장음표시 사용
101쪽
sisse.Itaque pro bae diuersitate,baud difficile seu
rit discernere , quorsum id en, in quod adiacenti-rim genus, oporteat ista conferri. Post ista sunt
quae ratione duce conssequimur, vi sunt artes omnes hominum.Quarum aliae ad stolam pertinent reru cognitionemMba adactionem. Ad cognitionem pertinent , quaenaturam rerum qualitatesque causas omnium,qua terra, mari , corioque fiunt ,scrutantur. quaeq; disserendi emendate,credibiliter,polite,rationem tradunt. Actionis artes sunt,quae uesea docent, quibus corpus tuemur, ut es agriculi ra,ut militis,ut mercatura, ct fabriles omnes, ct manuariae, ut ita dicamus artes. Vel ea tradunt, quibus emendatur animus,ct mores bominum, ADtaq; formatur. Hec ipsae solum artes huc reserumtur,ssed etiam quae hauriuntur ex eis uirtutes, pr dentia,religio,pietas,beneuolentis,iustitia, tolerantia,magnanimitas, temperantia,modestia,benignitas,ct quaecunque alia snt,quibus legitimὰ nos secundum rem rationis fraescriptum, tales aduerra sum Deum,homines,nosq; ipsos quales ius fasq; en esse praebemus. ut ergo cuncta quasi insummam
redigamus. Adiacentia,quaecunque ad rationis intestigendiq; uim pertinent, in solo homine quaruntur.Sensus, mouendi uis, quaecunque circa ea sunt,in omnibusspectantur animalibus. et crescere,firmari,consumi, communia sunt omnium uiue lium.d am quae corpori insun in omnibus reliquis,
qua uideri tanguli possunt,est inuenire. Et horum quadam
102쪽
DEI INVENT LIB. L equaedam natiua sunt rebus,quae perpetuo insunt ip- iis,quaedam permutantur Abinde, uelut in diem
eunt atque redeunt. Horum omnium, basiensiu,atia intellectu compreheduntur,non quod quicquid sentitur,non et intelligatur etiam aut quicquam in i
tellectu sit,quod non aliqua uia ad ipsumsit per Ausus profectum Ad quod alia sunt, quae prima sese no
bis cognoscenda o ferunt, uiamq; mentis per siensus aperiunt:alia ui intellectus ex tu ipsis colliguntur . Itaque illa ei ad quod primum,haec ei, ad quodpotissimum pertinentiattribuere uisum est.
Adiacens vocamus. Adiacentium uocabulo ea sere complectitur Rodolph. quae quantitates qualitatesque ab Aristotele in categoriis dicuntur, quatenus haec ad sua reseruntur subiecta, alio nanque relata,alia sortiuntur & nomina.Verbi causa,Virtus relata ad animum,adiacens est,eadem cum adscelicitatem refertur,denumero ,est destinatorum,cum ad uictum,repugnans,cum ad iusticiam & temperantiam genus,cum ad habitum an mi species. Multiplex est locus. Duas ponit in summa diuisiones adiacentium. Nam principio,adiacentis Omnia,aut percipiuntur sensit,aut intellectu comprehendatur. Deinde, quaedam eorum natiua sunt,quaedam forinseca accedunt. Partes diuisionis utriusque, partim Rodolphus ipse satis dilucide explicat partim nos suo quaque loco explicaturi sumus. Sensu comprehenduntur. Duo genera Aristoteles facit eorum,quae comprehenduntur sensu,alia enim sentiri secundum se, alia secundum accidens. Secundum se ea sentiri dicuntur,quae ipsa in causa sunt cur sensu percipiantur, ut color uisu, i pose
103쪽
por, ustu,olfactu odor. Secundum accidens, quae nos sua,ted alterius cui ulpiam gratia sensu comprehendulatur,ouem ad modum homo uocis modo quam facit gratia audiri potest,& cur uideatur,in causa est coloro Ro-dolphusi de priori tantum genere loquitur , quorum eiusmodi rursum discrimen e is, ut partim communia,partim propria esse di santur. Communia sunt 'uae pluribus comprehendi sensibus possunt', ut magnitudo , numerus, qui es, motus, figura. Propria, quae singulis modo
iensibus cognoscuntur, ut color uisu, lonus auditu, olfactu odor, sapor gustu,tactu frigidum,calidum, hutnidui
siccum, quaeque alia eius generis sunt. Haec lunt semina. Aristotelem autorem secutus ho c dicit, qui putat omnem cognitionem nostrain otiri a sensibus. Vide Aristo t. principium, de Demonstratione seu retolutione posterioris. Apud Ciceron. de Finibus; Quicquid porro animo cernimus id omne oritur a se nubus. Ita dubitet quis, Eadem Lactam libr Institutionum. & Plini. lib. 6. In magnete. De hoci Plinius li. tragesimo lex ib. c.
