장음표시 사용
31쪽
Q1. 3. V im diuisio dentonstrationis, in qua, de propter quid sit adaequa
. Quaenam sit liaec diuisio, de virupropter solam demostrationem propterquid producatur habitus scicntiae, 6δε. DispvT. xix. De scientia, est ictis deman Dationis, si9. Qu. i. Quid sit scientia: & in quo ratio propria substernationis consistat,
ibidem. Qii. a. An, & quomodo cum subalternatione expiscata,stet subalteritatam verξ eilia scientiam, i 26. Qu. 3. An scientia subaltcrnata si vere scientia, in eo qui non habet subal
Q Quana viaitatem Iaabeat unaquae que scientia , de unde illa sit deiu
f.2.Nonnulla ad quaestionis solutionem necessa ia praeuntiuntiar, 6-2. f. s. Statuitur vera sentca Ria , de quaestio resoluitur, 647. s. occurritur quibusdam obiectionibus, quae fieri possunt contra propositas conclusiones, re argumen is supra adductis satisfit, 6 '.
Qu. s. Qimmodo applicanda stilochri ita tradita sngulis scitntijs in speciali, 61 f. i. De sacra Theologia, ibid. F. 2. De prima Philosophia, scii Met physica, ibidem. 6. s. De Mathematicis extremis, scilicet Arithmetica,& Geometri 6sq. f. De Philosophia naturali,s. De Musica, Perspectiva, Astrolo gia,&alsis scienti jsmedijs, ,16. g. vltimus. De Logica, 6 DisPvT. xx. atri habilibu intellia-
n. i. Vtrum habitus principiorum s distinctus ab intellectu, & in quo consistat, ibidem. Q f. 2. An habitus principiorum sit a natura inditus, vel quomodo fiat in
Qu. 3. id sit opinio; &solertia, de iiν quo distinguantur a scientia, 667. Q dc eodem obiecto possint cile simul scientia, & opinio, 672. s. i. An actus Dientiae,& opinionis posi sint esse sinatil, 673. s. i. An habitus ii in scientiae. &opimos nis possim eisosmul, 676.
q. 3. Pundamentis oppositae suntcnt. I respondetur, 679. f. . Expenditur vltimum argumentarim de raptu Di Pauli; simulque cxplica tur cviid de fide, Ec scientia dicendum iit, 68I. Notationes in libros Topicoram dini stotelis, cs A. taliano in ιἷros Elinc orum , 537
32쪽
Libris deprompta, in ad formam
losophus Plato: cuius in a ccndo tanta facundia fuit, tanta in intelligcndo Vis , Ut eum Cicero, & intel-
. ligetidi,& dicendi grauissimum Auctorem fuisse dixerit: illud adjiciens: si Iupiter humana lingua loqui voluisset, non alia,qutin Platonis lingua suisse im
quuturum: Inter alia documenta ad re-
& stumaosὸ insti tuendos homines in Dei, S vcritatis cognitione, quae rescripsit Dionysio Siciliae Tyranno, &expendit Marsilius Fuinus in argumento secundae cius epistolae, illud praecipuum esse duxit, ut ad secretiora, &recondita mysteria penetranda, addiuinorum scilicet indaginem, non statim introducatur iuuenis, nisi prius quibusidaria disciplinarum gradibus infiniatur. Inuestigatio enim Lui um inqui 3 non rect adia, idest, mn debitu tramisiis disciplinis , matirum omnium 6ὶ eat . Quae quidem summi Philosephi sententia, non set dira in ipsa, qtiae desii sum est sapientia, scilicet Theologia sacra comprobatur, in qua si aliarum diς ciplinarum expers quis ad Dei profunda rimanda accessisset , ed deueniret inquit Fisinus in ut vel Deum negaret, vel de Deo indiguum quid,& quae non simi Dei sciitiret: sed etiam, propor tione seruata , in unaquaque disciplina , & praecipue in nostra Dialectica
commendatur. Equum enim est, ut ante quam ad prosundiores cuiuslibet scientiae veritates Tyrones introdu-- cantur, leuiora aliqua, & faciliora addiscant, quibus ad alia occultiora, de asensibus remotiora, via facilis, de experdita praeparetur.
