장음표시 사용
231쪽
Ars Inveniendi AE post riori quo ruplex . Artis ob serυandi definitio. Artis
ais Pars I. Sess. III. Cap. IV.
strant, continuo alias eruere, quae antea ignorabant. Imo etiam in Astr nomia ex observationibus talia deducunt, quae non Observarunt, imo quae nec reperta observari possunt. Integrae quoque dantur disciplinae , quae artes inveniendi speciales sunt, veluti Arithmetica, Trigonometriati in primis Algebra. Quod vero etiam extra Mathesin arte inveniendi opus sit, non minus a posteriori probari potest . Exemplo docui, quo modo ars inveniendi exerceri possit in Tentamine de vera causa multiplicatio. nis frumenti, patrio idiomate aliquoties recuso.
Artem hanc inveniendi data opera explicaturi sumus, ceteris philosophiae partibus absolutis, siquidem Deus nobis vires animi ac corporis tamdiu conservaturus ac otium Iaeris giturus , ut telam coeptam pertexere liceat.
Quoniam quicquid cognoscitur, Vel a priori cognoscitur, vel a posteriori g. q3 s i ars inveniendi duplex es, nimirum ars incentradi verit tem a posteriori, ct ars inveniendi eandem a priori.
Quamobrem olim artem inveniendi tradituri totam tractationem in duas diuidem partes , quarum altera tradet modum investigandi veritatem latentem a posteriori; alteix vero modum eandem eruendi a priori: quemadmodum secimus in Logica, ubi usum aliquem Logieae in arte inveniendi monstraturi aliqua hujus artis praelibavimus t Parr. a. Ses... cap. 1. σ a l.
S. 636. Obseruatis est experientia, quae versatur circa facta naturae sine nostra opera contingentia. Experimentum est experientia, quae versatur circa facta naturae, quae nonnisi interveniente opera nostra contingunt.
Definitionem experimenti tam dedimus alibi t I. 747 Iv. I eam tamen hic repeti consultum duximus, ubi eam in observatione discerni necessarium fuit. Exemplis disseis rentia inter observationem Sc experimentum fit elarior. E. gr. Caelum obducitur nubibus nulla nostra opera intercedente. Cum nubes praesentes intuemur nobisque conscii sumus ejus, quod videmus; caelum nubibus obductum esse observamus. Enimveros ope antliae pneumaticae ex globo cupreo cavo aer educitur & ad hilancem appensus levior deprehendi. tur, quam fuerat ante, cum aere plenus esset; experimento mihi innotescit , globum aere plenum esse vacuo graviorem: neque enim globus evacuatur nisi Opera mea interveniente , nec adeo levior effcitur sine opera mea.
S. 437. Ars laveniend a posteriori veritatem incognisam reait vel ex observationibus, vel ex experimentis. A posteriori enim cognoscimus quod experiundo cognoscimus cs. 434 . Quoniam itaque experientia vel in numero obser vationum, vel experimentorum est S 4 6 9 I ars quoque Veritatem a posteriori inveniendi vel ex observationibus,vel ex experimentis eruere debet.
Duplex adeo datur ars inveniendi a posteriori , scilicet ars observandi dc ars ex. perimentandi.
g. 4 8. Ars observandi est, qua veritates ex observationibus eruuntur.
Utuntur hac atte Phyfiei ae Nediei, ae inprimis Astronomi . Utimur quoque eadem in Psychologia empirica, quam hic tradimus.
S. 4 9. Ars experimentandi est, qua experimentis Veritates eruuntur.
232쪽
De Dispositionibus naturalibus S Habitibus intolleR. ais
Ηae arte utuntur hactenus Physei sere soli: eidem tamen locus est in omni philoso mentanis Phia , ipla Theologia naturali. Quamobrem aliquoties me tam monuisse memini, quod di definia detur etiam Treeologia naturalis experimentalis, imo ptiuosoplita ex Per Ime ut alis ad om- tis. nes Omnino philosopluae paues extendatur.
Si veritat a priori eruitur; ex notioribus, lac est, definitionibus ac propo- Vehitristionibus per ratiocinia colligitur. Ad cognitionem enim , quae a priori da- quomodo tur, omnes in universum intellectus Operationes concurrunt cS 439 , con- priori sequenter notio, judicium & discursus seu ratiocinatio I. 31s . Enimia ς μεις. vero judicia nova ex aliis praeviis formantur ratiocinando S. 3 66 , ade
que definitiones & propositiones cognitas ad objecta, de quibus medi. tamur, applicando S. 336 & seqq. . Quare si a priori veritas erueniada , ex definitionibus ac propositionibus, seu notionibus jam acquisitis
colligenda. Confirmatur idem a posteriori exemplo Mathematicorum , qui hac arte potissimum utuntur. Si quis in Algebra cum attentione ad talia fuerit versatus, Veritatem propositionis abunde perspicit.
