장음표시 사용
111쪽
tam alludere ad locum eum,qui est primo lib.de Anim quam qui ex tertio Physicoru, ubi motu quoq; φωλά
χμαν esse ait Aristoteles. Lucianus ludes more tuo,quo
d in loco ait,ea que prius dicta fuit post
λ χtiae, dici coepisse ,& in locu Mυ Δ sii cces h lle, met.: Buridaeus ait dici quasi ob συνοπιν.i. perfecti corporis coprehensionem, quae etymologia, an que- admodum probe quadrat anima ,ita motibus quoq; co ueniat,secu expendat lector. Sane Aristoteles utrobiq; eo de nomine usus est. Cum proinde utrunq: agat. Sunc
qui legi oportere aestimat logo hoc,perinde, sed & ali Rodolphus no semel dixit in hunc sensum proinde, qua in re & F. Quintilianum habet autorem.
DE SUBIECTO. cap. XIII. Vbiecti nomen,in uarias significationes ductum Q est. Dicimus enim subiectum cunde origo es noraminio id quod iactu est sub aliud.unde inquit, Poeta : Tedibusq; rotarum Subjciunt lapsius. Item pertranslationem: Parcere subiectis et debellare superbos: Iam in pronunciatis subiectum est, de quo aliquid dicitur,ut cum dicimus,homo est animal,homo est siubiectum, in quo en aliquid, ut prudentiae subiectum hominem dicimus, ct subiectum formae ma-eteria. Dicimus etia id,circa quod tractatus, actios rei cuiuspiam uersatur c subiectum uisus, colorem dicimμs,subiecta artium, ea quae praecipue sibi consi deranda sumpsierunt. Dicitur oe aliter, octo enim significationes fecere , sed quo modo uel plures feri possent,et qua omnes recidant in eas, quas diximus.
In praestatia autem nobis sit subiectum, adiacetium quidciu
112쪽
1quidem H,ctii aliquid inest,actuum uerricti iud ipsum, illud etia quod actioni alicuius. es obiectum. α Illi nanq; actus,qui aliquid extra se essici ut, necesὸ,en habeant subiectum,ex quo proficiscatur, deinde aliud ,quod expositum sit ipsis,ct in quod endat, uo calefacere,prima oportet in igne esse s enim es qViicalefacit. Deinde nisi sit aliquids m quod explicet
.vimsuam, in quo Viciat calorem, no poterit calefacere,primum oportet in igne esse, is enim eIt qui
calefacit. Deinde nisi sit aliq4id in quod explicer
ulmsuam, in quo liciat calorem,nυ poterit caralefacere. Agentiu enim actus cinquit rinoteles In patiente sunt accommodato.Sentiendi autem O intelligendi ea, quae obiecta dicuntur, non sunt for te nisi nominis similitudine subiecta.Sentiendi enim subiecta, licientia uerius dicentur. Color enim
per aera persipicuum,inuisibilibus quibusdam urit lachris,ct imaginem ipsius perferentibus , sparsus,
ubi incurrerit in oculum, ferit ipsum, oe ad uidenαrdum excitat. Sic som s auditum mouet, ct odor oia factum, reliqua quae sentiuntur,ubi panere istam, corporis nostri,qua percipi poss-,attigerunt,euorucant anima uim,quae per eam separtem exerit, σad se apprehendenda impelluntli: Quae mens nostra deinde accepta a sensbus,ctavoscit prim-: deinde uarie multipliciter; composita inter Fe atque diuisa, for as omnes, rerum habitudinesq; , o gen ra, ordincmq; csinctorum elicit, distarnit, dilponit,
113쪽
RODOLPHI AGRI C. Haec ergo si intuebimur,facile nobis liquebi μή umquidem re uera ab ,' quae sientiuntur pati, mentem ab hs quae intelliguntur, imaginem quandam ct mmulatarum patiendi accipere. Quo fit, ut existe tia tantum praesentia sentiri possint, intelligantur autem ct absientia, ct quae interierunt, quaque nondum bunt nata. Sic ea quae sensibus objciuntur similiora sunt sicientibus. Artes omnes scientiaqeis circa siuae uersantur comparatae, pronunciatis poterunt adscribi. Ea cuiumori sintsuo loco dic tur.Subiectum autem proprie omnium, id est, quod ex decem primis rerum generibus, Graeci ο ἰαν, nos
