Opere complete di Emmanuele Duni, già professore di giurisprudenza nella Università romana ora per la prima volta riunite si aggiungono Le osservazioni di Gianfrancesco Finetti Emanuelis Duni I.C. De veteri ac novo iure codicillorum commentarius atqu

121쪽

Papinianus uis , non aliter Mires habere . quam si vaciali postea Doliantate confirmentur. Quod Tribonianus hie de Papiniano refert, harid concordare videtur com ipsam et Conantii sententia ; hic enim , ut ex vestiis It -qoet. desiderabat in codicillis anterioribus , vel ex prea -

. am , confirmationem Postea seqv lam sive in testamento sive in aliis codicillis posterioribus , vel iaci tam saltem voluntatis significationem ; qua quidem retineatur eius iudicium in codicillis de claratum raut Doluntas eorum quocumque indicio retineatiar. At

Tribonianus credidit , Papinianum Voluisse specia- lena confirmationem ; deinde sequitur et Sed otii Se- Mentis , et Antoninus rescripserunt , eae iis codicillis , qui testamentiam praecedunt , yO4se fideicommissum peti. si amareat, eum, qtii μοβtea tratamentum fecit, a Do-

Itintate , quam codicillis e resberat, nsa recessisse.

Quibus verbis colligi videtur, imperatores quid diversum rescripsissa ab ea Papiniani sententia, de qua prius. Tribonianua loquutus est, nam aliud est, codieillos anteriores non secus valere , quam 3i speciali postea Doluntate consimentur , aliud posse quidem fideicommissum peti , si appareat, testatorem non recessisse at voluntate in codicillis expressa. Quod si conferre velimus huiusmodi rescriptum cum Papiniani sententia in Pandeclis transcripta , magis inter se se convenire videntur , quam dissentire, nisi illa verba , quocumque iudicio retineatur interpreteris pro quavis animi signi-seatione ; et contra illud : si πρareat non recessisse PPO nou revoeata voluntate. Rescriptum quidem imperatorum non exstat , nisi quantum ex Triboniano

audivimus; Papiniani vero sententia praeter id , quod Tribonianus refert, nota alia Prostat, nisi quam expandectarum libris attulimus. Quid arbitrari liceat in tanta rerum ambiguitate pIU. Ηotomantis a), et Duarenus b ita rem transigunt. Triticiunt primo Triboniano ea ultima varba in a) Inst. lib. a. tit. ult. bὶ Disput. anni era. lib. R. c p.

122쪽

. . . sit 8 7 Paniniani sententia : atit vestiatas eorum quoeiam σι ι dieio reticeatur; ita ut da inlis illis verbis, appareat. Papinianum desiderasse speetalem confirmationem, ultin institutionibus Tribonianus refert ς et ita OPPonunt Papinsanum rescripto imperatorum , qu satis est, rata voluntate in codicili Is seripta postea non recedatur. Tum credunt , Tribonianum ideo interpolasse Papiniani sententiam, ut ita cum rescripto consentiret; asi Proinde eumdem sensum, putant, redolere illud, aut Voluntas eorum quocumque indiem retiaeatur, ae illudat amareat, cum , qui postea testamentum feeit, α -- Iuntate , quam codicillis e resserat, non recessis σ ἔquasi imperatores quoque desiderarint quamdam tacitam animi signifieationem , qua retenta voluntas appareret . Verum , si veritatem amemus , interpolatio ,

quam Triboniano adscribunt , divinationem sapit magis , quam interpretationem. Praeterea quid opus erat huiusmodi interpolatione, si reserens Papiniani sententiam expresse fatetur, eum voluissa specialem confirmationem adversus i in peritorii ni reseriptum ' Si ergo illa verba Triboniano tribues, ne aliter Papinianus ab imperatoribus disse ut iro videretue , eue idem Tribonianus in institutionibus in Papiniano quid diversum a reseripto agnoscere videtur 7 Demum nimis durum videtur, Papinianum, in libris praesertim responsorum

Unde ea lex sumta est,improbasse imperatorum decretum quod notum ei esse debuerat; nisi rescriptum Posterius feceris : quod nescio , an recte suspicari possit.