33쪽
Hac de causa, cum ex una parte Dialectica sit dissicillim , librique,quos de ea conscripsit Aristot. non nisi peritis
pateant: ex alia verb parte oporteat ipsam ante omnes alias scientias comparare, ut tradit D. Th. Op. 7o.q. I. u. i. ad 3. Idcb optimo consilio, communique Dialecticorum consuetudine institutum est , ut ante msam Dialecticam Isagoge aliqua , seu introductio praemittatur, in qua faciliora qu dam praecepta . sed summe necellaria proponantur, simulque tradatur rudis aliqua notitia vocum, seu terminorum,
quibus in scientijs pertractandis frequenter utimur: quae licet in ipsa Logica, utpote ad illam spectantia doceri possent, sicut in alijs scientiis tradunt; ea, quae ad ipsas pertinent: speciali tamen ratione ex Dialectica oportuit breuem quandam summam abstrahere:
quia sicut ad alias disciplinas, sic etiam ad se ipsun persectὰ acquirendam Logica in quodammodb necessaria , ut
explicamus instὶ disp. I. prooemiali: ac proinde valde rationi consentaneum suit, ex his, quae ad Dialecticam pertinent, aliqua seligere, quae ipsi per m dum intrψductionis pr itterentur. DE NOMINE, ET AUCTOR hui- tractatu .
QVi omnia , quae in his instituti
nibus continentur , depromuntur ex ipsa Dialectica; ideli frequentius summae, seu siminutae, id est, breues
summae nuncupantur , aut etiam , Vt
Villat pandus inscripsit, summae summularum: propterea quod flammulas ipsas, suo tempore longiores, ad breuiorem summam redegit. Ab alijs etiatrachatus iste appellatur ysagoge , seu introductio ad Logicam : quia viam Praeparat ad ipsam addiscendam. inuis autem neuter titulus sit
undequaque proprius: qui a s rigorem
spectemus , non dicitiar semina, nisi quae breuiori modo omnia continet, neque propriἡ dicitur introductio, nisi quae est extra rem,cuius est introductio,
uorum neutrum cernitur in hoc Cra-m,cum neque contineat omnia, quet traduntur in Logica, neque vere sit extra eam, Ut diximus : utroque tamen
modo conuenienter inscribitur: quia quamuis non omnia, quae ad Logicam spectant, plura tamen continet: & licet quae in eo tractantur non sint extra illam ; traduntur tamen per modum introductionis,&viaead ipsam persecta
comparandam. Et idebutraque inscriptione non infrequenter utuntur D choreta Nos verti ut utriusq; desectum, quantum fieri possct vitaremus institutionum titulo, qui proprior est, & ad rem', de qua disputatur, accomm datior , cum Magistro Vincentio
Iustiniano,& alijs grauibus Dialecticis
tractatum istum praenotauimus.
Primus ipsius Auctori qui scilicet
ante omncs alios Logicam Arist.in epitomen , de per modum introductionis redegit, fuit Frater Petrus Hispanus ex insita Praedicatorum familia circa annum Domini irso. ut ex monimentis
Ordinis refert Antonius Sennensis in sua Bibliotheca , quem postea Dialectici omnes imitati sunt, pluresque eorum praedicti Petri opusculum commentarijs lucidissimis exornarunt, ut Fratcr Dominicus Soto , Fr. Petrus Bruxesensis, de alij Magistri ex eadem familia, DE OsIECTO, ET FINE.
