장음표시 사용
281쪽
sto DoLpIII AGRI C. , mentum tantum ueri fasq; discernendi: cuius us ninerioq; expeditius cucti artifices,quid ueri aut
falsi sit in rebus sibi propositis,exploret.Quod si ita
nolumus istud accipere, ut sit discernendo uero falso deninatat non abnuerim id quidem, non ut ipsa discernat, hoc est, iudicet c hoc enim singi δε-rum es artiumo sied ut instrumentum praebeat. equo, nullo pacto ista discerni posiint. Quid ergoζDicat aliquis; 2 Une ct ante inuentam dialecticensuerunt artes , o di sputatum est, O inuentum ennerum; nunc quoq; quotusquisq; eorum qui disputant,dialecticeu tenetj riton est quod negem haec ita esse. Illi tamen,quod dialectice docet, ct faciunt Ofecerunt; multo commodius csi hanc didicissenu fortasse facturi. Quemadmodum o ante traditam rhetoricen diserti uiri fuerunt so priusqua literis
comprehensa es musice, cecinerunt homines; nec Hippocrates,ut primus in artis imaginem medicina coegit, sic primus cognouit morbum, profutura meditatus est, aegrum leuauit. Facta sunt haec antequam artes fierent. O ob id ipsum quod crebro sunt facta, longa rectesecusq; factorum annotatione,arrates esse coepere. Trouenere deinde praeclara ita
nia, quae dispersa colligerent, confusa diponerent, explerent imperfecta, rudia perpolirent, ct omnia coplecterentur: non modo quae facta essent, sed qua feri etiam possent.Sic qκod casus ante fuerat, Coepit deinde ratio esse. Et siecutum est, ut non quia
si dium iam esse, aliquid debere feri; sed quia de
282쪽
DE INVENT. LIB. III raotiret fieri, crederent esse faciendum . Qui priore ergo fuerunt artibus mili a bis ipsis quae nunc prae piuntur in quando recte fecerunt siecutisunt. Sicut hodie plerique faciunt quod artis eri,sied non ex arte quippe qua nullam babeno sed uel longa obstruatione , uel ingenij quodam praestanti uigore 'uvantu rectius tamen, quantoque melius expedirent illas certa artium ratione ducerentur' Duraia rura enim seculis ingenia,ctquibus non presentessiolum plaudat,sed quae omnis posteritas miretur,ea tu, demum fiunt,quoties cum optima natura ars pers cta coniungitur. Sic quod dialectices est,inuenerat argumenta homines, O errorem male inuentorum aliquando deprehenderunt; antea qua- essent omnia praecepta illius,in artis formam collecta . Arist.
tamen, qusque post eum alij instructi ea fuere,facile
libris suis ostendunt, quam magnus si usus eius, o quam tractandis omnibus rebus accommodatus sitque sine ea , non solum singula de quibus in artium decursu dabitetur, explicari nequeant, sed ne artes quidem coliti possent , in bane quam acceperunt redigi formam . Haec est illa scientia , quam apud Ciceronem Crassus necessariam for mandis artibus putat: quamque cupit esse in Iuαrisconsultis, qus non essent apud eos omnia actorum milia. Quaesitum est a Titio, ct Labeo ait , etiam Celseus respondit, ct apud Trebatium scriptum est. Ex eadem nota sunt definitiones illae; Ius est scientia aqui , ct iniqui. Et, rusticia i
283쪽
o RODOLPHI AGRI C. es constans O perpetua uoluntas. Et diuisionsiliacem; Iuris aliud publicum,aliud priuatum. Et pria natum in naturale,ct gentium, oe ciuile diuiditurius publicum, neq; naturale esset, neq; gentiu neque ciuile.Sed illis semper satis placuerunt sua, iustior alioquin es eis uenia. Quonia ut docti musquisq; fuit, ita maximis semper occupationibus dι-Ltendus es, ne uel ocium perpoliendis inuentissuis haberet. Sed ut ad Arinotelem aliquando ueniam, qui artium finibus exclusit dialecticen: aptamq; uel solum,uel maxime certaminibus disputationum credidit; paucis dicam quod sentio. suod sentio,inriquam, nam ille ueriora forsitan,ego tamen quo entio. Equidem artium decreta, et dilputationum contentiones, non inueniendi, non iudicandi ratione diascreta puto. Ex eisdem enim locis haurium utraque
