장음표시 사용
211쪽
De tribus intollectus operationibus in spee;e. I97
status mentis futurus nascitur ex praesente mediante praeterito, seu quan- flagrado hic ad illum accedit s. o &seqq. ; iubilogismo tam categorico, quam vidus Slammetico oe dis unctivo partis praesens est gravidus furini, quod impramnetur
Atque Ita ad sensum manifestum & obvium reduximus verba, quae ad notiones eon sua py sas relata sublime quid spirare videntur & aegre percipiuntur. Nostra enim philosophia, ις quam non ad pompam compositam esse jam allas monuimus, ad obviam perspicuitatem reducit sublimia atque profunda , ut vel ideo contemnenda videantur iis, qui inexpect tam profunditatem in obviis pervidere adsueti non sunt a neque enim magnificis verbis elata ad casus intricatos atque difficiles applicamus, quae ex obviis perspicuitatem hauriunt. Agedum itaque applicemus corollarium praesens ad unum vel alterum exemplum, ut penitus comprehendatur. Categorice ita argumentamur : Haec pirus, quam contuemur, arbor est. Arbor solia sua deponit autumno . Ergo etiam haec pirus solia tua deponit autumno. Iudicium primum intuitivum est, quod sormatur de re oculis nostris obvertante atque ex eo sequitur discursivum, quod eadem haec pirus solia sua autumno deponat , quia id ante cognovimus de arbore quacunque. Ex statu praesente per se non sequitur futurus, neque euim ideo judicas , quod haec pirus folia sua autumno deponat , quia cognoveras pirum hanc esse arborem, atque adeo per se status praesens futuri gravidus non est. Enimvero ideo fieri potest, ut iudicio intuitivo, quod pirus haec sit arbor . perveniatur ad discursiis Num, quod soli a sua deponat autumno. quod olim cognovisti. arborem solia deponere autumno, atque ludicii huius praeteriti recordaris. Atque ita status praesens impraegnari potest a praeterito, quatenus vi termini communis in memoriam revocari potest iudicium praeteritum , dum in praesens attentionem dirigis. Et a praeterito actu impraegnatur praesens, quatenus iudicium praeteritum actu in memoriam revocatur Sicque gravidus actu efficitur futuri, atque iam vi e usdem nascitur qui futurus erat, dum ex praesenti infertur conclusio. Facile autem apparet, cur praesens status ante impraegnari debeat a praeterito, quam futuri actu siegravidus: fieri nimirum potest, ut ad idem indicium intuitivum diversa accedant judicia praeterita, atque adeo vi eiusdem iudicii intuitivi ad diveria perveniatur judicia di Icursiva . E. gr. in nostro exemplo , quando Iudicas pirum . quam contueris, else arborem, ubi mem xia tibi suggerit propositionem olim cognitam, quod arbor omnis vere frondes emittat. ad ludietum discursivum pervenis, hanc pirum frondes vere emittere, a superiori utique diversum. Quod si recorderis, arborem omnem nutrimentum per radices attrahere; iudicium discursivum, ad quod pervenitur, hoc erit, quod haec pirus nutrimentum per ra dices attrahat. Ponamus iam porro, te hypothetice argumentari: Haec pirus arbor est. Si ei rus arbor est, soli a sua autumno deponet. Ergo pirus haec folia sua autumno deponit. Quia udicium intuitivum, haec pirus arbor est, in praeterito hypothetico, si pirus haec arbor est, folia sua autumnodeponit, continetur, nec minus in eodem continetur quod inde insertur, pirus haec autumno soli a sua deponit; status praesens gravidus futuri etficitur denuo, dum a praeterito impraegnatur . Nisi enim ad judicium intuitivum accederet hypotheticum, conclusionem inferre minime liceret.
