장음표시 사용
501쪽
qui lactens cum Iunone in gremioFortunae sedens,mammtappetens ibi castassin F colebatur a matribus. Eode tempo. re, ubi poli Fortunae templum coditum est, mel ex olea fluxi1Ι , & haruspicum jussit ex eadem arbore factam arcam, in
eaq; conditas sortes illas, que Fortunae monitu, pueri manu miscebantur, educebanturq;. Fani pulchritudo dc vetustas non tantu Ciceronis tempore,verum etiam ad extrema serhRomani Imperii tempora sortiti illarum oracula celebrarui:
atq; originem habuisse antiquistima, tam ex ipso Cicerone, e ex aliis colligimus. Raare non suffagor eoium sententii, t. clui L. Sullam dictatorem templi istius conditorem fuisse vocmiis. lunt; decepti,ut reor,Plinii vel bis,si tib XXXVI. de pavimen iis nobilibus,ai teq: paviendi scribens lithostiola primum in Italia sub L. Sulla coeptasse dicit e parvulis marmorum firmctis versicoloribus commissa,& picturam imitantia;cum a te diu pavimenta picturae ratione elaborata apud Graecos curia hostis si pulissent. Et a firmat itio tempore Praeneste lithostrotu dua,n templo rasse, quod ibidem in Foriturae delubro fecit Sulla: cujus m Tor runa gnam partem loco siὶbterraneo me ibidem non semel vidi LFri isti . se memini cum figuris peregrinorum animalium, quorum nomina quoq; Graecis litteris expressa in eode pavimento leguntur. Opus musivum Latini postea lithostrotum ejus generis vocaverunt, ut apud Spartianti in vita Pescennii Nigri legimus; uec artifices ipsos musivarios, sicut Theodosi' & UM lentinianus Augg. Codicis lib. X. titulo LXIV. de artificum excusationibus,ubi & marmorarios de musivarios nominat inter excusatos, si modo correcta sunt exemplaria. Nam in Ue προς antiquis epitaphiis musetarios appellari reperimus.ut igitur anth diximus. L. Sullam .ejus antiquissimi templi auctorem non putamus ; sed quod post bella civilia victor religione imctus illud suis armis destructum atque profanatum restaurarit,verisimilius videtur,dc ex Plinio quasi eolligere est. Profanasse quidem constat, cum maxime C. Marium juniore ceterosq; inimicos ibidem circumvallatos pertinaci obsidione
ad mortem compelleret,opidumq; tandem captum, Praeneis
stinis omnibus exarmatis & trucidatis, spoliaret,stib hastaq; venumdaret. Contigit ergo,quemadmodum & Strabo se tit ut que ceteris urbibus commoditati tutelaeq; solent esse. i loci videlicet situs munitissimus,muroruci; firmi fas, ea huic
Opido calamitati ci exitio saepe fuerint propter civilia Roma- norum '
502쪽
torum bella: cum eo se partes imbecilliores, tanquam in arcem tutam aliquando subtraYtanti opidumque simul sua clade involverint. Visiuntur adhuc etiam cuniculi specu que subterranei ab opido per vicinos montes ad plana per sit, tam auxilii intromittenda , quam clandestinae fugae caussa. In quorum uno C. Marius junior obsesitis, cum fuget C Asari
nulla pateret via, ne caperetur vlvus, cum amico Pontio Te- -Dr.lesino dimicans cecidit. Hinc vulgi ctiamnum opinio m net,in cuniculis illis saXa caesolum ibidem adhuc cruore rimbere : cum tamen in his vicinisque montibus tam Tuscul
nis quam Albanis mollior lapis omnis sita natura rubeat obisscua. Non ineleganter de his itaque poeta quidam Germ- nus, Georgius Fabricius, in Hodo orico suo cecinit:
suo r mum D vae, quae vulti tempore, nullo Certa sico rest miramur nob1le templum Piam, a m re si is hostrota is nuris, minis ror essesses tecta teliare meat σ, - finguntur adhuc Mariana cade rubero.
