장음표시 사용
41쪽
inde sunt negatiue laxationalia; quod
tamen est contra secundam regulam, iuxta quam unum membrum diuidens, non potest extendi vitra ditii sum. De bci; crgo membrum negativum alicuius diuisionis sumi priuatita , ut scilicet signiscat carentiam alterius membri positivi intra proprium diuisum, &isto modo irrationale est membrum di. uidens in praedicta diuisione: quia prout se non significat carentiam rationalitatis in quocunque subiecto, sed si
tum intra genus animalis. Tres sunt modi arguendi circa diuisionem. Primus est, a diuiso ad α--nia membra diuidentia, de E contra, valet consequetia, tam assi matiue, quam negati uὰ: ut est mimal, ergo rationale, vel irrationale: est rationes vel irrationale, ergo animal, &c. Secundus: membro diuidenti ad diuisum valet assirmatiuὸ : non tamen
negatiuE. A diuise verb ad quodlibet
membrum diuidens, valet negati urino tamen affrmative ; ut non est Maimal, ergo neque homo. In reliquis exempla
Tertius diuise , cum negatione unius , vel plurium membrorum s cundum qualitatem diuisionis, ad as-mationem alterius membri restantis ne valet: ut est animal, & non rationale, ergo irrationaler est elementum,& non ignis, aer,ves aqua; ergo terra.
Modus autem loquendi in diuisione idem est ac in definicione: nam interroganti, quae sit haec diuisio 3 Respondetur, potentialis, vclactualis, &α si verb inquiratur qualis sit. Respondo
tur, bona, vel mila. non tamen vera,
Vel tas a. Obiicies contra dicta,& primo contra diuisionem diuisionis: quia diuisio nominis, qua stilicet nomen diuiditur in sua innificata, ut nomen canis,quod significat canem marinum, Milest ,& latrabile, est vera diuisio; & tamen
non continetur sub enumeratis : ergo
diuisio diuisionis est insuffciens. Respondetur significationeta in vo cibus esse quoddam accidens rationin ad placitum positum in ipsa entitate reali vocis, ut infra dicemus, & ideo quando vox diuiditur in sta significata, diuisio est subiecti in accidentia, nempe cuiusdam subiecti realis, in quadani
Obijcies secundb contra secundam regulam e quia haee est bona diui :mmisu alia pars animal, alia rationaler& tamen unum membrum diuidens.
nempξ animal est suterius diuiso, de excedit illud, ergo salsa est dicti regula. Respondetur, animal posse sumi d illiciter, scilicet ut est totum potenti e, & ut est pars actualis: primo modo est superius ad hominem,& praedicatur. de illo: sic autem non est membrum dis uidens in illa diuisione: secundo modo est pars actualis hominis, & quid inserius ad illum,& hoc modo, ut est mei brum diuidens in praedicta diuisone. DE RGUMENT TIONE. ARgumentatio est: orati explicansitatisnem -- ex alio: siue ut alij dicunt: oratis, in qua unum ex alia i ferri demtatur. Haec enim in idem recisdunt: ut Petrus ambulat, ergo moti
tur. Ex quo sequitur primo, ad argo mentationem no sussi re, quod unum possit inferri ex alio, sed necesse est, vi explicetur illatio : propter quo i ista
non est argumentatio: Petr- ambulatio' mauetur:quia ibi non explicatur in tum inferri ex ambulatione.