6. Nomen ab inuentore habet. Inhaematite. Gemma celi nomen a uirtute atque effectu habens, nempe a sistendo sanguine, a,ia enim Graecis languinem esse ne-ino ignorat. Plinius libro trigesimo septimo. capi. decismo. In Smaragdo. Et huius gemmae mentio fit apud Plin. lib. eodem. capite septimo Quaedam nativa. Natiua adiacentia sunt,quae intrinsecui ex ipla re oriuntur ;& ueluti in aeta sunt. Accedere dicuntur ea, quae eX trinsecus in rem cadunt. Verbi causa : Sunt quibus natura corpus tam firmum ac patiens dedit, ut laborem , ine-Jam frigus aliaque id genus facile ferre possint. Sunt, rursus, quibus et a natura id largita et oii eu, longa tameexercitatione ac conluetudine id ait equuntur, ut & ipli, ad toleranda ea, quae dixi, idonei evadant. Haec ergo coe poris patentia ac firmitudo, prioribus quidem illis nati uum est adiacens , posterioribus uero accedest, accedunt autem,eorum quaedam facit e duno uetur.&ca
104쪽
ind haec plane intelligenda,plurimum momenti attulerint ea, quae de qualitate in categorijs tradit Aristot les. In consuetudinem. Ita interpretatur quam Graeci Latinorum quidam habitum uocant. Cicero cum alibi, tum secundo de Oratore, & sequutus hunc Quintilianus,consuetudinem nominant.Qualis est uis quaedam tuendi. Non hoc accipiendum, quas haec solis insint illis quae sensu carent, sed quod in illis nuhil iniit hisce praestantius . Alioqui & m animantibus quoque ea reperiri uel Cicero in Officijs docet: Principio, inquiens, generi animantium omni est a
natura attributum, ut se, uitam corpuSque tueatur , declinetque ea quae ei nocitura uideantur, quq que sine ad uiuendum necessaria inquirat & paret: ut pastum, xit latibula, ut alia eiusdem generiS . Commune autem animantium omnium est, coniunctionis appetitus , procreandi causa , & cura quaedam eorum quae
procreata sunt. Iam in lapidibus gemmisque. Eius. modi miraculorum plenus est Plinius . Ut essent in ossicio. Vt nusquam desiderent , ut officio suo fungerentur . Elgo prima fere . Triplicia adiacentia tribuit animo hominis; affectiones, artes, uirtutex. Homo quoniam maxime. Quintilianus, libri primo institutionum. capit. primo . Sicut aues ad uolatum equi ad curium, ad saeuiciam ferae Signuntur, ita nobis propria mentis agi tatio , atque solertia, unde nobis origo animi coelestis esse creditur . Cicero: Himo uiderunt ut adcursum equum, ad arandum bouem, ad indagandum canem, sic hominem ad duas res ut ait Aristoteles ad intelligendum atque agendum eia se natum , quasi mortalem deum. Et ista quidem . γAssectiones ait trifariam considerari posse , ut nati
uas , ut usu atque exercitatione quaesitas , ut temporarias momentaneasque quasdam animi motiones , quae ut repente adueniunt , ita abeunt quoque subito ac recedunt , Id apud Aristotelem dicere liceae hoc modo, haec interim in secunda, interim an primae n. interim
105쪽