U, Antonius Faber contra a , qui equid aliter antea sensisse fateatur , re melius perpensa , credidit Triboniani caussam tueri , dum integram, uti prostat s seu tentiam Papiniano adscriberet. contendit tamen , eam revera rescripto opponi; ita ut recta Tribonianus agnoverit in rescripto quid contrariam a Papiniani sententia. Etenim ubi consultus statuit,necessariam esse, vel expres pam confirmationem postea sequutam , vel saltem laci. ι Lib. I S. eoni et, cap. Ig. Duilirso by Corale

123쪽

iam ali Ino argumento diaetam : imperatores satis habue-rrint, voliantatem non esse revocatam: ae propterea illa Verba , si pareat etc. ita aeeipienda esse credit et nisia ρareat vel ut Theophilo placuit a , nisi ostendatur , testatorem ab his , quas in codicillis scr*serat , recessisse. Seerandum Papinianum qci idem non constat voluntas , nisi probetur eam retentam esse : ut secundum imperatores valet , dummodo non probetur misse revocatam. Nolim qia idem cum Fabro admittere , Papinianum revera discessisse ab imperatorum decreto nisi res aliter componi valeat ; nec proinde probam verim illi id , si aρρα eat non recessisse accipi debere , BC, nisi astyareat recessisse ; quum longe diversa sit prima ab altera enunciatione; nam si an areat idem valet , ac si probetur, testatorem non recessisse; nimirum si aliquo argumento relenta voluntas demonsi retur; at nisi amareat recessisse importat voluntatem non esse revocatam; nec plane video , cur recedendum sita simplici verboriam intelligentia: VI. Cui acius vero Dicumque in libris responsorum Papiniani b idem senserit ae Hotomanus et Duare nus quantum ad Triboniani interpolationem in Papiniani sententia ; in observationibos tamen c) rem ma gis interpretandam aggreditur, quam ut Tribonianum arguat. Atque scite distinguit in codicillis anterioribus testamento ea , quae relinquuntur verbis directis , ut sunt legata , a fidei commissis. Etenim quoad primum relicti genus apertissimi iuris est, codicillos num trium

constare posse, si testamento postea sequi tu non confirmentur, nil servatur qao qua in codicillis posterioribus; at quoad fidei commissa, qciae, ut Vidimus recte relinquantur in non confirmatis , vel lactis ab iu- a Inst. lib. a. tit . ult. S. I.

b) Lib. 7. responsorum Papiniani ad eit. l. 5. de iura meis lorum

124쪽

testato , ripila cari sa est. cine e die illi, ii cel. Intorioro',ssee et alom cori firmat inuem de iderent ;. id coquo recte imperatores rescripserunt , salis esses , si P laistrat reterita voluntas, sive. quod idern est i appareat. testatorem ab illis recedere nolo isse a . UriamqNam aratum liuec tantum inuri ere Cratie tris videtur, DL proin tu maiori illustratione indigeant, nil tamen solidios asseret poterat qNod reelicis condiae eret nil geri linam expositionem, tram sententiae PLpiniani, tum ne scripti imi era- Ori arri , Ut plantias mox fiet. III. Novissime tandem Cornelius van Bynhermo ehias b) fiammo stridio conatae Triboniani caussami tueri , ne dicatur, in Papinianiam manus iniecisseia Quantum vero ad legiam interprotationem pliara tentavit, dum nec abhorret a Variis aliorum opinionibus : ita lameniat nil certi statuat , satis habens ,. Tribonianum suam ae crimine salsi Vindicasse. At arae hae sunt praecipuae interpretum sententiae, in qraas celeti iverrant. VIII. Inter lot opinionum dissidiae harad veremias sa est summi Crii .icii rem omnem ita componere, rat in illarum legum interpretatione constanteΠ quoque ren Ba mus eum codie illoriam doctrinam , qtram veluti e radice sua hac lenias extraximus. Quod Di reeitias fiet, prim iam est , Papiniani sententium intueri, rati prostat ire pandectarum libris, ne aliter videremiae di vinationis po- ii iis , qaam iuris artem profiteri; deinde ad Tribonianum una cum imperatorum rescripto ab eo relato accedere. Ut ergo a Papiniano exordiamur: Ante tabtilis testamenti, inquit, codicilli facti non alitor Dalent, quam si testamento, QUOI postea facitim est, uel codicillis couis firmentυr , aiat Voluntas coriam quocumque indicio retineatur. Hac qia idem sententia Cous altus nee de relictiae per verba directa , nec precativa nominatim agit ; sed generaliter loquitur de codicillis anterioribus testamen-

, Idem quoque sentit Giphanius, inst. l. a. tit. usu.