Secundb sequitur , tria re rui in argumentatione. Primum est , id ex quo aliquid insertur: qudds fueritvnisca propositio dicitur antecedens: si v ct suerint duae, prima dicitur maior, de secunda minor. undum est,id Nod
42쪽
insertur ex antecedenti, & dicitur consequens. Tertium est nota illationis, quae dicitur consequentia: quia indicat consequens inserti ex antecedenti, verbi gratia, in hac argumentatione: Omne rationale est risibile: omnis homo est raris-milis; ergo omni homo estoris tu: Duae Primae propositiones se tenent ex parte antecedentis, & appellantur maior, dc minor, tertia verb dicitur consequens: & tandem illa particula Erg. dicitur consequentia illationis : quia designat consequens insurri ex antecedenti. Haec autem nota illationis triplex est: alia einditiam lis, in qua illatio fit media particula, si, ut si homo currit mouetur: alia rationalis, in qua ponitur particula, ergo, vel stitur, ut Petrus cst
rationalis; crgo risibilis: & alia causilis, in qua ponitur particula, quia , vel simili Aut tua humo cst rationalis est admirativus. Alijs etiam modis potest fie-
xi illatio,vt bene notat Soto tracta .summularum, c. Is. Vis dicas: quando Petrus disi utat bene agit: ubi ignis est,calor est,&ci Quia tamen omnes istae illationcs rc luuntur in aliquam extribus assignatis, ut consideranti patebit: ideo
has tantlim enumerant communiter
Dialectici: imb quia sere omnes ill tiones pollunt resolui, & exerceri per illationem rationalem , ideb ipsa ta equentius in argumentis utimur. Cum ergo triplex sit nota illationis, ut vidi mus, triplex alam crit argumentatio,' scilicet conditionalis, causalis, & rati natis. Relim autum conditionali, &causali, quarum non ita frequens vias est in disputationibus. Argumentatio rationalis est quadruplex, scilicet syllogi sinus, Othim ema inductio, de exemplum. Syllogii
mus in argumentatio constans trisus propositionibus maiori, scilicet mi- , Dori, cic consequentia. Enthymema est argumentatio constans duabus, nempe antecedenti, & consequenti. Inductio est argumentatio, in qua ex Pliaribus singularibus insertur si quod uniuersiale, ut hic ignis calefacit, & hie ignis calefacit, & sic de singulis; ergo
omnis ignis chelacit. Tandem exemplum est argumentatio, in qua ex aliquo singulari aliud singulare simile colligimus: ut Deus pepercit Niniuitis, poenitentia agentibus: ergo tibi etiam parcet, si poenitentiam cgeris. Solet etiam diuidi argumematio in materialem , & formalem. Quid autem utraque sit, commodius explicabimus
libro certio, sicut citam an omnes qua tuor argumentationes cnumeratae sint
verae species argumentationis, & in tuo propria uniuscuiuique ratio coimistat.
De modo seruando inter disputantes multa dicenda sint in voce: quia tamen eorum obliuione plures in disputando emergilat abusus, aliqua oportet scripto praenotare cum Magistro Soto, Toleto, Villat pando, & aliis, ut a pro prio modo arguendi, & respondendi, nec minimum dcstcctatur.Sit ergo prima regula tam pro arguente, quam pro respondente , ne finem disputationis, qui est veritatis inquisitio peruertant,& idcb cauenda est protervia,quod clare salsum est defendendo, v et quod manifeste est verum pertinaciter negando. Poterit tamen exercitii gratia verum aliquado impugnari,& Lusum aliquando defendi.
Secunda regula pro arguente est, ut breuiter, & perspicue proponat argumentum, neque extra formam aliquitaloquatur, sed sinat respondentem suas partes agere. Ita innacia, in probationibus se debet gerere, ut propositio a respondente negata si consequena argu
menti succedentis: alia, nisil se fecisse putet: ad quod .lcbec optimἡ nolle -
43쪽
tem inueniendi mediui de qua in sine huius tractatus disseremus. Tertia tandem regula pro respon deme sit, qudd argumentum a contrario propositum ipse integrum resia
mat, ut respondens cum arguente coimuelitat, posteaque iterum repetaturma
sor, & ii fuerit salsa nesetur, si vera, concedatur, si ambigua,distinguatur: si verb fuerit argumento indifferens, itavi ad illud non intersit, an sit vera, vel falsa ; dicatur transeat major. Post haec verb repetetur minor, & ibi fiat si ficiendum est sicut dictum est de maiori:
quacumque tamen negata, ibi celsabit responsio. Si autem minor concedatur repetetur consequens, quod nec concedi, nec negari potest, sed tantum di-
stingui: de secundum virum , aut alte rum sensum eius concedetur, vel negabitur consequentia. Itaque antecedcia seu maior, &m nor possunt conced negari, diistingui, vel transre: consoquens neque concedi, neque negari, sed solum distingui: consequentia ve-rd nunquam potest distingui: sed taniam concedi, aut negari. Qui tamen concessa maiori, &mmori negat eo sequentiam , tenetur ostendere desectum argumenti alias conuictiis censendus α Non autem licet respondenti cum c5cedit, aut negat aliquam
propositionem, amplius loqui, si verbdistinxerit licebit membra distinctio nis breuiter explicari.
scilicet terminis,s eorum proprietatibus.