haec argumenta, eadem expendend0rum argumenri
torum utrisque en uia. Cupit aeque qui docet,quique certat, probare quod sumpsit: sed icte re ueαra cupit. B ona enim de agit, ct cum eo, qui doricendum sie praebet, habet negocium. Certator prorabat quidem, si potes: sin minus, satis habet, si modὸ uideatur probasE. Victoriam enim spectat,quams potes,uiribus auferre malit, quod si res negabit, artibus pugnabit, ct insidias stri et . Dolus enim auuirtus cui inquit poeta quis in hoste requirat 'Ergo si ex uulgaribus, O longius petitis, nec satis constanter probabilius, d etiam in hpeciem tantum probabilibus disputator probationes petet,
284쪽
DE INVENT LIM ID tat id non ideo fieri credo, quia id lex disputaηdiporisulet; ne e enim quis μὰm tam segnis conatus purato , ut cum posset certis exploratisque sententiam seram tueri , ad infirmiora poti is delaberetur. Sed quoniam talia ad disputandum summuntur pleru-que , quae nequeunt aliter obtineri , ct de quibus ni, silpotes satis probabiliter ad uirestatem dici , rem haec eni eonditio,non disputandi ratio di-μ.Opus itaque habet undecim que datur praesidium petere to ubi in re parum auxili' eLt , omniare tenebras aduersario ; ct huius ignoratione probationis loco 'Ebuti. 2 'n magis autemsunt Dialectiti ista,quam medici , qui sanandum e pedum dolore fiscepit laborantem: ubi uetus iam morbus, s qui radices altius, quam ut euelli possit egit, nulla rarione leuior sit , satis putat Duporem aegris membris indu acere; utque huic prosanitate iat non sentire dolorem :sic certatori, pro probatione est, non intelliagi fraudem: Si quis igitur cum eo aduersario contulit pedem , qui sit captionum omnium peTitus , Otontra quem nibit φroficiant astus', redeundum es nimirum ad rem ipsam quae si artibiis comprehensa sit , ex his ipsis utique qisae artibus 'de ipsa traduntur,argumenta ducemus. Da Aristotelem est ici μctippum,desumm o bono contehdentes, da Chrysippum ct carnead em de comprehensionibus.Lpost , ne aliquid stiri : da reliquos in omni genere philosiophos, de decretis suis ambigentes': an non hinc firmamentum roburque disputationum Aarum pro
285쪽
VODOLPHI AGRI Q ment,quae editis eisidem de rebus quique pro captu suoὰ artibus forent inclusuri e Ut finem ergo Disciam, si, quemadmodum prius ostendere conati sumus , dialectices oscium es, probabiliter dicere, ut de quoque certi hima ct percepta maxime dicentur , licet ex mediu deducta sint artibus , ita maxime ex dielectices inHituto iureque fiet. Proximo loco erant, qua adhaec arct imὰ accedent. Subadola uero ct captiosa,non magis ex dialectices sunt ratione, quam mqnnra morbique ex connituti ne naturae . Nateriam igitur dialectices sciamus
omne id esse , de quo probabiliter es digerere, hoc es, quod proposivimus, quaestio omnis, quaecunque demum ea sit; dum tamen meminerimus, res, Ode quibus, ct per quas disserimus, ex singulis curali que artibus sumi: disserendi autem ordinem rationemque ad dialecticen pertinere. Sed quae sit materia dialectices, ct quid aliis asserat artibus, quidque ab eis accipiat, inis sit satis, ct nimium etiam fortasse. Sed ignoscere aequum es paulo pluoribus uerbis. variὰ tractantur haec, nec apud om nes conuenit, suntque fundamenta ct uelut βο-puli artis, ad qua reliqua diriguntur; reddenda idcirco de eis paulo ex actius fuit ratio et nec extim ubi summa labat, possunt inter se partes co sisteres
286쪽
ARTEs omnes paulatim per incremeta esse reper
tas. Eiusmodi quiddam habet & Quintilianus libro
capite io. Et Cicero item i. libro de Orato re,cuius uerba paulo post in hoc ipso capite asscribemus. Nihil ex nihilo gigni. Hoc recte a ueteribus philosophis dictum.
