장음표시 사용
841쪽
ordinate de huiusmodi restitutione. a Not. quod diuia sit mentio de restitutione rei alienae acceptae,intelligitur de acceptione iniusta,& non iusta,ut est acceptio ex mutuo,uel deposito,& huiusmodi. Iniusta autem dicitur, quando est ex rapina, furto, usura, uel huiusmodi, uel si inseratur iniuste damnum in Ama,membris, rebus,&caeteris de quibus intelligitur restitutio, quae secundum iustitiae ordinem omnino est fienda. 3 Quis ergo tenet ut restituere. Dic,quicuque suit causa iniustae acceptionis,ita quod si multi fuerunt causa, omnes tenetur,unde nouem modi causandi iniustam acceptionem reperiuntur,sine eo,qui accepit. Primus est,qui per se exequi- 'tur iniustam acceptionem,sive sectat hoc motu proprio, siue alieno,siue proprio lucro,siue pro alieno,ut minister usurarii pro domino,& uulnerans aliquem iniustae, ex domini sui mandato,hi tenentur restituere,& satisfacere,nec obstat,
quod si ipie non fecisset,ab alio suisset factuin. Cai. in sui n-ma ibi, licit. quod talis minister usurarii,tenetur secundum ueritatem iustitiae,restituere,magis tamen usurarius. Dicit tame,quod ex eo,quod non exercet hoc ad propriam, sed aliorum utilitatem,uidetur ex quada humanitate excusari, non aute secudum ueritatem,licet Pe. de pru& Ueruer. dicat,
quod excusantur,& non tenentur,si sine illis ministris, etiausurarius hoc fecisset. Sed primum uidetur melius , instausum . xl.io opinio Cai. amplexari debet magis,qa uerior. 4 Secundis,est rubens actionem iniustam .Est enim principalis causa mouens,ideo restituere tenetur, tuado.sex stra iussione secuta est actio,vel ratu habuit fictum suo nomine, maxime quado ex hoc difficilius potest reliabeii. S Tertius,est consulens essicaciter,ita quod ex insilio tali moueatur quis perpetradum actionem inius ain, & essectualiter sequatur,tenetur ad restitutionem, secus si non sequitur effectus,licet mortaliter peccauerit. 6 Quartus,est consentiens talite quod sine tali consensu nosequeretur esse mis.Tunc. n. dicitur esse cum causa,ideo tenetur. Secus si non sequitur ex tali consensu,ted line eo fuisset
secutus,non tenetur,licet mortaliter peccauerit consentiendo et,quod erat mortale,si factum suis iet. Quintus. est laudator,ut quado ex laudatione,& adulatio .i
842쪽
rancitiam ex cau r ,uel cum causa sequitur effectus, tenetur adulator restitue e: secus si ex hoc non sequitur, quanquam mortaliter peccauerit, quia quod erat mortale'laudauit, 3c quantu in se fuit,cam clani attulit,& opera rei illicite dabat. Sextus,est receptator talium. Est enim causa maleficii,pra bsido eis securitatein,& custodiam praedae,ex quibus scires animosius,& securius, brantur,ideo restituere tenetur. Si autereciperet tales non ad surandum,sed quia sunt amici, uel peregrini,vel alia de causa,non teneretur de surto,quia no fuit in dolo,neque ad hoc eos recepit. . Septimus,est mediator,uel a clando,uel aliter participando in crimine quocunque, & in causa iniustae acceptionis, sine qua no facta fuisset:& tenetur restituere. Sussicies enim furti causa extitit,ideo satisiacere debet.
