장음표시 사용
41쪽
viduntur tu causas ejusdem ordinis , &diversi ordinis . Causae autem ejusdem ordinis aliae sunt causae proximae, & aliae re
. Causa tam principalis , quam instrumentaIis dividitur in causam ut qnod , ct caussam ut quo : In causam totalem seu sufficietatem seu adaequatam , ct in causam partialem seu insulsi- cientem , seu inadaequatam : In causam hi niversalem & particu Iarem: in causam subordinatam vel essentialiter vel per accidens, ct caussam non subordinatam. Celebris est etiam divisio caussae efficientis in primam, secundam , & occasonalem , ad quam divisionem reducitur illa
in naturam naturantem & naturatam .
Tandem causa secunda dividitur in causam secundum esse,& secundum fieri, in causam uni vocam , aequivocam , dc lar tui tam , de quibus omnibus singillatim dicam . 33. Thomas Hobbes in parte illa suorum elementorum Philosophiae , quam inscripsit Philosophiam primam , praecidit omnem caussae efficientis divisionem , nullam aliam agnoscens caussam esscientem nis in actu secundo , & necessariam cs ἰCausa, inquit. Φοeari nihil potes , ubi nihil est, quod vocetur euefessus: & alibi ca . Causa dieitur respectu essectus jam producti:
eamque sic definit ca) . Causa efeiens voeatur accidentium reinquisitorum ad effectum eorum , quae in agente vel in agentibuεs nt, aggregatum producto effectu . In qua definitione & aliis quae ibidem dicit, apparet homo , qui jam imbiberat animo Naterialismum , de quo accusatus iam fuit . Sed ille fortasse defendet se dicendo se in his iisdem elementis fassum esse Deum rerum omnium Creatorem, & animam recensuisse inter causas ςisicientes: Dicit enim illos 4 , quι Geunt plures uno Mundo
creare , etiam Deo impossibile esse , temere eoneludere . Et insta s . Finalis eausa Ioeum non habet uis in iis rebus , qua habeην sensum O voluntatem, quam es ientem quoque esse suo loco seπ-
demus. Plura alia, quibus se defendat, suggeret Moshemius in notis ad Cudvvorthum 6 , qui illum Atheismi accusavit. Admittatur si iubet haec defensio , & illi sola detur accusatio ignorantiae in Philosophando , a qua citatus Moshemius fatetur illum
42쪽
illum liberari non posse, tum quia notionem caussae essicientis dat generaliter, S sub titulo tenerali Philosophiae primae, quae deinde invenitur vix convenire causae instrumentali, S quidem materiali; tum quia cito obliviscitur hujusce suae definitionis, dum capite sequenti in notione caussi essicientis non includit amplius effectum productum , ct velit nolit admittit saltem di . sinctionem caussae essicientis in actu primo & secundo G :
euando , inquit , is mente quopiam omnia insunt aceidentia , quae ad effectum aliquem in patiente quopiam produeendum necessaria ex parte agentis requiruntiar , tam dieimus agens illud prodaeeraeesset νm illum posse , si modo ad patiens applieatam fuerit : Sed
eadem accidentia eousam eonstituere effieientem indicavimus: EDidem igitur aeeidentia sunt, qua eatissam efficientem, O qua potentiam agentis eonsituunt. In quo argumento permissa majori. Vel negatur minor, si stemus suae definitioni de causa essicien . te, vel potius ea ut vera admittitur, quando loquatur de causa emcienti materiali in actu primo ; ct per ipsam iterum cognoscenda est ut inepta ipsius desinitio.
PROPOSITIO UI. , . C Ausa emelena est causa extrinseca suo effectui.
Probatur . Quod habet essentiam distinctam ab alto,i est extrinsecum illi: sed causa em ciens habet essentiam distinctam Ab illa , quam dat effectui q. ai. J : Ergo causa essiciem
est causa extrinseca effectui. Confirmatur propositio ex Suarea ab , qui observat causam generice sumptam k. t. immediate dividi in intrinsecam ct extrinsecam, & Iam causam emcientem esse illam, quM Proprie extrinseca est , hoc est dat esse alteri per reaIem tu fluxum; Nam causa materialis & formalis cum interne com ponant esse alterius, sunt causae illi intrinsecae : causa vero sin iis cum non insuat realiter, sed solum intentionaliter in effectum, non est causa tam proprie extrinseca , quam est causia effciens. pR
43쪽
3s. Ausa essiciens est prior suo effectu vel tempore vel natura.
