장음표시 사용
461쪽
rum naturam satis intelligunt Quid igitur sit demonstratio,&ex quibus partibus constet,lam breuiter ωperspicuhexplicatu est. Vberiorem enim atque copiosiorem eius tractationem, ab Aristotele dialecticisque potendam esse arbitramur.
SEquitur vide instrumeto definiendi eodem compendio dicamus. Definitio igi-iu est oratio is, bremto se absoluta, qui rufit,explieat vel qua rotanseunt, in ina colli- ii quibus hae ab aliis separat ac distinguit. Quae autem rei insunt,ea vel substantiam naturam alicuius monstrant,velut accide tiavi prόprietates inhaerent. Definitio ergoquet naturam rei per propria principia explicat, ubstantialis & essentialis appellatur qui
vero proprietates tantum, notionalis, νοημαικη, quod remvelut inspiciendam imtelligendamque sensibus obitetat, dicitur: ad quam&vocis interpretamentum seu notationem reserendam puto, quoniam ali in ex altera ducitur. Nam qui tenet notio nem alicuius rei, eundem quoque tene xc vocis interpretamentum oportet. Quin-
462쪽
imo vocis explicatio semper anteiressit m tionalem descriptionem, quemadmotam haee veram substantialem definitione: nam ut priores illaedi faciliores δέ notiores sunt,ita ad inuestigandam rei natura, ut Α-ristoteles in lib. de Anima, Gallan in lib. de Ilip ωPlatonis dogmatibus, mulium emolumeti asserunt. Vnde etiam fit,ut qui intelligit vocis interpretam elum, & notio natem definitionem, no illico teneat essentialem;quonia multaru rerum reperiuntur notationes ac notiones, quae quide res sunt
commentitiae,&in rerum natura non extant ut monstri alicuius,Scylis Charybdis. Chimaerae, quarum omnium & nomina Mnotiones nobis sermamus.Sed definitio ea proprie rerum illars quae reuera sunt: subsistunt. Praeterea vocis interpretamenta Ο ta sunt ex usu loquendi hominu nam sua nomina rebus peperit, undevi Hotationes di notiones ortum habuerunt. Proinde verrois in secundo libr. Aristot de Genera tione xcorruptione,vsum appellaifamam, ulcirco ait Arabibus vocis uterpretamnum verius intelligi di concipi,quam esse nominibus exprima quia lingua Arabica est,aude inops verborum a quibus ortum acceperunt. At Giaeci nominum diuites sunt. α
463쪽
ideo Sc concipiunt, dores conceptas multis saepe nominibus exprimunt¬ant. De nici notiones Vocis interpretamenta Poetis&Oratori b. sunt valde peculiaria cessentiales autem philosophorum qui reru causas & principi qu runt, magis sunt propriaeae familiares ais tamenin Philosbphi des
Medici avreconsulit, non tantum ubi Verarum disserentiarum penuria laborant,aut
aliter res exprimere non possunt, sed etia ubi obscuriali cuius rei natura inuestiganda est, s penumero Vtuntur. Quinimo Galenus annis methodi&ordinis magister,frequenter admonuit, omni b. cuiuscunq; disciplimae tyronibus non esse prius definitionem essentialem tradendam, quam notionalis sit expressa:quoniam essentialis consentitcumnotionali δε ex notionali paratur quida aditus ad definitionem essentialem. Itaque ut primum locum in docendo obtinet vocis
Interpretamentu, ita secundum oceu pat ipsa notio siue notionalis definitio tertium, era essentialis descriptio. Eodem in docendo progressu antiqui Iureconsulti variis
in locis usi sunt. Nam cum imperator de te stamentis dicturus esset, initio eius interpretationem subiecit,esse nimirum testationematiotu .Et de tutorib acturus, aluendo qua-
464쪽
siem Orestitem que de furto, quod a fumo, id est, nigro, quod nocte fiat, appellatos esse . se ipsi N.deinde paulatim horum notiones desseriptiones subiiciendo, ad earum subst
tiam, veramque tutes , testamenti iur-tinaturam progressus, quot ex partibus illa constet, quotque ad eam requirantur con ditiones ac proprietates, exactissime ostendit. Estque harum notionum laescriptio 'mum in nostro lure ciuili, scutri in caeteris disciplinis, ingens utilitas atque copia. Osentialis autem seu silbstatialis definitio est illa,quae comonstrat quid sit res, quietus
