장음표시 사용
171쪽
tem, utilitatemque necessaria sunt, acq uirat; illa vero labore parta aequisita, recthdispenset. Ad quae ossicia rerum patens Natura utriusque tum animum, tum quP que corpus finxisse formasseque videt unalteri enim corpus durum, robustum, patiens frigoris atque laboris, ad ea quae foris essent obeunda alteri molle, infirmum ac debile, ad ea quae domi agenda, concessit. Animus quoque alterius ita affectus est, ut
domi malit esse: alterius, ut foris Itaque ex his omnibus facile quis intelligere poterit, quaenam sit natura de vis prudentiae familiaris,quae in prima hae, viri nimirum dc uxoris societate , cernitur Altera vero secietas, secunda prudentiae pars in liberis consistit; ex quorum diuersa adparentes habitudine,diversa quoque prudentiae do cumenta Oriuntur: horum enim alia ad pa rentes,alia ad liberos spectant Parentes s- durationemri institutionem liberis caete. raque necessaria vitae praesidia debent: qui spectant in eos solos, neque aliud ullii pose sunt habere profugium Liberi parentib. quorum beneficiis maxime obligati sunt, officium. animique gratitudinem. Nam cui Aristoteles inquit) parentes, Valentes
adhuc aninio: corpore,imbecillos sukla
172쪽
bore atque industria fouere debent, ut mox imbecilli ob senium facti, ac laboribus fracti eadem a filiis expectent. Instituuntur autem liberi totaque insuper familia, tribus potissianum rebus attonibus,legibus, c6suetudinibus& exemplis Rationes enim& cohortationes, consiliari sermones, docent, induntque desiderium, ac iuuentute ad virtute incitant Leges partim metu deterrentes, eos a vitiis coercent ue partim honoribus despraemiis allicientes , inuitant. Consuetudines autem dcstudia &exempla animum formantin accendunt ad ossicium, ad aemulationem rerum honestarum, de qua Hesiodus praeclare loquitur: denisque adactiones omnium virtutum. Quae quidem omnia in honesto,utiliac iusto co uenire decet, aut saltem duobus, ita tamen, ut primum locum occupet honestas, ait rum iustitia , tertium utilitas. Huius ergo societatis praecepta uniuersa, cum pro naturalium facultatum ratione 5 modo, tum pro diuersa ad se mutuo habitudine, traduntur. Vltima ac postrema societas est, quae ad rem pos sessam pertinet , quae quia tantum paret est enim omnino alte, rius, possetiaris nimirum idcirco ex alte
173쪽
prudeli e particula indigens Inanimata e- nim res,ic muta posse lito, quia ratione i mente Vacat itemqι animata, sed quae r - tione caret, brutorumq; est animantium, nullis omnino prudentie' eceptis reguntur; li serui, maximeq; hi qui no laborib. sed curandae famillae destinati sunt quada- tenus eius munere, ut Aristot primo Poli itic.cap. 8. scribit,donantur Vt dominoruni praecepta aussa facilius capessant, ip rumque voluntatibus libentius obtempeH rent. Porrbautem animatae possessionis. ad bruta animantia pertinentis, varia rea periuntur discrimina quaedam enim sunt mansueta, quaedam sera desagrestia, veluti
quae in aquis,aerediterra capiuntur Man sueta tum ad usum, tum ad fructum, tum ad vescendum accommodantur. Vsum, Veadiecturam, equis Venationem,canes; culturam terrae, boues Fructum ea prebent,
quae Iaci lanam Sc pelles ad corpora vestienda, reliquaq; similia suppeditant, ut oves; quorum etiam animalium magna ex parte.victuri cibo utimur. Inanimata quoq; possessio, non est uniformisin simplex sed alia quidem secundum naturam, alia Praeter naturam,alia medium locum obti- vere cuspicatur. Quae pilternaturan est
174쪽
proprie ad acquisitionem nummorum, ε
nummulariam pertinet; quq mercaturam quam μι-ιώυ,c δι pon 3raam , quam κα. ηλι- , fae aerationem, quam Irci r hic merce Iaraum qui arri,Mὰθαρνίαν Aristoteles appellare solitus est, continet. Est autem. maxime praeternaturam quia extenditurio infinitum; pecuniae enim appetitio inii nita res est, nullis conclusa terminis, mini-j meque omnium ad tuendam societatem idonea. Sed enim. possessio illa omnium, optima est, quae naturalibus usibus succur-,rit,& ad comparationem rerum in vita necessariarum, quibus omni societas conti- netur, est idonea: talis autem est ipsa agriculium,illarumque rerum deinde quistus, .