Hi ne Ars invenienae a priori, quae per eminentiam Ars invenienae dici- ADtis imtur, est, qua ex notionibus acquisitis, hoc est, ex definitionibus ac pro- υ messi positionibus jam cognitis ratiocinando colligitur veritas adhuc incognita. 'Αrs inveniendi a priori, si a blathesi pura discesseris, cum arte obsetvandi ac expeti 'Uim Φῆ'mentandi conjungenda. Exemplo nobis sunt Astronomi, qui artem inveniendi veritatem a priori cum arte observandi coniungunt. Exemplo sunt Physci, qui eandem eum arte experimentandi combinant, imo cum arte observandi & experimentandi simul.
I. 662. Quoniam veritates . a priori non inveniuntur, nisi ex definitionibus ac sitie,a propositionibus cognitis g. 46i ; quo plures definitiones ac propositiones ars inquis jam cognovit, eo ad inveniendum veritatem latentem a priori aptior: si eui veniendi vero nussio adbuc perisectae sunt, is in inveniendo inanem operam sumit. Pr str
Quamobrem si multae am prostant definitiones ac propositiones ab aliis inventae. eas prσ1U sbi ante peripectas reddere debet, qui animum ad inveniendum applicat, quam de ve- po t. ritate proprio Marte eruenda cogitet. Non ignota mihi sunt exempla eorum, qui , cum praeclara praestare potuistent, Ieum ac operam Omnem perdiderunt, quod praecipitato gradu ad inveniendum procederent.
S. 66 I. Et quia veritas a priori ratiocinando colligitur S. 66Iλῆ veritatem a Re imprispi investigaturas habilia ratiocinandi polleat necesse es, consequenter cum tum est soliditas in habitu distincte ratiocinandi & ratiocinia concatenandi consistat rum Dr-c s. 4o , inventorem solidum esse oportet. ventoris.
Equidem distincta ratiocinatio in inventore non absolute necessaria , cum vel experimis etia doceat, multis iisque egregiis inventis celebres a distinctis ratiociniis esse alienos, imo subinde distinctae ratiocinationis, ac legitimae ratiociniorum concatenationis ne quidem diis Binctam habere notionem: nemo tamen negaverit , ratiocinationem distinctam non uno nomine praeferendam esse eonfusae, qui utriusque differentiam e pertus est, quemadmo. dum alio loco ostensurus sum.
233쪽
Princi pia , qui bus inprimi im
g. 464. Primi inventores ex veritatibus vulgo obviis, quas invexerunt, collegerunt Veritas enim latens eruitur ex veritatibus jam cognitis S. 46I P. Quare cum primis inventoribus veritates aliae cognitar non fuerint, niti quae et iam vulgo obviae erant; ex veritatibus vulgo obviis collegerunt , quas
invenerunt. Hi ne videmus ipsum Euelidem in Elementis notiones communes , quibus confusis ut iis tur vulgux in ratiocinando , ad distinctas reduxisse , & ope earum ex fisuratum definitioni-hus obviis theoremata ac problematum resolutiones deduxisse . Ostendi in Ontologia, non unum occurrere in Elementis Eaulideis axioma, cui non respondeat notio quaedam communis, ac ideo thidem principia ontologica ad notiones communes reduxi . Imo observaevi , ipsa Algebrae, ac scientiae hae superioris, uade principia sua mutuatur, principia a notionibus vulgi derivari , nec nisi per has penitus intelligi ae demonstrari. Ex his vero jam patet ratio, cur primi in aliquo genere id ventores non eo usque progrediantur, quo postea successores , ipsorum iuventis in rem suam usi , progrediuntur.
g. 46 - Θllogismisunt medium inveniendi oeritatem. Per syllogismos ratiocinia distincte exprimuntur c S. 3 3 a Log. , consequenter iisdem utendum, quam do distincte ratiocinamur . Iam vero per ratiocinia colligitur ex definiti nibus ac propositionibus cognitis, quod a priori invenitur cύ. 6o , &inventorem lolidum esse oportet cI. 46 3 , adeoque distincte ratiocinati S. o . Uti igitur debet syllogismis. Quamobrem cum inventoris finis sit veritatis Iatentis investigatio β. 932 Ontia. , atque ex syllogismo intelligatur, quomodo hunc finem consequatur S. 366 , consequenter is rationem contineat cur finis intentus ad actum perducatur I. so Onτοι , syllogismus medium est inveniendi veritatem g. 937 Onrol. .