In eonsequentiis immediatis non continetur ratio sinciens in praemissa, cur inde inferatur conclusio. Patet id per exempla eunti. E. gr. ex contradictoria oppositione ita argumentamur: omnis invidus miser est. Ergo falsum est quendam invidum non esse miserum. Sane ex eo, quod judicas, omnem invidum miserum esse, non intelligis, cur mentem subeat judicium, falsum esse, quod quidam invidus non sit miser. In priori itaque judicio, quod loco praemissae est, non continetur ratio sufficiens, cur posterius potius, quam aliud mentem tuam subeat I. 16 Ontes. . Idem per indirectum ita ostenditur . Ponamus rationem sufficientem contineri in praemissa , cur
mentem subeat conclusio. Quoniam posita ratione sussciente ponitur id, quod
212쪽
198 Parr I. GR. III. Cap. III.
quod propter eam potius est quam non est S. II 8 Ontol. 9 ἱ necesse est, us, si quis cogitet, omnem invidum esse miserum, ejus mentem subeat pr positio, falsum esse quendam invidum non esse miserum: id quod experientiae repugnat, quae aperte loquitur contrarium, scilicet quod praeterea aliud quid adhuc requiratur, veluti quod utraque propositio inem tiae simul impressa fuerit, ut una refricet memoriam alterius c s. IIT . Similiter ex subalternatione ita argumentamur: Omnis homo est mortalis. Ergo quidam est mortalis. Patet hic denuo, ut ante, in praemissa, omnis homo est mortalis, non contineri rationem sufficientem, cur animum tuum subeat conclusto, quidam homo est mortalis. Et si sumas, in illa rationem sufficientem hujus contineri, idem eodem, quo ante, mod experientiae repugnare deprehendes. Imo plures sunt propositiones, quae per legem imaginationis S. II 79 tibi succurrere possunt, quam quae hic conclusionis loco ponitur, veluti quod tu sis homo, quod Rex sit homo& ita porro. Si quis a rectis ad obliqua argumenta turr omne triangulum est figura. Ergo qui triangulum describit, figuram describit; perinde liquet, ex praemissa non patere, cur tibi succurrat conclusio, consequenter nec in ea contineri rationem sufficientem, cur ope ejus ad conclusonem perVenias. Et ita sese res habet in exemplo quocunque alio
Enimvero propositio praesens in genere quoque demonstratur hunc iam odum. Quodsi mentis aciem in praemissam intendis, distinguere non p tes nisi subjectum & praedicatum s T. I99.a oo Log Quamobrem si ad la
jectum attendis, in memoriam revocatur propositio terminum , quo idem denotatur, communem habens: si ad praedicatum attendis , memoriam subibit propositio terminum, quo hoc indigitatur, communem haben S, si scilicet intentio fuerit propositionis alicujus in memoriam revocandae S.IIT , quoniam citra hanc intentionem etiam succurrere possunt ideae praeteritae, rem eandem, quae subjecti vel praedicati vicem tenet, cum aliis una perceptis repraesentantes S. cit. . Quare cum plures esse possint propositiones, quae cum data praemissae Iocum tuente terminum communem habent; nulla adest ratio, cur ea potius succurrat, quae conclusionis loco est, quam ceterarum aliqua. Sola igitur praemissa rationem sufficientem non continet, cur inde ad conclusionem pervenias.
Non iam quaeritur, an ex praemula legitime inferatur conclusio, ut argumentationi insit vis concludendi ; sedandata praemissa sola, nee alio quopiam praesupposito, vi iacultatum mentis perveniti possit ad conclusionemr quod posterius hac propositioue negatur.
Si de propositisne data iudicia si ea formes ct perspecta fuerint theoremata de propositionibus se mutuo ponentibus; ex propositione data tanquam praemisa inferes conclustionem. Etenim si de propositione data judicium aliquod logicum formes, tibique perspectum fuerit th rema aliquod, quod polita istiusmODissiligod by Corale
213쪽
De tribus Inteuectus operationibus in specie. x99
istiusmodi propositione ponenda etiam sit alia quaedam ι hare propositio mentem tuam subibit s. II 79. adeoque hinc inseres, posita propositi ne priori ponendam quoque esse aliam quandam beneficio syllogismi cateiagoricis 6.36o. 3 6 I9: quod dum facis, per immediatam consequentiam ex
propositione data insers aliam. Idem confirmatur a posteriori. Ponamus te aciem mentis convertere in propositionem, qua virmatur, omnem hominem esse mortalem, atque perpendere propositionis hujus universalitatem; iudicIum logicum de eadem formas, scilicet quod propositio sit universalis, seu, quod eodem recidit, quod hic aliquid amrmetur de omni S. a a Log. 2. Quare si perspectum tibi fuerit theorema logicum , posita quacunque propositione universali, adeoque in casu praesenti, Ca, quaamrmatur, omnem hominem esse mortalem, ponendam quoque esse quamvis subalternantem, v luti hic eam, qua affirmatur , quosdam homines esse mortales S. s I Log. rvel si perspectum tibi fuerit theorema, quicquid affirmatur de omni, illud etiam assirmandum de quovis, adeoque di de quibusdam sub omni contentis s 3 6 Log. , consequenter quod de omni homine affirmatur, idem quoque a firmandum esse de quibusdam hominibus ε propositionis alterutrius recordatus cs. II7 utique inferes, quosdam homines esse mortales.
