장음표시 사용
81쪽
M PRINCIPIORVM IVRI ,iam si habitus omnes, de quibus hashenus disputatum est, genere inter sedisserui, quomodo sapientia a mente&seientia dia linguatur,cum sapientui nihil aliud incrideatur, quam ead*n mensae scientia Andicendum est. mentem & scientiam non ita
esse in sapientia, ut species in suo genere,sed potius ut partes in suo toto quia sapietia est quoddam compositum ex his duob habi- ibus An veroneque id quidem verum est, quod sapientia sit totum, de scientia 4ntellectus, pallest quia diuersa est cognitio sapientiae, qua principui apprehendit ac gnitione mentis Mens enim in medio ratioci latione, sapientia cogitatione qua dam ea intelligit Et hic quidem de habitib P illius animet potestatis,quitarebus aeternis ac necessariis versatur quantum ad praesens institutum attinet satis sint disputata:quibus explicandii de industria prolixior fui, ut aparum nasura penitus perspecta, facile, quod rite nostra Iuriurudelia genus risui, icenda reuocandaque esset,intelligereturcidi i liton dissicile erit inuentu, si caeteros animi habitus eodem v vineae methodoJsecto lius fuero Proinde Mnio iam ad illamanimi
partem,quae intuetur res necessarias&co
gentes Et quanquam altera ut iis quae
82쪽
tantummodo res contingentes apprehen ' dit, doctrinae orditie ac tractati uehe quod mediorum cognitio ex exti emoru discipli na comparetur prior sit,attamen cum non aeque magnam utilitatem ad rem propositam adserat, lubens priori loco explicadam suscepi, ne commutata orationis serie,DId. quoque rerum perturba etur.
De Opinione. Potestatem animi, quae res aeternas aut cotingentes pertractat, pristi philosophi δεξου nuncupauerunt, id est, opimionem ipsiusq; habitum, seu perfectionem, nungopinationem, nunc opinionem quia, Vt supra commemoraui, nil mirum videri debet, si quandoq; facultatis potestatisve nomen, ad eiusdem apud autores habitum,cit inopia linguae 5c vocum transfert ur. Porro opinatio nihil aliud est quam opinionis quaedam affectio & dispositio,qua contem platur res&aeternas,in generationi corruptionique obnoxias: easque vel in nostra potesta te,vel extra positas uniuersales, particulares,certas, incertas veras aut falsas, cogi 4atione aut scilla annuo ingenerat
83쪽
, PRINCIPIOR IURIS Est ergo opinatio, opinionis uois M
id est, dispositio, quemadmodum scientia cogitationisin intellectus metis persectio. Perisectio quidem est constans perpetua, dissicile mobilis at opinatio facile mobilis est ,quia nodependet exprincipiis, in rus,neque cognitio sit ita est flabilis,sed cona uncta cum quadam hetestatione,&s hicione salsi. Propterea rem dixit Aristoti Multa enim ege opinamur,atque animo esse
concipimus,quae non plane nobis explorata cognita essedatemur cita tamen nos L iuire profitemur, quoad melius nobis vissum fuerit. Et quanquam haec cognitioi xςrta,habituconsemata non sitis edoper suasione quadam,a ut leui suspicione genibeta,animoq; ingenerata, nihilominus tamero est esse illarum rerum quae sunt necosaria, aeternae Veibi gratiaesi quisopinetur, mundu esse interitus & ortus experie, quemadmodii opinatus est Minoteles,aut mundos esse infinitos, ut Heraclitus 3 aut diametru proportione respondere latet si-gurae quadratae quae etsi in rerum uniue sitate non sunt, tamen ut illa quae sunt,' Perpetuis sunt,antino concipiuntur. Neque
84쪽
nerationi&corruptioni obnoxia sunt, mul- ta opinamur, quo velim axi hae differt opi- 'mio ascientia, intellectuin sapieritia, quae
concipiunt res aeternas atque perpetuas Ur, siquis opinetur, cras vel perendie Ventur u Carolum quintumImperatorem, aut casu
