiii ie a secundo ad tertium: si intellegis. spem haliet': deinde a liri ino ad tertium: ergo si Vietur in iis docet. spem lial, set'. Primum pii ina et tertium . quod pol Al veri simile non videri. medio illo quasi quadam ad proliatione coiiiiiiigilii r. l Ioc ergo' et in Cie rono videamus. Primum lioc sit: si constiti illo et ipsa et pars Pius quaelibet intentionis depulsio iu
st': secundum lino sit: quae iiii erilioliis it pulsio lania est, ea raec coiis titillio nec pars constiti ilioliis est': tertium linc sit: deliberalio et demonstratio nequio coiis liti lio iter pars coli stili ilioliis est . Nunc videamus syllogisinu in aprimo ad secundum : Si coiistillitio' inquit et iliga et pars eius quaelibet in-lsentionis depulsio est . quae ii te illinitis depulsio noti Pst. Pa ii cc constitutio ibn c pars coiisti tuli otiis ost ' Dei nil se a serundo ad tertium: at si quae in lentionis depulsio ii ii est. a nec ronstitutio ne e parq constitutionis est. doli he- ratio et ij monstratio ite pie constiti itio nec pars constiti iti otiis est.' Nunc a primo ad tertium: si igitur constitutio et ipsa et pars plus quaelii, i intentionis depulsio est . di lihoratio ot demonstratio neque constitutio nee pars con-20 stili iti otiis ost. Ergo a primo ad tertium conclusio est syllogismi. Deniquei icero 'si igitur' inquit coiistiti illo'; ii bicumque enim 'orgo' vel 'igitur' ponitur . enni lusio Pst argit in illi. Deinde coli tertii ratis causa noli potest simul ex eadem parte eodem ingenero et collicelii ratis esse ot delii litivaJ Λliud incipit argu montum, id ost. 25 plar lii in syllogismi illi, quo ostendat non recto sul, qualitate deliberalionem ei demo iis trali ii iii liositas. 0uem syllogi qmum priusquam ostendamus, Pa. quae in re sunt. ante videamus. Dei nil inquit coniecti iratis causa'. Si, inquit . eo ille illi ani lier id, quod est . allelidam iis, i nihil aliud invenimus quam colli P lliram solam, lier in P . ipiod eo liter iitra ost, possumus linem iii telle- mgrre: rursus, inquit. si iiii in por se ipsum consideromus, nihil aliud quam linem invertimiis: noc iii eo. Iunii sinis os t. liossit in iis translation m intellegere. Ita ergo constitutioiles singulae haberit proprium suum, in quo positae genero coli mixtio nona constiti iti otiis alterius non admittunt. Si ergo constitit lini es singulae per somet ipsas eoii sideratae hal, ni proprium suum, con-a mixtionem alterius noli ad iiiiiiiiiit Male igitur. o Hermagora. deliberalio ii iii et demina Stratio noni partes coiis liti itionis, id est qualitatis. esse voluisti. cum deliberalio sive demolistratio per se considera lae non solae intellegi, sed
i iiii ies iii se coiis lilii lionys coiit in or possint.