essentiam csi per grammaticos liceret uerbum ἡ
uerbo diceremus, nunc subflantiam dicimus. Huic enim reliqua omnia sunt innixa:baec receptaculumes fundamentumque omnium. Magnitudo autem, quam inter adiacentia numerauimus, sisubstantiae comparetur, adiacentibus accedit, sin reliquis conferatur adiacentibus, subiecti habet uicem,non quidem ut in ipsa sint adiacentia, sed quod nequeant nis illius interuentu, ea praefertim quae corpori a iacent, in siubstantia reponi. 2 eque enim quicquaalbum uel nigrum sine ulla magnitudine cogitare possumus, nec calidum uel stigidum,nec durum uel molle, nec aliorum hul modi quicquam. Quare si
dicam musicum album esse: musicum certum est 2 musica dici id autem eIt adiacens. Patet ergo, non
esse subiectum albi. Sit iustum probum esse, iustus non est subicctu ni probitatis , iustus enim a iusticia
114쪽
DE INVENT. LIR I. si nome habe iusticia uero no Aubiectu es probitatis, sed species.Si autem dica homine prudentem esse homo est subiectum,substantia. n. est homo. Ita aquam frigidam , aqua subniantiae en nomen. Ita bouem occidi, bos substantia est, tu quam tendit occidenridi actus, sic ut in ipsam se recipiat. Ex quibus facilὰ perspicitur id,quod diximus,ea quae fiensibus , menratisq; agitationi exposita siunt,non satis recte ad bacnostra ratione possubiecta dici. Ouid ergo ' si quis
cum quaerat de illis,per bunc sie quaerere locum credat,erratu eriti Erit quidem,sed cuius iubeam securum esse qui inuenire cupiet. Id.n .agat,ut inueniat, se potest ex propriis locis,optimu quidem erit, certiore namq; cursu intentione mentis diriget. Sin miranus potest ex propriis,at undecuq; potest, dummodo inueniat. In artibus.n.quae operis gratia discuntur, non qua m exacte p raeceptionum fines disingua edquam commode illis utare, let aestimari.
Pedibusq; rotarum Subijciunt lapsus. Locus est secundo libro Aeneidos. Parcere subiectis. Aeneidos sexto.Iam in pronunciatis. Cicero prima Tusculana pronunciatu uocat, ouod Graeci α, Marcus Varro proloquium, hodie partim enunciati ope, partim propositione appellant, Aristoteles in libro ου ρὶ νιας, απόφανσιν. Ea est oratio perfecta, veru falsum ue lignificans: Vt,trahit sua quemq; uoluptas. Non omnia possumus omnes. Adeo a teneris consuescere multii cst. Octo enim significati oes secere, sed quomodo uel plures, fieri possent.)Fccere,iaquit , ψ ὶψ fgnificationes uerbi huius, sed ita
115쪽
Id secerunt, ut ad hunc modum seri possent & plures
quae tamen omnes non tam fuerunt diuertar ab iis, quas diximus, quin in eas possunt recidere. Vt calescere pri-imum oportet in igne esse. Ita qui de habet cυσον,αρον, at sensus requiritur tri calefacere legamus. Agetium. n. actus. Id uulgo huc in modum esterri consueuit: Actus activorum sunt in patiente praedisposito. Ex Aristotele . . .lib. de Anima. Sentiendi enim subiecta Asscientiaue sus dicentur. Obiecta, inquit sensuum , agunt potitis infensus ipsos, q issctu actioni subiiciantur, ac rursum sen sus etsi agere uideantur,patiuntur tamen ueri u S, quam . agant. Id quod de auditu, gustu,Odoratu,tactu, quaestio nem no habet. De uisu stini, qui dissentiant. Qi adere copluscula Macrobius lib. 7. circa sine, & Aultis Gellius lib. s. cap. I 8. ut praeter eam discertatione illam Aristote lis in libro καὶ ἐν θησαω aduertus Platon C.