quae ex terra proueniunt, ceu metallorum. .
ut auri de argentifodiendi,&lapidicinae, disylvaec duae; quae quanquam non omni no pr ter naturam sunt,tamen non italu . . maniter si lint atque agriculturi cum i metallis sodiendis, terrae velut parenti, rerum omnium genitrici asserantur manus, eius viscera fodiendo in agricultura
autem fodiatur benignius,quippe cum iusta nee iniuriosa sit huiusmodi fossio, neq; violenta, si mitiabe pia,quorque inh
175쪽
LIBER' UI eniter, neque ab inuitis extorqueatur. Huc accedit, quod natura omnis educatio a matre est: quare di hominib. a terra, qui . terra hominum pecudumque parens &ω ducatrix existat. Adde, quod plurimum prodest, tum ad robur dc vires corporis ita ad fortitudinem animi: quandoquidem dc corpora robustiora facit per tolerantiam laboris,&animos reddit imperterritos firmosque aduersus imminentia atquerim i pendentia belli pericula propter exercitia . perpetua tuendi ac defendedi res proprias. quae viplurimum neq, munitionibus, ne que propugnaculis coercentur, sed omni-hus pericillis, hostiumque irruptionibus.
sunt exposita cum caeterae artes omnes n5
ad viriles labores, sed muliebrem dcenoeminatam sedulitatem sint comparatae. Ια harum ergo rerum curam, prudens pater familias non minimam suae diligentiae, in- dustriae atque prouidentiae vim collocare, iisque adhibere nititur, ut non solum qua iratione haec singulicomparentur comm . de, intelligat, sed etiam quomodo recte c5seruentur, cognoscat denique ut singuli ricte dispensentur, suisque usibus accommodentur studiose prouideat. etenim nutila quaerendi esset utilitas, nisi quaesita quo-
176쪽
rit PRINCIPIOR IURI sque commode conseruarentur, suo loci, suisque temporibus inopportunos familiae
usus, ratione diiudicio expenderentur. PIopterea recte Ouidius inquit Non ninor es iram quam quarereparta tueri:
Casim inest istis.his erit artis opus. Haec de rei familiaris prudentia quam Α, rist citeles tum in libris Oeconomicis, tum in Politicis docheae copiose explicat, dixis
Cognita natura prudentie oeconomi es
ciuitis explicatione aggrediamur ne etesse est; quae, quanquam in maiori tale satur societate,eaq; pei secta,& nullo indisg , quam gustatem appellamus, ex iisdem tamen propemodum plincipiis, iisdemque se te membris costat,quibus domus. Estai leo ipsa quidem, propter varias, ac d luersas partes, varia&multiplex quandoquidem Respub aut legibus; aut recta rerum gerendaru ad ministratione necessario con- 'laruatur Rectaadministratio in deliberan.
177쪽
ptior legatu, altera delestiua, tertia , -- ciali vocetur. Legalis prudentia est, quae legibir est:cuiusofficium in condendiso.ptimis atque utilissimis ciuitati legibus quae tum ad mores ciuium, tum ad vi bis situm accommodatae sint,cernitur haecque ab Aristotele semissiνικῆ appes latur, quonia totius ciuitatis incolumitatem respicies, sola imperat,ac veluti peritissima nauis gube natrix puppi insidens, inanu clauum tener b
quid agendum sit, quidve omittendit, prε scribens vetansque,omnibusq; in serioribus,
artib.&scientiis, quae ad conseruandam so- cietatem Fac pertinent, imperans et enim.