Si iiiiii ex eadem parte stodem in gener J Et supra logimus: pars a illo in aufiae PSt risiis titillio otii itis. eii iis aulom est constitutionis id. quod valet. quod se ex Idet. id deniquo. I in iiii a quae luit constillitio ab aliis constitutio. ilibus segr galur: pars ali leni communis potost osso cum mullis. Et illi utilio nulla constitutio nec pars con titutioni H uoniam do doli he ratione et demonstratione qua ostio est, qua se deliberalio et demoti stratio par- x3
206쪽
udi, constitutionis ab IIerii agora putiuntur, recte, cum ite Soliis Constiti itioiit bus i uiueretur. I,artes uti alii tetigit. Et omnino' iii luit milia constitutio nec pars constitutionis potest simul et suam habere et alterius in Se vim contin re: altera a lsumpta numerus cous stitutionis cluplicatur . non vis colistitutionis augeturi Sapienter ilixit: multae enim constitutio nes in causa esse possunt. Sed si plures sint, ad numerum constitutionum, non ad augendam vim alterius coiistitutios iis accedunt. At deliberativa causa simul ex eadem parte eo dum in genereJ Cum . iv apiit. constet unam itualia lue constituti luem alteram in se non admittere, deii, liberativa ex Pad in part eodem in genere Omnes solet recipero coiistitutiones: ergo nec constitutio nec pars constituli uti is est. Nimul ex eadem parte': deli heratio enim pars causae est. Videamus nunc is in dripertitum syllogismum. Proponit sic. primo specialit r. deinde goneraliter. Specialiter sic: deinde coniecturalis causa non pol si simul ex e idem parto eodem in genere et conis iecturalis emit et desinitiva': specialiter enim sei de coniectura proposuit. llursus nec delinitiva causa potest simul ex eadem parte eod ua in genere et desinitiva esse et translativa'. Et liic specialiter de sine proposuit. Aunc proponit generaliter de omnibus constitutionibus ut earum partibus: t omnino' inquit nulla constitutio nec liars constitutionis potest simul et suam ha hur et allem rius in se vim continere'. Huc usque proposuit: deinde ait probat proliosui Oilem: ideo' inquit quod una quaeque ex se et ex sua natura simpliciter coit sideratur, altera adsumpta numerus constitutionis duplicatur. nou vis constitutionis augetur . Post adprobationem propositionig adsumit quod sibi necessarium est: at ueliberativa' inquit causa simul ex eadem parte eodem 2 5 in genere et coniecturalein et generalem et doli nitivam et translativam contili et qua tionem, et unam aliquam et plures nonnuntii iam . Uuod quoniam inanifestum est et apertum omnibus, non fuit neresse adprobare adsumptio- Iiem. Sequitur Ergo cunctusio, quae duplex est: prima ad id . quod adsumptum est: at deliberativa causa simul ex eadem parte eodem in genere :u, i rgo ipsa nec constillitio u C pars constitutionis est.' Secunda ad utrum pio. quo de agitur: pariter enim de deliberatione et de demonstratione tractatur: genera' inquit igitur, ut ante diximus, haec causarum putanda Suut. nous artes alicuius constitutionis .ll. Haec ergo constitutio. tiuam generalem vocamus, Pari s videturas nobis duas habereJ Postquam docuit deliberatiorium et demonstrationem non Daries qualitatis. Sed genera esse causarum. ad ipsius qualitatis descendit disputationem. Ae ptimo hanc in duas partos dividit, in iuridicialem et uegotialem. Uuarum partium hoc conpendiis in tenere debemus. quod iuridicialis seni per de praeterito est et negotialis Suilli,er de suturo: quae tem 4 , pora in ipsarum partium desinitione viiletur iacero non declarasse: ait enim: illi ridicialis est . in qua aequi et recti natura et praemii aut poenae ratio quaeritur.J Hic omnino tempus quiasi praetori tum non demonstrat, nisi quod magis lillui uni tempus videtur includere. cum ait 'praemii aut poenae ratio luaeritur . Uuo loco primum ostendendum est et poenam et praemium de 4 1 praeterito eSSe posse. Nam et Pi Si supplicium de aliquo iniuste sumIllum pos-