EXPLICATIS generalibus,& necessirijs instrumentis sciendi, iani
facile poterit aliorum notitia comparari: & ideo in hoc primo libro iuxta methodum supra praescriptam, agendum est de vocibus simplicibus, seu terminis; pro quo sit.
CAPUT PRIMUM. D significatisiu, seu ratisne M VI A Significatio est,
id ratione cuius Vo- ces, aut scripturae dicuntur termini , sub qua proinde consideratione pertinent ad institutum Dialecticum : operepretium cst antequam de ipsis terminis
gamus, breuiter exponere quid sit si-ificare, seu esse signum, & quot mo
Significare ergo est : PMeraitiae estiuae aliud a se repraesentare, atque
ita signum erit illud , foed prater sei
gnitionem alierius cognitionem inducite
sive ut definit D. August. 2. de Din. Christiana c. i. Signum e 3, qu a pro steriem , 'mim ingerit sensi aliud aliquid facis in Ognitionem venire : sicut vestigio viso transisse animal, cuius vestigium est cogitamus,& sumin est signum ignis: quia sumo vise , statim ducimur in cognitionein ignis etiam
44쪽
occulti. Qiis fit ut cuilibet signo respondeat duplex cognitio, quae ibi et appellari notitia. Prima est ipsius signi, qua scilicet , signum cognoscitur , Ut cognitio sumi. Secunda est, qua cognoicitur res illa cuius est signum, ut cognitio ignis. Solet autem diuidi signum in sor- male, &instrumentale. Appellatur signum formale, quod se ipso, &absque raruia sui cognitione aliquid reprae-entat, cuiusnaodi sint a s intellectus , quos non prius cognoscimus, qu uri per eos res ipsas cognoscamus,
sed ipsi per se sitiat expressae quaedam
similitumnes rerum.' Mum vero instrumentale est illud, quod praeseposita cognitione sui, aliquid aliud reprcsentat, ut Imago depicta Christi Domini est signum instrumentale: quia prilis ipsa cognoscitur, posteaque res repraesentata per illam: huiusmodi signum est, quod supra definiuimus cum Augustino, quodque tarie, &simpliciter dicitur signum, quo agimus in praesenti: nam hoc modo voces dicuntur signa, ut deseparet.
Hoc ergo signum instrumentale est duplex , aliud naturale, & aliud voluntarium , seu ad placitum. Signum naturale est, quod ex sua intrinseca ratione, seclusa hominum voluntate aliquid aliud reproentat, quomodo sumus est signum ignis,& omnis escctus suae causae. Signit ad placitum est, quod ex hominum institutione aliud reprς- sentat, quomodo sonitus cymbali est signum lectionis, & omnesvoces, reruquas significant. Nam qubd haec vox, mmo , significaret naturam humanam ex hominum voluntaria impositione processit. Talis autem impositio fieri debet auctoritate publica, ut patet: &est duelex , alia propria, cum scilicet yox turpatur iuxta propriam signis
cationem, quomodo vox, timet,significat hominem,&vox,leo, iconem: Alia impropria, cum scilicet vox significat per mctaphoram, &translationem, ut qu.ando, agmu, significat Christum, MNera, hominem cludelem. Ad haec a tem signa reducitur sgnum, qubd appellatur ex consiletudine. Si enim con-siuetudo si detur in natura, est signum naturale: si verb sundetur in voluntate
humana, est signiun ad placitum. Dices, imago Caesaris non significatillum naturaliter, neque ad placitum, ergo insuffciens est praedicta diuisio. Probatur antecedens quoad primam partem: quia imago non a natura, sed ab arte habet ut significet: quoad secundam verb: quia si imago Caesaris
sit vera eius cssigies non pendet ex hominum voluntate, quod Caesarem repraesentet, ergo, &c. Resp. imaginem Caesaris esse sgnu naturale illius, quia quamuis praecesserit ars, qua suit depicta, facta tamen imagine, iam fgnificat ex naturali similitudine, & non ex hominum impositione. Sed contra, quia idem dicedum erit de vocibus, nimirum qiadlicet significent ex impositione; ea tamen fusta, naturaliter lignificabulit. Respondetur negando sequelam: cum enim imago sit naturalis similitudo; manente ii unon potest aliam rem reprasiatare, aut proprium protodrum non exprimere:at verb vox eadem manens potcst significationem amittere, vel mutare,& ideo non cst simile. Ex dictis insertur voces non pertinere ad institutum dialecticum sectu dum suam realem entitatem, inquar tum scilicet sunt quidam soni in aere causati; sed secundum quod impositae sunt ad significandas res, & ut medijs. ipsis proprios conceptus explicamus. Vnde entitas realis vocum se habet ut materia, significatio velli ut forma,
45쪽
ratione cuius ipsae pertinent ad obieetiani Logicae. Ex quo tandem fit v ces non lignificatiuas, ut btitiridem Dry- , dc similes non pertinere ad pr sensinstitutum.