Propolitio indiget explicatione in secunda parte. Illa auis tem est hujusmodi. Unum in genere causae dicitur prius natura
alio ab Auctoribus post Aristotelem ci , quod ita non est ab illo
alio , ut sine illo possit else ἀθ6. Probatur jam Propositio . Caussa emciens est extrinsecasto essectui q. 34. , α enectus habet ab illa ut existat: ergo causa emciens intelligi potest existens etiam sine essectu, ct illa necessario prior est aliquo modo suo effectu . Atqui aliquae causae essicientes ita sunt priores suis emictibus, ut illos praecedant tempore; ita Archit vetus & Fabri prius existunt ea domo , quam ipsi aedificaverint: aliae vero caulae essicientes ita sunt priores suis effectis, ut illos non praecedant tempore, sed natura. Ita occupatio, quae jure gentium est causa dominii in rem , quae nullius est ca), non est prior tempore ipso dominio, effectu quodam occupationis juxta hominum existimationem . ita Sol producens splendorem non praecedit tempore salistem necessario splendorem ipsum , di in hypothesi, quod Sol esset aeternus , posset pRriter splendor ei esse coaeternus , quod est exemplum, quo S. Augustinus c3 declarat aliquo modo aeter nam Verbi Divini Generationem: ergo causa efficiens est prior suo effectu vel tempore , Vel natura. 37. Confirmatur propositio quod pertinet ad prioritatem naturae, qua sola potest causa essiciens praecedere effectum, ex sententia illa S. Thomae, S aliorum , de qua alibi dico, quae propugnat Mundum potuisse esse ab aeterno . in qua hypothesi Deus esset Mundi caussa efficiens prior natura , sed non tem
38. Dices . Quod splendor Solis sit aut possit esset coaevus
Soli non est exemplum , quod suadeat esse aliquam causanxem cientem , quae sit prior solum natura suo estectu : ergo omnis causa esliciens saltem creata est prior tem ire suo effectu . Probatur antecedens . Nomine splendoris vel intelligitur corpus solare , S hoc non potest dici, quia tunc
non Q Arist. Metaph. lib. s. tex. 6. S. AugustIa. lib. de Trinit. . ti) Instit. de rerum divisione 3. GP. iQuod enim. Q Diis. de Creatione.
44쪽
pon distingueretur causa em ciens ab effectu , neque esset quid illi extrinsecum : Uel intelligitur motus per Solem communicatus medio alicui subtilissimo inter nos & Solem interposito, qui dici potest splendor obiectivus damque cum omnis
causa movens sit prior tempore motu ab ipsa excitato , Sol erit prior tempore suo splendore : vel intelligitur entitas aliqua producta a sole, quam Peripatetici vocant qualitatem a solutam, & hoc non potest dici , quia nulla creatura potest producere ullam entitatem, ut infra planum fiet: vel tandem
nomine spIendoris intelligitur impressio facta in oculis a splendore objectivo , cui impressioni conjuncta sit eiusdem perceptio, qui dici potest splendor subjectivus , Iamque evidens est Solem esse priorem tempore hujusmodi splendore ἀResp. nego antec. Ad cujus probationem dico, assumihi s endorem obiectivum situm in commotione medii interpositi, & de hoc dicimus possit esse coaevum Soli ; si enim me...dium istud simul tempore extiterit cum Sole, illum circum dans, & nomine Solis veniat non materia dumtaxat, qua Sol constat, sed ipsius etiam quaedam continua oscillatio , jam fimul
tempore intelligitur esse Sol dimotus fluido isti circumambieuti
TNter caussam essicientem, di ejus essectum repugnat L mutua prioritas naturae . Probatur. Si posset dari mutua prioritas naturae Inter cauiasam emcientem, & essectum, posset aliquid praesupponi ut existens ante primam sui existentiam : sed hoc repugnat: Ergo . Major probatur. Si causa supponitur existens ante effectum , supponitur etiam ante id, quod existit post effectum : sed in mutua prioritate naturae inter causam S emctum, ipsa causa existit post effectum: ergo causa praesupponitur existens ante primam sui existentiam . 4o. Dices . Qui ambulat sanitatis gratia, facit ut vere diaci possit, ambulationem, esse causam sanitatis , & sanitatem esse causam ambulationis : ergo potest unum esse simul causa &essectus alterius : S consequenter prius simu I S posterius alio . Resp. permitto antecedens . Et distinguo, consequens . Potest unum , quod per modum dumtaxat loquendi est unum, esse simul causa a essectus, conc. cons. potest unum , quod secuudum S remst modum loquendi est unum, esse simul causa di effectus , neg
45쪽
cons. In exemplo proposito ambulatio est causa effectrix sa. nitatis realis ; sanitas autom non jam realis , sed desiderata est eausa non jam effectrix sed finalis ambulationis . Ac propterea quod sanitas quae est effectus ambulationis , non est eadem in re, ae illa cluae est ipsius causa, permiuitur antecedens , non vera
Do Caussa est imis in actu primo G scundo.