125쪽

O: .nimirum quo pacto constare Pos ini; et quoniam nolum est, utrumque relicti gcnus in illis admitti, eredendum est , Papinianum utrumque una compreliendisse; nam dum proponit doctrinam, qua liuiosmodi eodicilli regantur, necessario complecti de bourni, ita si relicta per verba directa , tum per precativa sitio aliter rem imperfecte attigisse dicamus, quad de Papiuiano praesertim ne si spicari quidum licet. Atque quoad reIicta verbis directis , iam demon Stravimias idem ius commune fuisse, tuin posterioribui , tum anterioribu testamento; ideo irae recte Papinia iacis primo loco ait ,

codicillos iactos arile tes lamentum nou alitur valere , qtiam si testamento, quod postea faetum est, confirmentur. Sed orget laic Bynkers hookius, quid est, quod vel testamento confirmari debere ait, vel aliis codicillis ζAn legata valerent , si codicilli confirmarentur quidem non testamento , sed aliis codicillis , ut semet Cui aut plaeuit a 3 Respondeo, certissimi iuris esse, ut leg era non aliter valerent, nisi eo dic illi essent tus tamento coufirmati, non item ullis codicillis. Etenim, ut latici supra ostendimus, ideo quoad relicta per vel ba directa podicilli confirmari debuerant Icstamento, quod i quia in ex legis rigore non liceret praetur quam in solemni bia. tabulis uti verbis civilibus, iurisconsulti, ut legem fraudarent, adhibuero ut quidem eorum confirmationem iii testamento , quia noe paclo perinctionem saltem iuris seripla in codicillis videri poterant, ac si scripta essent in ipso testamento. Ilon autem dici nequit de confirmatione iacta in aliis codipillis, quod idem est, ae iaalia non solemni scriptura ; ideoque eodem iuris principio , qoo legata consi bant in constematis testamen to, in otilia prorsus fiebant in confirmatis in aliis codicillis; ridiculum enim esset, voluntatem non solemnem ex altera simili capere eam vim , quae uti non

a) Cit. lib. 7. responsorum Papiniani ad cit. l. b de

126쪽

neret ad relicta per verba directa ; ex imperatori bris v ro quod spectaret fideicommissa λ Nonne resert rescriptum ad fideicommissa dumtaxat λ At enim , cur non exposuit integram Papiniani sententiam , qua simul comprehendi videtur Dirumque relicti genus 3 Respondeo,

novum non esse Triboniano, utrinque carpere iuris seu-tcntias , praesertim in institutionibus. Fortasse credidit , apertiora esse rescripti verba , quibus expressa habet tirmentio de fideicommissis in codicillis anterioribus relictis ; ideoque ex Papiniano proferre existimavit icis hiatusmodi codicillorum qi oad legata, ex imperaturibus quoad fideicommissa; nolim enim vel ita immemorem Tribonianum Deere , rat non animadverterit reliqIam partem sententiae Papiniani ; vel ita stupidum, Ut prorsus non intellexerit , quo ea pertinere I ; vel denique mendacem , ut in institutionibus c Iare voluerit , quod iupandectis retuIerat. Quod si dicas , Tribocilanum intellia gere de altera Papiniani sententia diversa ab illa , quae

Prostat, nee eom excusabis. qn in maiori reprehensioni stibiicias. Etenim quid carissas erat, Ut Papinianum proferret aliter , qriam in pandectis apparot 3 Ceterum ut ut sentias. de Triboniani consilio , apertissimum quidem est , rescriptum de fideicommissis tantum loqui ;Papinianum vero generaliter complexum quod cum liae relicti genus in codicillis anterioribus ; etsi nec de fideicommissis , neu de legatis nominatim loquatur. XI. Sed accedamus tandem ad rescripti interpretationem , ut videamus , Utrum consentiat , an discrepet a Papiniani sententia. Decreverunt quidem imperatores , fideicommissum deberi, si appareat, testatorem non recessisse a voluntate in codicillis antea declarata. Nam