De essentia termini. ARi τοτεLes primoPriorum definit terminum dicens : Terminum autem eum appeti, in quem refluitur
propesitio, ut praedicatum , id de praedicatur. Ex quibus verbis desumpta est communis definitio scilicet: Terminin est extremum prustionis: sicut enim extrema punctaalicuius lineae dicunturcius termini , quia talis linea non habet vllam sui partem extra illa : sic etiam extrema propositionis , nempE subi ctum, & praedicatum vocantur termini; quia intra illa tota propositio clauditur. Et ideo in definitione adducta extremum ponitur loco generis ; quia in illo conuenit terminus logicus cum extremis lineae, & aliarum rerum: loco velli disterentiae ponitur ly σε sitient . quia per hoc differt ab illis : siquidem ultima puncta sunt cxtrema line. ae: terminus vero logicus est extremum propositionis. Ex hac Arist. definitione orta est dis scultas, quae solet in prociati controuerti: an scilicet voces extra propinstionem sint termini. In qua partem amrmativam defendunt aliqui, conte- dentes voces esse verὰ terminos ex eo priclia, quod habeant aptitudinem ad componendam propositionem,etiamsi actu non componant illam. inorum fundamentum est quia iuxta commune Dialecticorum axioma, verba in de s nitione non dicunt actum , sed apii cudinem: ergo ad hoc, qudd voces sint termini, non est necesse, Hacta finiant
propositionem, sed sufficit posse illamicrminare. Cum autem talem aptit dinem habeant extra propositionem, ut patet, planὰ videtur sequi vere esse terminos extra illam. Confirmatur ex communi modo loquendi: nam voces simplices indifferenter appcllamus terminos, siue sine intra, suὰ extra propositionem : erso utroque modo verE conuenit illis ratio termini. Nihilominus communior,&Vera sententia negat voces extra propositi nem propriE loquendo esse terminos: quae est proculdubio mens Aristoti in pr dictis verbis,& ex eis iacit suadetur. Tum quia voces extra propositi nem nonPossunt vere appellari exu ma, ut ala mili cernitur in puncto res
heimi lineae; in lapide limitari,respectu iundi ; & similibus. Tum etiam: quia
sola illa potentia, seu aptitudo Vocum ad componendam propositionem non susscit, ut ipsa dicatur resilui in illas; si quidem totum non potest re lui,nisi in p. artes, cx quibus actia componitur, ut de se notum est. Ttim prςterea: quia suppositio, ampliatio, & aliae proprie
tates terminorum non conueniunt V
cibus extra propositionem , ut est per se manifestum, de constabit infra: ergo neque etiam ipsa eslentialis ratio termini, a qua illae dimanant. Tum denique quia si voces extra propositione essent termini, iam una , & eadem vox : v. g. simul,& simpliciter esset subi ctum, & pridicatum; si quidem cxtra propostsonem indifferens est, & habet apimidinem ad utrumque. Quod tameesse salsum satis conuincitur , ex eo subicctiim, & pr dicatum sulit verae species termini, ut postea dicemus; ac iroinde idem simul,& simpliciter,essetiit, ditici sis speciebus,clusiacm generis; quod omnino repugnat, ut aliquando
46쪽
ostendemus. Restat ergo voces extra
propositionem , propriὸ loquendo ,
Vt autem hete plenὶ percipiant ur, pareatque in quo deficiat contraria sententi perpendendum est, quid prinprie signi hcent, & in quo differant ii ctria, ox, nomen, termin-. Etenim
x, significat illam entitatem realem seni, qui in ore animalis causatur ex collisionema undam partium eius: &Propterea tonus ponitur in definitione vocis. Nomm autem supra illam. entitatem realem soni addit significatione, quae tali entitati aduenit ex im positi ne humana : & ided nomen definitur ab Arist. qudd si vox significativa ad placitum,&c.ut insta videbimus. Quare otientitasrealis illius soni, si ab ea pr scindamus significationem, dicitur quidem, de est verE vox; non tamen potest appellari nomen : quia nomen
importat utrumque. Terminus v eibvltra entitatem rc
