장음표시 사용
241쪽
218 Pars I. SeR. III. Cap. IV.
tur ρ Nonne ideo, quod non perpendit damnum ex actione emergens , idque facile praevidendum, consequenter quod non perspicit nexum inter actionem ac inde emergens damnum Z Ratio hic denuo objective sumta aliud denotare nequit nisi nexum veritatum universalium, qui ratiocinando innotescit, adeoque subjective sumta denotat facultatem nexum istum perspiciendi S.Iso Log. .
Eodem prors vi modci veritas proposuionis praesentis eonfirmatur, si ad ea lax alios respicias, in quibus rationis vocabulo utimur a termone communi non recedentes. Quando enim de eo tignificatu loquimur, quem usus loquendi eidem tribuit , ad communem utique termonem respiciendum s s. I9 Log. .
Rationi conforme vel constentaneum vocatur, quod cum veritatibus cognitis seu propositionibus universalibus veris connectitur . Rationi contrarium est, quod veritatibus universalibus contradicit.
Etsi autem quid sit rationi consorme, vel contrarium; fieri tamen potest, ut nec Eonformitatem in calu priori, nec contra rietatem in posteriori agnoscamus. Cavendum vero, quod saepe fieri solet, ne rationi con rariari iudicemus, quod eidem conforme minime agnoicimus . Nee minus cavendum, quod creberrime accidit, ut rationi repugnare credamus, quod eidem conforme demonstrare minime valemus .
S. 486. Quod aerecte demonstrari potest, rationi eonfirme est. In demonstratione enim ostensi va sive directa ex notione subiecti colligitur, praedicatum convenire subjecto S. 149 Log. 9, & quidem beneficio definitionum , axiomatum & propostionum jam ante demonstratarum, vel a posteriori evie serum as. 98 Log. . Quoniam itaque per definitiones, axiomata & propositiones ante demonstratas, aut a postetiori evictas intelligitur, propositi inem directe demonstratam esse veram cS. 368.36 LM. ; in illis definitionibus, axiomatis ac propositionibus continetur ratio, cur per haec principia demonstrata propositio sit vera fg.s6 Ontol. , adeoque haec cum italis connectitur c S. Ici Como I. Enimvero definitiones s. asa LM. 9 de axiomata ceteraeque piopositiones sunt propositiones universales S. s s ria sya Leg. - Quicquid ergo directe demonstratur , rationi consor me est cI. 48 2
Equidem in Lot ea nutribi demonstravimus, principia demonstrandi esse propositiones universales . Quod fi tamen quis perpendit ea , quae de demonstratione ostentivas I. 3 s I. II LV. dicta sunt, de animo recolit , quae de propositionum universalitate traditae lunt g. 1 1. 249 e seqq. IOI. ; illarum universalitatem facile agnoscit, ut adeo nec opus udicemus idem per modum lemmatis hie demum demonstrari . Si quis tamen scrupulosi tuerit ι ei satisiacit seqaeus demonstracio . In ratiociniis, quae demonstrationem ingrediu tur, propositi es antea stabilitae sunt maiores syllogismorum in prima figura s. Is L. Is aQ. . Sed maiores syllogismorum primae fisurae temper universales sunt 366δος. . I r positiones igitur antea stabilitae , quibus utimur in demonstrando, universales s L.
S. 487. Si ex pν otione data colligi ν, quod propositioni cuidam verae contradiaeit; illa rationi eo Iraria eLI. Propositio enim falsa est, ex qua colligitur, quod verae cuidam contradicit propositioni S. II 6 LE. , consequenter ex aliis
242쪽
De Dispositionibus naturalibus S Habitibus intellect. M 9
ex aliis veris colligi nequit I. s 37 LM. . Quoniam itaque per alias propositiones veras, easque universales not. I. 486 , non intelligitur, cur praedicatum conveniat subjecto I ratio nexus praedicati cum subjecto nulla in aliis propositionibus veris universalibus continetur cύ.s6 Onto . , consequenter propositio, de qua nobis jam sermo est, cum aliis propositionibus veris minime connech itur S. Io Cosmol. . Rationi igitur conformis non est S. 8 sὰ , adeoque eidem contraria c*.cit. .