Obiectum dicitur illud , circa
quod ars, vel scientia versatur: quare cum praesens tractatus , licet tradatur per modum introductionis; verξ tamen non sit extra Logicam, ut
34쪽
dictum est;neque etiam obiectum eius, potest esse extra obteistum adaequatum Logica . Pertinent autem ad hoc obiectum adaequatum non solum res, sed
etiam voces, quibus illς significantur, ut ostendemus insta disput. i. de idebitactatus iste pr cipue insistit in tradeda
notitia vocum, quae omnino prqrequiritur ad veram rerum cognitionem co-
parandam. fit, ut voces ipse non pertineat ad praesens institutuni secundum qudd in eis attenditur congruitas, vel ornatus sic enim ad Grammaticam,& Rhetoricam spectant:sed prout deseruiunta cernendum verum a false, seu arerdinandas, de dirigendas Cperationes intellectus, ac proinde sub hac ratione voces sunt obiectum, seu materia huius tractatus.
Per quod etiam patet, quis sit finis
eius : u enim de proximo loquamur,
est additum patefacere ad dissicilia, quς in I Nica continentur penetranda i svero sermo si de fine remoto, hic non distinguitur a fine totius Logicae,qui est
dirigere operationes intelleetias, ne errent in cognitione veritatis. Ex quo etiam satis apparet utilitas, de necessitas hanim institutionum. DE PAR ITIONE.
Communior Dialecticorum sententia partitur hunc tractatum iuxta diuisionem operationum intellectus, quibus ipse,&tota Logica deseruit. Et ided sciendum est triplicem esse operationem nostri intellectus. Prima dicitur apprehenso, 3c est actus, quo res simpliciter cognoscimus, absq; eo qubd aliquid affirmemus, vel nesc-mus. Secunda dicitur hidicium , Icu compositio , de diuiso e de est actiis, quo aliquid de aliquo assirmamus, vel negamus. Tertia appellatur ratiocinatio , seu discursus: de est actus, quo unum ex alio colligimui. Qilia ergo
voces, quae stat materia huius tractatus, pr dictis operationibus inscruiunt apprehensioni quidem v cs simpliceniudicio propositiones, quae eisdem vocibus simplicibus fiunt, Se tandem discursui argumcntationes ex talibus propositionibus consectae: ideo trach tum istum tribus libris absiluemus. In primo erit sermo de vocibus simplicibus seu terminis, & eorum proprietatibus. In secum,agemus de propositione, de passionibus eius. Et tandem in tertio, de argumentatione, ciusque speciebus,de proprietatibus disputatio instituetur. C erum: quia ad Acilhδc firmiter
acquirendam cognitionem cuiuscumque obiecti, omnino oportet prMire modum , quo illa sit comparanda icta ero Logica, quae docet gcnera-,dos sciendi in alijs scientiis, addiscitur ante illas, iuxta illud Arist. a. Metaph. cap. vltimo, Amiasilentiam, in modi in tendi quaerere ides priusquam ad singulos huius tractatus libros accedamus, aliqua de m dis sciendi neces larib tradenda sensi quae ut praeambula toti operi prpnitte mus: ne proprium procededi modum,
Per quod facile soluitur quςstio,qua
nonnulli Recentiores in praesenti, non sine teporis dispendio valde implicat tur :an scilicet incipiendum si a terminis, veri modo sciendi. Respondetulenim, qudd licet iuxta methodum tr dedis disciplinis aptiorem,que appellatur methodus copositionis, incipienduesset a terminis: quia sunt partes modi sciendi,& consequenter priores,& smpliciores illo. Hoc tamen veru est iacis. dum se,5 quando aliud no obstat: quia ut in Procentialibus dicemus,quandoq;
utimi methodo arbitraria:propter aliquas speciales causas occurretes. Vnde; quia nos ignorato modo sciedi vix poscscinus aliorum notatiam compararet,
35쪽
quia ipsum est generale instrumentum
ad acquirendam scientiam: ideli oportet aliqua de illo praelibare, methoduinalbitrariam sequentcs. Quos duos procedendi modos, ut quantum fieri possit complectamur, quae de modo sciendi dicenda sunt, ut praeambula praemittimus, postea in primo libro de terminis disputari. Dices: ad prima instrumenta alicuius artis emcienda non praecesserunt alia, sed ad id deseruierunt res aliquae naturales: ergo pari ratione in Logica,& his institutionibus, ad quas pertinet tradere prima,&generalia instrumenta, seu modos sciendi, non debet praesupponi notitia ipsus modi scienci,sed ad hoc sussiciet ipse intellectus qui est
Logica naturalis ; alias dabitur proces
Rcspondetur, qudd argumentum solum probat, ad cognoscendos modos sciendi non elle praestipponenda aliam cognitionem modi sciendi, sed ad id sussicere lumen naturale intellechias:
non tamen probat ad acquirendam notitiam aliorum, quae non sunt modus
sciendi nempE terminorum, propositionum, & similium non esse necessi riam cognitionem modi sciendi. Imbex hoc sumitur essicax argumentum
pro nostra sententia. ae,nsideranti patebit.
