장음표시 사용
221쪽
HAEC SUNT QUAE PRAECIPVEHISCE LIBRIS CONTINENTUR.
I. 3III. AN Datiea lingua tam laia, long*. diffundi possit, quam Latina: ct quemai
modum Topbonini responsum in I. decreta. D ere iudicat. intelligendum sic pag. 2Oo.
Constitutio I p. Aready ct Honork in Liudi, era.C.de sententys, explicata. ΣΟΙ. IAn idem Topbonini responsum, quo habetur, Decreta d Praetoribus Latinὸ interponi de bere, hodie a reuetur, O an debeat obse
Aufermo sit filius hominis. 2 3. IM sermo sit quid nattirale, vel hominis in
Vlpianus quomodo intelligi debeat in I. I.S.ULF.de ius i. editur. 2 ψ.2αώιnam fuerit in hoc terrarum orbe primus sermo. 2o . II I. Latinum nomen unde dictum. 2I1.2 uo in loco, ct a quibus Latinum idioma, originem habuerit. 2II. βuo tempore Latina lingua authores habere
ri apud veteres Romanos duo fuerint locutio-ms genera, Latinum, inquam, O illud, quo hodie vulgo per Italiam loquimur . 2I . a Gare, O quomodo ex uno duo facta t, imum, , Vulgare. 2I7. Isiuare Italicus Λmmo maiorem habeat cum Latinis,quam cum Barbaris similitudinem.
An lingua denominari debeat ab illo loco, in quo originem babuit; an ab eo, in quo ornamentum, splendorem, Ograuitatem accepit. II 8.2M Vulgaris lingua i Latina corruptio, ibid. in e . A quibus Latini mutuari ι tam verba, quam
A quibus Latinussermo illuAratur i, e locupletatus ἰ tum a quibus eaeperit inclinare ἰquo rem re penitus exciderit; ct in quibos conferuatus; item . quibus instauratus; quirimque Ant, qui eleganter, ac o ime in unai que scientia Amaserim. 22 2. I
aua ratione dignosci,4dijudicari st,qu.
liber linguam es meliorem alia, vel locupletiorem, aut pulcbriorem, aut nobiliorem, aru dulciorem. 23 I. IEt cum Latina Graecae eonferatur, an illis partibus potior At Latina. 23 I. An Latina aliqua habeat vocabula, quae desiderantur a Graecis. 232. IAn Latina AE nobatior Graeca, quae, inquam , plures habeaι authores . a 3 q. IAn Italica possγι tempore ita fleri locuples, men Graeca, O Latina. 23 6.2M nobis liceat quandoque . Cicerone, ἀ Virgia Ilo, ct ab alijs recedere, ct noua verba fommare,d gere. 237. IM Latina vincantur a Vulgaribus Nobilita
An Latιnis notios, ct veteribus inusitatos ve fui liceat u gere . et O. An Vulgaris lingua maiorem habeat dignitatem, quam Latina, 1qo. 2M Lefracto Latinarum litterarum praesidio olet scientia iast, ct edoceri rectepossis. 262. IAn V staris firmo i Latruo puli hrior. aqq. IM Latina tingua At dulcior Vulgari. 147. II V An Vulgaris lingua sit pereeptufacilior, ἀπι
Dissculiares, qua in ediscenda Philosophia pedicipiuntur . 2 a. I ua in Medicina a 13. in se. αua in Poetica . 23 6. Iauae in Theologia. Σ auae in Iuri prudentia. 2 aAn una dumIaxat lingua, Vulgaris nempe Mnecessaria. 2 6. I milius foret , ae melius, β sacrae littera staμi idiomate passim legerentur: ct incommoda, quae per Uustares litteras Chri-Hiana Reipublica oc 'erunt. 2 8. 1 An utilii s esuvii illo dicendi genere,quo Baretolus, oratis ei iam Matis inuent. 26 I. IAn eloquenti is vritis, vespernιιιofa potius.
26 I. aEloquentia vi erutilisares, qua ex eloquentia proueniunt. 262. Im 'eloquentia,er eius essectus. 2sq. IAA possis fieri comparatis inter Latinnm tinguam, O Italicam. 267. I
222쪽
Sabaudiae ,& Subalpinorum Principem Serenissi
doctrinis tradidisse S renissime Princeps, ne, glectis omnibus cum publicis, tum priuatis actio
ac studium ad veritatis disquisitionem contulerunt: multo sanctius, di praec latius rati esse diuinarum,atque humanarurerum naturam,causas'. perscrutari, & noscere, quam diuit ijs, honoribus, aut opibus inseruire. Haec enim cum fragilia, tcrrena l. sint, ac qui buslibet temporum mutationibus obnoxia :nihil illis melius, nihil persectius optare potuerunt . Erant illi sane veritatis notione dignissimi , quam iuire tantopere cupierunt, atque itavi eam rebus omnibus praeferrent. Etenim plerosq. res familiares,ac domesticas suas reliquisse, & omnibqs voluptatibus renunciasse accepimusn tibiam, nudamq. veritatem nudi alacrius coniequerentur. Et licet Ethnica caligine ob.