Idem patet in omni casu reliquo consequentiarum 4mmediatarum. Sed praestat εω modum corollarii deducere cetera, cum iudem snsint Orincipia generalia, quae sic rectius memoriae mandantur Zc in futuros usus ad ratiocinandum asservamur.
Si de propositione universali formes iudicium Ascum, quia sit finiversaliter vera, ct familiaris fuerit propositio, si verum es praedicari quid vivisersaliter Posse de omni, falsum es id particulariter praedicari non posse is quisu iam sub omni contentis I inde Inferi in casu speciali ex universaliter is mante, fal messe prae atum ejus negari posse de qώibusdam subjecti. Etenim s de propositione universali judicas, quod sit universaliter vera, & familiaris fuerit propositio, si propositio universaliter vera est, praedi catum ejus de quibusdam sublecti removeri nequit per Θpoth. hujus recordatus cs. II 7 infers, praedicatum propositionis datae non posse removeri de quibusdam su jeisti. Quamobrem in casu speciali, veluti quod omnis homo sit morta lis, vi syllogismi illius generalis infers, falsum esse, quod quidam homines non sint mortales I. I I . Confirmatur veritas propositionis praesentis a posteriori eodem, quo usi sumus, exemplo. Ponamus enim te attendere ad propositionem, omnis homo est mortalis, & judicare , quod universaliter verum sit, omnem hominem esse mortalem. Beneficio hujus judicii tibi succurrit propositio: s universaliter verum est, omnem hominem esse mortalem , falsum est quosdam bomines non esse mortales. Atque hinc infers: falsum esse, quod quidam homines non sint mortales, Et hac demum rationePatet, cur ex
214쪽
inferendi consequentia minime diatam ex unia versaliarer ne Zame .
Modus illationis in cons quentia
acio Pars I. Sess. III. Cap. III.
eo, quod judicaveras omnem hominem esse mortalem , pervenias ad pr possitionem, falsum esse quod quidam homines non sint mortales.
Probe notandum est , quemadmodum dictum de omni & nullo non distincte intelliis gitur ab omnibus ratiocinantibus, qui eodem utuntur , ita quoque syllogismum generalem non intelligi ab omuibus, qui specialibus utuntur, quibus generalis inest. In scientiis autem, ubi universalium habetur ratio , nec singularia aut specialia istis aequi pollentia locum habent, syllogismi generales explicandi sunt, quorum deinde applicatione artum entationem magis potestati nostrae lubit cunus. Recedit, quod sic univeri aliter inte: ligamus veritatem liuous argumentationis, ut eidem in quovis casu securius fidere possimus.
S. ΦI3. Si de proposetisne universaliter negante judices, quod sit universaliter vera , ct familiaris tibi fuerit propositio, si vertim est, praedicarum negari de omnisu
jeiso, falsum es id negari non posse seu id a mari posse de quibusdam sι Mii;
inde in casu speciali inseres ex propositione tiniversaliter negante, falsum esse quod praedicatum ejus de quibusdam subjecti a mari mini. Veritas propositionis
eodem modo evincitur, quo veritatem praecedentis evicimus : lassicit itaque eandem exemplo aliquo a posteriori confirmari. Ponamus te judican tem : Nullus homo est omni scius. Quod si judices propositionem hanc universaliter negantem esse veram; memoriam subibit propositio: si univer saliter verum est, quod nullus homo sit omni scius, falsum est, quosdam homines esse omni scio . Atque adeo infers: Falsum est, quosdam homines esse omniscios.
Quae de probatione propositionis praesentis dicta sunt, eadem quoque de sequentibus corollariis tenendar ut adeo eadem non m si a posteriori confirmari opus sit.
