장음표시 사용
951쪽
C A p. II. De vi bonorum raptorum a. i b aliquis rapit aut alienam dolo malo : aut suam 1 per ignorantiam iuris, id est, quia salso putat licere
domino rem luam rapere:aut alienam,quia salso putat se esse dominu &domino licere rem suam rapere.Primo casu tenetur actione furti e , quia dicitur improbus , siue improbior sur,& actione vi bonotu, raptorum,quae etiam ob unam itumam rem raptam datur intra annum in quadruplum mixta nam simplum, res est,triplum est poenal post annum in simplum rei persecutoria in priae. Secudo & tertio casu neutraharum actionum tenetui,seR ex constitutionibus d punitur . Nam secusso casu rei donfinium amittit: tertio casu non solum rem restituit, sed etiam aestimationem eius praestat. Ea-gem obtinent in eum qui rem immobilem per imprudentia inuasit e. f. I.
α Ex quibus causis habet aliquIs actionem surti ob rem clam surreptam, ex iisdem habet actionem vi bonorum raptorum ob rem vi raptam a Ia s.dι actione bonorum per vim raptorum.Intellige vim ablativam. Alia est vis eo usua, ex qua datur nctio quod metus causa calia expulsiva,ex qua datur interdicta undevialia turbatiua,ex qua datur interdictum quod vi aut clamis subaudi nobilem. e In duplam, vel quadruplum. . A Vide l.extat. i 3. F.quod nact.caust& l si quis in tantam.
e Neta rapinam cadere in res mobilAs, inuasionem in immobilis.
C A p. III. De lege a Aquilia.
x T,Amni iniuria b dati actio constituitur per legem Aquiliam in princ. x Cuius primo capite cauetur, ut si quiς alienum hominem e alienamve quadrupedem,quae pecudum numero fit d, inicitia occiderit:quanti ea res eo anno e plurimi fuerit,iantum 1 domino dare damnetur. ibid.3 Pecudum numero non sunt canes, nee serae bestiae:sed
952쪽
quae gregatim pascuntur , ut equi, multiasini Musa capraci sues. 3. I. T: Iniuria occidere dicitur,qui nec iure. s. L. nec casu , sed dolo, vel culpa occidit. 3. 3. Itaque non tenetur, I. Hi latronem sibi insidantem dccidit g. d. g. 2. II. Miles qui in loco solito iaculisse exercens, aliquem interemit h, secus si alio Ioco Laut si paganus id fecerit. g. S.IH. Putator.qui ex astore dele sto ramo transeuntem occidit,si modo aut proclinauit, aut seorsum a via id fecit.*,1. . .s Culpae adser hitur negligentia, imperitia Ε . infirmitas.
Itaque morte secuta tenetur ,Ι. Medicus,qui seruum secuit ac dereliquit. g. s. II. Medicus, qui male secuit: aut perper medicamentum dedit. 3. T. III. Q Hi mularum, aut equi quo vehebatur, impetum propter infimitatem ves imperitiam retinere non potuit l. 3. 8. ,-ὶ γε in a res non aestimatur quanti nunc est cum interimitur:sed quanti plurimi eo anno retrorsus m computato fuit: idcirco ereditum est huius legis actionem esse poenalem is proinfle in heredem non transit. f. s. . . Non solum ex verbis legis corpus peremptum aestum tur,sed etia ex me te & interpretatione aestimatur quidquid praeterea interest,veluti si ex pari mularum una,vel e quadrigis equorum unus occisus sit:non solum occisi fit -- matio, sed etiam quanti depreciati sunt, qui supersunt. 3. I M. 8 Secundum caput legis non est in usu o. f. I 2.s Tertio capite de omni caetero damno cauetur : velutii quia animal,quod pecudum numero non est,occisum,aliaveret perempta:aut res quaelibet corrupta siue deteriorata est. - . φ . . ixo Ut primo , ita etiam hoc capite dolus dc culpa pu
II Ex Eric capite res aestimatur quanti plurimi suit tri-iginta proximis diebus retrorsus computatis, licet verbum plurimi sit praetermissum,quia ex ptimo capite tacit C repe-.titum creditur. f. I s.'3.11 Tres casus hic distinguuntur. I. Qni corpore fio p. damnu in corpus dedit,ut qui animal in flumen proiecit,diri recta legis Aquiliae actione tenetur. I I. Qui occason damni dedit, vi qui iumentum ita inclusit,ut fame necarem,
aut pecus in tantu exagitailit, ut praecipitaretur, utili actione q legis Aquiliae conuenitur.III.Qui corpus nou laesit,sed .
