장음표시 사용
251쪽
- eet. Ita tibicen Antigenidas, addiscipulum quenda laudoctum illum quidem, sed frigentem sane ad populum;
mihi,inquit, cane & Musis. Rai mundus quidam cognomento Lullus. Carolus Bouillus in epiliola ad Raim udum Bucherium,huius Rai mundi uitam depingit. Quin -hodie extant Comentarii in eandem arte. Balearis. Ex ltera Balearium insularum, nam duae sunt hoc nOmine in Hispanico mari, hodie Maiorica & Minorica appellant. Qui numerant, non iudicant.) Sic & Plinius in epistola quadam conqueritur numerari sententias, non ponderari.
V ID SIT DIALECTICE. cap. II. Tatutum est igitur nobis hoc libro,usum tradereia locorum,hoc est, ut idem apertioribus dicamus uerbio explicare,quo pacto paranda sit disseredi facultas illa,quam dialecticen uocant. Id comodissime facturi videmur , si ostenderimus, quae sit materia' eius,quod tui trumentum. quis rerum tractatus. Materiam dico rem, qua disserimus. Instrumentum, orationem,qua,quod dictum esse de re uolumus, e plicamus . Tractatum,quomodo haec paranda sint,
O quae cuique rei aptanda. Haec quo facilius sit uidere,optimum fuerit initio definire, quid sit dialecti .ce, cui ustui hic enim finis eius erit destinata sit.
Et nomen quidem dialectices nonulli Latine tentautes dicere, disserturam uel disputaturam, quemadmmodum grammaticen literaturam dixere. Verum quando ct illa alperiora sunt, atque usu minus recepta, O graeco perinde sunt usi plerique Latiat,
252쪽
RODOLPHI AGBI tanquam sillim esset, nos etiam Graeco melius uteamur. Dialecticen quidam ex artium genere uola runt esse, quidam facultatem quandam uocauere. Verum utro dicatur modo, non est quod in praesenntia ualde nos solitos habeat, Artem esse communis
accerit opinio, ct artem disserendi uulgo dicimus, hocq; nomine ὀditi de ea inscributur libri. Erit : nimirum indignu,artium eam excludere numero,qlios
reliquarum dux sit oe stabilitrix artiu, O me cuius praesidio tueri fines suos reliquae non satis commo
dὰ pinint. Quod si ars es cui quidam definiuere
collectio multarum de una re comprehensionum,adfinem aliquem utilem uitae, uel cui alij recta ratio rerum faciendarum: nemo ipsam dubitauerit artem vocaremam o multas coprehensiones colligit , quo pacto inueniendum sit argumetum,ct quomodo tu dicandum ubi inueneris, faciendorum isorum rectam tradit eatenus rationem,quatenns faciei uerbum potetit inis aptari, Utilemi; esse certum esci falli, decipi, uera pro falsis , falla pro veris accipi,
inutile putamus. Fallit tamen nonnunquam dialecticus, pro ueris falsa tradit. Euenit id quidem, sed nauem ubernator euerti , ct medicus aliqua nudo perimit. Hominii sunt iHa,non artium. tq; uel eo magis fatendum erit,utilem esse dialecticen,cum qui oratione seducunt, acto id pers ς,nulla etiain istucti arte faciant: qui fallitur,si artem calicaret,Mel nequaquam id,uel minus utiq; pateretur. Sasicut reliqux artes,quae remedio sunt inhentae bi
253쪽
DE INVENT. LI B. 11. iis manis necesitatibus, non potuerunt succurrere in-eommodis, nisi prius ea detegeret ac dialectice, cum magna ex parte in eo sit posita, quo pacto laqueos raptionustaudumq; in dicendo vitemus,necesi e haribuit aperire insidias, ct ostex re quam uarie quis
rapi posset. Quae si quis inde deprompta,utenda sibi
putauit; non artis haec est culpa, uitare fugienda monstrantis: sed improbitatis ,sectari uitanda cum pientis . Aperienda enim sunt, ut caueantur mala: O nemo artifex tantu remedia nouit. Relictu ergo nobis si artem esse dialecticen. Artium autem aliae ad naturas rerum cognoscendas,aliae ad uitam hominem emendandam, aliae ad orationis dicendἱq; regulam pertinentibulusq; generis dialecticen essὸ apparet. Oratione omne initio diximus in id parata esse, ut animi sui participem quisq; faceret alium. Tria