Das Is retro YΙΙΙ. t. Aussa essiciens in aetii primo significat causam quae habet potentiam agendi remotam q. a 4. Majoris distinctionis gratia vocari potest causa em ciens in
tu primo proximo , quae habet potentiam agendi proximam . Contra vero vocari potest causa essiciens in actu primo remoto, quae tantummodo habet potentiam agendi re molam. a. Causa essiciens in actu secundo significat causam quae habet potentiam agendi proximam in actu secundo : vel brevius, saltem clarius siue recursu ad anteriores definitiones significat causam, quae facit ut sit aliquid , quod prius non erat. DE EI NITIO XIV.
43: A Ctio causae significat illud , in quo consistit ut causa sit actu causans , seu ut ait Suarea ci) : IV per
quod formaliter eonstituitur causa in astu , ex quo nobis inno tescit eausa ipsa seu virtur eausandi. Potest aliter cum Bumero definiri cet Ilia dispositio Entis, per quam aliqua mutatio acta D. S. Tliomas dicit 3 : Actio seeundum primam nominis impositionem importat originem motur . Sieut enim motus prout est inmobili exeitatas ab aliquo dicitur passio , ita origo ipsiar motus , se- eundum quod ineipit ab alio , cdi terminatur in id , quod movetur, dieitur actio . observatio praesesert elimologiam actionis a verbo ago, quod apud Latinos significat etiam movere , &smul indicat actionem principaliter dici de causa emciente , &per analogiam de reliquis causae speciebus supra q. s. disetinetis . Hinc generalius idem Suarez actionem prout d
46쪽
omnibus causis dici aliquo modo potest, definit co influxum Rueoncursum, quo unoquαque coUo in Do genere actu influit esse iis
effectum. DActio Causae aliter dicitur exercitium agendi, causalitas ct a SuareΣ a causatio, & ab aliis causatio activa . 'M Wolfius male existimat ex mente Scholasticorum causa litatem sic definiri posse 3 : Ratio illo in ea a eontenta ea eatissatum, vel simpliciter existar , vel tale exisae, est ii ad trium' quod euualitatem oppeιiaruur Schologiici. Nam si actio saltem creaturarum modaliter cistinguitur ab ipsis , ut distingui revera infra probabitur, dici non nisi latis improprie potest illam contineri incauta : ergo cum vulgo Scbolastici in actione , quae vel sit modificatio caussae , vel quod magis facit contra molfium , modi sic tio essectus , qui reali aliquo modo semper a causa distinguit rdixerint consistere causalitatem , nequit causalitas ex mente Scho Iasticorum esse ratio in causa contenta, Cur caussatum existat. Adde quod definitio Wolfi convenit potentiae activae : erero non convenit causalitati, prout absolute sine ullo addito causanias dicitur. Sunt enim qui distingunt causalitatem in actu primo, & causalita tem in actu secundo, ut Joannes Pol manus G et & primam demniunt esse vim causandi, Quod est idem ac potentia activa: secumdam vero desiniunt esse influxum principii dantis esse alteri, quod idem est, ac actio caussae.. 4s. De Actione cum addito caussae procedit definitio ad ma-aorem claritatem , tum quia actio tribuitur etiam Potentiae Dei ad intra, qua tamquam a principio , non vero tamquam a cau-1a q. r . sunt Divinae Processiones : & tunc alia est actionis notio , ut alibi cs dico; tum quia actio apud Jureconsultos habet etiam ut significet c6 gur prosequendi in judieio, e Od sibi debetur. Sicuti tamen materia de banctili ima Trinitate , vel de dure determinat significationem hujus nominis actio diversam ab illa, in qua accipitur agendo de causis , ita materia de caussis vicissim excludit tionem actionis propriam Juristis , ct Theologis agentibus de
46. Actio caussae dividitur in actionem immanentem ct transeuntem . Actio immanens fgnificat actionem, cujus enectus non
47쪽
est in sublecto distincto realiter a causa, cujus est actio . Ita aulai et is nobis manentes sunt, inquit S. Τhomas i , intelligere , ct me Ie. Hae enim sunt animae actiones, quibus ipsa diversimode se modificat , ct sunt pariter effectus quidam, qui in ipsa recipiuntur.