953쪽
alio modo damnum dedit, veluti qui seruum compeditum misericordia ductus soluit ut fugeret , praetoria in factumi actione tenetur. vlt. a Id est,plebisscito.EMc .l b Id est, non tare,nec casu, sed culpa. culpa autem appella
' - tione continetur etiam dolus. infra them. 4. in princ. . ,
e Retrorsus computato. infra them. s. f me eondemnaria in reum inficiamem crescit in duplam. Ehoc tit. l. 2.3.I.& suri
prii de obl.quae quasi ex c5 tract. g. vlt. & infde act. f. ses g me iure cecidit. C. quan. lic. vnic.si .iud.se vind. l. I.&. h Nisi dolo mala in eum iaculatus sit. ff. hoc tit. I. item sil obstetrix 9 3. Vir. I si uia in culpa est , visuperiori casu culpa est penes eum . vita e transiit,ubi milites solent se exercere. d. l. s. g.xtrix Subaudi;eius,qui notitiam profitetur,ut medici liua non. caret culpa,dum profitetur se scire,quod ignorat. l ct uia nemo debet id adsectare, in quo mel intelligit,uel in-ieIligere debet infirmitatem suam alijs periculosam fore, E. eod. l. idem iuris 8. 3. I. m A die interemptionis:vel a die vulneris si morti μὰ vutineratus,post longum tempus mortuus s.ffeod. l. mi lexn Id s, non solum rei, sed etiam poena persecutoria , has igitur ratione est actio mixta: nec non quia contra inficiantem, o in duplum infra de act. 3.Vi autem. o Nec obstat quid hoc cap. cauebatur. Cuiacio in Parato. Euhoe titividetumuisse de adia quavis ratione damni dati, pra-ner rem nostrum usam , puta utilitate aliqua interuersa. segnon est frustra in hac disquisitiom laborandum, quae nullam
habet utilit, tem. Op Corporesuo damnum dicitur dare etiam is, qm fune,vel gladio quem manu continent, alium percutit, aut.qui saxum prohcit. . ' cq gua etiam vocatur actio in factum. si hoc tit.l. iterri si obstetrix '. f. si quis hominem, & l. quemadmodum pera. Nam omnis actio utilis potest vocari in factum ., omnis actio in factum potest appellari actio utilis, Iust hianus autem hoc loco dissinguit inter actionem utilem. Obnseam', Uuia intelligit utilem ciuisem in Iaseum pratoriam.
954쪽
e TNiuria genera' iter dicitur,qaidquid non iure fit, speel l liter a . tem accip tur, I. Pro contumelia , ut in hoc tit. II. Fio culpa,ut in lege Aquilia. III. Pro iniquitate M inius iit a. vi csim iudex malὸ iudicat . in princ. 1 In uriam facit pugno pu: sat . aut sustibus caedit, aut verberat. II. Qu' con licium dicit. IlI. Qui bona alicuius quasi debitoris possidet, sciens eum nihil sibi debere. IV. Qui ad infamiam alicuius libellum aut carmen scribit, componit . edit, dolove malo facit, quo quid eorirm fiat.