Communiter syllogismum a ratiocinio non distinguunt, quemadmodum nec pmposi tionem seu enuntiationem a judicio. Atque tune multo evigentius est, syllosismos esse medium inveniendae veritatis. Neque enim legitime ratioci mur, nisi ratiocinia regulis syllogisticis conveniant, quas ex legibus ratiocinandi supra stabilitis deduci ex Logica Patet. Cumque paulo ante monuerimus not. g. 463 , ratiocinationi distinctae non unam asse praerosatrvam, ob quam e suis merito praesertur; optandum omnino foret ut inve tores distinctis ratiociniis adsuescerent, nec a forma syllogiimorum recederent , multa taedia, quae alias devorare debeat, evitaturi ac plures lapsus, quos non facile adve tunt , decliciat uti.
. 466. Si ratiocinia regusis logicis non fuerint conformia ; per ea non necessaris ἐπ- fertur propositio vera . Etenim si ratiocinia regulis logicis conformia non sunt; nec legibus ratiocinandi eonformia g. 373 . Quare cum leges ratiocinandi violari nequeant, quamdiu ex praemissis veris conclusio vera necessario inferri debet I. 37 . 388. 39o. 38 ; si ratiocinia regulis logicis seu syllogismorum conformia non fuerint, nec ex veris praemissis necessorio infertur concluso Vera.
Hinc ad νήει-iniam Milimaem Ses Irissimum IesisImum, per quem illud distincte explieatur , requiritur s ut nec In male ia peccet, nec tu sorma, hoc est, ut nec alterutra praemissa falsa sit, nec syllogismus regulis syllogismorum contrarietur. Dico autem si ratiocinia regulis logicis consormia minime fuerim , seu in sorma peccent i I. 63s L . ; per ea
non necessario inferri propositionem veram; et eas in fiςri potest ex accideate, ut propositio sit
234쪽
De Dispotionibus naturalibus Habitibus intellect. χχ r
sit io sit vera . Enimvero tum non sequitur ex praemissis ι neque veritas ejus vi forismae agnoscitur.
Sine ratiociniis, quae regulis logicis conformia sunt, nulla a priori invenitur Rallae fueritas. Si enim veritas inveniri debet a priori, ex definitionibus ae pro- η μ/ positionibus cognitis per ratiocinia colligendas S. 6o . Ponamus jam rata V V 'qtiocinia ista regulis logicis non esse conformia: ergo ex datis seu cognitis i ''per ea non necessario inscrtur propositio vera S. 4669. Patet igitur sine ratiociniis, quae regulis logicis conveniunt, a priori nullam inveniri
veritatem . Non obitat, quod dentur inventores, quibus contrarium videtur. Neque enim omnes rati inia sua d istincte resolvere norunt: id quod tamen requiritur, siquidem formam legitimam agnoicere velis .
S. 663. Quoniam ratiocinia per syllogismos distincte explicari potan s S. 331 Idem ut Log. , adeoque si ratiocinia regulis logicis conformia sunt, & ipsi iisdem terruic consormes , seu praescriptam a Logicis formam servare debent; ratiocinia, pς' quibus in inveniendo utimur, per θllogismos formales explicabilia sunt.
Et si non opus sit syllogismos formales semper adhiberi ab inventore; necesse tamen est ut ratiocinia esus dili incte evoluta per syllogismos formales explicentur. Imo conducit syllogismis quoque formalibus uti in meditando, ut ratiocinia eo ordine se invicem exei. piant , quo in demonstrationum resolutione g. ssi & seqq. IV. se invicem consequuntur. Ita nimirum meditans in maiore luce versatur, ubi distincte ratiocinatur , quam ubi confusis ratiociniis indulget. Facilius advertit, ubinam liaereae aqua& de quibus principiis ipsi sit dispiciendum , antequam ulterius progredi possit. Minus defatigatur mediis ratione sua ac citra taedium eandem continuat . Imo laesus quoque facilius evitat quam confusis rati in iis intentus. Absit itaque ut puerile judicemus, quod tantae utilitatis es di accurationis laudem meretur. Est etiam syllogismorum formalium aliquis usus in dirigendo intellectu ad ea, quae cogitationem nostram subire debent: sed de hoc alitique pluribus, quibus syllogismorum tormalium praestantia doceri poterat, ex instituto olim dicemus in arte inveniendi.