sit natura. Substantiam constituunt genera didisserenti substantiales,ex eadem omni 'no classe&ordine,s fieri potest, depromt . Substantiales autem differentiae non eae se lum dicuntur, quae ex substantiae genere su Nautur,sed quae rei alicuius naturam ac vim eXplicant, ex quocunq; tandem genere sint
profectae atque ob id nomen substantiae la tius hic, vi apud philosophos aliosque artifices,&simpliciter pro re absolute atque per se considerata, accipitur qua ratione desacci dentia assiis subiectis abstracta perseque expetasa, substantiam habere dicimus , veluti substantiam obligationis . tutelae , actio ius, moibi, sebiis, resiquorum. Quo in
465쪽
ioco reprehendendi sunt non pauci qui in Iure ciuili substantiales definitione, quod
accidentia tantum contempletur, reperiri minime posse existimant: habent enim aecidentiassise suam naturam,essentia,& Vt barbari tradunt, suam inditatem, quem' admodum & substantiae, quae suapte vi in natura reru subsistunt. Optima ergo definitio illa est, quae coalescit ex proprio suo genere propriis differentiis Generis inuentedi certa est regula ac methodus, eaque duplex;altera est,ut propositare definienda cois dideres,ex qua classe sit depromtauedeinde ii Ii proximum genus inuentedum quod fiet, si summum genus in propinqua sempere nera,vsquedum ad speciem definienda pedi
uentum sit,dividas Diuidendi auterati inem mox trademus. verbi gratia: sit propo-ctus nobis definiendus homo. Homo igHtur cum in praedicamento Substantis,quod per se subsistat,sit,ea nobis diuideda in sim plicem compositam. composita, in animatam: inanimata; animata, in sentien tem sensu carentem sentientem, Lani mal Animal igitur est proximum hominis genus,quod in definitione assumitur Rur
susIurisprudentis genus hoc modo inuessi 2 tur. Est.n. haec in generequalitati eius que
466쪽
que prima specie, dispositione nimirum: . mnis dispositio aut facile aut dissicile mobilis est dissicile ut habitus. abitus autem aut est corporis aut animi; animi, pra inicus vel speculatiuus; practicus Vel operis, ut ars; aut bonae actionis ut prudentia. Pru- dentia aut est priuata, aut publica publica. aut ciuilis aut oeconomica arudentia i- gitur ciuilis,est proximum genus urispr dentiae. Altera querendi generis via huic prorsus est contraria: ut enim illa a superioribus ad inferiora diuidendo,sc haec ab imferiori b.ad superiora colligendo progreditur sumit enim omnia speciei definiendae indiuidui, aut generis defini edi species vutimas, quid his commune sit, quirit.Ve bi gratia:Fingamus ipsius quatitatis discretae, hoc est,ipsius numera vltimas species eu laternarium numerum dc binarium, neq; Plures, neque pauciores reperiri, aut fing naus ipsus anguli species esse tres utaxat, acutam, ob usum de rectium nut fingamus lineam diuidi in rectam circularem , aut in nostro Iure ciuili tui elam in testamentariam, Fceam quae sine testamento; denique furtum,in manifestis,4 non manifestum. Sint igitu horum omnium vitimae species
anobis docendi grauis constitutae. Poru
467쪽
eaquam species hunc in modum constitumvis,tunc singulae nobis sunt definiendae in qua definitione diligenter considerandum nobis est quid ia sae inter se habeant commune;&illud est sumendu,acloeo generis statuendum vel bi causa; linea recta est longitudo sine latitudine, cuius extre. r. aesint duo puncta ; circunducta vero est similiter Iongitudo sine latitudine,,cuius centro alambitum pares lineae ducuntur. Nimirundicomune apparet esse ambabus lineis, loci
gum datu Longitudo itaq; latitudo, xit illud in quoconueniunt istispecies ultimae. Vbi autem inuenta fuerit haec natura communis, postremo perlustranda nobis sunt decem lamma rerum genera, hoc est, pridicamenta. Vt sciamus in quo generer ponatur illa natura comunis;& hane naturam communem cum illo genere iungere