io Octauus,est mutari idest qui pol,& debet loqui manifesta
do,consulendo,mandando,reprehendendo,& huiusmodi, di non facilitatis tenetur restituere,quia est causa indirecte, secus si potuit,sed non tenebatur loqui, uia non incumbebat ei ex ossicio talem arguere, uel prohibere, & huiusmodi, ido non tene bitur. xi Nonus, non obstans idest no impediens actionem in iusta quam pol,& debet impedire,sicut domini temporales,quibus ex ossicio incumbit tueri iustitiam,si non faciunt,restituere tenetur,secus quado no possitnt,uel non incumbit. Vt multi nobiles quibus non incumbit iustitiam defendere. is Decimus non manifestans in uasorem malae actionis, ante uel post,quando potest,& tenetur manifestare, tunc enim non manifestans est causa indirecte,ideo restituere tenetur sicut testis in iudicio uocatus,& omnis cui incumbit ex ossicio manifesta re dana,ut sunt custodes agrorum,uinearum,
di huiusmodi. Et no. quod in his tribus casibus, in quibus dictum est,quod illi tantum tenetur, qui possitnt: & debet intelligitur non solum de his, quibus ex ossicio incumbit generaliter,sed in articulo necessitatis intelligitu de omnibus: qui in illo casu possitnt sine suo damno,& periculo arguere,obstare,manifestare, uel alias impedire : quando aliter non potest illi iniustae actioni obviari: aliter non facies tenetur restitutioni, quia est causa indirecte huius actionis.
33 Item no. quod quilibet supradictoru, quando secuta est d,
843쪽
nificatio,tenetur restituere totum, quia fuit causa, uel cum causa totius effectus daniscationis. Si uero alii socii restituerent pro parte sua,uel ille,qui rapuit,tunc no teneretur, qui causam clamni dedit,uel si teneretur,hoc esset tantu pro parte sua. Susticit. n. qd satisfiat danificato. Et sic patet generalis regula, quod qui causam dani dedit,damnum tenetur resarcire. C.ad. l.iuliam, de ui. pub.l. siquis a se landum.14 Alia regula, Quiciaque habet rem alienam,tenetur eam restituere illi,cuius est,aliter inseri damnum ipsi ex carentia rei suae,siue habeat bona fide, siue non , quia res sua non est. Quod si habuit rem alterius bona fide,ut quia emit equum a titio credens esset titit, ut tamen non erat , quem equum non amplius habet, sed tantum praecium e1us,uel lucrum tenetur restituere id, quod sectus est locupletior ex tali re, di non plus, inuento uero domino. Vncie si mihi fuit donatus annullus a Socrate, qui illum furatus fuerat, & ego uendidi teneor restituere praecium, quia eo factus sum locupletior,si autem eundem donaui bona fide, in nullo teneo quia in nullo locupletior sectus sum. Et si inuitatus ad caenam de re surata, & bona fide comedi, nec propter hoc minorem expensam seci in domo mea, ad nihil teneor , quia non solum locupletior factus propter Aoc si uero minus expendi, de illo minori teneor restituere re' perto uero domino, uel ad tantam summam ei satisfacere, quia ex usu rei alienae, in eo factus sum locupletior. s Qui autem rem alienam mala fide emit lucri cupiditate , tenetur restituere rem illam si habet , uel aequiua-Iens si non habet, & lucrum , quod ex ea acquisiuit, nec potest praecium , quod exposuit repetere, & si pereat,
uel ab eo furtiue auseratur, propter hoc a restitutione non liberatur , quia ipse surtum conunissit contractando renialienam inuito domino, & fur seinper est in mora, ideo quocunque casu ueniente non liberatur a restitutione. Si aute rei qua scit esse alienam emit,non gratia lucri, sed gerens fideliter negotiu domini, ne res pereat pol a spoliato repetere quicquid pro ea expendit, & expensas necessarias, quas in illa secit,& ipse tenetur reddere rem domino cu Utilitate,si qua est,quod si dias no inuenitur dabit pauperibus id O supra pcium,S expensas remanebit. Si uero emit bona
844쪽
fide,& post reperit esse alterius, restituere tenetur etiam non reliabito praetio quod exposuit ab eo cuius res est,ha
bet tame actionem contra uenditorena rei alienae.
16 Secundo dicendum est cui fienda est restitutio, & in primis sic distingue. Aut restitutio fienda est ex sola re aliena, quae apud aliquem reperitur,& sic communiter restitui debet ei, cui debetur,qui dicitur dominus rei,siue sit uerus dominus sue dispensator,ut sunt praelati eccletiastici Fallit tame in aliquibus casibus,ut quando practatus ecclesiae bona dilapidat& si restituam ei, quod teneor, uerisimiliter etiam hoc dilapidabit , experientia teste. Tunc. n. ei reddendum est, sed ecclesiae,quae est uera domina. Conuertendum, est enim id quod restituendum est in utilitatem ecclesiae, habito si fieri potest superioris consensu. Idem sentias quotienstuque dominus rei,cui debet fieri restitutio,nescitur,uel ita remotus est,uel in tali loco, quod ad ipsum non potest esse accessiis aliquo modo,tiel sine magno periculo,aut scandalo tuc debet restitui Christo omnium domino dando pauperibus.