Nec mirum est, unam eamdemque rem secundum diverses inadaequatos cogitandi, & loquendi modos posse pluribus nominibus appellari, ut aliunde compertum est . Aetiones igitur animae sunt cognitiones, di volitiones ipsius, quatenus sunt ipsius exercitium et effectus autem , ct ut communius dicitur , actus animae sunt, qua . tenus quicquid sunt, a vi activa animae habent: Rursus cognitiones sunt, quatenus ad aliquod objectum terminantur : tandem modi animae sunt, quatenus propriam entitatem non habent, di animam ipsam afficiunt & mutant. 47. Sunt ut notat Purchotius ab , qui immanentes vocant omnes etiam actus, qui non fiunt extra suppositum agens, sub qua amplitudine comprehenduntur multi actus Corporei, ut nutus campitis, motio brachii . oculi frictio & alia . Uerum etsi hae actiones non sint extra suppositum agens, quod est eorum causa ut quod , sunt tamen extra animam, quae est eorum caussa ut quo ἔ& proinde cum sint in subjecto distincto realiter ab ipsarum causa immediata , non bene appellantur actus immanentes . 8. Aelio transiens significat acti6nem , cujus effectus est in subjecto distincto realiter a causa. S. Thomas vocat 3 actionem
quae in exteriora tendit, perquam aliquod factum producimus , ct at hi actam qui transit in exteriorem materiam , ut urere Ο secares
In quibus verbis , sicuti etiam in omnibus arte actis habetur exeno plum hujus actionis. 49. Ulterius actio dividi potest in actionem proprie talem, &improprie taleth . Et actio proprie talis dici potest illa, quae e cludit inertiam causae, seu.quae est actio immanens, veI si sit transens , semper coniungitur cum actione caussae immanente . Talis actio reperitur in sola causa cognoscitiva et haec enim quoties intelligitur prodire in actionem transeuntem , toties intelligitur habere etiam actionem immanentem, & quidem duplicem , alteram propriam potentiae appetitivae, alteram eo noscitivae . Atque haec secunda est illa, quae idea etiam dicitur, Ru exemplar, seu
48쪽
eausa exemplaris , quae , ut ait SuareE r πon eo Maxuν ade eleutem ut ea adistincta , Ρd ut eooituens illam Do modo is Minprimo ad inciendam .so. Actio vero improprie talis dici potest illa, quae est Ium actio transiens , & non praesupponit actionem causae immane tem , imino illam excludit. Talis est actio unius corporis in aliud corpus; Mutatio enim sequitur in corpore ex occursu alterius comporis , quae est effectus procedens ex corpore occurrente , ex c aus proinde amone ille effectus sequitur, sed cum istiusmodi aliti ne non conjungitur ulla actio immanens in ipso corpore; illud enim non est ens cognoscitivum, immo est essentialiter iners. Pressus actio corporis definiri potest, passio ipsius quae in imm latione vel conatu immutandi statum alterius cortruris participat nomen actionis. Quam rominis definitionem inferius ostendam habendam esse pro definitione rei. Est quidem Joannes Maria de Turre a , qui mero etiam corpori tribuit actiones tum imma. nentes, tum transeuntes: & immanentes vult esse resistentiam digravitatem , transeuntem vero dicit esse motum . Sed quonianis paulo infra declarat resistentiam S gravitatem dici a se actiones immanentes , quia prima est materiae attributum neeessarium : secunda vero est de sentia eo oris , ct attributum ad manvi eoust rutionem necessarium: motum vero dici actionem transeuntem , quia potest corpus esse sine motu , manifestum est ipsum abuti nomine actionis immanentis Ioco attributi essentialis, abionis vero transeuntis loco proprietatis accidentalis. Abusum istius nominis actio loquendo de corpore jam olim fecerat Lingius dicens o Materia quamvis in se iners , eapax tamen actionis est, scilicet motus IoeaIir, est enim motus actio materia
propria: Et simile quid recentius statuit Jacquier Actionis, i
quit , voeabulo nullam aliam notionem subitet ΦοIumus , nisi ipsam quantitatem motus actu productam vel produeendam : apud quos abu- ius in eo est, quod adhibeant nomen actionis loco alterius opporis tunioris nominis, scilicet vel potentiae activae, si motus unius corporis consideratur ut producens motum alterius, vel emctus, si motus unius corporis consideretur ut proveniens a motu alterius, quibus utique convenient , cum sermo est de corporibus natu
ratibus , illorum definitiones.