S. 4Iq. Si ad ideam propositioni datae respondentem inrentus siserves, posse formari alias eidem aequipollentes,o recorderis propositionum aequipodientium mina una a teram quoque poni di, ex una alteram inferes. Ponamus te judicare, quod pater amet filium . Ad id eam propositioni respondentem intentus tibi repraesentas patrem atque filium & amorem patris erga filium. Vides autem judicium ex eo, quod tibi repraesentas, formaturus, accipi posse loco subiecti vel patrem, vel filium, ac in casu quidcm priori dicendum esse, quod pater amet filium ; in posteriori, quod filius ametur a patre . Posita idea, ponitur propositio utraque . Atque adeo judicas: si pater amat filium, filius amatur a patre. Et hinc insers, filium a patre amari.
Idem eodem prorsus modo patet in aliis propositionibus aequi pollentibus . Imo patet, idem eodem modo ostendi de propositionibus quibuscunque se mutuo ponentibus, ut, si una vera sit, altera quoque vera sit, de contra si una falsa fit, falla quoque sit altera.
Si de propositione universaliter negante judices, quod si universaliter negans, atque recorderis, si propositio fuerit universaliter negans, de omni praedicato negari posse subjectum; ex propositione universaliter negante inferes, de omni praemineato propositionis datae negandum ebe subjectum. Ponamus te judicare, quod nullus avarus sorte sua contentus sit, atque perpendere propositionem hanc esse universaliter negantem: recordatus quod de omni praedicatonc gari Dissili sed by Corale
215쪽
De tribus intellectus operationibus in spee;e. 2o a
negari possit subjectum, seu in applicatione ad casum praesentem, quod,
si nullus avarus sorte sua contentus sit, nullus quoque sorte sua contentus sit avarus, inde inseres: nullum sorte sua contentum esse avarum .
Dicitur haec convelfio apud Losicos simplex, cuius fund mentum demonstravimus ali. hi t g. 434 1 I. . vi autem propos ionis logicae obtinetur, ne convertam propositionis aliaeuius universaliter negantis ullo in calu demonstraeri opus sit.
Si de propositione particulariter a mante judices, quod sit particularite a mans, atque recorderis, si propostris fueris parti lariter a mam, reiam de praedicato particulariter a mari pose subjectum ἱ ex propositis, particulariter in ante inferes, quod de ejus praetacaso particularieter ormari debeat subjectam. Ponamus te iudicantem, quod quidam doctus sit moderatus, atque perpendentem , quod haec propositio sit particulariter affirmans . Recordatus quod de praedicato particulariter assiimari possit subjectum inferes, quendam, qui est moderatus, esse doctum, principio nem ne logico generali ad casum praesentem specialem applicato hunc in modum: si quidam doctus moderatus est, quidam, qui est moderatus, doctus est .
Principium logicum alibi iam demonstravimus i L. 431 Iet. .
g. 6 17. . Si de redem subjecto praedicentur Mara OA absolute, vel ub eadem tanta eisne, atque judicantes plures bie adesse propositiones ejusdem stibisecti, sed duxersi praedicari, recordemur, splares stat proposci es ejusdem μHem, sed dia vers praetacali, exinde formari posse propositionem unam ejUdem subjecti, exius praedicatum ex praedicatis ceterarum compostium; inde inferimus in dato casu speciali, quod subiecto conveniat praedicatum ex praedis at iι ceterarum propositionum compositum. Ponamus te judicantem, quod omnis planeta illuminetura sole, quod omnis planeta cingatur atmosphaera, quod omnis planeta sit corpus mundi totale. Quodsi perpendis, plures hic adesse propositiones, quarum idem est subjectum, scilicet planeta , sed praedicata sunt diversa, quodque praedicata illa diversa subjecto tribuantur absolute ἱ recordatus in tali casu subjecto absolute tribui posse praedicatum ex tribus istis compositum; inde insere, planetam esse corpus mundi totale a sole illuminatum , quod atmosphaera cingitur. Quod si dubites, an propositio illa, quam in praesente supponimus, scilicet quod subjecto communi plurium propositionum tribui possit praedicatum ex praedicatis illarum simul sumtis compostum , admitti possit tanquam vera: ecce tibi ejus demonstrationem. Si subjecto absolute posito vel sub data conditione convenit praedicatum ; in priori casu ratio sufficiens, cur praedicatum subjecto tribui debeat, est deinfinitio, in posteriori conditio adjecta S.I3o Onrol. , adeoque posito in casu primo subjecto absolute, in casu secundo sub eadem conditione, ponitur praedicatum in casu priori absolutum, in posteriori hypotheticum
s F. It 8 omol. 9. Quare si plura fuerint praedicata de eodem subjecto vi Moisil bologia Empirica . Cc ejusdem
216쪽
xo a Pars I. GR. III. Cap. III.