rastrandines pluuias,quae certe aliteria enire possunt. Sed quae ali ter euenire pos- su taut sunt in nostra potestate posita, auero sunt;& in utroq; genere versatur opinat: o seu opinio Nam si bonam esse artem a-Lqua aut scientiam, cui nos opera daturos . albitramur, existimemus, uncolas nari dicimur, opinionem habere eius, quod in nostra porestate cit. Rursus cum retia quae dam sint uniuersalcs, quaedam si rigui.'rcs. de utrisque opinionem quoq; cociplimus ves omnes homines honos aut malos vel Socrate bonum esse sentiamus. Et haec cogitatio& pcrsuasio aut certa est aut incerta, vera vel folia: quae certe est propria dissi ren- tia 'pinionis. qua a caeteris habitibus, qui res veras contemplantur, perinde differt, ac
confestatio bono& malo. Atq; idcirco di,
cere consuevimus, opinionem esse Veram,
aut falsam, sed consultationem bonam auxin alam quia opinio est proprie eatu rerum
quae ad contemplationem cognitionem v
85쪽
refertuitur; sultatio vero earumquae sul opus&a ones spectant. Et querniam a dum incognitione verum falsum, ita in consultatione bonum aut malum cernitur. inando ergonemo bonusaut malus cu- eitur, sed verax aut mendax.Et si quispiam opinaretur aut sertiteresse agendum,aut iuste, aut 'emperanter, tamen fortis, iustus aut temperans idcirco non est quia nemo ita datur vituperaturve ob bonam malam--opinionem,sed veram auitatam. Porro autem omnis opinatio duobus modis oriri
gigni potest quandoqueenim ratione syllogmino quodam,quandoque sine rati ne opinioniaduenit Ratione quide nasci tu opinati um cogitatio acceptis 1 reliquisanimae virib principii uibusdam di propositionibus, conclusionem Metit.sine ratione, cum opinio comprehensa aliqua propositione, eaque vela sensu, vel ab imaginatione percepta,veram aut saliam etsi exis
stimat Viperinde se habeathse opinatio dignorantiam illam mve μα- ρ
rationis ab Aristotcle appellatur, quema modum primilla, ad ignorantiam prauae dispositionis,qua stilogismo nes animo innascitur Haec est liu orinionis habit vi adi,
86쪽
De Consitatione. Cognita natura opinionis, persequamur illam animi perfectionem & habitum,
qui contemplatur res tantii contingentes, easq; quae aliter atq; aliter euenire possunt. Hanc Latini consultationemAEc habitum eon sultitiuum Mideliberatiuu Graeci λογιμον appellant,qui hac ratione commode describi poterit: Consultatio es habitin ratioernatries annmafacultatis ιrquirendi utilia Flionea a gendi, Uscie=arive media ait instrumeta, qua sumin nos potesatesilasint, utplurimeuenire possunt, incerta tamensunt , in Me nita ed adcertum definitumque sinem adipiscendum excogitata Sinuenta.
Cogitatio, quam superiori loco δαύοι appellaui, duas habet vires alteras, quibus quid in unaquaque reverum sit,cernit; alie ras,quibus res actioni&effectioni subditas diiudicat ac discernit ulla propter siveritatis causa, dc cognoscendi ierum naturas gratia ratiocinetur, scientiam parit si agen-
divi effieiendi,ut bonuri aliquod adipiscatur, consultationean gignit, quae ab Aristo
87쪽
dum alieta illa , quae in cognitione posita est,is. θεωρηἶκοι dicitur Nam ut huriis G- nlide scopus est cognoscere,ita illius agere, di quidpiam efficere. Porris autem quia o -- mnis consultatio a cogitatione oritur, cuius proprium est ratiocinari di cogitando anquirere, efficitur sane ut consultatio queda inquisitio atque id qui devel maxime. uiac Multatio est assimilis resblutioni,vel lius quaeda resolutio atqui omnis res durio est inquisit: o, cuius finis est inuentio verbrum principioru , ex quibusramisamo k cotemplatio oritur. Est,inquam, i Mentio,quia posita demonstrationis coclusione,aut rei alicuius fine, aut essectu,eora qua proximeac continenter adcoclusionis confirmationem adhib ta sunt , vel colun-- virum causarumis inuestigatio, deinde allorum quae proxime antecedebant, tum superioru rursusnita deinceps alioru semper perquisitio donec adprima principiaticlementa ventum sit, quae amplius in alia resolui nequeant sed ipsa sint ptima. Hanc ergo resblutionem consultatio linitaturi 'iuia positore constituto aliquo sint agerindoessiciendove inuestigat inquirit ca