Ratio. horum omnium,naturalis lex esse uidetur.3I Aut restitutio fienda est ex iniusta acceptione, tuc enim uel ista acceptio iniusta ex datione prohibita prouenit, ut cum ordinans recipit pecuniam,quam leges prohibent recipi,uel
iudex pro falsa sententia, &nuiusnodi, & tunc in his casibus fienda est restitutio,ied non illi,qui contra prohibitionem deditaed ecclesiae,uel huiusinocti,in quorum iniuriam
secunia data est,aut Christo omnitura haeredi. Si uero ex so-a acceptione iniusta Oritur obligatio restitutionis, tunc debet restitui dananificato,ita quod concurrant ista duo simul uidelicet damnum,& iniusta acceptio, & damnum sequatur ex iniusta acceptione, unde si furetur quis depositum mercatori,licet damnum sit duorum scilicet mercatoris,& domini pignoris,quia tamen damnum mercatoris sequitur ex iniusta acceptione, non autem damnum domini pignoris, ideo pignus restituendum est mercatori, & non domino, cui tenetur mercator de pignore reddendo, cum ad ipsum pertineat custodire. In foro aut costientiae potest restitui pi
gnus ipsi domino, sit depositario ex hoc non iminet, danuauod,uidelicet iterii restituedi,& 'd fiat sine sodalo & sine
terius iniuria,& maxime quado depositarius est suspectus, quod
845쪽
quod no restituet ipsi domino, uel cum magna dissicultat', aut dispendio restituet,aut quando tale quid, fuit a stire, uel
usurario acceptum, seruato tamen modo dicto, maxime nesur,uel alius iterum cogatur restituere. Qui autem rem suratam suratur, sufficit quod restituat illi a quo accepit, potest etiam uero domino restituere, si stiri non imminet pericu- Ium iterum restituendi, seruato modo pricdicto, secundum Ueruer. & praecipue si credit quod res restituta suri nunquaad dominum reuertetur proprium.
as Si persona cui fienda esset restitutio est mortua, dabitur hae-xedibus,qui ueniunt ex testamento,uel aliter: quod si ignoratur, acta debita inquisitione,& non inuenta, labitur Christo. Si sit distans, & faciliter, & fideliter ad eam mitti possit, cum res est magni ualoris, debet ad ipsum dominum mitti ἷropivis expensis,& cum proprio damno, quia ipse detinensemper fuit in mora,& in causa iniqlia,quod dominus re sua non potuerit uti. Si autem non potest transmitti, & res est Parui ualoris , potest dari eius propinquis si habet dominus rei, uel alicui coenobio pauperi arbitrio boni uiri, cum p cto , quod ueniente domino rei restituatur, si tamen res est talis,quae seruari possit. Si autem esset usurarius, qui usuras extorsisset ab aliquibus,qui postea recesserimi longe abeuntes secundum Pa. in. c. in tu, te usu. tunc res debent mitti expensis illorum,qui de loco recesserunt,secus si usurarius se absentavit,quia expensis usurarii mittentur. Nota, quod nosemper res debet restitui illi,cuius est,uel a quo quis accepit, uidelicet quado est ei damnosa, ut si quis deposuit apud me ensem,& in suriam uersus repetit,non debeo restituere,quia sic esset ei damnosia. Idem credo posse dici,quando quis bona sua prodige, uel cum meretricibus expendit in Cnristi iniuriam δε famae propriae,& si restituerein quod apud me habeo de suo , sinu liter faceret, sed potest seruari pro flijs, uel haeredibus eius . vel pio iptius prodigi necessitate, quia tunc eius negotium geritur, & secundum rectam rationem de hoc contentari deberetri Ex supradictis patet cui restituendum sit, quando prohibetur dare, uel datio, sicut in omnibus spiritualibus prohibetur dare aliquod temporale pro spiritual i, tunc est restituendum illi,in cuius iniuriam datvui est,ut diximus. Si uero ac