Libera & ederata primum Romanis civitas Praegeste sest,
praetoremque suum habuit iit ex Livio cognoscimus: quam Festus municipium sui iuris voca . Appipnus Italico bello cum Tiburtinis in civitatem acceptos Praenestinos diis serie scribit. Non tamen diu post L. Sulla victor, quantum ex Tullii Agraria. & Catilinaria colligimus, opido caediadibus atque proscriptionibus exhausto colonos imposuit, agrumque eorum omnem divisit. At apud A. Gellium lib. XVI. cap. XIII. legimus, Praenestinos a Tiberio Aug. dentique i inpetrasse, ut ex colonia in pristinum municipii st tum redigerentur. Sed haec pro studiosis antiquitatum,quiabus pro occasione lubentersiibservio, de Praeneste satis hoe Ioco dicta sint. Carulus princeps eodem die Tibur usq; per. Turas . Terit. Et cunet appulisset,l reliquum erat diei, consumptu in Tibώrrina
perlustrandis sumptuosissimis illis hortis, quos Hippolytus 'ino uti Atestinus Ferrariensis Cardinalis amplissimus ibidem in cli- Ate s o motis cu permagnifico ptorio statuis antiquis,pi miris, Cardinata in regia prorsus supellecti e pleno ante annos aliquot instrvi Ferram su
503쪽
xerat prisci. luxus &splendoris ad imitationem. Sed quis
accurate satis ejus villae, piaetorii, atque hortorum elegam tes delicias, politissimamque maximo thmptu culturam e plicabit 8 Quis labyrinthos, lucos,silvas, hemicyclos, anos, arcus cum antiquis statuis, antraque Nympharum, ac fomtium infinitas scaturigines locorum ubique prorumpentes; item pergularum , & aedicularum topiaria, pulcherrima diserte narrabit 3 Mihi quidem haud facile foret. Nam post
meum ex Italia dicemini, excitari dc excoli Tiburtinum illud Atestini Cardinalis coepit. At Corona Pighius praeia dicare satis nequit, qui picturarn praetorii istius & hora rum Romae typis aeneis publicatam in tabula mihi ostendit: quorum spectaculum meo judicia tam multos Tibur nunc pellicere, quam ad sese Roma tot miraculis visenda pertrahere potest. Nos autem ex dictis tabulis obiter hortos destruptione quadam percurremus in eorum gratiam, quibus nec illos, nec picturam videre contigit. Praetorium in colle complanato regii palatii magnitudine& magnificentiaco spicuum exurgit arte symmetrica ad regulam et quadrato lapide constructum. A dextris habet hortos seclusos,quos secretos appellant: in quibus fontium marmorei createres sedecim eructant limpidas aquas: in quorum medio stat J nus altior quadrifrons, quatuor item habens fonteris,specu- .lorum in modum perornatos. Α sinistris praetorii spaeristerium, aliaque exercitii loca sumptuosa non desiderantur. Fons autem ejus inter fenestras, item propylaeum cum d plicibus scalis lapideis, quibus ab utroque latere ascenditur, variis exornatur marmoreis statuis, ac signis antiquis. Ante propylaeum in area sons est cum Laedae statua pulcherrimus. Hinc leni descendens clivo collis quatuor in locis in areas oblongas redactus dc exaequatus quadruplices ante praetorium peramoenos oc spatiosos honos complectitur: in quos tergeminis utrinque dc a medio scalis lapideis nitidhcompactis descenditur dc ascenditur : quarum latera per .
singulos gradus fontium digiti in suos decidentes lacuscuatos irrigant utrimque. Iloni singuli in classes pulcherrim3 distributi suis hemicyclis, exedris, & peristyliis ornatissimis
sparsim distinguuntur : adeo ut ab una parte in aliam im lambulantibus per ambulacra frondibus concamerata, Per
gulasque civita , hedcra semper vireati testas, inter spira uum
504쪽
Speiam tum atque ridentium undique florum & herbarum plagas ac pulvinos mirificam praebeant speciem: varietateque ilia
detineant atque morentur omnium animos & oculos dum
interim nec satiare spectatorem infinita statuarum ac fontium miracula possint. Nam cum ab area praetoriana defectis ad dextram , per arbusta& locus occurrunt statuae
cum suis fontibus : primum Thetydis , hine sculapii &Hygiae, dein Arethusae , & Pandorae, mox Pomonae &Florae. Cum descendis in hortum primum, invenis ibidem in dextro latere Pegasi colossum in Parnasio: sub cujus ungula fons erumpit in altum eximius. Post in silva re ru- pu si ι.pibus spelaeum, ubi apud Veneris & Bacchi statuas quatuor Cupidines cum cantharis sontes effundunt. Vicinus est magnus aquarum lacus, in quem per scopulos devolvuntur strepentes rivi inter duos colosios, Albuneae vid licet Sibullae vel Inus, ac Melicertae filii. Jacent subtus ad lacum Anienis & Herculanei fluviorum statuae doliis ii cumbentes : e quibus item aquas profundunt in lacum, λcut & circumstantes decem Nymphae ex urnis quaeque suis. Juxta sunt speluncae binae, una bibullae Tiburtinae, & altera Dianae Nemorensis cum fontibus & statuis pluribus ambae, ac insuper coralliis unionumque conchis pulcherrimis item, pavimentis ex opere museio pereleganter expolitae. Hinc si pergas in alterum horti latus,ubi a longe Roma comspicua est ex hemicyclo magno, qui memorabilium ejus umbis aedificorum sormas ac monumenta vetera coram belle repraesentat. Nam vides in ejus hemicycli planicie media Romam deam bellatricem in 'septem collibus sedentem: Qu'statua est ex Pario marmore humana statura major, iatra forma viraginis in tunica brevi, siaccincta, nuda genu, cum caligulis militaribus; cui suspensus ab humero dextro bal theus cum par onio. Caput ejus est galea tectum, hasta manus armata, brachiumm sinistrum clypeo. Sedet,ut dixi, Romana media inter urbis sul miracula. Stant enim hinc inde circum rurbis
celebriores aedes sacrae Pantheon, Capitolina templa, circus, era prata in theatra,amphitheatra,columnae,cochlides,obelisci, & mau- ra. solea;arcus item triumphales, pyramis, aquaeductus,& them Diaris D
mae. Nec deest Tiberis deus a dextris cum lupa de gemellis in urbe suam ex urna capaci fluvium prosuridens. In cujus al- Insita Tnveo est insula in navis lapideae firmam iacta, in medio ob krma.