QSod ex decem primis rerii generibus ) Hεc a dialecti
ci S enumerantur, substantia, quantitas, ad aliquid, qualitas, actio, passio, ubi, quando, situm esse,& habere, Greci e ιαν, nos essentiam. Quintilianus lib. I. cap. 7. Aristoteles, inquit, elementa decem constituit, circa quae ue Asari uideatur omnis quaestio 'bi', quam Plautus esse iit iam uocat, nec sane est aliud eius nomen Latinum,&c. Ne nunit idem autor eiusdem uocis lib. 2. cap. 1 s. Et ru sum 8. lib. cap. 7. Multa, inquit, ex Graeco formata noua ac plurima a Sergio,Flauioq; , quoru dura quaedam admodum tridentur, utens & csentia, quq cur tantopere aspernemur nihil uideo, nisi quod iniqui iudichs adue sus nos sumus, ideoq paupertate sermonis laboramus. Seneca in Epistola quadam negat,jὸ ιν κώ et ρυσο αν Latine exprimi posse. Qua de re plura Lauretius Vall. Sed tit hoc obiter annotemus,apud Plautum nisi me fefellit lectio) non reperi essentia uocem , quapropter & ii loco Quintiliani non legendum arbitror Plautum, sed lPlautium iuxta ueterum exemplarium fidem. Sed quod nequeat nisi illius interuet v. Id hodie in scholis, haud μ' scio quam apte, dici solet ad hunc modum, duplex esse subie
116쪽
DE INVENT. I LIB. t. t risubiectu accidentium, unum quod alterum quo Subi elum quod,illud uocant,cui ipsa accidentia uere insunt, ut est sola substatia. Subiectum quo, sine cuius interuen, tu,principali illi subiecto inesse non postlint, quod genus est magnitudo,id est,quantitas continua.
Externi laci Aequuntum, quorum prima sunt quae
cognata dicuntur. De quibus dicturus,veniam mihi uerbi istius impetratam uelim, queadmodum in reliquis nonmissoru nominibus,non aduersas optatierim lectoris aures.Ut enim traderem locos alia di1ὶinctione ct ordine, quam sunt ab alijs ante me tractati res ipsa mibi persuasit. Oportebit itaq; penis illam,ut huius facti mei sic nominu ipsorum,uel ratione esse,uel culpam .Nec inueni sanὰ quo alio nomine coplecterer causas et eueta, quam cognatoru, cumsint alteris altera nasicendi ac proueniendi oriagine coniuncta.Sunt ergo cognata cut diximus cauμ ct euenta. Causas Aristoteles, quique secuti sunt eum,quatuor fecerunt materia,ex quas res est,formam,per qua en ,eficientema qua sit: finem, propter quam fit.Sed materia forma in partibus dActa sunt:essiciente Ofinem dicemus. Causam igitur in praesentia dicimus rem cuius ut euenit aliquid. Vt autem aliquid eueniat,necesse es esse id, quod uim e*ciendi habeaticuius escacia feri formarsq; res possit. Deinde id, si non aliquo ad agendum moueatur nimulo iners segneq; manebit: adeo nihil sit iu G q rerum
117쪽
verum natura temere, O cui ratio non con let,'mniaque propositum sibi desinatumq; finem habent, propter que faciat is cuncta. Qui tametsi rebus ipsis
nonnunquam sit ignoratus,ut sunt ea, quae expertia sensus, naturae tantum in agendo siequuntur imperatum, autor tamen ille conditorque nouit, cuius in
agendo numini θ iussis paret.id erχο quod facie rei praebet operam, Uyciens est. Id cuius gratia fit res, finem vocamus. Ultimum es enim in agendo quod ubi consecuti sumus, desinimus ulterius tendere. M autem potisima causarum omnium finis. 2 tam materia formae expers, rudis es ct inculta, nec in ullius rei transit nomen. Forma si desit oecio cientis uis, prouenire nequit, esciens nisi finis cupiditate permotum,manet ociosum. Facilὰ itaque G uet, nem,qtia quam usu sectuq; postremus sit, omnium tamen esse proposito atq; institutione prioisum. Ucientium duplex es conditio: Alia nans necinitatem in agendo siequuntur, alia delectum. Vecestate agunt,quaecunq; consilii iudiciiq; ea petrita sunt, ut ignis proposito sibi quod uripossit , ne
quit non urere. Et terra verno tempore no herbam,
non quicquid aliud pro loci,coeisque ingenio solet,potest non procreare..Deectu agunt ό quibus liberAmes agere uel non agere, ut homines illis in rebus, quas consilio, tioneq: administiant,fortasse et brutorum nonnulla, qua docilia sunt, O iudiciu quo dam quandamq; deliberationis imaginem habent. uuanquarisotelesputat,ho agere ea,sed agi po
118쪽
DE,INVENT. LIB. Ι. Πtius:proinde enim ut specie rerum perceptarum mouentur, rapi.; nec contra id quod uidetur obniti
posse: opinionemque sequi non quam uelint , sed