S. 669. Artifcia Murissica dicuntur regulae , quibus mens apta escitur per Ari Haprincipia ipsi perspecta veritatem incognitam eruendi, quam solo rati i- heminia nandi habitu adiuta per ea eruere non poterat. ca quia
Haec artificia in Arte inveniendi exponenda sunt, ae ad ea respieiendum, quando in- FG.
ventores invicem comparaturus eorundem artem quasi ad mensuram revocare volueris.
g. 67O. Princψia ae demnstrandi habitus ad veritatem latentem investigandum non Artim semper sinciunt; sed aliis praeterea artifciis heuristicis saepius opus est. A po- orum steriori veritatem asserti probare licet per exempla ex Mathesi petita. Eequid enim in ipsis Geometriae clementis communius est, quam ex data no- I: MI tione subjecti deduci non posse praedicatum vi aliorum theorematum jam satis perspectorum, nisi ante per constructionem quandam geometricam effeceris, ut principia ista applicari, atque adeo ex iis, quae per constructionem dantur, ratiocinando colligi possit, quod quaeritur Sanes mensuram
235쪽
a xx Pars L. GR. III. Cap. IV.
suram trium in triangulo rectilineo simul sumtorum angulorum invenire velis; per theoremata de angulorum alternorum intra parallelas constit torum aequalitate dc ratione aequalitatis angulorum ad idem punctum eo stitutorum ad duos rectos, eandem non erues, nisi ante ducta linea perverticem trianguli cum basi parallela effeceris, ut theoremata ista applic ri possint. Vide Rationem praelectionum sed . I. cap. I. g. 38. Similiter rati nem quadrati hypothenusae ad quadrata laterum ex notione quadrati &trianguli ratiocinando non colliges per theoremata de triangulorum cO
gruentia & ratione trianguli ad parallelogrammum super eadem basi & in zra easdem parallelas cum ipso constitutum, nisi per constructionem ant effeceris, ut theoremata ista applicari possint S. 4 17Geom. . Ad illas igitur constructiones requiruntur artificia heuristica generalia,& ipsae constructiones sunt istiusmodi artificia specialia g. 60 , consequenter patet sine artificiis heuristicis per principia cognita veritatem incognitam erui non posse, etiamsi habitu ratiocinandi ac ratiocinia concatenandi, adeoque demonstrandi g. 496. 98 LM. polleas. Algebra , quae ars inveniendi specialis est, plura continet istiusmodi artificia , quae vi definitionis hie a nobis datae g. 69 facile agnosces, modo in ejus tractatione attenti nem ad regulas afferre volueris, quae ibidem describuntur . Istiusmodi
artificium est ars character istica, cujus beneficio veritates geometricae ac arithmeticae ab imaginibus separantur, ut quaesitum ex datis per calculum
erui possit: id quod absque ista character istica fieri minime posset. Simile
artificium est in resolutionibus problematum specialium, eorum ad abstracta seu generalia reductio S.I36 A ebr& in problematum physic mathematicorum resolutionibus eorundem ad Geometriam puram reductio, qua usus est robus Bernotiti in Actis Eruditorum Anni i69 o. p. 2 I8, cum problema physico-mechanicum de curva aequabilis descensus solveret . Optica etiam atque Astronomia exempla istiusmodi artificiorum suppediatant; sed ea, quae retulimus , ad stabiliendam veritatem propositionis praesentis abunde sufficiunt.
Quandonam istis artificiis opus sit, ex definitione eorundem , quam dedimus g. 69I, perspicue admodum claret , ac suo loco in Arte inveniendi ex instituto docebitur.
S. 67 I. Si quod objectum notionem quandam tammunem eum altero habet - να ζῶ eiusdem de uno innotuere, ad alterum quoque applicantur. Etenim si objecta duo notionem quandam communem habent; eatenus similia sunt S. 39 O tol. , adeoque tanquam species ad idem genus referri possunt, eis eidem non immediate seu proxime subsint g. 234 Ontol. , vel etiam instar india
viduorum ejusdem speciei considerari possunt I. a 33 tot. . Quare cum uae generi conveniunt, speciebus quoque singulis tribui possint, & quae peciei conveniunt, eadem quoque individuis singulis competant S. 3 6
236쪽
Tog. Di quicquid de objecto uno vi notionis communis innotuit idem quoque ad objectum alterum applicari potest.