Ex duabus propolietionibus hisce intelligitur, quomodo evincatur , esse quid rationi consorme, vel contrarium. Nimirum conformitas cum ratione patet per demonstrationem directam ; difformitas per apogogicam , modo in posteriori casu notetur, non affumi propositionem datae contrariam, ut inde colligatur absurdum, sed ipsam potius, quae datur, propositionem. Ita patet, Veritates Omne geometricas esse rationi contormes, cum ibidem continuo aliae ex aliis demonstrentur. Cumque nos idem moliamur in philosophia, non aliud docere intendimus, quam quidnam sit rationi consentaneum .
S. 488. Ratio major ei est, qui plurium veritatum universaliam nexum perspicit, quam illi, qui pauciorum nexum perspicit. Ideo enim ratio alteri tribuitur, quod nexum veritatum universalium perspicere valet I. 83 3, adeoque ratio unius differta ratione alterius, quod unus plurium veritatum universalium nexum perspicere possit, alter pauciorum. Multitudine igitur veritatum , quarum nexus introspicitur , constituuntur gradus rationis β. 7 6 Ontol. . Quare cum gradus unus altero major sit S. 7sI Ontoc ,&ob hunc ipsum rei tribuatur magnitudo, cui idem convenit; ratio quo que illius major est, qui plurium veritatum universalium nexum perspicit, quam ejus, qui pauciorum nexum perspicit.
Hahemus hinc primum fundimentum graduum rationis , ubi gradus derivantur ab obiecto materiali, eritatibus scilicet universalibus, circa quas versatur ratio. sed datur praeterea aliud graduum fundamentum , de quo notanda est propositio sequens .
Ratio ei major est, qtii nextim veritatum universassum inter se in serie lo glori continuare valet, quam qui eundem in serie breviori producere valet. Eodem fere modo propositio praesens demonstratur, quo praecedens . Nimirum quia ratio est facultas nexum veritatum universalium introspiciendi g. 839, ipso autem facto deprehenditur in connectenda veritate quadam data eum aliis continuo ascendi posse ad alias generaliores, vel etiam descendi posse ad alias specialiores; ratio unius differt quoque aratione at rerius, quod unus nexum veritatum universalium inter se in serie longiori continuare valeat, alter autem non nisi in breviori. Longitudine adeo istius seriei constituuntur gradus rationis S. 7 6 Ontol. . Quare cum gradus unus altero major sit c g. 7s I Onto P, & ob hunc ipsum tribuatur rei, cui gradus iste convenit, magnitudo; ratio quoque illius major est, qui nexum veritatum universalium inter se in serie longiori continuare valet, quam qui eundem in serie breviori producere potest .
Seties veritatum inter se connexarum innotescit ex systematis veri nominis. In Elementis Matheleos universae disciplio as mathematicas anter se connexas dedimus. Quare si quis a. Prima
243쪽
prima orditur & non modo in ea continuo pigreditur , verum etiam inde gradum ad distiplinas ulteriores promovet, ix in serie veritatum inter se connexarum continuo descendit . Quod si vero propositionem aliquam indisciplina quacunque assam i, ac inde ad principia , quae in demonstrationem influunt, eodem modo retrogreditur, quo idem in successiva assensus genesideterminanda facere solemus M. fi 99a. LV. in serie veritatum inter se coemexarum alcenia ait. veritates quoque philosophicas per fingulas disciplinas inter se connectimus, ut inde nascantur scalae , per quas continuo dc ascendere , di descendere licet . Quare ideam quoque seriei veritatum inter se connexarum ex philosopitia nostra sibi comparare valet
s. 49ois Experientia Mnes ratio. Experientia enim est cognitio eorum , quae sola attentione ad perceptiones nostras patent S. 66 LM. γ, atque singularium c z.66s LM. P. Quoniam itaque vi ex perentiae tantummodo cognoscitur, quod aliquid sit, vel fiat, veritatum autem univetialium nexus non perspicitur: ex adverso beneficio rationis nexus veritatum universalium perspicitur S. 839; experientia ratio non est , sed eidem contradistinguitur.