mnia quae idonea sunt . . ad acquire
88쪽
ilum propositum finem utilia, donee ad principiti aliquod cogitatione peruentum 't, a quo actio seu essectio orditur. Siquidem, ut recte inquit Aristot uniuersae contemplationis finis,est principium actionis: di principita cotemplationis, est finis actio nis. quapropter omnis consultatio,est quaeda inquisitio. Dixi, qua inquisitio quia no reciprocantur inquisitioin consultatio: quia omnis c5sultatio est inquisitio, sed n5 omnis inquisitio est 6sultatio:quadoqui deis ulta inquirimus,dequibus no consultamus. Inquirimus enim ieruestigamus in agnitudine solis,stellarum, mudi, cursus astrorum,eorundem ternitate&interitu, quae omnia non cadunt in deliberationem e c6nsultationem. Sed de iis proprie cOsultare solemus, quae posita sunt in nostra potestate, quaeque essicere aut non efficere pollumus. Ex quo id Lquido costat cur c 5sultatio novi scietia,aut intellectus,aut sapientia, nam quod scimus intelligimus, id non quaerimus; cognitio non est inquisitio; atenim id de quo cosultamus, in , quirimus,&consilitatio est inquisitio. Iam vero inquisitio est in genere clarinorum, quia est alicui rii inuestigitio ac pers sitio. Inquuiuiuo autem ea omnia quae non pos
89쪽
entiarum genera subiecta 5 passiones, a, hac sep sentia oriuntur,in quasi per quae . dam additamenta, Vt ille inquit, constitii :iantur. Ex his satis constat, quomodo si pientiaspeculatur prima principia. sed e eidem quoque est,rtifex cognoscedicon , Husionem quia, ut antea dixi, est habitus ex intellecti scientia compositus uua propter est regina, moderatrix & caput caerterarum artium racientiarum, nia tum ratione modi cognostendi rerum nais
turas, scderia quia tantemplatur res cuni-priinis nobiles atque praestantes, hoc est,prima rerum dccognitionis principia,qusce te praestinisuis conclusionidi quia eodem modo se habent ad coc uitisnes, quo capue
ad reliqu membra: caput aute praestantius
est iis quae ab ipso dependent Itaq; sapientia antiquior, nobilior est scientia, quia teide sua principia suppeditat a submini 'strat.atque etiam intellectu, quia rationes ae eausis principioru contemsatur Persesta igitur omnibusq; numeris absoluta est liseetia utpote quinulli alterius ope ad
coprehendetas rer cognitiones indigeata
Hinc fit ut veteres philosophi nuc θι 'tis,nuncia ἐνεκίηκω diuinam appella- sint. Mom in fluido, qui Macra omne
90쪽
scientiae, Martes uniuersae, sua principia cessera vera esse supponunt, etiamsi cur ita sint minime cognoscant. Et diuinam, quia contempla turres suapte etiam natura pr stantissimas, easq; neq; generationi, neque corruptioni obnoxias: quales sunt incorpo - .reae illae& materia carentes naturae, quae semper actu sunt, neq; ex eo inquo sunt sta . tu exturbari qua doque, Scin altu mutari possunt. Hae erer Ilertim naturae cum materia
careant, generationis corruptionisve sunto expertes: quia materia est causa mutationis propter insitam illam vim ac potestatem, semper alteram& alteram formam appe- . tendi suscipiendiqQ atq; idcirco ut earum rerum quae transmutantur, proprie est sci. eritia,ita aeternarum sapientia. Pr terea dicituro et κίνικη quia est regina dc mode 'ratrix caeterarum artium ac disciplinarum, quemadmodum prudentia virtutum moralium, qui imperat ac praescribit rectam
rerum abendarum rationem. Sapientia er-'
no ut eo reuertamur unite digressi sumus est compolita ex intillectuic scienti, sed inteuectus quidem csse dicitur, quatenus circa principia veru dicit: scientia, quatenus ea quae ex principiis c5cluduntur apprehe