PRAEAMBULA DE MODIS SCIENDI.ODVS sciendi est
tiva. In qua definitione, ponitur loco generis : quia in illa conuenit modus sciendi, cum aliis orationibus, quae non sunt modus sciendi,
ut cum Propositione,& similibus. Quid autem sit oratio , describi potest pro
nunc riidi Minerua sic: oratio est, Plures seces con uὸ se habentes, cr disrerse significantes, ut animal rationale : per quas particulas excluditur a ratione
orationis terminus aequi uociis : verbi
gratia, canis,qui licEt diuersi significe
non tamen est plures vocςs. Excluduntur etiam , termini stironimi, ut Ma cus Tullius Cicero: nam lichi sint plures voces, non tameti significant diuersa. lVt autem intelligatur quid sit ignotum manifestare, sciendum est, ignotumei se duplex,aliud incon lexum,ut homo;& aliud complexum, t b c propositio , min. est risibilis. Manifestare
etiam tunc propriE dicimur, quandorem inconfuso,&in tenebris latentem in palam adducimus, & explicamus. Quare modus sciendi erit oratio illa, in qua aliquod ex his ignotis de confusi, in palam adducitur, & explicatur. Et hic est sensus illorum verborum, Oratio
alicuim i isti manifestativa. Huiusnodi autem modus sciendi est triplex, scilicet, definitio, diuisio, de
argumentatio. Cuius partitionis suE- cientia ostenditur ex praeficta diuis ne ignoti. Si enim illud fuerit complexum, manifestatur per argumentati
nem : si vero incomplexum, vel igno ramus essentiam ; & hanc explicat definitio : vel partes eius. &has manis stat diuiso. Ergo sicut nullum aliud datur ignotum, quod manifestetur, ita nullus datur alius modus sciendi, qui manifestet. Sit exemelum in homine, cuius si ignores essentiam, manise .
36쪽
statur per definitionem dicendo :animal ratumile. Si verb ignores partes eius, mani sinantur hac diuisione: Hο- minuata pars est anima, alia eoYM. Et
eadem si ignores propriam pastionem, uuae de illo praedicatur in hac propos, tione, Irama est risibilis, mani sistatur
tionale est risibile. Omnis tima est rationalis: Drgo omnis homo est risibilis. Sed contra definitionein modi sciendi obijcies: quia si modus sciendi est
oratio ignoti manifestativa: ergo qua-do iam fuerit clarE cognita nataira n minis: haec definitio, animal rationale, non erit modus sciendi, si quidem tunc non manifestat ignotum.
Respondetur, qudd licet definitio
actu non manifestet ignotum ei, qui iam clare cognouit naturam definiti: tamen ex natura sta est manifestativa:& hoc sussicit ad rationem modi sciendi: quia verba in definitione non dicunt actum,sed aptitudinem,iuxta vulgare Dialecticorum axioma infra explicandum.