Hinc ea, quae experrentia nobis innotescunt, opponimux iis, quae rationis heneficio cognoicuntur. Neque adeo a ratione commendamus eum, qui multia rerum experientiis Instructus . In vernaculo inprimis id romate experiendiam a ratione accurate distinguimus , quando nobis de aliorum cognitione sermo est. Ac utile omnino eth experientiam a ratione probe distingui, ne , quod irequenter accidit , miremur , cur homines, quibus amplissimus est rationis usus, haereant in rebus leviculis, quae nonni si experientia innoteIcunt, propterea quod ab experientia ipsorum aetimae sunt iaS- 69 I. uicquid beneficio rationis cognoscimus , a priori cognoscimus is Quicquid enim cognoscimus, vel a priori cognoscimus, vel a posteriori S. 3 Enimvero quod a posteriori cognoscimus,experiundo addiscimus 9. 434 λQuare cum experientia non sit ratio cf. yo quod a posteriori cognoscitur, rationis beneficio non cognoscitur. Quicquid igitur rationis beneficio cognoscitur, a priori cognosci debetia S. 69Quoniam iraque a priori cognoscimus, quod ratiocinando nobis innotescit f. 43 , quae vero beneficio rationis cognoscimus, a priori cognoscimus S. 49I P ; quicquita beneficio rasionis cognoscimus , ratiocinando
Hi ne & ratiocinia tamen trahunt a ratione, quod per ea rationis usus sese exerat, ne absque iis in homine detur.
S. 493 Quoniam beneficio rationis non cognoscitur , nisi quod ratiocinando eruitur cf. 492 ; f cui rati deest factistas ratiocinandi, eidem quoque deest
rario. Habemus igitur prine ipium, per quod probari potest , utrum ens aliquod habeat usum rationis, an eodem destituatur, imo utrum enti alteri fit ratio, an vero hac facultate prorsus destituatur. Principii huius muItiplex usus non modo in Psychologia rationali , verum etiam in philosophia practica atque Iurisprudentia: id quod ipsa e uidem applicati ne suis locis utiliter faci a lacuIcn es admouum constabit.
244쪽
De Dispositionibus naturalibus S Habitibus intellea. 13a
S. 49 Quicquid beneficio rationii eci citur, id ex abis pransiuionibus sive ju iii atque desinitionibus, quae antea raobis innotuere, colligitur . Quicquid enim beneficio rationis cognoscitur, id ratiocinando colligitur cf. 92 . Enim vero dum ratiocinamur, ex definitionibus & judiciis aliis praeviis, quemadmodum ex legibus ratiocinandi apparet car. 37 . 38 . 388 dic. , colligitur propositio alia. Ergo quicquid beneficio rationis cognoscitur, id ex definitionibus aliisque propositionibus scilicet judiciis praeviis colligitur .
S. 69 s. Ratio para est, si in ratiocinando non admittimus nisi definitiones aepropositiones a priori cognitas. Pura non est, si in ratiocinando praeterea admittuntur, quae a posteriori cognoscuntur.
Ratio pura in Arithmetica, Geometria & Alget ra. Quod ii dubium moveant quaedam axiomata, quae vi notiosum communium a posteriori mani testarum admittuntur; illud protinus evaneicet, ubi ad animum revocaveris, in philosophia prima eadem a priori sui illa demonstrata. In Physica ratio minime pura est, eum ibidem ubivis aliumantur, quae de rebus a posteriori innotescunt, quemadmodum & in Astronomia inoris est.
S. 696. Quando ratio pura non est, experientia cum eadem in cognoscendo concupis rit . Quando enim ratio pura non est, in ratiocinando admittuntur praeter definitiones ac propositiones, quae a priori innotuerunt, etiam aliae, quae
a posteriori cognoscuntur g 9s . Enimvero quicquid a posteriori cognoscimus, experiundo coὀnoscimus S. 434. . Cum ratione igitur hoc in casu experientia in cognoscendo concurrit. S. 497. Concursus rationis & experientiar in cognoscendo Connubium rationis Oexperientiae dici solet.