E. gr. Additio in Arithmetica di numeratio pecuniae in vita communi notionem quanis Ham communem habent. In utroque casu sunt diversae species integrorum, ninjores comis ponuntur ex minoribus tanquam partibus, & minores reducendae sunt ad maiores continuo, donec in maxima , quae prodit, subsistatur, seu reductio ad majorem fieri nequit. Quamobrem si has determinationes consideres tanquam essentia lex cuiusdam entis, notio communis aequi pollebit notioni generis ,& quae inde colliguntur in casu uno, ea etiam apelicari possunt ad alterum. Quod si ergo Pecuniae numeratio tibi perspecta fuerit, inde additionis in dum colliges t s. 98. 99. AH π. . Eodem prorsus modo ad subtraci ionem applicavimus . quae de erogatione pecuniae obvia sunt, sicque regulas subtractionis eruimus g. ro 3 Arisbm. J. In philosophia practica ex notione communi personae singularia & integrae cuiusdam Rei p. deducimus officia gentium erga gentes applicando ad gentes integras , quae de personis singu-4aribus in statu naturali viventibus demonstrata sunt.
Principlam reductionis appello artificium, quo objectum aliquod, de Priscipliquo quid quaeritur, reduco ad aliud notionem quandam communem habens, ut ea, quae de hoc nobis innotuere, vi notionis communis ad illud '. quoque applicari possint.
Principium hoc maximi usus est in omni arte inveniendi, quemadmodum suo tempore clarius ostendemus. Praeter exempla modos φ. s. 471 enumerata , plurima occurrunt
in Mathesi, nec talia ignota sunt in philosophia nostra . In Elementis Geometriae circulus reducitur ad polygonum , ut inde colligatur modus investigandi aream ejus t g. 4 o Gram. ιςylindrus eodem fine ad prisma s. s 4r Gram. ,& sphaera ad Pyramidem seu corpus ex pyramidibus, quarum vertices in centro coeunt, compositum reducitur sy yso Gefm . . Infligebra trinomium , quadrinomium & polynomium quodcunque redueitur ad binomium, ut per genesn potentiae binomiae pateat genesis multinomiae g. lo I. Iox Analys. . Hoc vero reductionis principium ideo in medium adducimus, ut artificii heurishici aliquod pro-ctaret exemplum, sicque luculentius confirmaremus, quae de principiorum heuristicvrum Mece state ac utilitate paulo ante asseruimus t s. 4m . Multa de principii hujus usu ineulcanda sunt specialia, cum plures admittat casus a se invicem utiliter distinguendos a sed de his dicendi locus erit in Arte inveniendi.
Ars inveniendi genνralis est, quae circa quodlibet objectum Versatur. Apris ImAri vero invenienae 1 herialis est, quae circa determinatum quoddam obje- veniendi
ctum versatur. generalis Differentia petitur ab obiecto, ut adeo tot sint stinetes artis inveniendi, quot sunt νς
species cognoscibilium . Hinc habemus artem inveniendi Mathematicorum, quae commuis cistis niter Algehra , rectius Analysis appellatur. Haee enim non versatur nisi circa quantitates, disserem atque adeo nonnisi veritatibus mathematicis inveniendis inservit . Est etiam artis invenien- tia. di species quaedam Arithmetica, quae circa numeros determinatos versatur, atque ade docet modum inveniendi numeros determinatos ex datis aliis. Datur etiam ars inveniendi specialis, qua veritates morales investisantur: datur alia, quae physicis veritatibus detegendis destinatur. Ars vero inveniendi generalis eas tradit regulas, quae in omni veritatum eruendarum genere usum habent, sive eae mathematicae sint, sive physicae, sive mora es, sive alterius cujuscunque generis . Et si autem nos aliquando artem inveniendi generalem tradituri simus; non tamen prorsus negligemus artes inveniendi speciales, ut appareat η uomodo eaedem continuo novis regulis Iocupletari , regulaeque, quae in potestate sunt, ad usum transferri possint.
Regulae speciales artis inuenienae sncialis ex veritatibuI ae illo objecto, eirca Rj..ia quod specialas Disitirco by Corale
237쪽
quod ea versatur , erutis deducuntur. Patet hoc a posteriori ex Analy s Mathematicorum , praesertim si nostro more methodo analytica pertrahetur. Etenim si quis cum attentione elementa nostra Analyseos tam finitorum, quam infinitorum perlegit; is animadvertet, quomodo vi regularum generalium detegantur theoremata mathematica, quorum Ope per easdem regulas regulae ulteriores hujus analyseos eruuntur, & quoi nodo ope harum regularum denuo investigentur theoremata alia , quae aliis ulteriori bus regulis inveniendis inserviunt. E. gr. Ope calculi literatis eruitur compositio quadrati aut, si mavis, ejus genesis, in casu radicis binomiae : ex hac autem genesi eruitur regula pro aequationibus quadraticis affectis ad puras reducendis /a6I Arubm.& S. I 3 Asab finit. . In philosophia practica universali damus specimina regularum specialium artis invenie di ex veritatibus moralibus erutarum. Plura occurrent suo tempore in Arte inveniendi. 6. 47s, Quoniam regulae speciales artis inveniendi continuo ulteriores ex veri tatibus jam inventis eruuntur S. 37 9 ; quo plures veritates in aliquo genere scientiarum fuerint repertae, eo plures quoque regulae artis inveniendi speciales inveniri possunt.