affectatur b. VI. mi alicuras pudicitiam attentate. Denique multis aliis iv.odis iniuria adm ttitur. 3. I. 3. Patitur qui initu iam, I. Per si metipsum. II .Per eum iquem in potestate habet. Ill. Per uxorem d, non uxor per maritum e. IV. Per nurum , cuius virum socer in potestata
habet. Ac potest, qui iniuriam secit,saepius f diuersb nomine conueneti, veluti mulieris, cui secit iniuriam,& maliti & pa
. Qui iniuriam secit, punitur.I. Actione praetoria r quain tantum damnatur,quanti iniuriam passus aestimauerit,uel minoris, prout iud ci visum suerit g. 7.& g. Io. II. Lege Cornelia de iniuriis. si quem pulsauit, aut verberauit g , aut domum alterius vi introiit. Domum alterius intellige, siue is in Propria domo, siue in c5ducta, siue gratis habitet, sine hospitio receptus sit. 3 3. tanquam ibi aliquandiu mansurus II eod. I. r. f. domum. III. Iud cio criminali extraordinario, ubi notan dum, illustres h & superillustre si hoc iudicium per procuratores posse mouere, versuscipere X 3. I o. 1 Atiox iniuria aestimatur. I. Ex facto : veluti si quis sit vulneratus, aut fustibus caesus. II. Ex loco: veluti si in theatro, vel in soro, vel in conspectu praetoris iniuria facta sit. III. Ex persona : veluti si magistiatus inii uiam passus sit,uel seliator ab humili persona, vel pater a filio. IV. Ex loco vat. neris:veluti si quis in oculo si percussus. g. s.c Inui Rariam tenetur, I. inii iniuriam iecit, veluti qui percussit. II. dii dolo fecit, vel curauit l, ut iniuria fieret ,
ruta ut aliquis percuteretur. I. pera.
8 Haec actio dissimulatione aboletur,& ideo si quis iniu-
955쪽
rIam dereliquerit, hoc est, statim passiis ad anἱmum stium
non reuocauerit, postea ex poenitentia remissam intuitam non poterit recolere, j.vit.
a ti est uerum,uel puellam,nun pueri toga pratexta et u- balitur, que ad senum decimum teptimum. b Id est,tacitus θεquenter sequi ur: silua enim frequιntia suasi prebet nonnubam infamiam, is h. t. l. apud Labeonem 13. S.aliuA. e Id est, blandis verbis e-ρι liat libidinis causa, d.l. item . Labeonem, , appellare,& 3.aliud.d Dummodo is qui iniuriam facit sciat eam habere maristum, qui ig. f. pen. e suia uxores a viris, non viros ab uxoribus defendi, aquum est, j.patitur ille.
F Adeo ut sapius poenam luat: quia cum se: plures per- sona iniuriam passa plura sunt delicta.. g Pulsare es sine dolore: υerberare cum dolore, sFUr.3.1.f. r. suamquam hac distinctio di 'licet Laur. ntio Valla iba .c. 47. h Vt proe tum pratorio,σρrafectum urbi. i Vt tensules. or patricios.su ciebat dicere illustres : quoniam etiam super- illustres commentur illumnium appellatione ,-supremus dignitatum gradus est tilustratus , quo illustrei ct superillustres
contin*ntur. Κ Id est,agere, vel conueniri, nam actor indicium mouet,
reus suscipit. I Hic obtinet iuris regula , Levi per alium facit, per se facere videtur.
C A P. V. De obligationibus, qua quasi
ex delicto a. nasc-tur. x Vi litem suam secit, hoc est , per imprudentiam b
malὸ iudicauit,quasi ex maleficio tenetur, & arbitrio iudieis punitur .in princ. L is,ex euius coenaculo sue in suo, siue in coducto siue gratis habitet deiectu effusumve e aliquid est, ita ut alicuinoeuerit,ex quasi delicto d tenetur, & in duplum dani dati condemnatur.Ob hominem vero occisum, quinquagitata ad morum poena assicitur. in autem aliter homini libero noei-ttvri sit:in quantum aequum iudici videbitur,condemnati nem sustinebit.Iudex enim eo pittare debet mercedes medi- h eis fraestitas, caeteraque impendia, quae in curatione
956쪽
sunt;& operas,qu bus ob id factum caruit,vel exiturus e
3 Qui ea parte,qua vulo iter fieri soler, id positum aut suspensuin habet,quod potest, si ceciderit, alicui nocere, ex quasi delict'fest obi ga us,ac deeem aureis punitur.d. 3. I.