Connubrum h c maximi iacio in universa philosoph a, cum & ad certitudinem cognitionis plurimum faciat, de progressum in scienti is mirifice iuvet. Atque ea ratio est, cur in ipsa hac Psychologiae parte , ia qua cognitioni animae a posteriori Ru mus, rationem tamen ubivis in ta bsidium vocemus, quas de cognitione a priori essemus solliciti. Ac eundem quoque morem in philosophi experimentali servamus.
I. 498. Scientia ex ratione, bifloria ab experientia ortum trabit. Quicquid enim scimus, id demonstrare valemus S. 39 LQ. , adeoque per ratiocinia concatenata ex definitionibus & propositionibus jain antea evictis colligitur cI. 498 Log. , atque ex his intelligitur veritas illius z. 68. s64 LM.9, consequenter perspicitur rationem in iisdem contineri, cur illud verum sit S. 1 6 Ontia. , & quod cum istis definitionibus atque propositionibus con nectatur c S.Io Cosmes. . Quoniam adeo scientia nexum inter veritates universales manifestat per demonstratae, ex ratione proficiscitur 6 483 . In historia recensentur ea, quae sunt atque fiunt, sive in mundo materiali, sive in substantiis immaterialibus I. 3 Disc. praelim. . Ea, quae
245쪽
princias datur. cstalis homines sint iunctioniabus suis.
sunt, vel fiunt, tanquam singularia I. et 26. 227 Onto θ, experientiae do. bentur cf. 66 s LM. . Historia igitur ab experientia ortum trahit.
Qui adeo de scientia sibi comparanda solliciti sunt, isti rationem ampl: ficare student. S- 499' . . . '
Cognitis pbilosopbisa rationis est. Qui enim cognitione philosophica in
structus est, rationem perspicit eorum, quae sunt , vel fiunt s.6 Dise. praelim. γ, adeoque nexum rerum tam coexistentium , quam sibi mutuo succedentium c S. Io G Ol. , consequenter propositionum universalium verarum, seu veritatum universalium c F. sor Log. . Est itaque ratio
Studio igitur philosophiae veri nominis, hoc est , istiusmodi, qualem nos definimust g. 29 Dis. praelim. Joc colimus, ratio perficitur, ut hinc philosophiae eluceat praestantia . I. SO O.
Aratione nullus proficiscitur error. Beneficio rationis enim perspicimus nexum veritatum universalium c g. 483 . Quare cum veritates universa-Ies inter se connectantur, quatenus propositio una in se continet rationem, cur altera sit vera S.Io Cosmia. ; beneficio rationis intelligimus, cur prinpositio aliqua vera potius sit, quam falsa gr. 36 Ontes. . Quoniam itaque ratione usus propositioncm falsam pro vera habere nequit; a ratione error
proficisci minime potest S. 623 LM. .
Qui adeo rationem accutant tanquam seductricem, quasi nos ad perniciosissimos ac gravissimos errores seduceret; terminum in alio prorsus tignificatu accipiunt, quam quem eidem supra i F. 83 , non invito usu loquendit g. 434 , tribuimus. Nunc enim per ra tionem intelligunt quoidam de rebus naturalibus errores; nune pravas hominis cupiditR-tes, quibus in malum pronus fertur a nunc nescio quodcunque aliud. Atque hinc clZmant, rationem adversari fidei ac virtuti: quod ipsorum iudicium laindiu verum est, quamdiu ex sua judicant notione usu loquendi minime eomprobata . Absit autem, ut idem pro Vero habeamus in legitimo termini significatu . Neque etiam ulli bi terminus hic in significatu perverso in Scri inura Sacra occurrit, modo versionem a textu authentico distinguas. Sane Luti ε-s in veruone Germanica decem vocabula Hebraica & triginta sere G raeca per Vocabulum Hem 13, quod rationem significat, interpretatur, quae non est e eiusdem significatus , facile quis praevidere valet. Ecquis enim sibi persuadeat , in lingua Hebraica , quam pauperem esse constat, eandem rem decem diuertis nominibus ins gnitis Ecquis sibi persuadeat, Graecos triginta excositasse vocabula ad rem unam eandemque denotandam. ' Vocabulum λογος apud Graecos rationem significat, unde I.ogicae nomen est, quam ideo Latine philosophiam rationalem dicimus. Sed hoc nuipiam legitur in malam partem acceptum .