505쪽
liscum erectum gerens pro malo, templisque quamor Onusta: nimirum resculapii in puppe, Jovis, Berecynthiae, dc Fauni in prora. Si postea descendis in hortum iubj cmim, habes a linistris sub hemicyclo grandi dicto viride inter rupes fontibus irriguas nemus: Ornu hodeium nuncupare poteris, ubi visuntur in arborum ramis avicularum canorarum imagunculae plures,quae vclut automata quaedam plaudunt alis, cantillantq: concentu dulci issimo, quali vivae per ramorum secretas fillulas arte hydraulica ventis & aquarum mitu concitatae. Cum autem,artifice procurante, prodit in conspectum ex latibulis bubo, subito conticescunt omnes : & Godem se postea subducente, concinunt denuo suaviter. Nec procul inde in horti illius medio stagnum rotundum inges est, in quo labrum capax cum fonte Draconum gurgites quarum vehementes e buccis evomentium. In eorum me dio tubus exurgens aquas copiosas horrisonas cum bombis. tanquam tonitruis quibusdam in altum eructat. Ulterius si ad dextram procedis, ad Naturae speluncam statuis multis ornatam venies. Ibidem miraberis hydraulum, multis fistulis politissimis compactuin organum, quod non follibus. sed aquis agitatum reddit per mumtiplices sonos mus cum concentum artificiosissimum. Subiequentem hortum tertium exornant non solum sontes, sed & vivaria cygn rum. eximiorumq; piscium, situ, & formis eleganter destimcta. In maioribus tribus metae quaedam , quas iudantes appellant. tenninique in marginibus dispossiti, tantam vim , quarum in summam altitudinem eiiciunt: ut aerem vicina refrigerent no solum, sed etiam procellas ac imbres caelestesii nitentur,pluviaeque vehementis strepitum in aquis faciatici ventis spirantibus procul etiam dissita conspergant & im rigent. Juxta haec vivaria, vasti Oceani species apparet in hemicyclo, theatri in formam facto. In ejus medio quadriga marmorea, conchae Veneris marinae in modum facta, j unctis quatuor hippocampis est conspicua: in qua stat c lossicus Neptunus tridentem intentans. Si rursum descendas in infimum hortum ad rupes occurrent fontes hinc Trito nis ac in ita Veneria Cloacinae.Et in reliqua planicie sub piscinis qim uor4nextricatales labyrinthi inter hortulos nobilia antarum moti m quatuor alternatim estpositi sunt: uati δ ingressus egi effus que in hortos datur per portam pera ' riam,
506쪽
DICI Us. 3 Eptam, ex quadrata lapide Tiburtino magnificentissime comstructam. Haec quidem de Tiburtina villa Hippolyti Car. dinalis Atestini jam dicta sussiciant, si doctum epigramma
in ejus laudem conscriptum adjecero, quod Corona Pighi. us Uienna secum attulerat exscriptum ex scenographia totius operis ac loci: quam pulcherrime coloribus in tela de pictam amplissimus ille Cardinalis Maximiliano II. Imp. Aug. cum antiquis aliquot maximi precii statuis tunc dono
ligiosoru coenobio lusiit apparari. mira eo prima luce Ige.