4 Altera autem afisu Dipia υ iiii meriis constitutionis mei: numerus coi fili tutionum
207쪽
sui it nonnulli in iudicium vocari, et quod non recte praemio aliquem donaverint, possunt in iudicii ina voeari, ut Verres, qui supplicium sumpsit de civibus Romanis et anulo aureo scribam in contione donavit. Ergo praemii et poenae ratio potest de praeterito esse. Sed occurrit illud: potest tamen praemii et poenae ratio etiam de suturo esse, ideoque in iuridiciali qualitate 5 tempus praeteritum non recte desinivit. Cum iam huic loco sic respondetur. quod dixerit 'ratio': ratio enim semper de praeterito est facto: de futuro autem cum quaeritur, ratiocinatio dicitur. Et est ibi tantum meriti ratio, quo lineritum praeteritum est. Atque ita ratio numquam nisi de praeterito est. Cum enim dicis petit praemium ', necesse est adserat meritum. ita in eo, io quod petit praemium, nulla ratio est: sed cum ais eum mereri . tum ratio est. ex praeterito veniens. Ergo cum ait Cicero iuridicialis est, in qua aequi et recti natura et praemii aut poenae ratio quaeritur , in eo, quod ait ratio', praeteritum tempus includit. luridicialis J A iure: aequi enim et recti ratio non nisi iure constat. is Dei nil , Negotialis est , inquit in qua . quid iuris ex civili more et aequitate sit. consideraturi Negotialis qualitas talis est, cum aliquid generatim iure cautum ad speciem devocamus. Ut puta: detur viro sorti praemium': vir sortis pelit inimici mortem. In eo, quod dicit. detur viro sorti praemium', dat qui- rodem viro sorti praemium. sed non etiam designat illud sorte quod petit. Ergo in negotiali qualitate ex aequitate praecedentis iuris nova iura firmantur. id est, ut liceat id, quod in contentione versatur: et ideo de i suturo est. Quod etiam iuris periti faciunt, qui . si sorte id. quo de agitur. iure non cautum est, per interprelationem statuti iuris id etiam, quod in eodem iure nominatim non is continetur, adstrinant. IIoc est . quod ait: cui diligentiae praeesse apud nos iuris consulti existimantur'. Hoc quoque tempus futurum demonstrat, cum ait 'quid iuris sit consideratur'. Consideratio enim de incerto est. et quia iuris consideratio est, de suturo est. Ac iuridicialis quidem in duas partes distribuitur, absolutam et adsum- raptivamJ Negotialis qualitas stat nec aliquas ex se partes stinuit: iuridicialisvpro in duas paries sunditur, in absolutam qualitatem et adsumptivam. Deinde hic quoque rerum conpetidiit in is tenere debemus, quod in absoluta qualitate lacium ipsum iustum adsertinus, in adsumptiva vero qualitate non lacium iustum, sed causam facti ii istam fuisse contendimus. Itaque in m absoluta qualitate aequi et recti natura quaeritur, in adsumptiva vero praemii et poenae ratio quaeritur: quae adsumptiva quattuor locis dividitur: concessione, remotione criminis, relatione criminis, conparatione. Verum lite quattuor horum locorum Cicero ordinem convertit: nam a postremo, quod hic posuit, retrorsum versus ordo est. Etenim rim singularum defensionum 4ο
considerare debemus. Primo hoc est innocentis hominis, ut dieat 'non feci': deinde feci, sed non sic vocatur': tertio feci et sic vocatur, sed iure feci . Deinde hoc ipsum iure feci' aut licuisse sibi debebit ostendere, quae est qualitas absoluta: aut si non licuit. debet sibi extrinsecus adsumere aliquid, quo id probet, quod iniusto factum videtur. Videamus nunc, quae sit Gn Cui iam hoc loeo Bauer Il mereri Diin D: meritum se 12 eum Om. D l8 est talis F is deiur hic addisiiurata praemium DFr praemiiim detur Πυ vir sortis praemium Om. F 20 dieit detur aerori: dieitur D, dieii Bo2I latio DBF : lorii F s. soriis D 22 ex aequalitate V 2S ei quia i . cons. est F s. l. m. 2 30 quidem ipsa in duas distrilutitur partes BD 34 qualitate
adsumpti ita uero om. II di prim Di, fort. primum 44 ex irinspeiis adsumereali ι. J qui aliatus ideo voearur quali alia adsumptivae. Capp.