ejusdem notionis enuntiata diversis propositionibus, posita notione subjecti omnia simul ponuntur, consequenter ex propostionibus pluribus for mari potest una , in qua subjecto eadem notione comprehenso tribuitur praedicatum ex praedicatis plurium propositionum compositum .
Utimur hoc modo inferendi in demonstratio ibus , quando ex conclufionibus per plures syllogumos elicitis deducimus Proposicionem unam, quae tanquam praemissa assumitur , ut filum ratiocinationis ulterius produci pollit . Dicitur haec uiatis a divisis a -UM , quae trequentissime occurrit in demonstrationibus geometricis.
GUι- Si subjecto tribuitur praedicarum compositum ex pluribus aliis , quae sigili quentia tim eidem fasia ejus notione tribui posunt, oe judicante1 praedicattim prom*ω- qmp -datae esse resolubile in plura, quaesubjecto eidem prorsus immurato tribui pose sunt, recordamur propositionis brius, fi praedicatum fuerit restibile in plurisy' aliis, quae subjecto prorsus immutato Igillatim tribui possunt, inde formari posese plures propositio m ejusdem subjecti, in quibus praedicata ista sigillatim eidem
tribuuntur I ex propositione data inferemus propositionem ejusdem Iubjem, in qua praedicatum aliquod Agillatim eidem tribuitur , quod notionem praedicati promintionis datae ingratatur. Ponamus te judicantem , quod Petrus sit juvenis doctus, & perpendentem, quod praedicatum sit compositum ex duobus aliis, nempe esse juvenem di esse doctum, animadvertere, quod utrumque sigillatim Petro tribui possit, cum quis juvenis esse possit, etiamsi doctus non sit, & doctus esse possit, etiamsi non sit juvenis. Ex propositione data, quod Petrus sit juvenis doctus, utique inseres, quod sit juvenis, vel etiam quod sit doctus. Ceterum propositio generalis, cujus vi ex propositione data infertur altera, eodem modo ostenditur, quo in propositione praecedente evicimus veritatem propositionis , quae principium consequentiae largiebatur.
Hic quoque arguendi modus subinde in demonstrationibus Nathematicorum occurrit , dichurque conlequentia immediata a composito ad divisa.
S. 6 I9. Lemma, Si tam subjectum , quam praeaecarum adformam nominis reActum ,s talem greo con- nondum habuerit,ponattir in casu obliquodam prius separata copula xb eadem utria δ 'ς π que accedat notio, ut duae hinc resultent propositionen, una inde formari potes pro- positio vel Θ thetica, vel categorica, s prior, quam subjectum datae ingreri e 'hoi,M. tur, ponatur loco antecedentis in propostisne Θpotbetica, tri subjem loco isti imia categorica I posterior vero loco consequemis in Θpothetica, loco praedicari in ea- me datae tegorica . In omni enim propositione eategorica subjectum , quatenus pers rectis ejus notionem determinatur praedicatum, & praedicatum, quatenus per μή oblis iubjecti notionem determinatur, cum posita notione suriccti ponatur prae- 2 ' dicatum g .r3I Onto vel S. III. HULI, idem ens designant, adeoque sibi invicem substitui possunt in notionibus quibuscunque complexis, salva earundem veritate. Quamobrem si utrique accedat eadem notio, & tam subjectum, quam praedicatum ad formam nominis reductum, si talem nondum
217쪽
De tribus intellectus operationibus in specie . ao
dum habuerit, ponatur in casu obliquo abjecta copula, & una propositio sic sermata admittatur tanquam vera; etiam altera tanquam vera admitti debet. Quare si prior sumatur pro antecedente, erit posterior consequens propositionis hypotheticae I. o 7 Log. 9. Ex propositione adeo categorica data efficitur hypothetica, si ad terminos rectos in obliquos conversos accedat notio quaedam communis. Quod si jam antecedens propositionis hypotheticae convertatur in subjectum & consequens in praedicatum , propositio categorica prodit hypotheticae aequipollens I.278 LM. . Quamobrem ex propositione categorica data elicitur quoque categorica alia, si ad terminos obliquos accedat notio quaedam communis. Idem confirmatur a posteriori. Ponamus enim dari propositionem categoricam, triangulum est figura. Si jam copulam ess abjicias & uterque