Absonum igitur est ani inveniendi operam navare velle, antequam veritates jam inia ventas cognoveris. Neque enim intelliges satis regulas, multo m Inus earundem veritarem perspicies easque dextre applicabis, nisi veritates habueris perspectas , quibus regulaei nituntur. Crescit adeo ipsa aes inveniendi cum numero veritatum inventarum. Atque haec ratio est, cur artem inveniendi ultimo demum loco tradituri simus, ubi omnem diasciplinarum ambitum pro instituti nostri ratione emensi fuerimus. Et probe notari velim. Viros egregios, qui in veritate latente investiganda strenui sunt, ope veritatum inventa. rum incidere in regulas, quibus ad ulteriores detegendas utuntur, ut ut ipsi met desec uattentionis atque acuminis singularis, quod hic requiritur , non advertant se esse resul rum inveniendi inventores . Acquiescunt in notionibus confusis , quae in exemplis latent: unde in posterum ad exempla respiciunt eademque imitantur, quando iisdem regulis opus habent.
S. 476. Facilitatem observandi rerum similitudines Ingenium appellamus. D. geniosus Vero est, qui ingenio pollet, hoc est, qui similitudines rerum facile observat.
Datur aliquod acumen in observandis similitudinibus rerum, neque hoe omnibus idem est. Utile quoque est hane acuminis speciem ab aliis facultatibus animae distingui. Nullum vero reperio nomen quod eidem magis conveniat , quam ingenii, etsi admodum vagus se ejusdem significatus. Neque fixum hune significatum ab usu loquendi abhorrere existimo, adeoque sequentem propolitionem addi consultum Iudico.
Notio ingenii, quam dedimus, non abhorret ab Uu loquendi . Constat enim prae ceteris ingeniosos dici Poetas, Oratores ac Histriones. Ac Poetis quidem ob propicam dicendi rationem id nominis tribuitur. Utuntur allegoriis & metaphoris, quae in s militudine rerum fundantur. Quare cum inprimis eum ingeniosum judicemus, ubi apta nobis vidctur ac inexpectata
238쪽
De Dispostionibus naturalibus o Habitibus intelDR. 1 s
pectata metaphora vel allegoria, quod similitudo sit clarissima, etsi eam
non facile quis per se observaturus fuisset; vel hoc solo argumento patet, ingenium hic tribui Poetae ob facilitatem observandi similitudinem rerum. Ita saepissime Poetae ipsa metri lege adducti genus pro specie ac speciem pro genere per synecdochen ponere coguntur: quod ubi apte fieri solet, ut nulla hinc oriatur in dicendo obscuritas, ingeniosi dici solent. Quoniam itaque ingeniosus hic dicitur, qui in generibus ac speciebus discernendis acutus est, genera autem ac species qui discernit, similitudines rerum observat cf. 233. 23 Oorol. ); patet denuo ob synecdoches convenientem usum neminem dici posse ingeniosum, nisi qui acumine observandi s militudines rerum pollet. Similiter Oratores dicuntur ingeniosi ob
convenientem usum metaphorarum, allegoriarum & similitudinum : unde eodem modo, quo ante, colligitur ita judicantibus non aliam ingenii esse notionem, quam quod ipsum in facilitate rerum similitudines observandi consistat. Histrionibus ingenium tribuitur ob dicta & facta, quando ex iisdem elucet aliquod in observandis rerum similitudinibus acumen rquod ubi deficit, dicta & secta vix oblectant vulgum imperitum. De r bus obviis exempla in medium afferri opus non est I. 666 LM. . Ex hac enus dictis abunde patet, dum ingeniosos appellamus alios, ad facilitatem observandi similitudines rerum animum adverti, quamvis distinc evulgo non agnoscatur sub aliis peregrinis, quae una percipiuntur, quasi
Quamobrem ut constet, quomodo tanta enata suerit inconstantia loquendi, in ea in quirendum est , quaecum ingenio nesessario connexa sunt , atque adeo temper una percipiantur. Quod si vero quis propositionem praesentem aegrae admiserit4 is per nos iudicet ingenii significatum , qui definitione nostra continetur c g. 476 , usui loquendi communi non respondere : non tamen ideo habebit , unde definitionem nostram impugnet. Definitio enim nostra nominalis est, adeoque arbitratiar placet nimirum nobis vocem istam in hoc significatu accipere. Sufficit autem fgnificatum esse realem . cum istiusmodi facilitas o, servandi similitudines rerum detur . Neque in leges stuli philo ophici impingimus , dum nomini sgnificatum fixum imponimus. Neeesse enim est faetiitatem observandi s milit dines rerum peculiari nomine distingui. Quodsi vero nomina singula perpendas, quae de dotibus mentis usurpantur, non reperies aliam , quae ad facilitatem praedictam indigitisdam adhiberi possit, praeterquam ingenium .