interim in tertia esse specie qualitatis. Porro Boethita in categorias Aristotelis scribens ait, non esse absurdu, si res eadem , diuersis considerata modis, diuersis item generibus subijciatur, ne quid obturbent hic isti, qui Inter omnia ea,quae sub diuersa genera cadunt, realem nescio quam subesse aiunt distinctionem. Regendum auferenduo i. Id tum sit,cum adeo nobis affectus dominantur,ut quocunq; impulerint illi , uel nolentes sequi cogamur. Sane initio non difficili mum est obuiam ire affectibus,at post qua semel ac iterum tertioq; illis sueris obsecutus,tantas interim colligunt uires,ut.inuitum quoque ac renitentem quoquo uersus impellant. Quarum aliae. Artium,inquit,aliae cognitiuae sunt, aliae activae. Cognitiuae sunt, quarum finis cognitio est, ut sunt quas Physicas uocant, ac Mathematicas, quaeq; sermonis artificium docent , ut Grammatica. Rhetorica, & Dialectica. Actiuae, quarum snis est actio, ut sunt quae partim mechanicae, partim morales dicuntur. Sed de his rursum libri sequentis capite secundoe&nono. Quintilianus secundi institutionum libri ca
DE ACTIBVS. cap. XIL AB adiacentibus oriuntur Actus.vnumquodq;
enim pro modo natura sua, ut ς aliter aliteratie affectum est, agit.Actus autem tu praesentia non
ita accipiendus est, ut a pastione distinguatu ed ut
sit actus id,quocunque aliquo modo exerceri asciq; dicimur. Ita ct timere, Odolere, aegrotare,qui' escere etiam ct vacare,nobis actus erunt, omnia.11. cum actus rei scrutamur, uenient consideranda, O argua
106쪽
argumenti aliquid in hanc illamve partem dabunt. Possumus csi uideturo actus pro adiacentium , 4
quibus nascuntur, uarietate dis linguere: Vt sintali, qui proueniant ex natiuis,ut in igne calere, luce . re in sole, in animalipasci, moueri, natare,uolare, dormire, ingredi,uigilare. Alij, qui a consuetudine firmatis ueniunt,ut scribere,orare,mederi, iaculari, gulernare. η, qui ex subitis prodeant affectioniabus, breui momento p tereuntibus,ut rubere expudore,ex metu concuti,ex laticlagestire.Sunt etiaqui nihil siciunt, sed intra Ie consumuntur,ut sunt
currere,ambulare,μοlare, uidere, audire, intelligerire. Quidam,qui praeter stipsos opus absoluut, ut aedificare, domum sicit,texere pannum, scribere literas, O hi quidem, qui nihil extra se liciunt, alij quidem propter finem aliquem fiunt. ut qui amburila uel idcirco id facit,ut aliquo perueniatiuessania talis causa,qui uidet, ut aliquid percipiat, qui dor Mit,ut laseitudinem ponat. --,uel carent fine, uel in prospectu non habent: ut gaudere plane caret fine,nemo enim est,qui quem in usum gaudea dicem repositi,nisi ut gaudeat.Sic etiam dolere grotare, metuere, sperare,irasci. Si quem enim interroges, quem in uium irascatur, in nullum dicat, sed quia iniuria prouocatus sit, facere aliter non posse. Sic
etiam qui amat, Quanquam hic fortasse pinit dicere, finem sibi esse, potiri concupita, ct irascens ita dicat, nem sibi esse uindictam verum bifortὰ fines sunt eorum,qui more siti, ira perciti agunt Amo-
107쪽
at o D ΟΣ Ρ IIIJ A G RItar Iris certe irae non sunt fines, cum utrunq; assequbo commodius fortasse possent,ut non amore ct ira