. Ex dictis eausis filias fami lias recte eonuenitu patrem vero suum non obligat,id est, si aut litem suam secerit, ain cum seorsum a patre habitaret, aliquid positum vel suspe habuit,vel ex eius aegibus g aliquid deiectum aut ef - 1um eli. g. 2.s Exercitor h nauis,aut cau onae,aut stabuli ob damnum aut furtum in naui, caupona,stabulo factum ab iis,quorum opera ibi utitur, ex quasi delicto i t'netur x actione in factum quae heredi datur, non in heredem. 3 vis. - a Id est,ex culpa, non ex riis.b stui autem dolo may iudicat,ex vero delicto tenetur veram sitis animationem pro ri,id est, tantum ei soluere, quem Iasit, quantum ademit ini-qvi mditando. F.de iudi c. l.filiusfam. Is . & C. te poen iud. qui mal udic. . t. c Desieruntvrsolida,ut lapides,Iigna: e ndunturIMuutavi aqua, Cr ius. d Propter culpam quam admittit. tales personas domi sua habens . qua temere ex fenestris , , in transeumium durimen tum effundunt,ves deiiciunt.. e Nullam autem rationem haset deform atis: quia liberum erepus mu recipit astimationem. Ede his qui effud.vel delae.
i s delicto uia 'se non posuit, neessendit. tantἰ in culpa est,quoa ita positur et suspenseram aut pati ur,aut
, g Ius,in quibus habitabat, siue earum sit domisus , siue
li quotidianus nauis, asu caupoma, nut stabuli qua spertinet.mfra quod cum eo.3.qua ratione
957쪽
' C A p. VI. De actionibus. x A Citio est ius a persequendi b in iudicio e , quod sibi
Lx debetur d. in prisc.ι Actio multis modis diuiditur. Prima diu sio est in rea-Ien & per natem e. Posterius them. io. adiicietur tertium inuibrum, id est,actio mixtas Pei sionalis datur cotra obli-ς tum ex contra Hi,vel ex maleficio g. actor enim intendit adiersarium dare,aut facere, aut pati. aut non facere h debere. Realis contra eum competit,ctii fit de aliqua re controuersia,cum nullo iure obligatus sit. Et vel elh de re corpora
si 1 ut rei a vindicatio,quae datur ei qui se dominum asserit, adivisus possidetem K. f. et .vel de incorporali: ut actio cop- fessalia,qua vindicatur seruitus, siue personalis , ut v susseu- ictes , vlus : siue realis .ut rustici urbamve praedij : & actioriegatoria, qua adhor negat rem suam seruire, consequentervndieat eius libertatem I. Huiusmodi negativa, actio in us eorporalibus locum non habet. in his enim is agit.
in non possides:ei vero qui possi et non est actio prodita.
Perquam neget remm alterius esse:quamuis multis casibus
possitar partes actoris sestineat n. g. 2.3 .ecunda diuisio est in ciuilem . & praetoliam. Ciniles 'sunt, quae ex legitimis & ciuilibus causis descendunt, ut dictae actiones , rei vinflicatio Icoiisetaria, & negatoria. . Praetoriae sunt,quas praetor ex sua iurisdictione comparatas Ihabet e. tam in rem, qnam in personam. g. 3. 4. Pratoriae actiones in rem sunt. 3. Publiciana,sic dicta , quia a Publicio praetore introducta est,hac act oue,qui rem epit usucapere, perinde vindicat p,ac si iam v sucepisset ε. 4 II Retassoria q. haec autem duplex est, aut enim datur re eissa usu aptione,aut rescissa it itione,Priori casu dominus . rem ab alio usu captam vindicat, cavas non sit usicapta,quia pretior ex iusta causa ν per restitutione int inegiu usucapionei a rescindit. g. 1 .Posteriori casu ereditores qui bona debitoris non soluetis possidere iussi sunt s ,rem qua antep po
se Gr in eorum fraudem e alienaverat, quasi non alienatam vindicantu,quῖa praetor alienationem rescindit. s.f. III.Ser. uianax, 8c quasi seruiana', sue hypothecaria et Seri lana datur domino sudi de rebus a colono sibi pῖgnerati suo ro mer.