ergo connat in omni oratione esse oportere, eu qui dicit,eum qui audit, ct rem de qua habetur oratio; troq; proinde in dicendo obseruationes, ut percipi
posit,quid sibi uelut qui dicit ut cupies audiat, cui dicitur:ut probabile sit,babeaturq; fides et,quod dicitur.Primu gramatice docet,quae emendat,et aptὰ loquendi uiam tradit. Proximum rhetorice,quae ornatum orationis,cultumq; et omne capiendarum ais 'νιum illecebras inuenit. Quod reliquum igitur,es uidebitur sibi dialectice uendicare, probabiliter dicerare de qualibet re,quae deducitur in orationem. Itaq; quaecunq; ad inuentionera pertinebunt,butus csi uerumfateri uolumus erunt negocij. Quoniam aute
254쪽
RODOLPHI AGRI C. pleraq; sibi Metores de inuentione, O plura etiam. quam qui quam Dialecticorum dicenda sumpserirunt , quale id sit dicemus post paulum. Id nunc diacamus, quia uolumus dialectices esse, posse de quolibet dicere probabiliter et probabile in disserendo non solum id esse, quod re uera probabile es, hoc est, quemadmodum Aristoteles,inquit,quod uel omnibus videtur,uel plurimis, uel apientibus,bisq; uel omnibus, uel plurimis, uel spectatis probatisq;. Ut sit exempli gratia, quod omnibus uidetur, religiosee
colendum esse Deum,exhibendam pietatem parentibus . Quod plurimis, parandas opes, honores eχ- petendos esse. Q modsapientibus omnibus, meliorem .esse opibus eruditionem. Quod plurimis, uirtutem maxime expetendam esse. Quod spectatis, ut quod 'Plato diχit,quod Aristoteles, quod Theophrastus. Sed quoniam consulto nonnunquam talia ad dice
dum sumuntur, ut dissicile sit butusemodi quicquam
eis accommodari; in his igitur abunia nobis erit probabile, quod aptὰ consentaneeq; de re proposita diceturi quemadmodum multa de rebus quae prorsus feri non possunt,dicuntur qualia de commentis fabularum suarum poetae,qualia etiam apud nos Apuleius duodecim libris de metamorphosi sua, et apud Graecos Lucianus libris eis quos uerae bisoriae insicribit; quibus ea sumpturum sese dicit, quae neq; ipse,
neque quisquam alius uidit,neque quisquam sit crediturus. Pson quod nesciam, polle etiam re vera,
probabiliter de re eiusmodi dici,qua non solum a f-
255쪽
DE INVENT. LIB. II. r Is de rerum , sed facultate etiam abhorreat: ut Lucianus idem,posiint ne homines in aves mutari: apud Macrobium , fuerit ne prius ovum an galliana et quorum utrumuis sumas, incredibιle uidetur de utroque credibiliter tamen disseritur: P ambo
mim ct malum idem esse, quod Heraclitus, quodq; post eum alij: ct nihil sciri posse, quod noua Aca
demia dixit; permultaque alia eiusdem notae, n0usolum qui credibiliter dicerent; sed maximus autores qui crederent ina habuerunt. Probabile ergo
dialectices erit probabiliter dicere', quod pro conditione rei propositae, quam aptissime ad si-dem dicetur. Erit ergo nobis hoc pacto definita diam lectice , ars probabiliter de qualibet re proposita disserendi, prout cuiusique natura capax esse fidei
sobolia in caput. 2.E T nomen quidem dialectices nonnulli Latinὶ tentantes dicere, disterturam uel disputaturam, &c. Haec de re non inutile suerit legere ea, quae habet Fabius lib. a. de nomine Rhetorices. Quo ex loco facile erroris coargui post uni, qui uel dispuxatricem, uel disputatoriam dialecticen interpretari sunt. Etiamsi non me clam est, ab ipso etiam Quintiliano nonnunquam obiter atque aliud interim agente, disputatricem eam uocatam esse. Sane quemadmodum literaturam , quaestura, praetura, censura, dictatura; ita disputatura quoque aut differtura dicendum foret, si pateretur usus. Deducitur autem a graeco quod est disserere,