507쪽
ret, per eosdem hortos atque praetorium non sine sua sit rumq; voluptate lustrationem rei teravit. Tum in templo in. ter alia visu dignum occurrit admirabilis sumptus & artificii ex vario marmore fabrefachium monumentum cum st
tua ex Pario magna eiusdem Hippolyti Cardinalis Atestini, cujus os Ia reliquiaeque sunt ibidem conditae. Sacris deinde fi nitis perlustrant opidum, dc quicquid in eo visit dignum est. miranturq; imprimis praecipitem Anienis fluvia Gallis r
praepete eursu ment, ae multa sudem asseet ne cautes. ZLee .dm, in s D tVix unquam igitur ibi nebulae,ventiq; desinat. Et quemadmodum astendentes a cataractis in altum nubes sudoserenoque caelo ; sic&insolem objectae irides frequentis 1- me procul intuentibus apparent. Fama, veterumque scriptis fluvius hic celebris est: ex monte Trebanorum oriens, tres amoenitate nobiles lacus, qui & oppido ipsis subjecto nomen Sublaceum dedere, perquit. Eos Tacitus Sunbrivina stagna videtur appellare, scribens annalium XIV. apud illa fuisse Neronis villam Subiacensiem in finibus Tiburtium, cujus etiam Frontinus de aquaeductibus meminit Inde per montes & silvas decurrens Anio juxta Tibur ex editissimis rupibus praecipitatur in subjectos campos maximo cum fragore molas aquarias plurimas variis locis exercens. Alicubi inter scopulos & saxa delapsius , sui magnam pamtem recondit, quam alibi tamen in descentis largiter rex mir. Quin ad montium radices per imam planiciem egelidis venis stilphureis per subterranea metalla derivatis sparia sim erumpit, quas Albulas vocant a colore seri lactis, cui similes videntur. Medica virtute multa pollere dicunturram in potu, quam balneis, ut etiam Strabo tellatur. Plinius eas vulneribus mederi stribit. Neque solum Albulae, sed & Albuneus sit pra Tibur, atque Anien ipse vi quadam sita naturali consolidant, & adglutinant corpora quaevis, verum dc virgulta, ligna, folia, vel herbas, aliaque solidiora. quae perflucre contingit,cortice lapideo sensim obducunt,si. cut&ante disseruimus, Hoc minus videbitur mirum lat inias ac montes in agro Tiburti circum Anienem diligenter
508쪽
Mntςmplantibus. Apparebit his etenim,qubd etiam scopae. li cautesque faecillorum silccessii ex aquis ibidem concreverrint; Mn planicie lacus atque paludes multis in locis in solidum lapideumque solum. Alcataractis Carulus Princeps circum antiquas veterum aedificiorum reliquias atque vestigia ducitur a Corona Pigitior quae Tiburi plurima, visuque dignissima reperiuntur licet nunc ea civitas, non secus ab ipsa Roma, totaque Italia,majestate imperii collapsa, cladibus bellorum multiplicibusadflicta jaceat:cum prius,eas rente,suburbanis principum,ditissimorumque civium pra diis circumvestita triumpharet voluptatum omnium genere : propter caeli temperiem ad aestivandum salubrem accommodam,&soli foecunditatem incrcdibilem. Graecos conditores opidiim habuisse constat scdquinam fuerint,antiquitatum Italiae scriptores dissentiunt. At plures conveniunt in conditore Catillo, quem Arcadem nonnulli,& pr fectum classis Evandri fuisse volunt: Argivum alii , filiu in scilicet Amphiarai vatis. quem post patris ad Thebas prodigiosum interitum,tradunt oraculo jussum venisse inItaliam multo ante bellum Iliacum, cum gentilitate faci isque suis omnibus:atque auxilio vetustae cognataeque gentis Oen triorum Aboriginum expulisse ex iis locis Siculos , ac denique Tiburti majoris filii sui a nomine Tibur opidum Siculis ereptum appellasse.Nec discrepat admodum ab hac opinione Plinius,qui libro naturalis historiae xvi. de arbora aetate scribens, asserit aetate sua tres ilices durasse apud Tiburtes,apud quas eius oppidi conditor Tiburtus inaugur tus fuerat. Sed Amphiarai filium hunc, non nepotem dicit fuisse, qui una aetate ante bellum Iliacum', & cum duobus fratribus Cora,& Catillo in Italiam venerit, oppidumque a suo nomine,ut major natu: inaugurarit: qua in Vinione videtur & Virgilius esse libro AEneidos vis. Verum Horatius,Carilli moenia Tibur appellavit, aliorum opinionem sequutus .Quamdiu igitur ante Romam conditam hoc opidum steterit,ex iam dictis colligere est. Colebant imprimis Herculem Tiburtes sinetulari religione velut tutelare ac Graecanici generis deum cujus festo quotannis die, magna ibidem populi multitudo confluere ad sacra solet. Erat&sortium oraculis celebre templum, non minus quam Burae in Achaja,cujus Patauu a m init. Hinc Stauus poeta 'in