quam a rebus acceperint; nec posse non trabi eo, quod expetenduι ipsis uidetura nec non fugere,quod apparet uitandum. at uero sino nunqua inter duo uelut in ancipiti pendeant , id non euenire,quia costio in hauc uel aliam deducantur partem sed quia duabus propositis rebus , o ex aequo fere adsie rapientibus,non aliter quam nauis inter diuersos diffidentesq; deprehensa fluctus, incerta O dubia u detur cui potisininum cedat: utque illa persep/,non qua gubernatori uisum est agitur', sed qua undam
uiolentior rapuit cumulus : sicina non suum mutii habent , sed indilam tantum a rebus commodi, aut incommodi speciem siequuntur. Hominem autem eum diu multumq; pensitata re deliberauerit, non tamen quod ressuadet,sed quod animus iubetoequi crebro videmus. Poteri enim in ea, qua deliberando damnauit, praeceps cotra consilijsui siententiam ruere; ct contra,toto impetu fugere, quae sibi ma xim8 expetenda sunt visa. Verum haec utcunquesnt, non plane liberum esse brutis agendarum re rum arbitrium , non videtur abhorrere ueror delectu tamen agere,quado bonarum est ipsis malaruq; rerum discrimen,nemo cquod equidem credam repugnet. Rursus quae necinitate agunt;eorum,quae
dam natura conatu,alia externa uι agunt. Cona
tu natura agunt ea, quorum agendi principium
119쪽
G intra ipse, nullo externo adiuuante:ut ignis urit quoniam caloris uis qua urit', natiua est ipsi Itaq: non deficit res vias agendi vis, neque cessant agere, quandiu si copia ipsis alicuius, in quod efficaciam Daim cxplicare positiit. Violente uel ut diximus θul externa agere dicuntur, quibus ab alio uis en agendi inserta: ut aqua feruens calefacit , uerum nonsua, sed ignis ut, a quo calorem accepit. Sic lapides, ct si qua alia mittuntur tormentis , supra se , ct in sublimi posita dis3
ciunt, non proprio impetu, ed eo qui iacentium uis lentia ipsis est intortus . Itaque non est diuturnatiis lorum', sed renituntur , stanguntq; quantum possunt inditum sibi conatum, ct statim redaduntur naturae sua. Inde fit, ut mitio uehementissimus sit imorum motus, ut qui sit impellenti proximus: lbucio deinde paulatim amittat vires elanguescat . Sed eis quae necinitate agunt, ad agendum fugiιcit, ut possint agere: quae uero delectu aut consilio, ut etiam uelint, est opus. ram causa en, quod in controuersi' -s, quibus faetum necne sit aliquid, quaeritur, colligι solet, uolu vim. ne deinde potuerit ne quis facere ιd, quod ar-piιitur fecisse: quae si probata fuerint, facilimen ei quod teritum sumi folet, id ea, quod fecem
rit,probandi uia. Eu ct alia efficientium discretio. uaedam enim sunt ut Graeci aiunt9 ια, hoc est, praecipua ct imperatia: quaeda obsiequuntur oeministrant. Ephoru ilia agunt Asia age ibunt inlim.
120쪽
metatui in domo facienda, architectus imperat qui , quo fieri quicque debeat,iubet. Is qui lapidem scul
pit,qui pariete extruit,qui cordit aptatq; materia , ministrat. Instrumenta siunt,siecures, terebra, marulei, quaecunque sunt alia, quibus opus suum e plicat.Sic in bello,ciuitas uel princeps autor rerum gerendarum imperat miles obsequituri. eqvi,arma , omnisgae copia impedimentorum militarium, in
'umenta sunt belli. Sed de efficiente hactenus.
Sed materia & forma in partibus Hoc est,in loco totius & partiti,supra c.ci. Nec in ullius rei transit nonae, id est, Materia formae expers,neq; homo, neq; leo, neq; aliud quiduis esse dicitur, etia si nihil hora omnium est quin ex ea fieri queat. Efficientium duplex conditio.)Haec in Topicis Cicero. Fortasse & brutorum. Η ac de re longa disceptatio est apud Lauri Vall5,li. t. in dialec. c.'. Porro ad totum hunc causarum locum plane intelligetidii,plurimu cotulerint ea, quae Arist.habet ij. libr. Physic.& Cic.in Topic. in ijs cotrouersijs. Hoc egregie faxit Cicero pro Milone,& Sexto Roscio Amerino.
DE FI E. Cap. XV. TU Inem potisiimum esse causarum diximus. Is . n.
est, cuius gratia omnia agunt. Agunt autera omestia boni alicuius gratia, quicquid bonum esse si-hi,uel natura monstrauerit,uel ratio persuaserit, in id feruntur. suo pacto ergo ratio boni in rebus dia Areta erit,eodem ct finium sumemus diuersitate. paedam enim sunt per se bona, qμaedam qΗia a- vii sun Ese conferunt, bona dicuntur . αμα per se serent . iuxta num bona livitat ullivit utri 'iunt Gildusilla