oportet verbi causa; linea est in genere qualitatis; lineis, hoc est, ultimis speciebus inuenta est longitudoin latitudo esse communis; ergo lineae haec erit definitio inuenta, hoc est, genus definitionis , ut linea est quantitas continua, longi, sine latitudine di profunditate. Item binario ternario Commune est, discretum essemam binarius in quantitas discreta, pari ternarius discre, im
468쪽
taam par. Numerus igitur erit quantitas discreta. Rursus anguli obtusi, recti &4cuti comunis natura est, linearum sese mutuo tangentium ad altei utram inclinatio. Recim enim 'vulu est,cum linea recta super rectam lineam inclinat in utrobique facit angulos aequales. obtusis , clim recta super rectam inclinat quidem , sed an- gulos facit impares, estque malor recto, a. cuius autem eodem minor. Rursus, testamentariae tutelae,4 eius quae sine testame- to accidit,communis natura est, Visaci
testas ih capite libero , furti manifestivi nec manifesti , fraudolenta contrcetatio. Quare dc tutelae vis seu potestas m furti silaudolenta contrectatio, genus erunt pro .Ximum. Remoto autem cest autem remotum horum omnium genus, relatio in his opus non ex adhibetur enim tum
demum genus remotum, cum genus pro'
ximum propria voce caret, differontiae nomen sibi vendicat, ut in linearinium ridesinitionedictum est. Continuum enim di discretum, non genera , aut species , sed differentiae quantitatis propriae sunt. Migitur est alier generis inuestigadi la, sed mea quidem sententia admodum fallax de Triculosa Naprimum quide,no omnium
469쪽
aerum sed generum p rum tantum g - nera inuenire docet, ut tutelae, furti, lineali reliquorum4 specierum autem non do cet. Clim enim inferiorum semper prius
desinitiones tradendae sint , in quibus quid commune illis sit, perspici potest, indiuisdu autem definiri no possint, profecto, que specie genus unquam inuenietur De inde, ut indiuidua sunt numero infinita,ita Decies , etsi numero finitae sint, tamen vix linumerari possunt: ex quo fit , Vt non m nes definiri semper valeant: etsi enim tres aut quatuor definias,quidque his simile sit reperia non tamen sequitur , eadem sim, litudinem caeteris quoque inem dc re, ritque genus ipsum arctius,quam ut singulis adaptari specieb possit. Huc accedit, quod hae regula videmur petere principiu, vemq; ignotam per ignotiorem de reostrare. Qui enim definitionem, urgenus indefinitione hoc pacto quaerit,is ipsa definutioneri genere, quae qRam tur, di ignota sin inquirat necesse est. Certior igituria, ueniendi generis,ut Plato docuit via est uisio, seu instrumentum diuidendis quod tamen suis quoq; dissicultatibus non caret, It Aristoteles primo de Partib animalium lib.-tiscopiostdcinoastinuit. Tradam ramodo
470쪽
modo regulam inueniendi differentiam. Est autem differentia duplex, quemadmo
dum&definitio; alia enim ex natura dces.sentia rei fluit, ipsamqtie indicat talia vero non monstiat substantia rei, sed quod hane vel se quitur,vel antecedit,& rem tantum aere distinguit; priorem intei nam, posterio rem externam d Trentiam philosophi appellant. Differetia igitur interna cssi . tialis sumitur aut potius cognoscitur eca . . actione prima,quam definienda res siue spe cies depromit primam intelligo action6 ad quam aliae actiones omnes referuntu
ει cui famulantur. meque tamen hoc lo- coexistimanduin est, actionem hanc esse, proprie disserentiam, sed rei differentiam
abditam, aqua proficiscitur hώe actio, de nome ab ea accipit quod exem plo illustrabitur. Ipsum quidem ratiocinari, est pri- maria hominis actio,quia in illam reliqua omnes conspirantri referuntur eius enim rei gratia vivit,&ad vix custodiam nutri tur&alitur: ob alimoniam capit cibum S potum, aliaque vitae necessaria caeterarum . corporis partium, manuum Videlice , per
um,oculorum,linguae,&similium actio . nibus quaerit;quae alitones. aes ad pri