208쪽
de his quattuor adsumptio nil, iis sortior adsumptio. Primo debet dicere laci, sed promi', et probare plus se profuisse quam obfuisse, quae est qualitas conpensa tiva. quam ideo Cicero conparatio item vocat. quod conparetur id, quod in crimen vocatur, et id, quod se reus profuisse dicit: 5 quae conparatio semper in eodem facto est. Ut puta: quidam muros civitatis dissipavit, hostes fugerunt: reus sit laesae rei publicae. In eodem est conparatio. Nam quod muros deiecit, videtur laesisse rem publicam: et quia muros deiecitJ hostes fugerunt, videtur profuisse rei publicae. Ergo hoc primum debet adsumere seel. sed prosui . Deinde debet dicere seci quidem,
10 sed ut sacerem, ante provocatus sum', id est feci, sed meruit : quae est relatio criminis. Τertio debet dicere feci, sed alter me inpulit ut sacerem': quae est remotio criminis. Postremo si haec cuncta defecerint, id est, si ut hoc saceret, nec profuit nec iniuriam reddidit neque ab alio conpulsus est, quoniam nihil est quo se defendat. debebit laclum lateri, sed veniam p0Stuit, lare, quae eSt qualitas venialis, quam concessionem Cicero vocavit. Hunc ergo ordinem lucero hoc loco convertit . quem in posterioribus servAl. Itaque concessio duas partes habet, purgationem et deprecationem. In purgatione tria sunt: in prudentia, casus, necessitas. Si haec non fuerint, deprecatio est, sed haec aut apud imperatorem aut apud populum. Itaque in 20 purgatione factum conceditur, sed facientis animus excusatur. Hoc t est, quod ait: cum factum conceditur, culpa removetur . In deprecatione vero et sactum et culpa conceditur, sed tamen venia deprecatur. Hoc est, quod ait: deprecatio est, cum et peccasSe et consulto peccasse reus se confitetur, et tamen ut ignoseatur polistulat'. Haec ergo deprecatio non nisi aut apud impe-25 ratorem aut apud populum valet, apud iudices vacat. Reinotio criminis est, cum id crimen, quod insertur, ab sua culpa vi et potestate in alium reus demovere conaturJ nemotionem criminis hanc esse dicit, cum reus id, quod ei intenditur, ab se removet et in alium transfert: atque id duobus modis facit: si in alium aut causam aut factum transferat se- ad que ut id faceret, dicat alium coegisse. Verum quod ait 'laetum'. potest hic quaestio moveri. Nam cum omnis qualitas facti consession in teneat, cur hic lactum non confitetur, sed in alium transferre eo natur ' denique nullus artium scriptor in hac qualitate facti translationem nominavit. Sed ideo, quia nullus intellexit. Nam factum sic a se removet, salva tamen consessione facti. Ut hacra hoc themate, quod Cicero in secundo libro posuit: Mancinus cum Numantinis foedus Tecit initissu populi ac senatus. Pulso eodem in exilium atque hostibus dedito petitur ad poenam etiam ille, qui porcam tenuit. Contra dicit. Nam hic et causam et factum in alium removet. Causam sic: ut porcam tenerem Mancinus vi coegit ac potestate. Deinde factum sic: foedus non ego 40 feci. sed Mancinus, qui aut dehuit aut potuit. Manet tamen facti prima illa consessio, stilod porcam tenuit: non enim potest negare a Se porcam fuisse tentam. Ergo remotio criminis duobus modis constat, si aut causam in alium
transferamus aut factum. 35 secundum lib. I l, c. 30. 2 prosilii mei 4 et id DBF: ad id O quod Dni: quo II FO 8 muros deiecit Christ 10 ui Di: ut hoc Π BFG l3 haeo II 2I laetum quidem F24 postulatJ add. in B quod gelius perraro potest accidere 26 ab sua BF: ab
se et ab sua BO causa F. sed ea i. m. s. t. culpa 27 demouere D: dimotiere Rremouere BO 28 interditur D, corr. in interdicitur 29 seq. ut F: sevi D, seu ut BD 31 liic F m. s. x. t. 33 scribtor D eι sic plerumque nominauit ' O
3ου ut porcam tenerem deinde factum sic Iner: Om. edd.