509쪽
Manlii sui Tiburtino cecinit,ejus ob elegantiam villaeTibur
etiam Praenestinas Fortunas cum sortibus sitis mi arare potuit te, ut ibi responsa darent, nisi Herculcs locum jam Occ passet. Sed poetam ipsum audiamus: . Etiod ni templa darent a s Tisynthiasorus, At Praenest poterant ingrare sererra. Sorores quidem appellat, quod sub duarum sororum perasenis colerentur,videlicet bonae, malaeque fortunae. Hercuistis quidem ibi templum autumant. illud fuisse periti antiquitatum,quod si ib monte ad viam Tiburtinam videtur.Et altera fuit ibidem ardes Herculis Saxant,sicut docet nos titulus antiquus marmori insculptus,qui translatus nunc exta
in foro, parieti domus privatae insertus hujusinodi: HECULI. SAXANO. SACRUM SER. SULPICIUS. TROPHIMUS AEDEM. ZOTHECAM. CVLINAM PECUNIA. SUA . A 'SOLO. RESTITUIT IDEMQUE . DEDICAVIT Κ.DECEMBL. TURPlLIO DEXTRO. M. MAECIO RUFO. COSEVTYCHUS SER. PERAGENDUM. CV RA VIT.
fides autem hec ubi fuerit, obscurum nunc est. Colli Eunt tamen nonnulli differentiae causia Saxanum Herculem ideo nuncupasse Tiburtes, quod ejus ςdes in saxo posita fuerit non secu s ac apud Insubres Mediolani a situ templi Hercules in petra dictus fuit.Uidendum itaque num quε
adhuc extat in rupe posita non procul a cataractis aedes rotunda sine tecto,rumptuosi operis,ex marmore, atque artis eximiae,Saxani sit Herculis,dc culti ibidem : ut scilicet Anienis alveum compeiiceret, di agros ab inundationibus tuer
tustas,qui idcirco colebatur in terrarum finibus prope pom
pulchre poeta Statius, Surrentinum praedium sui Pollii describens,quod ad portum in litore ibidem erat juxta Nostini,& Herculis suras aedes. 1ic etenim cecinit Iilvarum
510쪽
praeparanda ibidem positis armis operi insudare, validaque solum deforme bipenni ipliam fodere asperaque invitae perfringere Viscera icrrae: in ipsius poete verbis fere dicam. In hunc modum fabulantur Herculem opera quaequc labori sa atque arduam usium humanum perpetrahe, cum orbem terrarum peragraret. Atque ipsium monstra non solum si stultile,hoc est,siubvertisse tyrannides, potentatus pravos co ercuisse,atque nefaria malignorum puniisse scelera;verum etiam desertis in terris urbes,oppida & castra condidisse,po tus, & navalia construxisse, vias dissiciles atque impervias munivisse,damnose avertisse flumina,&fluctibus marinis opposuisse claustra; hoc est, terminis,legibiisque iustis inter discordes populos diremi se bellorum lcmina pacem,atque micitias ubique conciliasse , negociationibus atque commerciis inter ignotas ac longe di s litas stentes viam aperui cse. Et propter haec similiaque beneficia templis ubique locorum,& divinis honoribus cultum, cognominaque Vel a factis vel a locis, in quibus colebatur, diversa testitum este ferunt.Ηinc Gaditanus apud Iberos Marcusanus apudBata- Ejων eorum os,Monoecus apud Ligures,Baulius, & Surreotinus apud mina. Campanos lippei latus a locis fuit. ItaqueTiburs atque SaXMnus apud Tiburtes dictus est , atque vicissim Tibur ipsium Herculeum, ut Strabo, Martialis,& alii testantur: quasi totum hoc munis pium ejus dei aeris initiatum esset. Qt in &in praetorio Tiburti cum caeteris diis Hercules, non secuS ac Romae in Capitolio Jupiter, colebatur: nec non inter ordines concilii publici,atque iacerdotiorum,Augustales Hercu- Aurusta a lanei dicti sunt ibidem, Sc magnae diqnitatis erant: quod i- Horcisi nec Psum Corona Pighius meus per titulos , dc epigraphas ex marmoribus antiquis ibi collectas abunde mihi probavit. E quibus exemplum unum vel alterum hic adjicere lubet, studiosorum antiquitatis ingratiam , quibus detae non possum.