este. i. Pyhsicorum libro autor est Aristoteles. Attingit eandem sententiam, sed satyrico morsu & Persius. De nihilo nihil , iii nihilum nil posse reuerti Rursus uero in uniuersum praetcribere quid sit definitio. Haec non usquequaq;consona esse uidentur ijs, qui Cicero de diae lectica habet quarto lib. de Finibus. verum no hoc agit eo in loco Cicero, ut diligentius expendat quae pertineant ad officium dialectici, sed ut refellat 1ententiam stoici. Hodie certe quotquot dialectica scribunt, io&haec sibi, inter caetera explicanda sum ut, siue sua, siue aliena id faciat fide. Quid ergo dicet aliquis. Nonne & ante inuentam dialecticen fuerunt artes Ridendi sunt, qui eiusmodi strophis, rudibus interim auditoribus persuadere conantur,esse inutiles artes . Qua de re legere est quaedam non inutilia, apud Quintilianu lib. 2. capite decimo octavo. Rodolphi solutio huc spectat, non elle superuacuas artes, etiamsi qui extitere sortassis qui sine arte id quod est artis,fecerunt. Nam ut non sint necessariae illis inde tamen no colligitur, caeteris quoq; eas necessari as non esse. Non omnia, inquit Poeta, possumus oes. Et quod illis albae gallinae filii s indulsit pares. natu ra, si id nos pulli uiles consequi cupimus, artem in auxilium nobis adhibeamus oportet. Ut terrarum, ita ingeniorum mira diuersitas, & pratorum alia genuinum in
stumq; humorem habent , alia nisi deductis aliunde aquis irrigari non possunt. Notum est graecum illud ἡ
Quam tu disserendi facultate acceptam refers benignitati nat urar, ea mihi di similibus mei non nisi arte &.ψbore coniungit. Ego tuam istam felicitate m non inui
287쪽
deo tibi, sed & tu mihi ignoscas inuicem uelim, si quod ingenio deest,id studeam sarcire industria. Quanqua&felicioribus illis quanta ad felicitatem istam suam feree
accessio , si munus hoc a parente natura datum, artis adiunctione reddere mallent illustrius, quam interea obscurare 3 Quamlibet ferax sit aget, se raciorem tamen
eum reddere potest agricola, si diligenter colat, si fimo& pingui illa terra, quam margam Plinius uocari ait, obducat. Differunt scio) etiam sine arte non infeliciter ij, quos eo munere dignata est natura benignior: quanto tu expeditius,quanto certius idem facturi, si tenerent & artem)Ergo, ut initio dixi, non est putanda superuacua ars, etiamsi forte unus & ite alter, id quod ars docet, citra adiutorium artis potuere efficere. Facta sunt
haec ante qua artes fierent. Eiusmodi quiddam & apud Fabium esse diximus, libro quinto, capite de argumentis. QSanto rectius tamen, quanto melius expedirent
illa. Sic Cicero de bonorum & malorum snibus libro quarto. Quod etsi ingeni js magnis praediti quidam, dicendi copiam sine ratione conlequuntur , ars tamen
est duae certior quam natura . Aliud est enim poeta rum more uerba fundere: aliud , ea quae dicis, arte Rratione distinguere. Haec est illa scientia, quam apud Ciceronem Crassus necessariam formandis artibus putat. Crassus apud Ciceronem primo libro de Oratore, quem uide in hoc genere quam amplissime dicentem . Ex quo loco facile erit intelligere, quod ait Rodolphus: Dialecticam esse scientiam illam quam Crassus necessariam esse putat formandis artibus, quaque cupiat esse in Iureconsultis. Quo non essent apud eos omnia actorum similia. Quae in Senatu, in Synodis consili j , aut alijs quibusvis conuentibus actu fuissent, ea sic conscribi ac memoriar prodi solebant, ut sententiae cuique , sui autoris nomen prae poneretur . Cuius rei formam uidere est apud D.
Cuprianum, in libello cui titulus est de ijs, qui apud haereticos aut scismaticos bapti Zantur . Polycarpus ab
288쪽
ab Adrumeto dixit: ulu li reticorum baptisma probat,
haereticis communicant. Pollianus a Mileo dixit; Censeo haereticum baptizari in Ecclesia sancta. mi aeq; alia huius generis in eodem libro leguntur, ut Martyr Salvianus a GaZausala dixit;confestor & martyr Cypri nus a Carthagine dixit. Marcellus a Zama dixit, &c. Quem etiam in modum scriptum est ius ciuile, ubi nomenclaturis eorum, qui uel dixerint uel scripterint aliquid, occupata sunt omnia. Vlpianus, Marcellus, Iulianus, Celsus, Paulus, Modest in us, Pompo nilis, Papinianus. Iam & iureconsulti ipsi, alii aliorum responsa no minatim scriptis suis solent interere. Qua ex nota sunt illa, Herennius Modestinus respondit. Diuus Pius piscatoribus Pormianis & Capuanis rescripsit. Iulianus scribit & alii plerique contentiunt. Vt trebatio uide tur. Item Labeo scribit. Solui mandatum Labeo ait. Paulus respondit . intem illorum morem in epistola quadam ad Trebatium iureconsultum obiter suo more taxat, & Cicero; Hoci, inquiens, quemadmo dum uos scribere soletis in uestris libris', idem α. Cornelio uidebatur. Neque ita longe hinc dissident, quae apud