장음표시 사용
121쪽
' erum omnium consideratione praescientia qua significatione dicere cohsueuimus, Deum opi ma X. esse prudentem . nam: . hoc in loco per prudentiae nomen, nihil a- liud intelligimus, quam vim cognoscen- di, prospiciendi prouidendique eius, quod suturu est quam prouidentiam nominant. . Aliquando hqc eadem vis,attribuitur brutis animantibus, quae quasi imitantur sa
periorem illam Dei prouidentiam 3 quia habenti traducenda vita 't Aristoteles inquit δαύαμνοτρονοηικιώ, quae nihil a-
liud est , quam extrema quaedam rationis nota, a natura insita, qua quid bonum de utile ad vitam transigendam futurum sit, prospiciunt animalia Proprie tamen pra dentem appellamus eum, qui de rebus bonis itilibus quae ad hominem pertinent, societatem humanam conseruant accustodiunt, consuliare ac deliberare potest. . Et prudentiam nihil aliud esse dicimus, quana virtutem estimatricis animae partis, memoria, experientiati industria compa- ratana, bona humana, qu q; ad felicitatem huius vitae adipiscenda pertinet, consideratem, rectaque cum ratione activam, bene constilentem, solerter iudicantem , equiconsulta atque inuenta fuere emenda-
122쪽
tione indigentia, corrigentem ac diiudicantem Virtus nihil aliud est, quam Vniuscuiusque rei nature summa perfectio quia sum ipsum,cuius est virtus, recte affatum reddit, tum ad opus bene obeundum in structum atque paratum efficit quod proprium persectionis esse iudicatur. Sed perfectio, alicuius rei est perfecti O6c absolutio. Erit ergo prudentia persectio, dc perfectio quidem animae animae aut cm , aut totius,aut partis Totius VeIo animae perfectio esse non potest,quia ea,Vt alias a grauissimis autoribus demonstratum fuit, est iustitia Partis ergo pei sectio est. Sed anima nostra, ex Plat. dc Aristotelis sententia,
tres habet partes,quas nunc Vires, nunc po- testates&facultates nominant. Alia enim
ipsius pars est, qua discimus, resque appre- liendi musa diiudicamus , quam π λογ--ον Graeci Vocant ali aestimatricem vertunt.alia vero,in qua ira residet, omninoq; vis quaedam effera, quae dicitur: Latini animoscm appellant. Tertia autem, quae quod valla sitia multiformis, cum vis aio nomine appellari nequeat, ab eo quod in ipso est excellensin vehementissimum,
123쪽
eitur sed quemadmodum tres sunt ani- mae partes ta tres quoque secundum partium numerum virtutes ac perfectiones, re quatiam insuper ipsius totius tanquam' Vnius rei ratione prisci philosephi esse constituerunt quandoquidem arbitrabantur , diuersarum genere rerum, diuersas quoq; persectiones esse oportere. Porro autem niuscuiusque rei perfectio ita utor est Pla- to in libro De repub. duplax est, quemad- modum actio: altera, quae per se dc in sua natura spectatae rei, altera quae ad aliud re-υ lata , competit. Exempli gratia: Hominis alia est litus,&actio dc perfectio, qua homo est absolute: dc alia, qua dominus, aut . seruus, aut filius , aut pater. Quapropter cum animae partes eadem ratione duobus modis concipi possint, aut in sua natura, aut ad alierum relatae, diuersas etiam ex V
trisque persectiones virtutesque gigni ne cesse est. Idcirco veteres philosophi virtutes partiti animae absolute consideratarum absolutas, relararum Vero, χῖ iis nuncupauerunt. PorrbΦιι- relatio harum trium animet partium nihil aliud est,quam imperium quoddam, quo earum adiae in la perare, aliae parere dicuntur. Sed imperium
124쪽
duplex est, alterum heriles δειναι ν, alterum σιλιιώ , id est, ciuile Herile imperiun cst quo anima corpori, ut dominus seruo iis perat, qui totus est ali Hur hoc est, domini. Ciuile est, quo animae pars, quae ratione piaedita est, caeteris inferiorib partibus, irae videsicet docupiditati, ut rex suis subditis, aut pater suis liberis dominatur. Quare omnium harum partium seu viriti,d absolutas με I ας Virtutes persectionesque inueniri constat: alias quidem quae eatenus ipsit conueniant, quatenus per se&in sua natura spccrantur alias vero quatenus ad se mutuo referuntur Plato&Ari.