846쪽
γ' R EST IT VTI O. ceptio & non datio prohibetur ut in usura, surto, & simili
bus, tunc fit restitutio illi, a quo acceptum est modo diisto. Si autem prohibetur causa tantum, dicitur turpe lucrum, ut quod accipitur ex meretritio,vel alio actu illicito, quia leges. non prohibent dare,nec accipere,sed tantu causam pro qua datur, ideo secundum Tho. Ray. Inno.& alios, non tenetur quis restituere de necessitate, nisi in huius inodi interuenerit utiqua fraus,deceptio, uel illicita extorsio,vel si accipit ab eo; qui alienare non potest,ut a filiosamilias,uel religioso, & huiusmodi. Consulendum tamen est ei si non eget, ut det pauperibus,quod turpiter acquisiuit, in reinusionem sitoria pec catorum,& hoc tene,dicant quicquid uelint quidam. Et causa dicitur prohibita quando exercens tale opus peccat,mari me mortaliter , ut faciendo, quae ad luxuriam pertinent, uel ad artem magicam, di huius odi prohibita a lege. Similiter de acquisitis per ludum , quod est peccatum mortale. Secus quando lex mandat restitutionem heri,uel ludum prohibet, ut sil pra, ludus. si .Q&. vj. si lex non est abrogata per contruriam consuetudinem, secus si esset abrogata. ao Bona incerta,sive ex usura,sive alio modo habita,restitutioni obnoxia sunt,secundum regulas datas, quando non pose sunt inueniri domini, facta diligenti inquisitione dabuntur pauperibus per illum,qui habet talia bona, uel secundu conteisoris consilium, quia iste casus non est reseruatus episcopo, nec potest sibi de iure retinere secundum doc. supra, carsus si .ix. nisi quaestio ad iudicium deduceretur, ut cum quis publice depraedatus est ciuitatem,& ignoratur a quo accepit, tunc de consilio episcopi,uel domini ciuitatis,siat restitutio. Male ergo faciunt episcopi reseruantes huiusmodi, maxime quando sunt in conscientia: quod si datis huiusmodi incelatis,pauperibus,appareant domini talium bonorum,non anxplius tenetur quis restituere, quia tinpleuit legem , faciendo quod potuit. De inuentis,quomodo & cui debeant dari,sul ra,inuentum. .i. S. ii. Casus infinitos emergentes his reguis, solues, si bene aduertas. Tertio quid reddendum 3 Dico reddendum esse res, & damna . Nam si res aliena existat gregulariter ipsa est restitue las, nisi aliquo casu occurrente, ut cum esset periculum alicui scandali,uel alicuius alterius rei, tunc ad arbitrium boni uin
847쪽
reddatur aequivalens. Similiter aequivalens reddatur quadce
res non extat,uel deteriorata est. Damna uero Uitae, inebro
rum,sanitatis,libertatis, honoris, famae, iurium, fiuctuum, damni emergentis, lucri cessantis, & huiusinodi restituenda sunt in aliquibus bonis, loco ipsorum damnorum, meliori modo, quo fieri potest ad arbitrium boni hominis, & sic in i Ioccurrentibus uarijs casibus opus est magna prudentia in consessore, & maiore constientia. Ex hoc multos casus potes soluere, ut quando mulier habet silium spurium,& maritus credit suum, ex quo eum pascit, & relinquit haeredem , quod non faceret,si non esse suum sciret,in quo casu si imminet periculum mulieri de uita, uel fama,uel de aliquo malo,ri malo,quam sit hoc bonum temporaIe,no tenetur hoc mas xito reuelare,supra,adulterium. .vi.