lem vocis, & significationem nominis addit esse extremum, finireque propinsitionem : & ideo haec est optima eius definitio: Terminines nomen extremum v. νηu. Quare entitas realis voςissimul cum significatione, si ab ea praescindatur esse extremum propositionis, seu componere illam; dicitur quidem, α est verE nomen; non tamen potest propriὸ appellari terminus: quia viru-ue est de ratione eius. Ex quo tandem siqui, d sicut in entitate reali vocis sola aptitudo, , quam habet, ut imponatur ad significandum,non susscit ad veram rationem nominis, sed debet actu habere significationem : ita etiam seu aptitulo nominum, ut collocciatur in propositione , non sufficit ad veram rationem termini; sed necesse est, ut
Quamuis autem luc ita sint, sepetamen a nobis confundivitur ista verba; dc ideb voces interdum appellamus
nomina a & nomina terminos. Quae confusio decepit auctores contrariae sententiae; dum ex eo quod voces ex , tra propositionem vere fiat nomina. colligunt debere etiam esse terminos. Per quod patet ad confirmationem sui a menti: quamuis enim in communi usu loquendi sepe has voces confundamus: non tamen ideo colandenda sunt earum significata : quia. ut dicitur secundo Topicorum, Cum pluribus loquendum est , sensicndum vero cum paucioribus. Ad argumentum autem rcspondetur axioma illud procedere, quando ipse actus non est de essentia definiti; tunc enim verba in eius definitione dicunt aptitudinem,& non actum: ut patet in nomine, de cuius essentia, quia non est actu ratiocinari; idco quando definitur per animal rationale, selum. est sensus esse animal aptum ratiocin
xi. Styerbdeessentia definiti sitaliquis
actus, tunc verba in cius definitione, non tantum dicunt aptitudinem, sed etiam actum. Et hoc contingit, vel ob infinitam persectionem; ut in Deo, de cuius essentia est cile actum purissimi ac proinde si posset Mfiniri, verba talis definitionis reuera significarent actum: vel ob summam impersectionem, scutinentibus rationis , ut m is explic mus insta disputatione 1. Et huius ii di sinat, I reminui, nomen, de similia; ut ex dictis patet.
De variis diuisionib- termini. SI vexa sunt, quae capite praecedenti diximus, planum fit terminum prima, & immediata diuitione diui es in subiectum, & pri dicatum: sicut enim in eadem linea tantum sunt duo puncta extrema, ita in una propositione tantu
47쪽
sint duo termini, scilicet proicatum,& sibiectum. Quo fit, ut per talem diuisionem proprie diuidatur terminus, quatenus terminus est: quia sicut ratio
termini, sic cita rationes presicati, &subiecti proprie loquedo non inueniu-tur extra propositione: ac proinde prPdicatum, &subacchum possunt ei lcntialiter definiri sic Praedicatum est termι-nm, dicitur de ali., & subiectum est
terminus, de artis dicitur aliud. Ex quo' tandem fit, praedictam diuisionem esse essentialem, & generis in species: cum
enim terminus essentialiter sit pars propositionis: & pars quatenus pars ciscntialiter diuidatur in materialem, & formalem 1 satis aparet terminum essentialiter diuidi in stibio hum, & praedic
tum: quorum alterum, scilicet subieetiim est pars materialis propositionis, alteriim vera scilicet praedicatum est pars formalis illius. Rursus terminus diuiditur in men- talem, vocalem, & scriptum; sicut tris
plex est propositio, scilicet mentali'
vocalis,& scripta. Terminus mentalis est extremum propositionis mentalis: vocalis est extremum propositionis vincatis: &scriptus prohositionis scriptae. Quae diuisio est accidentis in subiecta: nam facit hunc sensum: ratio termini, vel potest reperiri in actibus intellectus, vel in vocibus, vel in scripturis: quae omnia habent rationem Abiecti respectu formalitatis termini quae est qu9ddam accidens rationis. .muis autem termini, & propositiones si riptae suo etiam modo pertineant ad considerationem dialecticam, sicut vocales: quia scriptum etiam, scut dcv ces stro modo iuuant ad dirigendum intellectum; & propterea communiter enumerentur a Doctoribus in hac dia uisione: tamen quia parum conducunt, non est cur immoremur circa illa. Relicto ergo termino scripto. Terminus mentalis appellatur conceptus metis; diuiditurque in ultimum,& non vltimum; siue ultimatum, Mnon vltimatum. Plior cst, qui habetur