Obijcies secundb contra diuis nem modi sciendi: quia propositio revera est modus sciendi tamen non est difinitio, diuisio, aut argumentatio:
ergo modus sciendi est quadruplex. Probatur maior: quia si ignoranti naturam hominis dicatur: Π.- est an mas , verE manifestatur illi aliquod ignotum et ergo propositio est ignoti manifestati , &ex consequenti mindus sciendi. Hoc argumento aliqui conuieti concedunt propositionem esse modum sciendi, ac proinde ipsum esse qtiati plicem: haec tame solutio salsa est: nam de ea ratione propositionis solum est
enuntiare unum de alio: ad hoc autem ut verξ manifestaret ignotum, deberet
aliqua via ostendere, sic esse, sicut per talem propositionem asseritur: quod tamen non fit per ipsam, sed per argumentationem , ut patet. Et idub res pondetrir, propositionem verξ non manifestare ignotum, sed tantum enuntiare: quia secundum quod est propositio,
non necessarid afferi res notiores, inuo consistit manifestatio modi scieni. d si aliquando in illa contine
tur definitio, aut diuiso,. ut cum dicitur: homo est animal rationale, aut,Hominis alia pars est anima, & alia corpus; tunc quidem propositio manifestat ignotum, non tamcn ratione sui, sed ratione definitionis, aut diuisonis,quae in ea includuntur.
DI FINITIONE.Dlfinitio solet communiter diuidi
in di finitionem, quiά rei, &numinu. Difinitio quid rei est, quae explicat rei iraturam. Di finitio verb nominis est, quae, quid nomen significet, aperit, ut quando fui explicatur per loqui,aut cosmos per inudum,ad quam reaiicitur ethymologia: ut si dicas lapidem dici a lidendo pede. Verὰ enim
per hoc non explicatur natura ipsius nominis, ut res quaedam est. Non latet nos alios aliter eri licuedi finitionem quid nominis , sed non placet eorum expositio: nam definitio quid nominis, ut distinguitur a definiatione quid rei, solum potest esse explicatio significationis nominis, vel reraliud nomen clarius, veller ethyna logiam eius , aut alio consimili modo : si enim nomen verὸ definiatur iuxta regulas benE definiendi per g nus, & 1fferentiam, ut si dicatur iam men, hama, estis e signfatiua ad placiatum natura rationalis, me. talis definitio vere erit quid rei; siquidem nonae, prout sic definitum,vere est res quaedam,&ens habens essentiam, quae possit per definitionem explicari Ex quo tandem
fit solam definitionem rei esse propriti.
37쪽
ue Priambula de modis sciendi.
de simpliciter definitionem, de ex consequeti praedictam diuisionem ad summum cilcanalogam, vi cst ea, quia homo diuiditur in vivum, & pictum. Rclicta ergo definitione quid nominis. Definitio quid rei est ratis explicans naturam rei. In qua definitione, ponitur loco generis; alia veri, loco dis
ferentiae; quia in ratione orationis coibuenit definitio cum alijs modis sciendi,& per explicare es lentiam differt ab illis, ut proportionabiliter diximus indefinitione modi sciciadi. Potest autem dupliciter explicari essentia, nempὰ per partes essentiales, Vel per proprias passiones. Et idet, definitio quid rei est duplex: alia essentixtis, quae scilicet explicat naturam rei, per partes essentialcs : quae si fuerint Metaphysicae, nempe genus, & diffe- reluia, definitio dicitur Metaphysica, & huiusmodi est animal rationale. Si verit, partes fuerint physicae,scilicet materia, de forma, definitio dicitur physica, ut Homo est constans corpore,&anima rationali. Quae dcfinitio dicitur etiam causalis intrins a : quia datur' er causas intrinsecas, scilicet materia- , & formalem. Alia est definitio descriptiua, qu. aescilicet explicat essentiam per proprias passiones, ut animas risibile, ad quam pertinet definitio causalis, quae datur Wr causas extrinsecas cilicet esscientem, de finalem, ut quando dicimus: honio est creatus i Deo ad beatitudinem consequendam.Vt autem hae definitiones causatus sint bonae, debent assigna ri propriae causae definiti: si enim causae sint communes, non poterit definitio conuerti cum suo definito, ut per se patet. Et Lleb praecisξ per causam materialem, scilicet materiam primam, non potest aliquid bene definiri: nec similiter per causam efficientem uniuer-- propter eandem rationem. Vtrum autem praeter definitionem esset tialem,&descriptiuam detur definitio accidentalis, quae scilicet trada
tur, non per propriam passionem; sed
per accidentia communia, difficultas est inter Doctores ; quae tamen non
potest in praesciati commode explicari,
donec examinemus,quae accidentia sint