209쪽
Relatio crinii iiis est, cum ideo iii re sit tum dicitur, is uod alius ante ii ii tria lacessierit J llulatio criminis talis est, si in eo. tiuod fecimus, virem nos reddidisse dicamus, ut pilla: occidi, ilitia ille me volebat occidere: hoc ergo feci. sed meruit . Cori I aratio est, cum aliud aliquod alicuius factum rectum aut utile con- 5 tenditur. illio i ut fieret, illud, quod arguitur, dicitur esse commissumJ Inter conliarationem et concessionem litic intereSt. quod in conlia ratione de eademi se conparatio est, ut supra diximus: dissipasti muros, laesisti rem publicam. C. antra ille: dissiliavi quidem muros, sed hostes fugerunt. Iti eodem constaratio est, ut supra diximus: Dissipasti muros', id est, quod muri dissi- iupati esse dicuntur: ideo ait piod ut fieret, illud. quod arguitur , dicitur esse commissum . Alioquin Verres, qui multa signa et vasa ex Sicilia sustulit et utitur hac defensione, quod a bellis tutam Siciliam reddiderit. non poterit di-r re: ideo signa sustuli. ut de seliderein provinciam': neque enim propterea tulit signa, ut provincia es, i de sensa. Itaque utitur veniali statu, id est con- iacesSione per deprecationem. Ergo in conparatione id, iluod intenditur, ideo a nobis factum dicere debemus, ut ex ou ipso bonum illud, quod contigit,
fluxisse dicamus. in quarta constitutione. piam translationum Nominamus, uius constitutionis est controversiaJ Et supra docuimus, quid in se translatio Coia lineret. 20
scilicet ut aut omnem actionem commutet utit aliqua i ex parte debilitet. IIoc est . quod hic ait: aut omnino aliquid de commutatioue aut infirmatione actionis agitur.' luuius constitiationis Hermagoras haventor esse existimatur J Inveniendi duo genera sunt: unum latc. cum in medium proserimus id quod erat. sed mlatebat: aliud, quod quasi non erat, sed a nobis primis videtur inventum. Ita siti de his Cicero leviorem inventionem dedit Hermagorae, scilicet ut id, quod laluerit, in medium protulisSe videatur. Hoc est, quod ait:
Non quo non usi sint ea veteres oratores Saepe multi, sed quia non animadverterint artis scriptores eam superiores ei non rei litterint in nun e- : orum constitutionumJ Ideo autem translationem multi scripturos inter constili itiones referre noluerunt. quod omnis colistitutio actionem constituat, translatio autem id videatur agerc. ne actio sit. Sed Hermagoras recte hanc inter coli stilutiones posuit: nam hoc ipsum. plod actionum commutat. aeti O ESt. Ita pie mulli. inquit. Hermagoran rei reliendorunt, quod translationem inter a. , constitutiones rettulerit, sed invidia magis quam ex vero.l2. Et constitutiones ii iii lem et earum partes exposuimusJ Postquam, quid essent singulae constitutioncs vel quid possent, docuit et earum partes, id est pialitatis. exposuit, promittit se his constitutionibus exempla subditurum. Sed tum, cum coeperint argumenta tractari. quae argumenta diluci- iudi ora sutura esse promittit, Si isdem argumentis in tempore exempla sub Ponat. IIoc est, quod ait: Nam argumentandi ratio dilucidior erit, cum et ad genus et ad exemplum causae Statim poterit accommodarii Genera causarum Scimus tria esse domonstrativunt, deliberativum, iudiciale: exempla voro causarum Sunt th - M, mala scilicet. Constitutione causae reperta statim placet considerare, utrum causa sit simplex an itincla: et si itincta eril, utrum sit ex liliaribus quaestionibus iuncta
210쪽
p. 339. llo C. p. 45. 46. 47 D.