Imaginationem vivacem appello, qua phantasinata adeo clara produ- iacuntur. ut tibi probe conscius sis corum, quae in iisdem continentur . natio
Differunt nimirum phantasmata gradu claritatis: id quod experientia constat, & via vivax imaginandi ma:or , vel minor est pro gradus istius diversitate iudi versis subjectis. quaenam
Ingeniosi imagInatis vivax est. Ingeniosus enim rerum non modo prae- Imare sentium, verum etiam absentium similitudinem facile observat s I. 476 . natis in- Quare cum ideae rerum absentium vi imaginationis producantur S. 9a ,
adeoque phantasmata sint I. 93 in; haec inter se, vel ideas sensuales cum his comparans, facile observat, quae in utrisque eadem sum S.I9s On-
239쪽
ingenio opus ba beant . Verita
DI , consequenter sibi probe conscius est eorum, quae in phantasmatis
continentur. Imaginatione adeo vivace utitur S. 78 .
Hinc apparet, cur teste cicerane ingenium sumi dicatur pro vi facile fingendi in homi nibus, obervata te Grelenis tu Lexico . Etenim facultas fingendi in producendis phantal matis rerum sensu nunquam perceptarum divisone ac compositione phantasmatum consisties I. I in. Quo vivacior igitur imaginatio est , eo quoque iacultas fingendi felicior . Quam. Ohrem cum imaginatio vivax cum ingenio necesiario coniungatur , atque inde pendeat iacilitas fingendi, cuius effectus lacilius percipiuntur, quam ingenium, non mirum videri debet, si in notionem ingenii intento imponat, qucd cum eo con unctum facilius percipiis tur suaque claritate alterum obscurat.
S. 68o. sui ingenio, idem oe memoria pollet. Qui enim ingenio pollet, facile observat rerum nunc & olim perceptarum similitudines f. ψ76 , a de que rerum olim perceptarum ideas facile re producit & reproductas recognoscit, vi nempe ejus, quod in re nunc percepta idem est cum eo, quod in olim percepta distinguebatur S.I IT . Memoria igitur pollet cS. I 7s .
Apparet ex demonstratione propositionis praesentis , felicitatem imaginationis ac meia moriae cum ingenio una con ungi. Unde 3c cicero apud G tmium non modo observat, ingenium sumi etiam pro vi memoriae; verum notanter dicit, ingenium vim feliciter ae facie fingendi in hominibus ac vim memoriae continere. Accidit vero hinc ex eadem, qua antel -r. F. 479I, ratione , ut ingenium denotare dicatur Vim inemoriae a quasi excellentem quendam elus gradum hac voce indigitassent olim Romani.
S. 68 I. Inventores ingenio opus habent. Inventores enim utuntur principio reductionis, quo objectum, de quo aliquid quaeritur, reducunt ad aliud notum , quod notionem communem cum illo habet S. 7 a , adeoque facile discernere debent ea, quae in rebus diversis eadem sunt, consequenter eorundem similitudinem c S. I sont . . Opus igitur habent facilitate observandi similitudinem rerum, consequenter inSenio S. 76 .