at Qui uirginem,eam seducendo deflorauit, promittens eam ducere in uxorem, si mulier non est inserioris conditionis; tenetur illa ducere, nisi in aliam postmodum accepisset, quo casu tenetur eam dotare Si autem apparuerunt signa deceptionis , quia uidelicet uir erat ualde melioris conditionis . Propter quod non erat uerisimile, quod eam ducere uellet, - sed tantum uiolare,uel alia signa,per quae ipsa potuit ad uese
tepe de dolo,non tenetur eam ducere,neque dolare,nisi uiolenter eam corrupisset, in foro conscientiae, secundum Tho. iiii. sen. d. xonLarti.ii.& Verue r. aliter non est tutus in conscientia. Quod si pater puellae non uult eam sibi tradere, uel ipsa non uult illi nubere, dotabit illam nihilominus, & secundum leges alijs poenis plectetur. Insti. de pub.iudi..s .ii.&
23. Quarto, circa quantitatem restitutionis considerandum est, an quantitas ret,uel damni sit certa,uel incena,si primu tantundem restitui debet, quantum ablatum fuit, ut si centum aureos accepi, & centum teneor restituere, ut iustitiae seruetur aequalitas. Si secundum, quia. s incertum est quantu debeatur restitui,ut communiter est in damnificatione, in iniurijs,lucris cessantibus,& huiusnodi,tunc tantum restituetur,quantum bonus,& prudens homo iudicabit,consideratis circunstantijs singularibus rei,temporis,loci, & personae, di huiusinodi. Unde qui furatus est mercatori centum duca- tos,quibus lucrabatur uictum, &c. non sussicit restituere ce-
848쪽
tum, sed restituet cum hoc lucrum cessans,& damnum emerigens, quIa non solum non potuit lucrari,sed necesse suit fundum uendere, in quo multum damnificatus est,& huiusmodi: ideo magna prudentia opus est in his iudicijs, & consessor non sic sicco pede pertransire debet. 4 Ex hoc,casus talis oritur, m.s possessor bonae fidei teneatur antequam currat praescriptio restituere rem cum fructibus Perceptis tempore, quo ruit in bona fide 3 Ad hoc relictis quorundam opinionibus, dico hanc esse ueritatem, quod possessor bonae fidei,si antequam currat praescriptio, aciuer tit rem quam possidet non esse suam,secundum Tho. secunda secundae. qu. lxii. . tu.&. iiii.& in tex. grauius,de rest. spo. in conscientia tenetur restituere rem integraliter, & damna
Plenarie resarcire, & fructus perceptos tempore bonae fidei, deductis expensis fictis gratia colligendorum,& quaerendorum fructuum, & conservandorum. Si autem ex sua neglissentia non collegit fiuctus, quos si fuisset solicitus collegis-ιet,non tenetur restituere , cum fuerit in bona fide, secus si fuisset in mala fide. Et si aliqui dicant, quod non tenetur de fructibus cum fuerit possessor bonae fidei, hoc tamen intelligitur in soro contentioso,& non anunae. Idem dic de eo; qui non soluit legatum per multos annos ex ignorantis,uel quia legatarius non petiit,nihilominus restituet fiuctus per-Ceptos , a tempore aditae haereditatis, supta, legatum. . iiij fructus siti. &.ui. sup, pscriptio,ibi uide aliqua ad propositu. 2s Quinto, te loco ubi restitutio fieri debet: & dico quod si restitutio est necessaria fieri propter rem alienam, quam quis
habet, ut in possessore bonae fidei de quo diximus restitutio fieri debet si res aliena habetur, in loco ubi habetur,
uia si in alio fieri loco deberet, ille qui non est in culpa
amnum reportaret. Si autem restitutio est necessaria fieri ex iniusta actione, uel propter surtum, uel usuram,restituendum est ubi actio iniusta fuit perpetrata, ut sic res in pristinum statum restituatur,in quo inuenta est, tam res accepta, quam domini possessio, si tamen locus restitutioni ingruit. Non enim congruit,ut latro,qui aliquem spoliauit in nemor uadat illuc aὸ restituendum,ideo quando locus non comgruit,restituatur ubi est dominus rei, seu ibi, quo dominus rem erat transtaturus propriam. Et breuiter taliter restitam
849쪽
tur,quod dominus rei seruetur indemnis, sed gravetur occupator, qui semper fuit in mora. 26 Sexto circa tempus restitutionis, uidetur qu8d statim rest tuere teneatur,quia licet prcceptum de restitutione uideatur affirmativum, obligans non ad semper, tamen includit ne- egativum .s non tenere alienum, quod obligat etiam ad semper pro omni temporis disserentia. Ideo tenetur quis statim restituere. Non tamen illud uerbum statim, est ita indiuisibile,quod oportet surgere media nocte, 3c ire ad restituendum, sed debet intelligi,quω statim quis debet esse paratus
in animoic dispositus, ad restituendum quain citius commode poterit. Quantum uero ad executionem,tempore co-gruo redere, seruatis debitis circunstantijs loci, temporis, de huiusmodi debet.Vnde multa possunt excusare a restitutio ne fi enda statim,& primo,uoluntas domini rei, dantis dila- tionem,quia tunc non tenet amplius rem inuito domino , Et hoc dico etiam quod posset sine damno suo restituere. Se cundo, excusat rationabilis ignorantia, siue iuris, siue facti. Tertio,excusat impotentia, quia tunc uoluntarie no detinet ealienum,immo paratus est in animo restituere quando aderit possibilitas, dc non tenetur ad plus. Et dominus rei ra- tionabiliter de hoc deberet contentari. set Quando autem quis dicatur uere impotens, ita ut excusetura restitutione statim fienda, aduertendum est uarias esse doctorum opiniones,quas reserre longum esset,sed hanc credo esse ueram, quam etiam sequitur M.fo. dc de mente S. Tho. dc aliorum sene intelligentium,pro qua sint hae coclusiones.