49쪽
st. Distinctionem actionis in proprie & non proprie taIem , cujus aequitatem legitimam eme per 1 e patet, non vidit Leitai lius , dum exeo , quod omni corpori videret convenire actionem, per quam fiunt diversae determinationes , vel effectus in aliis co poribus, intulit omni corpori convenire essenitaliter sermam tu stantialem, quae non differat ab anima , nisi ut species quaedam a genere , quia G, inquit, aut actio non possunt esse modi a tiones rei per se mere passivae. Et alibi pro eadem sententia simili modo arguit ca : Substantia. in omni schola est id, quod agere aut pati potest: sed nihil patitur, quin & agat : Ergo si corpus est substantia, potest agere . Cui argumento respondetur, omitato praemissas, &distin. consequens, corpus potest agere altione improprie tali, concedo consequentiam, proprie tali, nego consequentiam. sa. De actione sequitur observandum illam esse quid medium inter potentiam activam, S illud, quod a potentia producitur. Et quidem si sermo sit de actione transeunte, illam esse , quid realiter distinctum ab essectu, ct ab ipsa potentia , loquendo de creata, nam est eius modificatio; sin autem sermo sit de actione immanente , esse quidem quid distinctum realiter a potentia creata, ab effectu vero non aliter, quam per nostrum modum
s3. Actionem causae sequitur effectus, cuius notio ex ipso nomine clara est . Sunt tamen quaedam quasi effectus species, quae propriis sibi nominibus soIent appellari, & indigent declaratione Talis est effectus caussae efficientis , quae sit solum materialis, qui appellari solet Phoenomenon naturae; Probari enim debet huius nominis definitio illa, quam dat Io. Maria de Turre 3 per
hoc quod effectam, qui ab actione immediata alieHur sab santia intelligentis non pendet. Ita motus brachii si pendet a nutu animae non est phoenomenon naturae, secus erit. s4. Phoenomenon naturae appellatur experimentum , quando
illud causa materialis praestet ex determinatione accepta a se stantia inteIligente ad finem explorandi plius vim : Dicitur vero observatio , quando substantia intelligens nihil conferat ad ejus productionem , sed illud dumtaxat contempletur. Sic qui ma snerem applicat ad serrum ut exploret illius attractionem, facit caperimentum , qui vero figuram minimarum partium per Mi
50쪽
eroscopium rimatur, facit observationes ; Ηae autem pro diversis vel instrumentis quibus fiunt, vel rebus circa quas fiunt, varii adjunctis tamquam differentiis specificis determinantur: ita disecuntur observationes Micro scopicae , qnae per Micros copia , Baro- metricae , quae per Barometra fiunt , Meteorologicae quae circa aeris Phor nomena , Medicae quae circa illa corporis humani versantur . Quare experimentum significat effectum, quod causa m terialis immediate praestet per determinationem acceptam a su stantia intelligente illius vim explorante . Observatio vero eis ctum , quem causa quaevis immediate praestet, nihil ad illum co
perante substantia intelligente, sed eum dumtaxat observa te .
ss. Ausa efficiens in actu secundo tria imbibit in suo
a conceptu de formali, seu tamquam sui constitutiva , scilicet essentiam rei, praesentiam omnium conditionum, actionem , ct nihil aliud: unum autem de consequenti , scilicet effectum , qui dici etiam solet terminus actionis . Probatur prima propositionis pars . . Sine potentia agendi proxima & actione non intelligitur causa efficiens in aeu secundo: &illis dumtaxat intellectis jam illa intelligitur: ergo causa eiiiciens in actu secundo habet tamquam sui constitutiva potentiam agendi proximam & actionem : Atqui potentia agendi proxima habet pro suis constitutivis essentiam rei, & praesentiam omnium Conditionum q. as. : Ergo causa efficiens in actu secundo habet Pro
suis con titutivis ei sentiam rei, praesentiam omnium conditionum, S actione in . Pro prima antecedentis parte sic arguitur . Sola in
tellecta rei essentia ad summum intelligitur causa efficiens in actu primo remoto c q. i. : Intellecta autem rei essentia una cum omnibus praerequisitis, seu conditioniblis necessariis ad agendum, intelligitur solum causa efficiens in actu primo proximo : at in tellecta tandem rei essentia cum omnibus prae requisitis ad agen dum , ct ejusdem actione jam intelligitur causa efficiens in acta secundo: ergo sine potentia agent i proxima & actione non intelligitur causa efficiens in actu secundo . Pro secunda autem antecedentis parte sic cum Suareet r arguitur . Si quid aliud praeter actionem necessarium esset ad hoc ut causa, quae iam habeat omnia sibi necessaria ad agendum sit actuessiciens, illud vel esset aliquid praevium ad actionem , vel ill/m