cedibus landi. si Serviana caeteri ereditores pignora siue
958쪽
hypothecas persequutur.Pignus proprie disitur,quod tragi.tur creditori,piaesertio, si sit res mobilis:hypotheca quae nuda conuenrimie,id est, sine traditione creditori obligatur. g. s Praetoriae in personam actio nec sunt. g. g. I. De constitua pecunia:q aa actione tenetur, liticuque pro se vel pro alio soluturum a se constituit sine stipalatione f. Actio bde peculio:de qua DUGU. prox. III. Α'mio in factum g ex iis reiurando, ei competens qui deferente aduersario h supplii vel iudicet iurauit sibi deberi l.g. io. IV. Multae actiones pinnales , ut de albo corrupro X,actio in actum in eum Viparentem i, vel patronum sine venia in ius vocavit, actio in factum in eum qui in ius vocatum m vi exemit , aut exini
6. Actionum praeiudicialium n aliae sunt ciuiles , veutiqua quaeritur, viruin aliquis sit liber,m servus : aliae praeo-riae, ut de partu adgnoscendo o. 7 Nemo potest petere ut res sua sibi detur:quia dare ρ ῶdominium transferre,quod autem alicuius est,no potest a plius eius fieri.Excipe nisi agatur contra larem condictione surtiua, nam odio furis receptum est,ut dominus petat rensuam sibi a fure dari oportere. g. 4. 8 Actio in rem vocatur vindicatio qan personam conluctio r. I. 1 F.s Tertia actionum diuisio est,quδd aliae sunt rei pet sem- tortae,aliae poenales,aliae mi tae 3 .iε.Omnes in rem actisnes
rem p rsequuntur s. Personales actiones ex contractu rem Persi q:rum excepta actioia depositi,cum aduersus e apud
que rumultus,incendii, ruinae,naufragii causa deposita fuit, aut aduerpis heredem eius de dolo ipsius agitur:quo casu est actio in duplum t, mixta. . In .Persenaltu actionum eX maleficiis,aliae sui poenales,ut actio furti:ayae rei perseeutoriς, vi condictio furtiva. g. I 8.aliae mixtae,ut actio vi bonorum raptorii in quadruplim;& actio legis Aquiliae: tum quia in infitiantem agitur in diiplu, tum etiam quia saepe res pluris aestimatur, quam tempore delicti valeat, squi Aem ae ima turquanti plurimi eo anno vel eo me se suit,sup. lib. 3.e.I .rhem. actio ex testameto de legatis Ecclesiae vel alij pio loco rei ctis,qui no soluminfietate ,sed etia ij qui solutione differ ut donec i i iudici si vocentur, in duplu danantui 3.is. I .QVaedam actiones vocatur mixtae, non ut supra dictae,
quae simul re & poenam persequuntur, sed quiasimul sunt in rem & in perso m.Τales simi, L Actio familiae erciscudae M
959쪽
qtiae datur Inter coheredes de diuideda hereditate x.ILC muni diuidundo : qua res particularis aliquibus csimunis R.,inter eos diuiditur. III. Finium regundorum ab qua co nes agri distinguuntur.In his tribus iudiciis pi rmittitur iudici rem uni ex litigantibus ex bono & aequo adiudicareb, & eum,qui per adiudicationem plus eccipit, quam ad se
pertineat,iii pecuniam alteri condemnare, M. Lo.