terminus triangulum atque figura ponantur in accusativo, accedente notione communi, actu nempe describentis, veluti Petrus vel alius quieunque describit triangulum, & Petrus veι alius quicunque describis figuram ; duas utique habes propositiones, quarum posita una ponitur altera. Quare si prior, Petrus describit triangulum , ponatur pro antecedente; posterior autem ,
Petrus describit figuram, pro consequente; propositionem habes hyp theticam, cujus manifesta est consequentia, scilicet si Petrus triangulum describit, figuram describit. Quodsi ergo eam revoces ad categoricam , Petrus triangulum describens, figuram describit; propositio haec non mi nus evidens erit vi datae, quod triangulum sit figura. Quodsi indeterminate subjectum exprimere velis, scilicet per quemcunque; propositio hypothetica , si triangulum describit , figuram describit : & categorica , quicunque triangulum describit, figuram describit, non minus evidentes
Idem quoque liquet in eo casu, in quo praedicatum ad formam nominis reducendum, antequam in casu obliquo poni possit. Sit e. gr. propositio data: Arbor habet selia. Quoniam hie copula latet in verbo baber, ea revocatur ad sequentem , in qua copula expresse ponitur, Arbor est ensfolia habens, atque in praesenti enuntiatione, arborem esse & esse ens λ- Iia habens, unum idemque sunt, neque enim in notione arboris praesurponuntur, nisi quae ad selia determinanda requiruntur. Quodsi jam accedat notio alia, scilicet quod quis arborem caedat, ut propositio prodeat , aliquis arborem caedit; per se paret, quod caedat id, quod lalia habet, adeoque veram quoque esse hanc propositionem , quod aliquis taedae aliquid, quod folia habet, vel aliquis caedat ens folia habens. Qui
propositionem priorem ponit, alteram tollere nequit. Habemus adeo pro positionem hypotheticam ex utraque compositam: si quis arborem caedat,
ens solia habens seu quid, quod solia habet, caedit: vel categoricam , qui arborem caedit, caedit quid, quod folia habet, vel ens sella habens, C c a posito
218쪽
Mori rinferendiis cons quentia G rectis
ao 4 Pars I. Seel. III. Cap. III.
posito scilicet quod arbor folia habeat, quemadmodum ad propositiones
Facillimum est cumulare exempla, quibus propositiociis praesentra veritas continetur. Ecce t Fbi aliquot. Pluvia guttatim destillat . Ergo qui pluviam collisit, is colligit quod guttatim destillat, vel si quis pluviam colligit. is quod sultatim destillat, colIigit . Homonic est ebrius. Ergo qui hominem hunc interficit, ebrium interficit. Petrus est philol plius. Ergo qui Petrum aggreditur, philoiophum aggreditur, vel qui cum Petro disputat, cum philosopho disputat, vel qui Petro quid donat, philosopho donat, vel quod Petro donatur, philosopho donatur. Promi Icue nimirum quilibet casus obliquus poni potest, cum in probatione non exprimatur, quinam casus obliquus poni debeat. Continet igitur propositaO praetens tundinenturn tamρqaiantiae immedicta ad siti qum vocant Logi- et . Omisimus hoc in Log: ea, quod continetur sub principio generaeli propositionum 1e mutuo ponentium tanquam sub genere species g. 4s8- . Quoniam tamen intellexi haerere nonnullos circa conlequentiam istam immediatam, quando doceri debet, quomodo a propositore data, in qua termini ponuntur in casu recto, perveniatur ad alteram . ita qua termini occurrunt in casu Obliquo, id autem vi propositionis sequentis doceri nequeat, nisi propositio praesens praemittaturi eam hic Per modum lemmatis. Ponere lubuit.