I. IOI. cui actionessuasseeundum experientiam moderantur, in easu simili imitantur olim facta. Patet hoc per experientiam maxime obviam. Homines enim plerique tantum non in omnibus actionibus , imo gravissimis negotiis ἔOmnes vero homines in aliquibus saltem actionibus experientia magistra
Imo facile ostenditur, cur idem fieri debeat. Etenim quid fieri debeat in casu singulari dato, nemo judicare valet, nisi jam cognoverit, quid in istiusmodi casu fieri debeat S. ἶ6r , nisi inventorem agere jubeatur S. 6I , quem casum jam non supponimus . Enimvero quicquid cognoscimus, vel 3 priori Dissiligod by Corale
246쪽
a priori cognoscimus, vel a posteriori S. 433 : quamobrem quid fieri conveniat in istiusmodi easu, vel ratiocinando nobis innotuit, vel experiundo idem didicimus cs. 43 . Nemo non novit in disciplinis , quae
docentur, non tradi theorias negotiorum maxime communium, imo gravissimorum , &, si quae in iis continentur, paucissimos homines disciplinis vacare. Quoniam itaque destituuntur propositionibus determinatis, iuxta quas judicent in casibus datis ἱ secundum notiones iudicare tenentur, quas a posteriori seu per experientiam acquisiverunt. Vi igitur similitudianis casus praesentis cum alio quodam praeterito hunc sibi repraesentant cum eo, quod in eo factum fuerit quodque tum istud factum fuerit sibi conscii sunt not. s. I73 , atque adeo idem in hoc casu fieri debere
Et si res pervulsata fit, meretur tamen attentionem philosophi. Non igitur taedet iastam inquirere penitius, ut in actiosibus nostris satis circumspecti fiamus.
Homines in actionibus suo dicuntur empirici, qui secundum experien- cui iuriam actiones suas moderantur. In actionibus autem suis rationalii dieun- ώ IisH-tur, qui secundum rationem easdem moderantur. - bus suis
Exire, quae in demonstratione propositionis praecedentis dicta sunt, apparet, nemi. It t m nem in actionibus diis extionalem ege pinea nisi qui habet animum theoria excultum, ut pirari ἰla dato casu propositiones universatra, quas in disciplinis didicit, vel ipsemet invenit. ad quinam facta singulatia de negotia applicare possit c s. so - ratioκa-
Expectationem eapuum fioeilium dicimus modum dirigendi actiones Pet sob. olim facta in casu simili. Eratio
Perinde est, sive imitemur iacta aliena, sive propria in casu simili. e usi si g. SO . . milium.
Expectatis e suum si ilium rationi vis videtur. Qui enim rasus similes smni expectant, ut agere possint; actiones suas dirigunt per olim facta in casu tum ejus simili S. soa , imitando scilicet , seu denuo faciendo , quod fecerunt Gn Dalii, vel ipsimet secerunt cS sot . Id autem ideo fieri, & experimur, & intelligimus, quod eundem eventum in praesenti casu speremus, quem in 'simili antea experti sumus. Videmur adeo perspicere nexum inter acti nem & eventum in casu dato, consequenter expectatio casuum similium rationi similis videtur S. 483 st.