stoteles iniuersa schola priscorum phi 'losophorum, adiudicauit aestimatrici animae parti, quae in cerebro residet, occognitionis est particeps, per se spectata: intellectum, scientiam, sapientiam, dc bonam opinionem uerae quarum virtutum natura satis antea dixi. Irascibili, quae in corde posita animae pars est, naturalem quandam fortitudinem, cuius proprium sit, se robii sstam desinuictam praestare, confligere . omniaque obstantia profligare, sibique potenter& violenter subiicere, cuiusque finis
Nictoria sit . Tertiae potestati , cupiditatis,
125쪽
inquaria, qtuae in hepate cernitur,vii tutem, a Dirctentia iiTvoluptatum esse pronuntia-
sunt. Et hae quidem perfectιones ab iisdem appeti uitur absoluta. Aliae vero, Vt nuper admonui, oriuntur ex mutua partium habbitudine, qua ad se inuicem sunt assectae. Etenim ipsarum aliae natura sua factae sunt, ει datae homini ad gubernadas compescen dasq; inferiores animae vires aliae semper ad parendum idoneae tertiae nunc ad parendum, nunc imperandum genitae. Natura sua idonea est ad imperandum, Vis rationi Sparticeps, quamvr λογιnta , appellaui: ea enim melior est nobilior caeteris partibus atque idcirco ipsi us persectio prudentia dicitur Subdita tantum vis est concupiscendi potestas: quq cum duplices motus habeat, alteros quidem ratione cor puris in quo consistit, alteros vero eius quae id conseruetur duas etiam habet χικώς Virtutes, alteram λαυςricta , alteram που aκtiis Iraque τοῦ λαυςrκῆ, quae fruitioni praeest, frugalitas c temperantia , quae in moderandis cupiditatibus corporeis voluptatibus cernitur reiciis vero, id est, quaestuosae, illa particulatis iustitia, quae virtus quaedam estis
126쪽
dia inter ωλεονε sis id est, immodicam pecuniae auiditatem Ἀμio, εξί, eidem contrariam, attribuitur. Quanquam dc ter tiam quandam huius pallis virtutem esse arbitretur QM, Volsi ras praei eptor meus iis in libris quos in Cebetis Thebani tabulam nuper admodum eruditos coii scripsit, eamque δαπων S., - seu UM qui hctiis no- minat, cuius persectio sit Iiberalitas, non illa politica virtus sed quae intra animum cernitur. Quapropter si quis exactam ha rum omnium virtutum diuisione cognoscere desiderat is legat quae ab illo grauiter&copiostiis libris simi disputata neq; enim nostri instituti est haec da ligentius, exactius persequi, sed potius quae ab aliis scientifice demonstrata sunt, loco lam θέ-m s subiicere. Porr animos hominis pars, non tantum rationi recta praecipienti obtemperat sed etiam cupidineae facultati imperat obtemperat autem rationi, quia regitur a ratione, quae praescribit illi mo- dum intendendi vel laxandi iram, ne quid immoderatein indecenter agat. Ex qua obedietia nasi itur, σωφροσM,11, id est,iru galitas seu modestia, seu temperantia. Rur
1u regit ac moderatur cupidineam animae, Partem
127쪽
Partem, non illo lane modo quo pruden tia , sed appetitionis quodam genere, se illam vel compescit in ossicio retinet,vel
externam vim propulsat, dc ab iniuria defendit. Quatenus igitur inferiorem pas-tem com pescit, eatenus illi virtus, quae πι- δνωα,id est, sortitudo nominatur, compertit. Sed ne nimium compescendo in iram feratur, altera virtus ipsi adiudicatur, quae nignit s appellatur. Quatenus vero vim externam repellendo, in hostis ulciscen di desiderium iram refraenando fertur, eam. . tenus humanitate regitur cuius virtutis nomen, neque apud Graecos, neque Latinos facile alsud reperitur Ex his iam facile constare arbitror, qua ratione prudentia sit aestimatricis animae partis virtus ato perfectio, quam dixi esse Virtutem χε2κlio,&in habitudine ac relatione positam. Porro autem cum proprium ut saepe dixi aestimatricis animae partis officium ratiocinari, aestimas ac cogitando rerum usus atque Ops Ortunitalc per pedere: profecto prudentiam, quae ipsius perfectio est habitum quoque consultandi seu consultationem esse nccesse est sed cousultatio. i i