Ir. Qi9rta actionum diuisio est quadripertita, aut enImsent in sinplum,aut in duplum,aut in triplsi,aet in quadru
nee manifesti d. legeAquilia e depositis quatuor illis casibus
scum tumultus,incendii ,ruinae, naufragi j, causa depositum suit ex legato venerabilibus locis relicto,3.23.Ιn triplu,ut condictione ex leges, in eum qui maiore vera aestimatione, quantitatem petiit, ut ex hac causa executores litiu am- pliorem summam sportularum i nomine exigerent x, quae actio mixta est, g. x .In quadruplu/vt furti manifesti liquod metus causa m: in factum aduersus eun, qui pecunia accepit,ut per calumniam alicui o negotium iaceret pi vel Unfaceret q: condictio ex lege in quadruplum ν aduersus executores litiu, qui maiorem quantitatem sportularum nomine exegerunt,quam exigere deberent,3.2s.Notaildu est quas dam a tiones omnimodo esse in duplum,ut furii nec manifestiralias inficiatione duplicari, in cofitentem reddi in simplum s. ut legis Aquiliae, & depositi in die is quatuor casibus. unam de legato,quod venerabili loco relictum est,no lum inficiatione duplicari, sed etiam solutionis dilatione,
donec in i icium reus vocetur : cum is qui confitetur, Ac statim solus re paratus est, in simplu teneatur Rursus notandum est,quia actio quod metus causa,arbita via est. idcirco si reus interlocutioni iu/icis obtemperans, rem resti- ruit, eum per sententiam definitivam non damnari in quadruplum,sed absolui M.quod in aliis actionibus, quae sunt in quadruplum,non obtinet,ut in actiqne surti manifesti,quia
omnimodo x reus in quadruplum condemnatur.3.2 T.
I x Quinta actionii diuiso e st quod aliae sunt bonae fide Iraliae stricti iuris x.ε. 18 Aliae arbitrariae a 3 i. Ednae fidei sunt.I.Empti,venditi ba I.Locati .conducti e. III. 4egptiorugestoriam dIV. Mandati e .V.Depositi I VI .Pro socios.VII. Tutelae h.V III.Commodati t.IX. pigneratilia X.X.Familiae
960쪽
erciscundae,XI. Comuni diuidundo,XΠ.AEstimatoria ι, ire est species actionis praescriptis verbis m.XlIl.Ex permuta tione haec quoque actio praescriptis vel bis est,XIV .Petitio haereditatis n. 4 3 28.XV.Actio ex stipulatu de dote o.Huie adiuncta sunt alia duo priuilegia p. Vnum est, tacita hypotheca q : alterum est, praelatio, quia mulier de dote agens.
caeteris creditoribus r pigneralitiis x praesertur, 3.1 9. Commune aute omnibus bonae fidei actionibus est,ut iudex liberam potestatem habeat est bono & aequo aestimandi,quantuinciti restitui oportea In quo & illud continetur,ut si quid inuicem actor debeat inebitum eum credito compensetur,& in residuum tantum,si quid sit residuum,condenatio fiat. Verum hodie u in iudieiis quoque strictis eo pensatio aequZIocum habet ipso Iure Excipiuntur duo casiis quibus compensatio cessat. Vnus est, si debitum ab altera parte non fit liquidum. Alter est,si depositi apatur. f. o. Arbitrariae sent, quae ex arbitrio x iudicis pendent: quia permittitur iudiei
ex bono 3c aequo secundam cuiusque rei,de qua agitur,natura n,inlatare quemadmodum actori satisfieri oporteatr&nisi arbitrio iii licis reus actori satisfaciat= , condemnari αdebet. Hae actiones partim sunt in rem ut Publicianaa,Ser-niana b e partim in p'rsonam , ut quod metus eausa c, dedo lo d,de eo quod certo loco e promissum est,ad exhiben
13 Sexta diuisio est,quδq actor aut petit rem eerram,aut incerta S 'd 'uamuis de incerta quantitate vel re gaehum sit tamen cΗrare iudex debet, ut quoal eius fieri possit h. eeitae pecuniae vel rei sententiam serat. g. 3 2.14 Cum certum quid petitur : tunc aut illud ipsum petitur,quod debetur, aut plus . aut minus , aut aliquid aliud. Plus autem petitur quatuor modis I. Re, veluti si is,cui debentur decem aures,viginti petat aut si is, cuius res est pro
parte.totam eam r-,vel maiorem partem petat r. II.T-pore: veluti si quis ante diem,vel ante conditionem petat, tenim qui tard us soluit. minus soluere intelligiturrita qui
praemature petit,plus petere videtur, III Loco:cum H, quod certo loco dari prominum est, alio loco simplieἰter , id est. sine illsus locν commemoratione petitur. Debet enim uti actione arbitraria de eo quod eerto loco X, ut iudex ratio-
nςm habeat utilitatis,quae tartasse promi tati eompetisset, si eo loco soluisset,de quo eonuetui. IV. Causa r veluti si ex