propriae passiones, quae verb comminia : de quo agendum est in fine prςdiacabilium. Pro nunc tamen certum debet esse definitioncm accidentalem, in cuius genere, & differentia definitum conuenit cum aliis rebus, non posse esse exactam; qua ratione , animal album, non est bona definitio hominis: quia non sol im in animali, sed etiam in albedine conuenit homo cum alijs, quod cst contra rationem differentiae, & b nae definitionis : & in hoc sensu rei hciunt aliqui definitionem accidentinlem , quae quidem merith rei jceretur,s hoc modo explicanda esset talis de
finitio. Caeterum, probatiores Dialectici ex definitionem accidentalem intel- igunt eam, in qua differentia simitur ex aliquibus accidentibus communibus, quae licet separatim sumpta conueniant alijs; tamen simul iuncta soli d finito conueniunt, ut si dicas, essanimal pulchrum, pes, implume, habens
caput e restiam. Haec enim omnia sunt accidentia communia, & separatim sumta conueniunt alijs; iuncta verb seu omini conueniunt. Et in hoc sensi definitio accidentalis verξ est admi tenda, cum seruet leges benE definiendi: ac proinde definitio inc5muni erit triplex, scilicet essentialis, descriptiua, & accidentalis t. nisi hanc velis ad descriptiuum reducere, tuba omnia illa accidentia communia, simul iuncta quodammodo si uri propria definiti.
Hic selent assignari ali iliae regulae bonae definitionis. Prima est, qudd de
38쪽
Tn ambula de modis siciendi. 7
finitio sit clarior suo definito. Vocatur autem desinitum , id cruod explicatur per desinitionem, ut in hac definitione, definitum est homo. Debet ergo definitio es lectarior definito : quia alias non posset ipsum manifestare.
Ex qua conditione insertur secunda , scilicet qubd definitum non debet ingredi definitione. Si enim ingreder tur,idem esset notius; S ignotius: cum esset definitum , & pars definitionis. Tertia est, qudd nec sit superflua;
nec diminuta. Superflua enim potius parit confissionem, quam claritatem, ut si dicas , IIema est animal ratio leinum: diminuta verb non explicat totam essentiam definiti, ut cum dicitur,
Iram. est vivenssensibi Quma , & principalis est, qudddefinitio constet genere, & differentia, vel saltem aliquo supplente vicem generis, &differentiae. Cum enim essentia cuiuslibet rei, quae per definitionem explicatiu habeat Mi quid cum alijs commune, quod appellatur genus, &siquid sibi proprium , & peculiare,
quod dicitiiu differentia , planum fit trumque exprimendum ine in definitione, ut explicari possit tota natura definiti Ex qira conditione insertur vltima, ubd scilicet definitio coueriatur cumefinito,& E contra. Cum enim definitio contineat totam essentiam definiti , consequens est nulli alteri posse
Iuxta quas regulas, duo sunt modi arguendi in definitione. Primus cst, definitione ad definitum affirmatiuε,&&negatiue, S e contra est bona consequentia, ut est animal rationale,ergo homo non est animal rationale, ergo non est homo; de e conua.
Secundus serὰ in idem recidit, quod scilicet quidquid praedicatur de definitione, predicctur de desinito, de E contra. Hoc auicin intelligendum est, depr dicatis realibus, non verbde intentionalibus, seu tu ςdicatis rationis: non enim valet,definitio est modus sciendi: ergo definitum in modus sciendi; nec similiter, animal rationale in oratio: ergo homo est oratio; nec aliae consequentia suntles. Circa modum autem loquendi o
seruandum est, qudd inquirenti quae scista definitio , rcsponderi debet, est essentialis, vel descrietilia, Physica, va Metaphysica, &c. si verb inquiratur qualis si ista definitio, responderi debet, est bona, vel mala : erit quidem bona, si seruet leges assignatas; mala autem,s illas transgrediatur.Nunquam veri, definitio dicenda est vera, vel falsa, cum non sit propositio , cuius est verum, vel falsim significare. Contra definitionem definitionis objicies. Primb, quia idem non potest definiri per se ipsum, alias essct notius,& ignotius, contra secundam regulam: ergo definitio non potest definiri. Pr batur consequentia: quia si definiretur, definiretur per definitionem , & sic idem definiretur per se ipsum. Respondetur rationem definitionis in c5muni
definiri per quandam definitioncm in particulari: Due ut alij dicunt) definitioncm in actu signato definiri per quadam definitioncm in aetii exercito: ac roinde non definitur idem per se ip-umsormaliter loquendo; nam ipsa ratio definitionis in communi, quae est definitio in actu sisnato , non cst des nitio in actu exercito, sed potius definitum, quod explicatur per quandam
definitioncm in actu exercito.