128쪽
est quedam inqtii suio, cuius finis est cognitio Sconanis quae cogitatione& ratiocina- 'tione fit cognitio, ex antegressi cui autor est Aristoteles lib: o primo Analyticorum
oritur notitia ' quared prudentiam.&arteria, Sc scientiam, ex praecedenti cog tritione Eaerii oportet. Sed antecedens notitia o niciis, teste Aristot pii mo Metaphysic. exputicularium visorum ac notionum obse uatione, conseruatione, etctioneq; Oritur, quarum propria est, experientia: experimur
enim ea quae obseruauimus e collegimus: quia experientia nihil aliud est, quam, ut quidam eruditi viri definiunt, ἡ οὐ πλεισα - numere, c, eodem modo conspectum est, aut eomprehensio , aut obseruatio memoria ἔnam citra memoriam neque obseruamui, neque colligimus res, retinemus: quia memoria Cut inquit Plato in Philebo, est Rursus eκperientia citra industriam Jfieri nequita neque enim temere sine ratione aut consilio experimur, sed arte qua
iudicio, quam Aristotelea es am
129쪽
vοτητα nuncupati Quare liquid constat.
haec omnia concurrere ad Onstituendamnaturam prudentia , quemadmodum ad caeterorum habituum essentiam, qui in cogitatione versantur. Sunt enim haec tria, memoria inquam, experientia dc industria, veluti concausae, quae essiciunt de gignunt prudentic habitum. Verum enimuero cum prudentia sit consultatio Λ habitus Osui. tationis, necessarium est ut in iisdem versetur experiendo, memoria retinendo, exequendo, quae cadunt in de Iiberationem ae consuliationem. Sed consultatio, ut antea commemoraui, proprie earum rerum est, quae aliter atque aluei euenire sic rive possunt: sunt tamen in nostra potestate, ut fiant, aut non fiant, positae. In nostra potestate sita sunt ea , quorum autore su mus ves uti opinio , cognitio, appetitus, declinatio At de opinione non consultamus, quem ad inodum neque de iis quae ad cognitionem pertinent sed potius illis quae aut appetimus, aut declina musac fugimus. Porro appetimus quae bona sunt,&declinamus contraria mala Prudentia ergo ei it ha bitus consultandi de bono dc malo, hone
so& turpi, utili&inutili: de illo inquam. quod vel ad nos, vel ad alios pertinet,
130쪽
dummodo principium faciendi aut omit, tendi, in nobis positum sit. Quandoquidem nemo de alterius damno aututilitate, quo illud effligiat, hoc consequatur, dubi- tatueaut si id facit, certe ea ratione agere vi detur, quia partem incomni odorum aut commodorum ad se pertinere arbitratur. Etenim solemus interdum & amicorum fortunae gaudere, dicalamitatibus tristari: quia eorum res ad nos pertinere arbitra .mui . Atque hanc quidem esse prudentiael naturam, ex multis ostedi potest argumentis. Principio, excommuni hominum mnium consensu donotitia,quam mentib.
de viro prudente habent impresiam,&pla
cie confirmatam quia prudentem esse a- aunt illum, qui recte de rebus bonis &lis. honestis& inhonestis, utilibus inutilisbusve potest consultare ac deliberare, i e
1umque occasiones&opportunitates,&eis ventus,vi quasi antecessiones perquirere. . Atque idcirco Periclem dc caeteros prude
te esse , qui haec eadem praestant di efficiunt. Qirinimo Sc bruta interdum animantia, quae μου ναυνοκῖκἰώ, id est .vim prouidendi, perspiciendi id quod v-tile noxium,e futurum est, possident,qua- , Ἀam similitudine prudentia appellare con