Prima,conclusio, Exissens in extrema necessitate, 3c non habens nisi necessaria uitae suae,& suorunt, non tenetur statim restituere,cuius ratione ponit Sco.iiii. d. xV. quia in extrema necessitate omnia sunt comunia, nisi dominus rei sit in eodem articillo,quia tunc restituenda est res ei, quia est semper dominus. Tab.in. .iiii. ibi dicit, quod quado ambo sunt
in extrema necessitate, qui habet alienum non tenetur restituere, quia tunc omnia sunt communia,& potior est conditio possidentis,sed primum uidetur melius, quia ubi eurrui de pari,potior debet esse conditio domini. No. quod qui in extrema necessitate accepit aliquod ab alio non existente in tali ai ticulo,& illud consumpsit, nunquam tenetur restitu
850쪽
xe, etiam si ad pinguiorem fortunam uenerit, quia hon alienum in tali casu, sed commune accepit. Secus autem si accepit antequam ad talem articulum extremae necessitatis
13 Secunda conclusio . Qui restituendo non posiet uiuere se cundum decentiam sui status,etiam quod dominus rei, qui non est in tali, uel maiori necessitate, nolit dilationem dare non tenetur statim restituere, quoniam in hoc casu deberet, rationabiliter dare dillationem iecundum iustitiam,ideo de bitor non iniuste detinet alienum, & consequenter non pecciat mortaliter, si tamen sit paratus restituere quando potexit,& ut possit, debet cauere ne sectat nisi expensas necessarias in uictu,uestitit, & huiusmodi, Miter non posset rationabiliter exactri, quin alienum restitueret. . . t aias Tertia,concluso,quando restitutio est in damnum corpo-xis, uel animae domini si statim fiat, non debet fieri,nec creditor debet hoc rationabiliter uelle qa malu propriu uellet. 3o Quarta conclusio. Si restitutio statim tacta re ludet in dam3i mura contra bonum commune, non debet fieri, quia bonucommune praeponitur particulari. i
3 a Quinta conclusio. Si restitutio probabiliter est in damnum alicuius,uel Danae,uel uitar,uel animar,uel si ex hoc imminet periculum de aliquo peccato mortali, ut furti, uel fotnicationis, & huiusmodi, non debet feri, nisi cessante tali periculo,quia haec maiora sunt damna, quam non statim restituere rem alienam. Ius 3 Sexta conclusio. Si restitutio statim redundat in paruu cominmodum creditoris, & in magnum damnum debitoris, ita quod oporteat eum uendere Instrumenta artis suae, qua uiuit,uel aliud magnum damnum, in quo casu creditor rationabiliter deberet dare dilationem,non tenetur. Si autem creditor esset in simili casu tunc statim debet se incommodare,& restituere,quia nemo ut se commodet, debet alui incommodare, & in his casibus censetur impotens. Care. aute abi, in summa dicit sic. Quomodo quis dicatur uere impotes ad statim restituendum,non solum constitutus in extrema necessitate, sed etiam constitutus in tali articulo, quod magnudamnum propriorum bonorum incurreret,ex praesenti s restitutione, quod quidem damnum uitaret, ex dilatio.