. quam cum Fabro vel Theophilo admiserim , perinde accipi illud si apparet non rece isse , ac nisi amaret recessisse , ut antea monui ; hoc enim esset detorquere verborum intelligentiam ab illo ordine , quo pro stant. Deinde rectius egerimus , si Papinianum magis

cum rescripto componamus; praeserti tri quum nulla caussa sit , quare inter se se opponantur. Ac sane quod

127쪽

Papinianus tradidit amen audia, aut ι oluntas eorum quo' cumque indicio retineatur, imparatores rescripserant negando : si apparet eum , qui postea testamentum fecit,

a Noluntate , quam codicillis e resserat , NOX RECESSISSE; quod idem est , ac si dixissenti si ali trio remeenti voluntatis indicio ostendatur, sive probotiar , Per testamentum postea seqt ut iam testatorem nolnisse recedere a priori voluntate. Enim vero si rem picuius consideraveris, quid porro opus erat imperatorum decreto, si satis esset, codicillos non esse revoc tos, Ut recte peti posset fideicommissum p Nonne id commune est otiam

eodicillis posterioribus p Quis ignorat , quem pluribus

codicillis decedore posse, dummodo in novissimo alianteriori non recedat λ Quid ergo praecipui imperatores statuissent, si satis haberent , voluntato in non esse P uocatam Z Plane Papinianus ipse postquam dixerat, rutineri quidem debere voluntatem quocumque animi iudicio , statim addite Sed non servabuntur ea, de quibus Miter defunctus novissime iudicavit; nam perspicuum est , posteriora prioribus derogare; quod saue commune esse debet omnibus codicillis tum anterioribus , tum Posterioribus testamento. Sed inquies , quid prohibet , ut imperatores discedere existimarint a Papiniani sententia , unamqNe prorsus caussam secissent codicillorum factorum, tum ante , tum post testamentum Z Hoc quidem tum tandem crediderim , quum vel iuris ratio non resisteret, vel id posset tolligi ex rescripti verbis , uti prostant, non ut Faber interpretatur. Di versa quippe est caussa codicillorum , quos ante lesta mentum quis consecerit , ab illis qui testamentum sequuntur; nam qui prius per codicillos, tamquam intestatus se gerens , postea sa translatat ad testati caussam , incertum est, utrum codicillos respuere , an retinere voluerit una cum testamento; ideoque quum agatur de voluntatis quaestione , necesse est, illam recenti iudicio comprobari, sive signo expresSO , SiVe ta ito. Disitigod by Corale

128쪽

XII. Explorata Papiniani monte de codicillis anterioribtis iustamento, eaque in consonantiam addiacta clam

rescripto imperatorum , facile percipitia Us , quemadmodum una retinuimus eamdem codicillorum doctrinam, sibique consentaneam , quam hactenus ex iure Pandectarum expressimus ; adeo ut quicquid iuris peculiare in tercesserit inter varios codicillorum modos ad testamentum pertinentes , conspirare quodammodo in Unum toris principium videatur. QDippe si legata in illis scri herentur ,

aeque semper veteres exigebant illoroni confirmationem in testamento factam , sive ante , sive post testamentum

fierent ; quum nisi adesset iuris fictio , quae confirmationis ope habebatiae , haud constare poterant relicta verbis directis in tabolis non solemnibus , ut alias vidimus. Unica ergo di Irerentia inter posteriores , ac anteriores testamento, cadere potuit quoad relicta per verba precativa , in quibus confirmatio non cxigebat Dr. In his quidem vel testator confirmatione quoque utebatUr intestamento postea sequiato ; tumque licet haec Sta pervacanea eSset qUantiam ad vim relictorum , quum in fidei commissis codicilli non egerent confirmatione, utilis tamen fieret ad commonstrandam retentam voluntatem; sin deerat , recte Papinianus putavit , aliquod saltem voluntatis indicium adesse debere , vel in testamento posteriori, vel in quavis novissima scriptora, Ut retentae voluntalis probatio omnino constaret , uti et imperatoribus quoque placuit. Itaque quoad relicta per sdeicommissum distabant quidem anteriores a posterioribus ; in illis enim intercedere debuerat probatio retentae voluntatis , sive haec fieret expressa confirmatione, sive quovis tacito voluntatis indicio ; in his non item , utpote quibus locum non habet quaestio voluntatis. XIII. Haec hactenus de iuro codicillorum sub Augusto Prim Una recepto, ac deinde magistratuum iurisdictione, larique disputatione aucto , qDantum ex iurisconsultorum seriptis , quae supersunt , depromere licuit. Proximum est , Ut novo imperatorum iuri accedamus. Tom. V. 17 Disitigod by Corale