sese torquerent. Inconsiuitus es enim ominis animi β. bitus affectus, ct ad eam partem animi pertinent quae rationis est expers, neque prsicere finem ρομsunt. Et alii quidem ex praeteritis nascuntur lavatum , uel prae sientibus. Alij etsi oriantur ex futuris, o partem aliquam perspiciant futuri, non tamen ut fiant illa ,sic ficitur, sted quia ista uentura amibitramur, concutimur animo ct conpiere nequiramus. Quod in timore apertius est inuidia quae tamen certum en eiusdem naturae conditionis esse qua reliquos omnes. i Causa butuses,quoniam ista agendi uoce passonem significant. Omnis autem, actio Don illa quam nos iam c5muni uocabulo actsi
dicimus, Aed ea quae proprie Physicis hoc nomine signatuo finem aliquem respicit,propter quem sum scipitur inaris ; finis, uel res ea est,quae patitur,uel
circa ipsam eri.Patiens autem non ad aliud,quate
nus patiens est,sed ad agens respectat. Itaq; finem habere non potest. Neq; enim agens ei finis est,cum
ipsium sit agentis fini nisi forte ea sit rei conditio,ut
id quod patitur, actione aliqua in agens recurrano
nauem fabricanti qua ipse sit nauigaturus, nis primu quide fabricatiois est nauis. Deinde rursus quia nauis portat, tuetur ; ipsum qui fabricatus es, ipse inuicem finis eri nauis. Hoc enim pacto fieri potest, ut agens atque patiens uicisim alterum alteri sinis fiant,cum perinde u runs agat atq; p*tiatur. Sed
108쪽
DA INVENT. LIB. IT. 42 elscrupulosiorafortasse fiunt Tia,uel no ita multu praesenti rerum tractatui necessaria. Dd annotanα dum uidetur,quaedam nomina agendi facie babere, cum re uera adiacentia sint. Quaedam contra, adi aracentium uoce actum significant. Is eque enim calere albere aliud sunt,qua calidum esse et album,qua certum est esse adiacentia.Sic, scire, ct cognosce re, quiescere. Ac ἐ diuerso, cursius currendi actu,
sermo locutionem, locutio loquendi actu significat.Quod igitur propriὰ actus es, id oportet ut sit
in quadam agitatione choc quod Graeci dini λύχειαν uocanto positum,id est,ut uel eri aliquid,aut perire, vel item augeri aut diminui, uel qualitatum alteratione permutari, uel in tra positione aliqua,locique comutatione intelligatur. Quod enim in uno fixoq; gradu consistit,certu es nequaquam agi posse. Maragno usui sunt hi loci eis,qui de reru proprietate,naraturiq; disserunt. Vtq; etiam de ali s disseratur, plurimum tamen fidei parant ducta hinc,hoc est,ex inmterioribus rerum penetralibus argumentabatq; e natura eorum quibus oratio esto deprompta. Aut haec enim rerum natura est,aut si qua alia e t, ignomiam nobis esse nisi me tamen caligo ingenii mei fallio fatendum est. Haec enim fer/ uidentur esse illa,
quae mentis humanae positi complectiuis. Reliqua, ut intra altiores reru naturae simus recondita,aut ignoramus , aut ex istorum comparatione, magis quid
nonsint dicere, quam quid simi comprehendere ua
109쪽
Adiacentibus. Principio quid sit actus desinit. Dein
inde quatuor assertactuum diuisiones atq; discrimina. Hinc tres notatiunculae subiiciuntur. Postrem 5, quanta sit uel huius uel praecedentis loci commoditas explic
tur. Finitio. Actus hic dicitur illud, quocunq; aliquomodo assici,exercitariq; dicimur, prima diuisio. Actus
partim a natiuis adiacetibus oriuntur,partim ex ijs proueniunt adiacentibus, quae usu consuetudineq; firmantur, partim ex subitis illi , momentaneisq; animi, corpori sue affectionibus. Diuisio secunda. Actuum,alij operis aliquid extra sese efficiunt, ut texere, aedificare, alii