de re significata per vocem. & diciti ultimus: quia ibi sistit intellectus. P sterior vero est, qui habetur de ipsa v ce: & dicitur non vltimus: quia ibi non sistit intellectus, sed transit ad ipsam
rem significa am. Quo fit, ut conceptus vocum iacn significatiuarum possint appellari vitimi : quia non ordinantur ad alios. Diuiditur etiam terminus menta
lis in directum, & rcflexum. Conc piusdirectiis est, qui habetur de re, vel de voce. Reflexus verb est cognitio praecedentis cognitionis, ut cum quis cognoscit, se cognouisse. Dicitur a tem reflexus: quia tunc intellectus si
pra se ipsem flectitur: ad quod requiritur utramque cognitionem esse in e
dem potentia; si enim Paulus cognosicat Petrum cognouisse, cognitio Pauli non est reflexa,sed directa,utde se potet. Haec autem diuisio est subiecti inii accidentia.
Terminus vocalis,de quo pricipue agimus inpr sciati, diuiditur prima diuisione in catcgorematicum, & synca tegorematicum. Categorematiciis idevitet, ac significatiuus, & est ille, qui aliquid per se significat, scii qui in prinpolitione est integrum sibiectum, aut prςdicatum: ut iam leo, &c. Sincat gorematicus, id est, consignificativus
est ille, qui per se separatus non significat aliquid ; iunctus tamen categor malico facit illum aliter significare: Hemnu, - , aliquM, Vterrue, & similes: propter quod dicitur consignificativus. Appcllatur etiam modus subiccti, vel
lyraedicati: quia per se non potcst esse
ubiectum, aut praedicatum, sed tar Uim illa modificare. Quade causa seleestequenter dici, terminum categor maticum
48쪽
. naticum significare aliquid, syncategorcimaticum verb, aliqualiter : pr pter quod etiam iste, comparatur optia me literis consenantibus , quae licet per se non sonent; iunctae tamen vocalibus saciunt illas allicr,ic aliter sonare. Ex quo tandem fit terminum syncatcgorematicum non esse simpliciter terminum , sed tantum seciuidelm quid;& cx consequenti pr dictam diuisi
His solet etiam addi terminus mix- . tu qui scilicet virtualiter includit duas
es quarum altera est terminus cat orematicus, altera verb 6ncatego-rematicus, ut nemo, id cst nullus H mo. De termino autem syncategore
malico , qui solet appellki signum,
sista cap. q. agemus. Deinde,terminus categorematicus
diuiditur in incomplexum, & complexum. Incomplexus est, cuius nulla pars separata significat, ut Homo, leo, Momnes voces simplices. Complexus Vcrb est, cuius partes separatae lignificant iuxta significationem totius, ut Homo albus. Per quod excluditur aratione termini complexi ille, cuius paries separatae aliter lignificant, quam in toto, ut Dominus, Sacerdos, & alijsimiles. Ex quibus incomplexus simpliciter est terminus; complexus, namque cum includat plures voces, & consequenter sit oratio , secundum quid tantum potest esse terminus. Ac proinde haec etiam diuisio est analoga. Rursiis, terminus incomplexus est triplex. Alius uniuocus, qui stilicet significat, plura in aliqtra una ratione omninb conuenientia , ut Homo, &animal. Alius aequivocus, qui scilicet fgnificat plura, nullo modo couenientia secundum quod per nomen significantur,ut canis respectu latrabilis, in
rini, & coelestis, quibus prout sic nihil
est commune prser nomen. Alius anu
logus, qui scilicet significat plura, neque omni tali conuenientia, neque omnino disconuenientia, sed medio modo, nempξ quodammodo inter se similia, ut sanum respectu animalis , urinae,& Medicinae: quia sicut animal dicitur sanum: quia hisci in se sanitatem: ita urina quodammodo dicitur sana: quia indicat sanitatem animalis: & medicina , etiam: quia illam causat. Vbi obseruanda est regula pro anulogis, S aequi uocis, quod scilicet ic minus analogus, si per aliquam particulam determinetur,&rcstringuatur ad unum suorum significatorum , potest fieri uni uocus; ut si cani, qui est terminus aequivocus, addatur latrabilis , fit uni uocus ad omnes canes latrabiles. Similiter si homini, qui in terminus analogus ad viuum, & pictum, addatur vivus, fit terminus vitiuocus, & idem est
De His diuisombin termini vocalis.