129쪽

De novo iure codicillorum a Costantini Magni aetate ad Iustinianum

I. uod codicillorum ius Augusti aevo, moribus primum inductum, tum auctum praesertim disputationesori ; ac demum iurisconsultorum opera ad certam iuris

normam revocatum adoptavit romana iii disprudentia subprimis imperatorihus; sartum tectum diu illud servavit ad Constantini Usque tempora , quando paullatim immutationibus subesse coepit. Et quidem , quantum ex iuris historia coniicere licet , ius romanum , ac Praeci Pue quod spectat suprema voluntatis iudicia , sive adtestamenta proprie , sive ad codicillos reserebatur , per

spicuUm est , saltem quoad sUmma rerUm capita CO flantissime omnino fletisse ab Augusto ad Constantinum ;ex quo deinceps res testamentaria novam quodammodo speciem recipere visa est , non parum a veteri observatione diversam. Atque quum hac potissimum aetate,sUbacta Veteri superstitione , vera dominaretne Christi religio , naturaliter quoque coepit res profana immutari; ut ex tot superstitiosis iuris subtilitatibus , atque lar mulis , qUibus praesertim res testamentaria obvolvebatur , sensim transduceretur ad primoevam nato Pae simplicitatem , nudumque magis veritatis aspectum. Huic necessit plenior tum temporis imperatorum potestas in

novis legibus , sive constitutionibus edicendis , qUibus, posthabitis quodammodo veterum institutis , nova in dies prodiit iurisprudentia , sed diverso modo , quo fieri consueverat sub primis imperatoribus. Tum enim si quid

immutari vellet ex veteri lege , novaque introduci, vel hoc expresse fiebat, rogatis nempe senatusconsoliis , Vel novis vocabulorum , aut sormnlarum involucris iuris consultorum studio artificiose inventis , declinaretur quidem a veteri observatione , licet abrogari ea non vide-Disitigod by Corale

130쪽

batur aperto iure: ita ut et ius vel ras rana retinerent , et novum inducerent, ad novos mores comparatum sa),

ut hactenus lactum vidimus in codicillis, ac fideicommissis b . At postquam lesum ferendarum potesty

Omnino in principes transferri coepit , quemadmodum cessavit fraudulenta iuris immutatio, ita novis imperatorum constitutionibus conciderunt potissimum tot nominum, ae formularum arcana; iurisque proinde doctrina

versa est in simpliciorem caussam.

II. Atque quod ad rem nostram attinet , Palam est , sub Diocletiano, qui imperium deposuit duobus circiter annis ante Constantinum , adhuc obtinuisse comperimus idem codicillorum iras , quod apparet ex scriptis vel rum iurisconsultorum.; varia cnim huius imperatoris rescripta de codicillis habita illorum sententiis omni nurespondent H; ut novuin illorum ius repetendum omnino videatur a Constantino ad Iustinianum , ut infra latius patebit. Quicquid autem iure novo immutatiam deprehenditur, ad duo tantum capita referri potesti:

unum , quod respicit rectam codicillorum consorinatio nem , sive actus solemnitatem: alterum varios illorum modos ; quod tamen per consequentiam inductum est ex exaequutione sacta legatorum, ac fideicommissorum; a Tacitus annal. I. cap. 5. . . b) Fide Hei nec. antiquit. pom. ad inst. lib. I. tit. I. S. 8. s. lit. X.

- o Fide l. έ. C. de codicillis, qua fit mentio de codicillis ab intestato consectis per precativa verba. Item I. s. eodem , quae loquitur de codicillis testamento confirmatis , sive ante, sius post testamentum factis. L. S. C. Hermogeniano, qua habet ut , non posse, nec dari. nec adimi legata, nisi codicillis testamento confirmatis. Domum l. aa. C. de fideicommissis , ex qua apparet . codicillos considerari tamquam non solemnes, licet testes, adhiberentur probationis caussa. Quam quidem doetrinam protulimus etiam ex veterum sententiis. m. V. a st Diuiti by Corale