Ut Aristoteles pi moEtllic inquit &quas
scientias artesque in ciuitate esse deceat, stendit: dc quales,4 quousq; numquemque discere oporteat, commonstrat unde non immerito architectonica appellatur, Jc prudentia uniuersAM; quia nihil agit, sed tantum rationem agendi praescribit ut ar- hitectus. Altera vero ciuilis prudentiae pars ab eodem Aristotele particularis ,
i nomine generis πολιι ιη nuncupatur, quae
proprieagit, inq; rer administratione age- darum, ut prior illa in uniuersalib. Versetur et satur inqua in actione reru particulariin
178쪽
1 PRINCIPIOR IURI squia exequitur ea quae a legibus praecipi 'untur. Et propterea hi soli ciuitatem ad ministi a re dicuntur, legislator autem gulas Ic praecepta rectedc iuste vivendi tan tum praescribere. Neque vero ad rem peritinet, q Ndies:islatores quandoque ad Reipub. gubernacula Vocantu mea nanque si suscipiunt, non ut legislatores id faciunt, sed quatenus magistiatus gerunt quia ac cidit legislator age re perinde ac musico, albescere aut architecto quandoque mani bus artem exercere. Est igitur legislatria facultas architectonica,&princeps polit ca vero seu iuilis, ministra&famula eius.
item. Atque haec quidem prudentis pari
magistratus, eorumque qui Rempub ad ministrant. est propria etenim hi agunt proprie, eaque omnia quae leges iubent, e.
xequuntur; unde etiam custoιses legum appellantur. Exequuntur autem praecepta
legum , aut deliberandoin consultando, aut iudicando. Deliberando quide, cum de utilitatibus publicis,ac Reip.commodi talibut tranquillitateque ciuium consurutant Iudicando vero,cum bene& modeste se gerentes honoribus ac praemiis assiciunim modestos auteni legumque contemptoqW, ciuilis socistatis perturbatorcs, P '
179쪽
inflicta coercent. Porro omnis consulta tio, ut Aristot primo Rhetoric tib inquit. de quinque potissianum rebus instituitur; aut enim de quaestu, aut de bello&pace, aut de iustodia civitatis aut de iis quae in-tiehuntur de euehiriatur, aut de legibus deliberatur; quarum rerum consideratio o-
iram in m ad Magistratum pertinet,cuius os ficium est, Rempub administrare, saluam desiticolumem, Ut lege praescribunt, conservare. Ex quo perspicuum est,tegislatricem facultatem longe praestantiorem esse ciuili prudentia,acperinde se ad illa quemadmodum architectus ac princeps ad suum subditum ac ministrum habere.
Post hae diuisione prudentiae , facilδiam inuentu est, ad quam ipsius par- tem Iurisprudentia sit reserenda; quand i quidem neque ad uniuersalem illam nem ad particularem simplieiter absoluter i duci potest, sed mediae videtur de inter V - tranque ambigentis, naturae, atque adco
180쪽
utriusq; particeps esse Nana ad νιμθἄκἱω, hac potissimum de causa referri nequit, quia legislatoris proprium officium est te ges ciuitati condere; at Iureconsultus leges non condit,nisi ex accidenti id fiat. Deinde legislator tractat uniuersalia dc θάσιν, nil a tens, scd quid agedum sit praescribens Lli, reconsulius vero particularia des θεσιν, propterea quὀd non solum generatim naturam legum contemplatur. sed etiam a- ctiones in ciuili societate essicit quand quidem praecepta a legislatore praescripti. adeausarum disquisitionem cosultatio nem accomodat Rursus omni laria a legali disciplina separari non potest:quonia legislatores Scaureconsul si habent idem genus
subiectum, eandemq; materiam, leges vi- di licet, actionesque ciuiles ac legitimas. Huc accedit, quod uterque totius Reipub. conseruationem incoluuiitatemque con it seruare atque custodire nititur. Iam, - ro neque ad ciuilem prudentiam simpliciter 8c per se reducitur quandoquide huius ossiciu est, ea exequi quae a legislatore sunt constituta, ae circa particularia desindiuidua tant lim cogitare deliberareque. Sed - Iurecosultus omnium legum naturam si-