eundem Ciceronem secundo de Oratore libro aduersus Iure consultos stomachatur Anto nius. In quo etiam isti nos , inquiens, Iure consul ti impeditit, a dicendoq; deterret. Video enim in Catonis & in Bruti libris, nominatim sere referri, quid alicui de iure uiro, aut mulieri responderit, credo, ut putaremus in hominibus, non in re, consultationis aut dubitationis causam aliquam fuisse, ut cum homines essent innumerabiles, debilitati a iure cognoscendo, uoluntatem diicendi simul cum spe perdiscendi abiiceremus. Sed haec cras iis nobis expediet, & exponet descripta generatim. Est enim, ne sorte nescias, heri nobis ille hoc Catille pollicitus , se ius ciuile; quod nune diffusum &dissipatum est, in certa genera coaetii rum& ad artem facile rcdacturum. Quae sinim est a Titio, ScLabeo ait, etiam Celsus respondit. Formulae sunt ex cerptae
289쪽
eerptae ex iure ciuili,qui bus & similibus sit, ut omnia illic uideantur actorum similia. Ius est ars et qui & iniqui. Celsus Iu reconsultus ius finiuit hoc modo: Ius .est ars boni & aequi. st.de iustitia & iuri Quam finitio
nem multis uerbis explicat Gulielmus Budarus primo libro Annotationum in Pandectas. Iusticia est consans S perpetua uoluntas, Vlpianus non postremus inter Iureconsultos, eo quem modo diximus titulo L. Iustitia,hune in modum Iusticiana finit, Iusticia est cosans & perpetua uoluntas,ius suum unicuique tribuens. Cicero primo libro de Oratore, Sit ergo in iure ciuili,inquit, finis hic;legitimae atque usitatae in rebus, causisque ciuium aequalitatis conteruatio. Item secundo Rhetoricorum, Iusticia, inquit, est habitus animi , communi utilitate conseruata, suam cuique tribuens digni ratem. Cur Rodolpho minus placeant finitiones Iureconsultorum, eius rei hanc ego causam esse opinor, quod parum liqueat, qua ratione uel ius ars esse dicatur, uel iusticia uoluntas. Atque illi etiam ipsi, quorum glossemata extant in Pandectas, mirum quam hic sudatit in explicandis utrisque, dum uix constituere
possunt, uel illud quodnam ius quaeue iusticia hisce Mnitionibus destri batur. Iuris aliud publicum aliud priuatum .priuatum in naturale,& gentium,& ciuile diu
dunt. Miretur aliquis, quid sit quod in hisce diuisionibus deprehendedum putes Rodolph praelertim cum sit
earum autor idem de quo orta iam ,Vlpianus, uir maior, quam a cuius sententia ,hac utique in re temere sierecedendum. Verum enim uero dialecticorum praece
pium est, partes diuisionis cuiusque , eiusmodi esse debere: ut ne de pluribus dici queant,quam ipsum illud quod diuiditur. Iam si ius publicum,tus est, id certe aut naturale, aut gentium,aut ciuile ius sit oportet. Quost, uti partes quidem posterioris huius diuisionis , da iure publico uere dicantur, ipsum autem quod diuiditur,nequaquam. Atque hoc esse illud quod suggillat,
dum existimauit Rodolphus, ipsius quae continuo sub iungit
290쪽
iungit,uerba ostendunt. Quasi inquit, ius publicum ,
neque naturalem effet,neque gentium, neque ciuile.
Sed ut ad Aristotelem aliquando ueniam, qui artium finibus exclusit dialecticen. Non uideo equidem,quomodo Aristoteles dialecticen artium finibus excluse
μας,eam alat conducere. Qu an quam negari illud non
potest,ea quae in Topicis praecipit, magis ad conflictus illos & certa mina disputantium,quam alio pertinere. Quod cum dictum uideri possit obscurus , experiar si quomodo planius idem dici queat. Id quod supra uires non erit,si initio meminerimus , neque rhetorice,
neque dialecti ce nomen eodem semper intellectu solere accipi. Etenim ueteres illi ita fere hisce uocibus usi sunt,uti eos modo rhetores appellarent ac dialecticos, quorum illi in foro agerent eausas, hi in schola ac umbra de communibus thematis disputatent, ac proinde dialecticen etiam & rhetoricen, eas intelligerent facul 'tates, quibus ijs in suo utique campo instructi, in certamen descenderent.Quem in modum haec nomina cer tum est usurpasse & eos,qui perpetuam oratio aem ad Rhetorem concisam ad dialecticum pertinere dixerunti, neque aliud quicquam interesse inter di lecticen & Rhetoricen,quam si manum eandem, primum in pugnum comprimas, deinde rursum explices ac diducat,& rursus,dialecticorum theses; Rhetorii immateriam esse hypotheses.Quanquam enim ii. qui in soro agunt. inter agendum saepenumero a personis ac caeteris circunstantiis quaestionem abducunt, atq; plus nonnunquam operae in thesium, qua in hypothesium explicati one insumunt,tamen id quod instio proponitur,nunquam thesis,sed hypothesis est. Qua de re ex plicatius paulo post,cap.octavo,& duodecimo,interimi illud,ese & alium intellectum nomine istorum, secundum quem artes istas communes quasdam omnium artium ministras appellare solemus,propterea, quod que admodum gramatice in commune praescribit, qua r