Objicies secundo : quia definitio
definitionis, scilicet , Oratio explicam naturam rei, conuenit diuisioni : ergo est mala. Probatur antecedens : quia
diuisio explicat pulcs rei, sed rarios
39쪽
g Praam 9ula de modis sciendi.
sunt idem quod natura cius: ergo diuusio explicat naturam rei. Respondetur,negando antecedens: ad cuius yrobationem distinguen da est minor: si enim sessis scit partes cile realiter idem, quod natura rei, concCdcnda cst; neganda vero, si sensus scit sor- maliter ei se idem. Vnde quamuis diuisio explicando partes explicet id, quod realiter est ipsa ellcntia,& natura: non tamen explicat illud formaliter, prout est essentia, scut facit definitio , sed solum explicat multiplicitatem in tali essentia existcntem : quod alijs verbis solet dici, scilicet,definitionem explicare essentiam, quasi coim iungendo partes, & componendo totum : diuisionem verb quasi disiungendo. δc diuidendo. Primum indicatur dum dicitur, des nitionem explicareestentiam rei : nam essentia significat per modum totius coniuncti, & vniti. Secundum verb declaratur dicendo: diuisionem explicare multiplicitatem, quia multiplicitas importat disiunctio . nem, & separationem. DE DIVISIONE. DIuisio est oratio explicans multiplicitatem, scutotum insuas partes disribuens: vi hominis alia pars corpus, alia anima rationalis. definitio eodem modo explicatur, ac praecedentes. Solum est addendum, rem, qua diuiditur, appellari diuissem ; partes in Ctias diuiditur, membra diuidentia; &orationem, quae tales tartes explicat, diuisionem. Cum ergo proprium sit diuisionis, diuidere totum in suas partes: iuxta diuersos modos totius,diuersae etiam erunt diuisiones : quare sicut totum est triplex , scilicet potentiale, actuale,& accidentale; ita etiam triplex
est diuisio, alia potentialiλ alia actualis,
Diuisio potentialis, quae etiam ducitur uniueridis, est illa, qua totum diuitur iii partes, quas sub se, de in potet tia continet. Haec autem est duplex: alia generis in species, quando scilicet diauisum, aequaliter,& cssentialiter repseritur in membris diuidentibus: ut cum
animal diuiditur in hominem, & equo. Et partes, seu membra huius diuisionis dicuntur partes subiectivae : ad quam reducitur diuiso generis in disseritias, ut quando animal diuiditur per rati nate , & irrationale non enim haec est diuersa diuisio a praecedente , neque propriὰ genus dicitur diuidi in dine-rcntias, sed per differentias diuidit in species. Alia est diuisio analogi in anal gata, quando scilicet diuisiim principaliter est in viro membro diuidenti, Mininus principaliter in alijs : ut simum respecia animalis, urinae , dc medicinae: ens respectu Dei, & creatur rum, M sic de alijs. In qua diuisone diuisam appellatur analogum s&m bra diuidenti analogata: quorum primum dicitur principale analopatum :quia ratio analogi reperitur in illo simpliciter, 3c ab autE, in alijs verb, secundi ina quid, & per participationem a primo: unde etiam em anauit illud c5mune proloquium : analogum per se sumptum stat pro famosiori signincato: quae late explicandas tin antepraedi
Diuisio actualis est, ma totum di uiditur in partes, ex quibus componitur, sue illae sint phyncae, ut hominis
alia pars anima, alia corpus; sue Metaphylicae, ut hominis alia pars animal, alia rationale: sue integrantes, ut ii minis alia pars caput, aba anus, &c.