Si de propostisne data ear egorica judices terminor, ex quibus eonstat, DIE in casu rem , atque recorderis accedente ad utrumque in casu eodem obliquo p filum eadem notione, posse formari propositionem aliam sve M tbeticam , siue ca- regorisam, oe juceu raι noris terminis siliquis adjicienda; ex propositione data per immediatam consequemiam inferes aliam, m qua sufectum is praedicatum habens notionem quandam communem adjectam in priori casu subjecto proposit
nis datae oblique poto, in posteriori autem Daedicato ejusdem itidem obsique po-Fro. Ponamus dari propositionem: Triangulum est figura. Quod si jam i dices, subjectum, nci e triangulum, & praedicatum, stilicet figura ,
poni in casu recto, atque recorderis. posse sormari propositiones, in qu bus ponitur uterque terminus in casu obliquo, accedente notione quadam tertia, veluti quod quis triangulum describat; ex propositione data utique inseres, quod, qui triangulum describit, figuram describat. Η-bes nimirum jam rationem sufficientem, cur a propositione data, Triangulum est fisura, pervenias ad alteram: Ergo qui triangu Ium describit, figuram destribit, quemadmodum lapia generaliter ostendimus I. II Ratio vero illationis patet ex propositione praecedente. Similiter ponamus dari hanc propositionem : Pater amat liberos. Quod si propositionem hanc convertas m aliam ipsi aequipollentem, Pater est amans liberos ; apparer, titrumque terminum poni in casu recto. Quare si recorderis, propositi nes illas esse veras S.4is , in quibus ad terminos istos in ea tu obliquo positos accedit notio quaedam communis, atque tibi succurrat patrem Oniendi posse; hinc utique in krs: qui patrem offendit, amantem liberos O fendit, seu eum offendit, qui liberos amat.
Haec de consequentiis immediatis sincere possunt: ex iis enim abunde patere arbitror, tum quo fundamento nitatur illatio, tum quomodo a propositione data ad eam serveniamus, Quae per Conleq entiam immed Iatam Inde in femur. Duo nimirum haec a se invicem
probe distinguenda sunt. De iundamento illationis potissimum sol liciti sumus in I ogica, atque ideo ; dem ibidem stabilivimus, totumque huc redIt, quod demur propositiωnes , e
219쪽
De tribus ἰntellectus operationibus in specie. χos
mutuo ponentes, ut adeo posita una, ponatur etiam altera. In modum, quo a propositione una tanquam praemilla pervenitur ad alteram tanquam conclusionem, inquirimus in Psychologia. Atque ideo aam potissimum ostendimus ex natura mentis, quomodo vi facultatum eiusdem a praemissa ad conclusionem perveniatur. Notandum vero est non opus esse, ut quis theoremata ista, quibus nititur fundamentum consequentiarum immediatarum, distincte cognoscat, si iisdem in rati inando uti velit. Sumcit nota esse exempla, ad quorum imitationem argumentamur in casibus aliis similibus. Et istrusmodi exempla sic terente occasione nobis innotescunt saepius , ut necessitate quadam impulsi in ea delabamur . Neque dubium est, modum inserendi per consequentiam immediatam ita erimitus innotuisse, antequam ad regulas fuerit revoeatus. Qui in notionibus confusis acquiescunt, nec sundamentum illarum peripiciunt , etsi evidentia illationis percellatur eorum animus, nec rationem perspiciunt, qui fieri possit, ut propositione quadam data perveniatur ad conclusionem. Neque idem aliter sese habet in ratiocinatione 1yllogistica , quemadmodum
unusquisque ex seipso experiri potest . g. 42 I.
In consequentiis immediatis status mentis futurus vafritur ex praesente me diante praeterito. Ex propositione enim data per consequentiam immedia tam insertur conclusio, quatenus judicium logicum formas de propositione data, & ejus ope recordaris alicujus theorematis de propositionibus se mutuo ponentibus, & vi hujus ponis propositionem , quae cum data simul ponitur E. 4iI . Jam judicium logicum exprimit statum praesentem , theorema, cujus recordaris, statum praeteritum, si ve illud distincte consideres, sive in exemplo latens consule perspicias, & conclusio, quae infertur, statum futurum, nee infertur conclusio ex propositione data, nisi judicium logicum formetur & theorematis illius recorderis. Status igitur futurus, dum per consequentiam immediatam ratiocinaris, enascitur
ex praesente mediante praeterito.