Hinc ingenium aptum efficit hominem ad in Ven endum: id quod non modo in eo casu apparet, quo principio reductionis utuntur inventores I Verum etiam in aliis casibus , quemadmodum alias ostendemus. Atque hinc denuo lactum est, ut jam veteres animad verterint, ingenium quoque denotare vim inVen endi in hominibus; atque ideo cism a me met , ingenium continere vim feliciter ac facile inveniendi ac fingendi in hominibu, & . mmemoriae. Ex hactenus dictis is . 47yc 'Ieqq. abunde intelligitur, cur in noDone distin cta ingenii constituenda eespitaverint cum Veteres, tum recentiores, quodque nos eruerimus proprium vocis significatum , quem intenderunt, quotquot ad alia cum ingemo ne cessario connexa, suisque peculiaribus nominibus insignita attentionem suam direxerunt. Ceterum exemplum valde luculentum hic habemus, quo comprobatur dissicultas inuenien di notionem distinctam , quando nota notionem rei formandam ingredientes sunt sub aliis peregrinis quasi sepultaec s. 693 IV. .s 82. Veritates universales inter se connectuntur. Veritates universales seu deis terminatas propositiones universales indisciplinis tales deprehendimus, ut aliae ex aliis demonstrari possint: Ob quam rationem scilicet non modo veritates mathematicas per singulas disciplinas distulas ita ordinamus in Et mentis Matheseos universae, ut aliae ex aliis continuo demonstrentur; ve
rum etiam in disciplinis philosophicis easdem ita ordinare studemus. Qua
240쪽
De Dispositionibus naturaΓibus S Habitibus intellea. χχ
tenus vero propositio una inservit demonstrandae alteri, eatenus ex una inis
telligitur cur altera vera sit: id quod per se patet, modo ad exempla d
monstrationum attendas. Una igitur in se continet rationem , cur altera sit vera I. s6 Ontol. . Propositiones adeo determinatae universales conneis ctuntur inter se, quatenus sunt verae S. Io Comon , consequenter veritates universales inter se connectuntur.
Ueritatum universalium nexus fundatur in nexu rerum , quem in Cosmologia stabili. vimus pari. I. sect. I. cap. I. quemadmodum veritas logica in Veritate rerum transcenden talis . 499 Oni.I. . Et nisi istiusmodi nexus daretur, nec systemata veri nominis condi possent, qualia in Horis subsecivis R. I x . trim .hrum . num. 3. descripsimus . Quamob rem quo maiorem operam eruditi in conscribendis systen alis collocaturi sunt, eo clarius quoque nexum veritatum universalium perspicient talemque dari ipso opere convincentur.
Ratio est facultas nexum veritatum universalium intuendi seu perspi- Ristisissiciendi. definitio.
rei istas in Dileursu de eonformitate rationis ac fidei Theodicaeae praemisso s. a 3 rati nem definit per catenam veritatum. Catenam sumit in significatu improprio, neque aliud gr eam intelligit nisi nexum eo sensu acceptum, quem stabili Vimus in Cosmologia s. ro. is enim nulli hi mentem suam distincte explicaverit I aequitas tamen in interpretando mis lat, ut non alio sensu catenae nomen accipiamus lx. 9O7. 9 1 Et cum ex contextu appareat, sermonem ipsi esse de veritate doctrinae , non facti: quin veritates universales intelligi debeant dubium non est . Definitio igitur Iet iliana in eo disteria nolim , quod rationem non habeat pro facultate animae, sed pro obaecto, circa quod intellectus versatur. Enimver cum nemo non fateatur, rationem vulgo sumi pro facultate animae, minime autem pro ob ecto cognitionis nostrae, nihilque obstet , quo minus significatum receptum retineamus; ab eo quoque sine urgente necessitate recedendum non este duximusi s. 1 1 Pisc. praerim. .
S. 684. Significatus locabuli rationis, ut a nobis sumitur, usui loquendi conformis. Rub Quod si Sempronius probe perpendit, quaenam exactione aliqua emergere pitis se
possint emolumenta, quaenam inde redundare queant damna, nec acti In cu-nem edit, qua sibimet ipsi nocere potest ; ex ratione seu eidem convenien- ις π
ter agere dicitur. In quonam, quaeso, hic consistit ratio ξ Nonne ideo se '. . eum rationi convenienter agere dicis, quod perspicit, quaenam exactio- ιζι; rnibus suis consequuntur, adeoque nexum inter actiones istiusmodi, de iis . quibus jam deliberat, utrum committendae sint, an Omittendae, dc ea, quae ex iisdem consequuntur, damna, si ve emolumenta ξ Quod si ergo ratio sumatur subjective pro facultate mentis; in praesenti casu utique erit facultas inspiciendi nexum veritatum universalium: neque enim de actione
in singulari judicium discursvum ferre licet, nili beneficio propositionum universalium c S. 374. 388&c. . Patet igitur significatum vocabuli paulo ante stabilitum S. 8 3 γ, esse usui loquendi consormem S. I 3 o LM. γ.
Idem etiam ostenditur a contrario. Ponamus enim Sempronium edere actionem, quae in damnum ipsius manifestum tendit. Nemo non affirmabit, eum contra Omnem rationem agere. Cur vero, quaeso, hoc alfirm