Et ided diuisio actualis solet subdiuidi in Physicam, Metaphysicam, de into
Divisio accidentalis est, qua totum
40쪽
accidentale diuiditur in suas partes, que multipliciter. Primo, quando di-uid ut subiectum in accidentia, ut corpus aliud album, aliud nigrum. Secundb, quando E contra diuiditur accidens in subiecta, ut album aliud nix,
aliud papyrus. Quibus Alet addi alia
tertia diuisio,nempe accidentis in accidentia, ut cum dicimus: album aliud Digidum, aliud calidum. Haec tamen diuisio no omnino distinguiturab enumeratis : nam si diuisum iit de essentia membrorum diuidentium, ut contingit in hac: coloratum aliud album, Hud nigmam, talis diuisio reducitur ad
diuisionem generis in species : quia Ierinde est, ac si dicatur, color alius al-edo, & alius nigredo, quae proprie est diuisio generis in species. Styod diuisum non sit de essentia membrorum diuidentium, sed accidentaliter coniun- tur illis, ut cum dicimus: album aliud gidum, aliud calidum, reducitur ad diuisionem subiecti in accidentia: quia tunc album, quod est diuisum, habet rationem subiecti respectu caloris &srigoris, quatenus, non selum supponit pro corpore, quod es subiectum dictorum accidentium, sed etiam exercet talem simpositionem , ut explicamus insta disputatione 4. agentes de variis seneribus praedicationum.
Regulae pro bona diuisione sunt. Prima quod membra diuidentia sint opposita, id est, inter se distincta re, vel
ratione: quia alia non essent partes de ruarum ratione est, se inuicem excluere. Ex quo etiam sequitur, in qualibet diuisione ad minus debere esse duo membra diuidentia, ut dc se constat. secunda re Pla est, quδd membra diuidentia seornam sumpta sint inseri xa dii ise, illudque coniuncta ita adpquent, Vt non excedant. Et utrius meratro est: quia diuisum est totum , &mei ra diuidentia paries, totum au
tem, licet excedat unam partem, non tamen excedit omnes, neque excedit ab eis.
Tertia solet assignari, qudd diuisio
tradatur Per pauca membra diuidentia, ne eorum multitudo obscuritatem, de confusioncm pariat: protio quod diuisiones communiter assignantur per membra contradictoria, exprimendo scilicet membrum principale, &loco aliorum negationem eiusdem principalis, ut cum dicimus: Mnimal aliud ratianale, aliud irrati σου. muens aliud
Vt autem haec conditio sit undequaque recta,intelligenda est,cum grano salis: nam in primis, si omnia membra diuidentia alicuius diuisi, ut omnes species alicuius generis notae fuerim,dein diuisione enumerentur, quamuis
plures sint proculdubio diuiso erit bona: quia licet per accidens ex desecta nostri iti tellecta sorte generet cons sionem, secundum se tamen est inania festativa multiplicitatis diuisi. Caetorum, quia non semper nota sunt omnia
membra diuidentia, vel dato quddsint nota; non tamen sunt necessaria ad pr. positum de quo agitur: ided steque lius silet diuisio tradi per pauca membra, comprehendendo stib aliquo e rum alia, quae sub diuise continentur.
In quo sensi intelligenda est praedicta
Pro qua etiam secundb notandum est, qudd quando diuisio datur per unum brum positiuum, & aliud negatiuum, ut in hac: Animal aliud ratim l aliud irratisnati: tunc membrum negatiuum nempe irrationale, non est
intelligendum purὸ negati uE: sic enim non siniim comicilit brutis, sed etiam plantis, elementis, de alijs, qiue non continentur sub animali : siquidem omnia haecnon sunt rationalia ; ac prin