S. Sos. In expectatione e suum similium tertia latet mecris Ureatis , seu ratiocἱ- Ea kIte. nium confusum in ea continetur . Etenim ubi praevia experientia didicimus, rius emin quodam casu aliquid fieri posse vel debere ; casu eodem recurrente no- p di πι - tionis illius meminimus g. aos. 226 , atque idem jam fieri posse, vel debere judicamus . Perceptio casus praesentis propositioni minori, memoria praeterit i cum facto praeterito majori,& judicium inde enatum conclusionires naei, ut perinde sit, ac si ita argumentaremur: Casus praesens talis
247쪽
est. Ia casu tali hoe fieri debet. Ergo in praesenti hoc fieri debet. Latee igitur in expectatione casuum similium ratiocinium , utpote explicabile per syllogismum c&33a Log. 3 sed cum mens propositiones singulas non distinguat a se invicem, nonnisi confusum S. 39 .
Quoniam igitur etiam in hoc expectatio ea suum similium rationi smilis 6. yo4 PEFML & S.I9I OHOL ἱ expectatis casuum ilium es id, quod anais logum raraenis diei fluet.
Atque ita ad notionem distinctam reduximur Amissum rat a veterum, ut adeo appareat , istud admitti poste tanquam principium explicandarum actionum hominis. Quod vero etiam ad brutorum actiones explicandas iaciat, in Psychologia rationati ostendemus.
Si easus praesens revera fuerit similis praeterito , non tantummodo ex parte alis depretiadatur; expectatis e suam fmιlium rationi aequinuet. Etenim si casus praesens revera similis fuerit praeterito, idemque nune fit, quod ita praeterito fiebat ἱ utrobique determinantia eadem sunt c S I IA. I 8I Oures. . Eadem igitur etiam sunt determinata S.I92 Ontia. . Quoniam igitur hic determinatum istud est, quod posita in tali casu tali actione, seposito alio quocunque obstaculo extrinseco, consequitur I. IIa Omia. ; quicquid in casu praeterito ex actione consecutum fuit, idem etiam in praesente ccin- sequi debet. Quare cum jam perinde sit, ac si nexum inter actionem&id, quod inde consequitur, perspiceremus, atque adeo ratione in determina da actione uteremur S. 83 9; expectatio casuum similium , ubi casus praesens revera similis fuerit praeterito, in locum rationis surrogari potest . eidemque adeo aequi pollet. S. s 8. Quoniam itaque similitudo ea suum eognoscitur ex identitate circum stantiarum, per quas determinatur S. rys Onto t, s circumstantivi casus praeteriti distincte cognostas, expectatio casuum smilium rationi aequi pollet .
Ita distincte singulas circumstantias casus agnoscimus , quando iudicamus. quam ebullire, si alieno cupreo insula imponitur tripodi, eidemque ignis subiiciatur . Notio igitur haec a risteriori acquisita non minus Grecid irigit actiones nostrat circa ebullitionem aquae, ac si beneficio rationis nobis constaret, cur aqua ebullire debeat .
248쪽
250쪽
SECTIO LDE FACULTATIS APPETENDI
De Voluptate ac Taedio, nec non Notione boni ac mali.
s. so9. Actenus eontemplati sumus facultatem eognoscen Asti aiudi: progrediendum ulterius est ad facultatem ap- Aacto. petendi. Appetitus nascitur ex cognitione ἔ non ris. tamen per saltum. Quamobrem distincte nunc nobis exponendum, quomodo ex notionibus nascatur appetitus. Equidem ad facultatem appetendi Pentrus agnoscenciam conducunt quoque noti nes certitudinis ae probabilitatis cognitionis humanae, nec non opinionis ac erroris, de quibus
nondum diximus: quoniam tamen jam alibi de singulis hisce notionibus abunde dictum integris capitibus cS. 164ersere. Log. , ut denuo repeta tur , quae ibidem jam dicta sunt, opus non est. Quamobrem iis suppositis tanquam aliunde notis ad progressum a cognitione ad appetitum explicanis dum nos conferimus dicturi de voluptate ac taedio, notionibusque boni aemali, propterea quod ex cognitione nascitur primum voluptas, inde porro judicium de bonitate objecti, ac hinc demum resultat appetitus ἱ in casu autem oppositio ex cognitione rei ortum primo trahit tardium, inde porro iudicium, quod ea mala sit, tandemque hinc resultat aversatio . Appetitus atque aversationis genesis distincte agnosci meretur, cum haec cognitio Dissiligod by Cooste