Idem confirmatur a posteriori. Etenim si argumentar Is: omnis homo est mortalis. Ergo quidam homo est mortalis; ad conclusionem non pervenis, nisi judices, propositionem datam, omnis homo est mortalis, esse universalem, seu universaliter verum esse, quod homo sit mortalis, atque perpendas, quod de omni homine praedicari potest, idem etiam praedicari poste de quibusdam. Judicium vero, quod propositio haec, omnis homo est mortalis, sit uni versaliter vera, designat statum mentis praesentem . Dum recordaris, de quibusdam hominibus praedicari debere, quod de omni homine praedicatur; judicium, quod olim te tulisse meministi , exprimit statum praeteritum. Denique judicium, quod quidam homines sint mortales, futurum statum exprimit, qui ex ceteris nascitur, seu nonnisi praeviis ceteris in mente locum habet. Status igitur in hoc casu nascitur ex praesente mediante praeterito. Quae igitur de syllogismis categoricis & hypotheticis g. 4o4 sc disiunctivis s. 4e
demoniirata sunt; ea etiam in consequentiis immediatis locum habent: id quod probe notandum est, ut universalitatem principii intelligas, quod modum enuntiat, quo si1tus
Irentis unus ex altem consequitur.
Dum aliquid imaginaris, statas menIis, qui futurus erat, enascitur ex praese
te m suom do Ratus mentis ex aliis
220쪽
aos Pars L Sect. III. Cap. III.
, P te mediante praeterita. Etenim dum aliquid imaginam ut, vi perceptionis his seis. praesentis producimus praeteri tam , quae cum praesente commune quid ha- iis , dari bet S. IIT . Quare cum perceptio praesens constituat animae statum prae- quid sentem, praeterita Vero praeteritum dc , dum praeterita cinuo producitur , imagia status aliquis nascitur, qui futurus erat I. 384. Iol. 9 dum aliquid ima-
'om - ginamur, status mentis, qui futurus erat, nascitur ex praesente mediante praeterito
Dedimus supra g. Io. Ac seqq. exempla complura, quae propositionem praesentem illustrant atque eonfirmant, ut adeo eadem huc denuo transcribi, vel ab iis diverta in medium afferri supervacaneam existimati debeat.
UMm.' Quoniam, dum aliquid imaginamur, ex statu praesente producituc, In ἡ, qui futuruS erat mediante praeterito S. 22 , &quidem ideo, quia prae-hι -yisa senS cum Praeterito coram une quid habet c syia i 17 , atque adeo praesens. vidissem mediante praeterito aptus efficitur, ut inde sequi possit futurus; etiam dumtimi in aliquid imaginamur, status praesens es gravidus futuri, quod a praeterito im-
V . Proposit ionem hanc adiicimum ut xppareae principii superioris g. 4ονὶ universalitas et quem ia finem porm adlicimus propositionem sequentem.
an Aa . M mo- Dum per consequentiam immediaIam alisuid inferimur, statas praesens Urbue Ab g. MN suturi, quod a praeterito impraegnetur. Eodem fere modo demon- , Eois is stratur, quo in Positis praecedens ia Nimirum.dum per consequentiam im-que iiii mediatam ex praemissa inserimu&conclusionem; status, qui futurus erat, imme- enascitur ex praesente mediante praeterit c g. a Ia, de quidem ideo, quod inia is . praeteritus praecesserit, alias non extiturus, quemadmodum ex anterioribus liquet S.4os&semo, consequenter vi praeteriti . Quare cum status praesens sit gravidus futuri, quatenus ex eo & vi ejus futurus nascitur 6.Αo8 , & praesens a praeterito impraegnetur, quatenus mediante praeterito aptus efficitur, ut inde sequi possit futurus, seu quatenus accedente praeterito ex eo sequitur qui futurus erat fg. cit.) , dum per consequentiam immediatam aliquid insetimus, status praesens est gravidus futuri , quod a praeteriro impraegnetur .
Atque ita nos abunde satis explicavimus, quae ad trex mentis operationes penitius intelligendas requiruntur , de regulis logicis uberiorem lucem affundunt. Suo autem tempore patebit, quod non minus lucem affundant regulis moralibus, quibus praxis philoi phiae morariis continetur.