SEcundd diuiditur terminus vocalis
in communem, & singularem. Te minus communis est,qui significat plura diuisim: unde terminus collectivus, oua ratione est icrminus collectilius, ut populus, ciuitas, gens: non potest esse terminus communis: quia non significat quemlibet hominem seorsim, & diuisim, sed omnes simul. Diximus: si ratione est terminin est iniu-: quia si po- . pulus consideret , ut abstrahit ab hoc, vel illo populo,verε cst terminus communis & idem est de alijs, in quia disui sim significat hunc , vel illum populum, sicut homo in communi diuisinsignificat hunc , vel illum hominem. Hac tamen ratione populus, & alij similes termini non sunt collectivi, ut de se patet. Sub diuiditur autem terminus com
49쪽
munis in transcendentem, &non trio centicinem: iste est, qui de aliquibus . praedicatur,ut homo, animat: ille verb, qui in omnibus rebus inuenitur,de idebdicitur transcendcias, idest, sit pra omnia ascendcns, decorum ultimas differentias penetrans. Sub quo sed comiti alia cnumerantur, scilicci cns, res, verum, bonum, aliquid, virum. Terminus siligularis est , qui tantum significat unum, ut Pedrus,aut plura coniuncta, ut Granata. Et est quadruplex : scilicet determinatus, nempe qui unum determinatξ significat,ut Petrus. Dcmonstrativus, qui scilicet signo dcmonstrativo assicitur, ut hic homo. Ex suppositione, qui scilicet quavis soli et plura significare, tamen sup- pontione tacta, unum tantum significat. Quomodo, Filim Maria Virginu, significat Christum. Et vagus,qui scit, cet significat unum, sed non determinando, an sit hoc, vel illud, ut quidam
Terti b, diuiditur icrminus vocalis in concretum, & abstractum. Concretus est, qui significat sorium concernerulo sabiectum, ut album , quod significat albedinem in subiccto, & homo, qui sgnificat humanitatem in suinposito. Abstractus cst, qui tantum sisnificat formam, ut albedo, & hum
Quarta, diuisio est in abGlutum, &connotativum. Absolutus idem est, quod apud Grammaticos, nomen substantivum,& est ille, qui significat per modum per se stantis. Connotativus idem valet, ac nomen adiectivum,& est
ille , qui significat per modum alteri
Q lintb, diuiditur in terminum finitum,& infinitum. Terminus infinitus est , qui allicitur negatione infinitante, ut non homo. Finitus verb est,
qui simili negatione caret. Pro quo sciendum est duplicem esse negati
nem : aliam, qu. ae tantum assicit terminum ; & dicitur infinitans: quia reddit terminum infinitum, ut non homo: de aliam,quae assicit copulam, ut lapis non est homo : & dicitur negatio Iacgans, sempei que esticit propo sitionem negatiuam : quia iuxta commune prol quium , negatio laxe est malignantis
naturae, &quidquid post se inuenit destruit, ac eius oppositum reddit. Dices Aristot. I. Periher. cap. 2. exclusille voces infinitas a ratione no- . minis : ergo multo magis demicludia ratione temtini, siquidem omnis terininus vocalis est nomen, ut ni-pra vidimus. Ressendetur,ibi Aristota
tantiim Vpellare nomina, cas vocc ,
quae pollunt deseruire ad pr positi
nem scientificam, quales non sunt termini infiniti, ut patet: nos autem in praesenti loquimur uniuersaliter de quibus cilinquetcrminis, ut cognoscamus, qui eorum apti sint ad propositionem scientificam , qui vero ab illi rejiciantur. Et in hac lata acceptior
voces infinitas vocamus terminos.