intra se consum utur,ut currere ambulare. Tertia. Eorum actuum, qui nihil extra se operis efficiunt, quidam propter certu aliquem fiunt finem, quidam nullum desinitum finem habent. Quarta. Actuu eorum, qui desinitum finem non habent, alij ex praeteritis ac praesen-xibus causi3 oriuntur, aliJ ex futuris. Notatio prima. Omnis actio proprie dicta finem aliquem spectat,passio nunquam. Secunda. Sunt quae ex figura uerbi actus esse uideantur,cum re uera sint adiacetia. Quaedam rumsus adiacentia, cum sint actus. Tertia. Omnis actio proprie dicta, in motu atque aῆitatione quadam est posita. Quae sequuntur,ea per se satis aperxa sunt. Et ad ea animi partem. Philosophi tres faciunt animi partes, rationem, irascentiam,&cupiditatem.Qua de re ita Apuleius in libello qui inscribitur de dogmate Platonis: At
enim cum tres partes animi dicat este, rationabilem, id est mentis optimam portionem, hanc ait capitis arcem tenere, irascentiam uero procul a ratione ad domiciliucordis deductam esse obsequi eam & respondere in loco sapientiet, cupidinem atque appetitus postremam po tionem, infernas abdominis sedes obtinere, ut popinaS. quasdam & latrinarum latebras,diuersoria nequitiae atque luxuriae. Hactenus Apuleius. Porro illud leui culu, uerba haec pertinent,& possunt ad sensum magis eoru , quae
110쪽
quae praecedunt, quam ad uerba referri . Quoniam ista agendi uoce passione in significant. Monent Dialectici
quaeda esse uerba, litae cum activi sint generiS, tamen reuera, passionem significent, ut timere, metuere, inuidere , audire, gustare, uidere'. Cuius rei & Priscianus meminit. Neque enim calere. Quid calere ergo actus non est . At qui tu id uerbum Rodolphe paulo superius in hoc albo recensuisti, cum ageres de actibus iJs. qui ex natiuis adiacentibus proueniunt . Quid dicemus 3 An hoc fortassis, Rodolphum superius ad totam respexisse uocem , hic rem significatam magis, quam uocem spectas eὸ quanquam, & hic unus uideri potest ex locis illis , de quibus sumus dicturi postea , quos si rccognouillet Rodolphus emendatiores prosecto in lucem exisse 't . Id oportet, ut sit in quadam agitatione, hoc, quod Graeci, uoc iit, positum. Longum sierecensere, quam diuersa super nomine ser i- plerint autores, dum principio illud in dubium uertitur, scribi debeat per et literam , an . per δ, quorum posterius hoc continuatam quandam,ac Perennem signa ficat motionem ; illud prius, uerbum euerbo perfecti habiam. Prior lectio arridet pluribus; ut uidere est apud Budaeum, & Plutarchus lib. s. Sectione I. secutus tridetur; cum in placitis philosophorum sic ait. ενο-
admodum interpretatur Budaeus Aristoteles animam censet eue entelechiam primam corporis naturalis, potentia instrumenti uitam habentis . Entelechiam autem , idest , verbum ex uerbo persectiliabiam, pro eia scientia intelligere opo itet. Haec Plutarchus Cicero posteriorem lictionem in Tusculanis secutus est , cuius sententiam pro uiribus de sendunt Philippus Bero-aldus & Angelus Politianus . Vtri rectriis sentiant, uideri ideus aliquis. Rodolphus ad Ciceronis proprii quam aliorum sententiam accedere mihi uidet u r; neq;. tam