uide Martianum Capellam de dialectica in prio cipio
256쪽
Quod si ars est ut quidam defini uere,collectio multa rauna de re comprehensionum) Simon parasitus apud Lucianum , ostensurirs parasiticen esse artem, hanc finitionem ceu basim ac fundamentum totius suae disputatio
τι τέλος ευχρητοκτων G σου ίω. Ars , inquit, ut quide ego a sapiente quodam audisse memini, est colIectio comprehensionum exercitarum ad utilem aliquem eorum , quae in communi hominum uita sunt, fluem. Crebra πων καταλήψεων mentio fit apud Ciceronem in libris de Finibus, quas interim cognitiones, interim comprehensiones interpretatur. inia de re nonnihil attingemus & postea. vel ut alis, recta ratio rerum faciendarum) Ita enim discernunt prudentiam & artem, ut prudentia rerum agendarum recta sit ratio', ars autem faciendarum. Porro actionem esse, quae intra sese consumitur . neque operis quicquam post se relinquit; f ctionem, quae relinquit poli se aliquid, ut sunt scribere, texere, fabricare, edificare. Neque uero est, cur uocabulitin factionis tantopere formidemus in hoc significato, cum non modo in Topicis , sed in septimo etiam lib. Familiarium epistolarum,testamenti factione dixerit Cicero. Quod si parum Latine dici putasset, non tanti apud eum fuisset autoritas. In reconsultorum, udin illorum gratiam barbare loqui sustinuisset. Quatenus faciendi uerbum potest istas aptari. Hoc ideo dicit, quod id uerbi magis ad corporis, quam ad animi actiones pertinere uidetur; ac ne corporis qui-dem Omnes, sed eas maxime, quae operis aliquid post se relinquunt. Arti uias autem alia ad naturas rerum. Hanc ipsam artium diuitionem fecit & libro superiore, capite I r. . Orationem omnem anitio diximus) Libri prioris capite primo.
Quale id fit dicemus post paulum. Huius libri camis. Hoc est, quemadmodum Aristoteles inquit Aristotelis
257쪽
DE INUENT LIB. II. rt 'stotelis hac de re primo Topicorum libro uerba sic ha-
τα Hot est; Sunt sane uera& prima, quae non per alia , sed per semetipsa uera esse creduntur. Neque.ia. in principijs scientiarum inquirenda est cauta, quamobrem uera sint; sed unum quodq: eorum tale esse oportet, ut per se ei fides habeatur. Probabilia 'igem, uera esse uidentur, aut omnibus, aut plerasq; , aut sapientibus atq; ijs rursum,aut omnibus,aut plurimis , aut spectatissimo atque illustrissimo cuique. Apuleius duodecim libris de Metani orphosi sua. Quibus titulum secit de Asino aureo . Lucianus in libris eis
quos verae Historiae inscripsit . Hi κατ' ανουίφρασιν nomehabent ; inscribuntur enim jηγαλη M. ιπιοίας, cum nihil ueri, sed fabulas meras contineant. Id quod ipse Luci nus testatur, cum priori libro inter caetera sic ait; re τοίνυν περὶ λ τε μη, is , μήτε παρ Iλλων μυιτ ori πων ris δυναμίνων
homines in aues mutari.) Extat Dialogus Luciani, qui in sic Litur αλκυλ, η μεταμορφωσεως. 1n eo Socrates Chaerephronti argutiis imis aliquot ratiunculis persuadere conatur, homines in aues mutari posse. Fuerit ne prius ouum an gallina. Lege Macrobis Saturnatiorum librum septimum , circa finem. Probabile ergo dialectices erit, & probabiliter. Inuersus ordo, & sic legendum; Probabiliter ergo dicere erit, & probabile. qnod pro conditione &c.