Sed contra: quia pari ratione posset assinari, voces non significatilias esse terminos, siquidem vicum lite potest feri ex illis propositio,etiam si non possint deseruire scientijs. Respon. negando sequelam: Dialchicus enim tractat de Vocibus in ordine ad rectam rerum cognitionem : &ideli tantum voces significatiuae earumdem rerum possunt pertintre ad considerationem dialectiacam, a qua proinde meritb rejiciuntur Qvoces nihil significantes. Via se etiam fit ipsas verὸ non esse terminos, nisi se tξ velis eas sic appellare, propter quadam remota,& impersectillimam similitudinem; hoc cuim parum interest. dum asseratur materialiter tantum illasci se terininos,ut ratct, quando dicitur,
50쪽
sexta diuiso est in terminum primae,& secundae intentionis. Terminus
primae intentionis est , qui signi ficatrem secundum id, quod habet a parte
rei, ut homo, α equus. Terminus vero secundae intentionis est, qui significatrem secundum id, quod habet ex consideratione intelleetus, ut genus, species, & similes. His explicatis : restat comparare terminosinter se, &ita , lqquendo de
illis in plurali, sunt in duplici differentia. Alii dicuntur impertinentes: alij
vcrd pertinentes. Impertinentes sunt, quorum unus, neque inscrt alterum, caue rcpugnat illi, ut album,& dulce. Pcrcinencea Vobsunt, quorum unus,
vel inscrt alterum, vi homo, & animal; vel repugnat illi, ut homo,& equus. Primo modo appellantur pertinentes sequela, secundo verb modo dicuntur pertinentes repugnantia. Rursus pertinentes sequela alij sunt conuertibilcs, quorum scilicet unus infert alius , & insertur ab illo, ut homo, & rationale. Alij sunt non conuertibiles , quorum scilicet unus inseri alium, non tamen inscrtur ab illo, ut homo, & animal. Pertinentes repugnantia, alij sunt, qui quamuis sint omnino diuersis tomen non sunt propriὰ oppositi, ut ii
mo, & equus: & ni vulgd appellantur disparati. Alij verδ sunt propriξ oppositi , nempE quia habent inter se aliquam veram oppositionem. Cum autem oppositio sit quadruplex, ut dicemus in postprςdicamentis, inde est huiusmodi terminos esse in quadruplicidisserentia. Alii opponuntur contrari E; ut calor, & frigus. Alii contradictori E, ut homo, & non homo. Alij priuatiuὸ, ut visus,& cςcitas. Et abj resatiu), ut Pater, & filius.
AP quin modum , quo terminusisertitur eitcntiam, habet etiam suas proprietates, quae talem et semiam conscquuntur. Sicut enim ex essentia hominis oriuntur admiratio , risibilitas, & aliae passiones, sic ex eo quδd termini sint voces significatiuae coponei tes propositionem, in quo consistit c rum essentia, oritur, qui id hoc, vel illo modo supponant, amplientur, restringantur, &c. quae consequenter sunt proprietates, seu passiones terminoi u. Q arc cognita iam essentia, dc multiplicitate tcrminorum, restat eoru proprietates inucstigare,quae sunt suppositio, ampliatio, rcstrictio, alienatio, diminutio, & appellatio: sic enim terni,norum tractatus manebit absolutus.
Suppositio ergo, quae primum sisecum obtinet intcr has proprietates: Est positis, seu intermini Deo alicuim, vel vi xlij dicunt, accepti. termiηi pro se, vel .seuosigniscato. Congruentior tamen est prima definitio : nam haec secunda potius accedit Ad diuisionem, cum ibi pro discrentia tonantur membra diuidentia simpositionis , qtiod quantum fieri possit, vitandum est indefinitionibus. Diuiditur autem suppositio in materialcm, & formalcm. Materialis est positio termini loco sui ipsius, ut in hael ropositione,homo est nomen,ly,lunarilipponit pro ipsa voce; non verb pro resignificata:& dicitur materialis : quia
tunc voces non exercet ossicium fgni,
sed materialiter se habciat in propositione. Suppositio se alis est positio
termini loco rei significatae; nam, ut dixit Arist. I. Et cor. cap. I. Cum tun