an ex aliqua conparatiotieJ Uuoniam in his duobus libris Cicero nihil nisi de
inventione tractat. idcirco per ordinem. quae sint invenienda. demonstrat. Postquam, inquit, constitutionem inveneris, considerare debebis causam, utrum simplex sit an iuncta, id est, utrum de una re agatur at de pluribus.s Constitutio sic invenitur: occidisti non Occidi' aut 'iure occidi . Causa vero haec est 'an oeciderit an iuste occiderit . Ergo haec causa simplex aniuncta sit considerare debemus. Deinde si iuncta, utrum ex pluribus quaestionibus an ex aliqua conparatione. Ex pluribus quaestionibus causa iuncta est, ut in Verrinis accusatur Verres, quod mulla suratus sit, quod cives Boio ma nos necarit, quod peculatum commiserit. Ita lue quando ex pluribus quaestionibus causa iuncta est, ipsae quaestiones inter se diversae sunt. Ex conparatione autem causa iuncta est, cum, quid potissimum faciendum sit, consideratur. ut in divinatione agitur, utrum Cicero aceuset an Caecilius.
Sed quia conparandi duo modi sunt, conparativus et superlativus, idcirco ait: llis Ex conparatione, in qua per contentionem, utrum potius an quul potissimum sit . quaeriturJ Verum his locis, quae tractavimus, ipse etiam Cicero
Perspicua exempla supponit. Dein considerandum est, in ratione an in scripto sit controversiaJ Primo, inquit, constitutio invenienda est, secundo, uirum causa sit simplex antis iuncta, i tertio, in ratione an in scripto sit controversia. Seriptum non tantum leges accipiamus, sed et senatus consultum ei testamentum et verba sola
et multa hiiliis modi. Huius scriptionis genera sunt quinque. ut ipse primum rebus, dein nominibus indicavit, id est primum scriptum et voluntas. secundum leges contrariae, tertium ambiguitas, quartum collectio sive ratiocinatio, quintum desinitio legalis, ut est in Caeciniana. J3. natio est autem, cum omnis ratio non in Scriptione . sed in ali- tua argumentatione consistit J ideo ait: eum omnis ratio non in scriptione, sed in aliqua argumentatione consistit', quoniam fet ratio scriptionem habetJ et scriptio rationem habet, sed cum auctoritate, quippe ex scripto, id
ii, est ex testamento vel lege venientem. Ergo, inquit. ratio est, cum res, quae in contentione versatur, non in auctoritale legis. Sed in argumentatione ver
Ac tum considerato genere causaeJ Reperto. inquit. genere materiae plconstitutione et causa , utrum simplex an iuncta sit, et ipsa causa seripli an rationis habeat controversiam. deinde videndum eSt, quae sit quaestio, quae ratio, quae iudicatio, quod firmamentum. Verum de his tria praecipua sunt in omni causae genere perquirenda, firmamentum vero I erraro adhibetur.
Et si ii iando adhibetur, necesse est aut in themate sit aut in historia. alias lemma dicitur, id est salsum argumentum. Ergo tria illa sine intermission 'M ubique inspicienda sunt, id est quaestio, ratio, iudicatio. Quaestio est. quae nascitur ex constitutione. ut est illud: iureite Occiderit. natio est, quae facit controversiam, ut puta: Oecidi Clodium, prolpteri a ipita ille me voluit occidere. Infirmatio rationis est: Etiam si te Clodius voluit occidere,1 I ad itersao O 13 diuinatione diuisione mei I 5 an mei: aut O Intractabimus D BO I 8 deinde BO Is secunda secundo causa corr. simplex D20 seriptio D 22 scriptionisJ h. e. controversiae in scripto post ae , aeti status legalis'. Capp. 23 dainde O 25 definitio legalis I ' Non admittitur hic statua a
rhetorum uvisto: vide tamen rhetorem Herennianum . qui Tullio consentit'. Capp.
DB: et ratio script . habet delet christ 29 hahet Om. B orationem DB habet DBF: om. O 31 eontentione FB r contione DB post non Om. F 36 praecipua D, item F, sed est voc. in 'as. : praecipue BO 42 quia mei: quod O