258쪽
Inc iam haud dissicile fuerit uidere, quissit dialectices finis, ad quem sint illi cuncta re
ferenda. Si enim fines sunt artium, opus cuiusgratia discuntur, ut quae contemplationis causa discuntur earum finis sit contemplatio ; quae propter formandam uitam probitas, quae propter aliam aliquam actionem, hanc ipsam actionem cui destinantur finem habent, erit nimirum diale adiices finis , probabiliter de re proposita dice re; quando huic soli rei instituta. Id scilicet es
quod initio dixi, docere aliquid eum, qui cum dit. 2 teque istud tamen sic accipiendum est, ut quisquis aliqua ratione docet, dialectices, munere fungatur . P am ct Grammaticus, qui fabulam poetae explicat, qui historiam recenset, qui uerba interpretatur, docet; sic etiam qui interroganti, es uel non eIt, respondet, docet; nihil tamen utemque horum agit, quod ad dialecticum pertinet. moniam enim satis habet ab eo, qui audit interulli, quod ut praediximus, aperte, emendateque
loquendi praeceptis constat. potest grammatices finibus, quae ista docet, esse contentus . Sed qui ita docet, ut fidem fecisse oratione uelit, ct dicenm do auditoris ad se trabere mentem, quatenus id frcit, dialectici negotium agit. Oratione autem istud
259쪽
DE INVENT. LIB. II. H8O dicendo fieri uelim, nam qui stulta auditoris edulitate abutitur , c ut sunt plerique, qui noudictioni credunt, sied dicenti, quanquam dicat incredibilia, quanquam repugnantia hic non magis dialectici praeuare olycium uidebitur, quam imperatoris ille, cui non sua uirtus, sed hostium
metus uictoriam tradit. Quod dicimus autem , apertὰ dicenti rationem ad grammaticum perti αnere, illud non erit ignorandum nobis, pesicu, talem orationis uerbis constare o rebus. Ver αbis , ut non sint vel improprietate , uel uetustate , uel nouitate obscurae quanquam novandis uer
bis apud Latinos nullus ferὰ relictus sit locuo neue contra naturam siuam perplexius constructa .
Haec quidem pelicuitatis pars ad Grammaticcum pertinet. iat pesicuitas quae in figuris omnatuque uerborum en posita, ea Metorices praeceptis constat. Rerum autem pesicuitas, pamtim in natura illarum, partim in tractatu conrasistit. In natura, quoniam aha natura obsecuriores sunt, aliae apertiores , O cognitioni nostrae magis expositae . Ea ad dicendi rationem non pertinet, quoniam cum rebus ipsis in orati em qualiscunque es fertur . Alia in , qam ordine di*onendi ue consequimur rebus : quoniam ut aliquid ante postea ue dictum est , ita plus mi anusue intelligendo alteri confert. Haec ex dialectici es instituti, quoniam non modo percipiendis rebus ordo plurimumpraebet adiumenti ed nonun-
260쪽
hi, RODOLPHI AGR1 C. quam etiam fides earum magna ex parte huic ita es innixa. Quemadmodum enim nemo pictorem quempiam,aut fictorem consummatum dixerit q ui
omnia quidem seorsum membra exacte exprimeriret ungere autem ea nesciret, ct in eam habitud nem componere, ut motus aut actus alicuius qua m ivellet imaginem imitarentur; sic ne dialectici quide inomen sibi uendicabit,qui omnia facienda fidei inis iuenire Liatsed disponere,ct in ordinem redigere, itit fidem cui de Hiηantur facere pinint,nesciat. Hic iitaque sinis erit dialectices, cere pro facultate rei . de qua diffseritur, id est, inuenire qu ne fidei facienda Isint apta,ct inuenta di sponere, atque ut ad docendum quam accommodi si ima sint ordinare. Iudicandi enim partem, hoc ipso quod faciendae fidei apta inuenire debere praescribo,comprehensam in praesentia uelim.Nanque perinde uidetur non inuenire,et inuenire eiusmodi, quae iudicentur inII ituto nostrarupta non esse .
trit nimirum dialectices finis,probabiliter. de re proposita dicere. Recie hoc,siqiudem idem est ossicium artis & finis, quod Cicero in Rhetoricis negat. uanquinouandis uerbis apud Latinos nullus fere relictus sit locus. De his Fabius lib.8.cap. 3.& M. Cicero tertio libro de bonorum & malorum finibus, Quoniam non modo in percipiendis reb us ordo. Vide libri caput Oct uum,& rursua ι i.