caecati adepti non sint quod quaerebant quia
veritas Deus Optimus Maximus, qui omnia solo nutu crexit, ingenio, ac proprijs non pintcst sentibus comprehendi) tamen an Deus aliquis clici, magno studio,longaq. inuestigarunt disputatione. Quamobrem factum eii, ut gens nulla, quantumuis barbara, Deum elle negaret. tum veritatis cognitione inflata muti, mul-Germon. Pomerassi Ses tum temporis contriuerunt haesitantes, an haee mundi machina , quam circumspicimus , ex nihilo excitata sit, an ab uno dumtaxat archi tecto constructa, vel per se, aut unius Dei potestate, ac prouidentia gubernetur, & regatur rQua item ratione Deus mundum condiderit. Atque supra aethera euolantes an unum, pluresve existant Caeli, vel unum dumtaxat sit firmamenti im mentis oculis intuebantur e trai ctiones quoque,& stellarum motus Obseruabat. Ex alto autem ad ima Iabentes, aut Vnum con stituebant principium, aut quattuor: vel ex ijs, an ignis,an acr, an terra, vel aqua rerum omnia caput esset, disceptabant. Motus etiam caeli quemadmodum fieret, utrum in Orientis partem , siue occidentis ; & circa quod, & in quo
versaretur,atque exerceretur: nec non ossicie
tem ipsius motus causam studiosissime inquit bant . Neque ijs pluribusq. alijs contenti, ad ea etiam, quibus hominis fabricatio sustent tur, ac regitur, se conuenerunt: & multasacultatibus , deque ipsa anima distarunt. Alii eam cum corpore intcrire putarunt: alii ex uno in aliud corpus migrare: alij post discessiim a corpore in caeleste domicilium , unde emanau rat, redire, elegantius, ct verius sunt arbitrati. Quid tandem animus esset: quibus constaret : de Ioco,eiu'. situ plui a etiam sunt comenti, ut nobis aliquid veri, & certi relinquerent. De venis quoque, de arterijs, neruis, ossibus,
223쪽
deque aliis generis eiusdem libros ample confecerunt . Sed cur haec sigillatim commemoro cum libri prope omnes ut veritatem alicuius, de qua tractant, rei acute perquirant, conscriptiunt Neque Iuris magistri tot legum volumina summo labore , perpetuoque studio composuissenti nisi rei controuersae veritatem excogitare, excogitatam l. nobis proponere vinluissent. Horum ego exemplis, veritatis eruendae potissimum gratia incitatus, an verum sit quod viri non alioqui mali tradiderunt, hisce libris, quam potero diligenter, inuestigare conabor. Namque multi & bonis artibus , &optimis disciplinis ornati ; ac alij non satis periti , nescio quo pacto, ostensi, vel potius deliniti ita iam in praeceps feruntur, ut mala pro bonis amplecti videantur: & lumen inquirentes , diutius aberrare , ac frustra de uagari per te ras inextricabiles. Student enim vulgures litteras cum Latinis conferre, & quod peius est, iam audent anteponere: copiosiores
esse , nobiliores, pulchriores, dulciores, illustrioraque habuisse principia constanter adseuerant. Sed cum paucos, aut admodum nullos ex nostris viderim, qui istis vagantibus occurrerint & viam veritatis demonstrarint: illis succurrendum putaui; ut & docti ad aliud scribendi genus se transferrent ,& indocti veritutem cognoscerent, ad eamque dirigerentur. enim lingua, tam copiosa, tam pulchra, siauis, aut dulcis, quae cum Latina compare tur quae virtus quae nobilitas e quae grauitas quae auctoritas ξ quae ve utilitas maior reperiri potest , quam in Latinis litteris Iacent aliae,
tanquain in angulis coniectae miserrime, nec prope in medium prodire audent. Praetermitto tunc veteres, qui singulari industria, maiori copia, facultate diccndi, ac splendor: quodam seriaronis Latinas diiciplinas auxerunt ,& illulia arunt: quorum studia iam recemtiores vehementcr in dies imitari, & ad eorum gloriam ei uidem autulos rationis incitari videmus. Nam ex omnibus sere orbis terrae pari: bus, & maximos, & praeclaros viros contemptis priuatis rebus, ct commodis prodire summa cum laude intuemur: qui se penitus Latinis disciplinis abdicunt, eamque sibi requiem
iucundissimam , ac laborum tutissimum portum profitentur: & animos suos in carum rerum, quae ingenio, & diligentia inueniri possunt inquisitione oblectant; ut non tam negintium sibi, quam otium quaerere, uniuersaeque
Christianae Reipublicae inastimabile ,&ut fp
ratur,aeternum decus adferre videantur. Quamobrem non possum satis mirari, cur isti se m iorem gloriae si ustum putent ex vulgaribus litteris percipere, quam ex Latinis: in eo enim, mea sententia vehementer errant : proptereia uod Latina leguntur ab omnibus ferme gentibus, vulgaria suis finibus continentur; vixque perexiguas Ethruscorum fauces egredi possunt. Quare si res, quas assidue gerimus,
ad omnes ot bis terrarum regiones tantopere peruenire optamus; cupere debemus, quo tela , & res Leciliter gestae permanant, eodem studiorum nostrorum gloriam simamque penetrare, sine quibus paucae terrarum regiones ac paucae orae maritimae dignoscerentur, nec ulla praeteritarum rerum extaret memoria. Nullum
enim virtus aliud praemium Iaborum, peric lorumque desiderat, praeter hoc laudis, & gloriae: quo quidem sublato, quid est, quod in
hoc tam breui spatio & tam exiguo vitae curriculo otiosam, & quietam aetatem tantis nos i boribus, diu, noctuque traducamus Θ certe
si nihil animus praesagiret imposterum; & si
quibus regionibus cui veteres solebant dic re vitae cursus definitur, eisdem omnes cogitationes terminaret suas: nec tantis se Iab ribus fiangeret, neque tot curis sollicitaretur, neque tot vigiliis conficeretur, nec toties de
vita ipsa decertaret. Hinc inesse videmus quosdam in optimo quoque igniculos , qui seinperanimum gloriae stimulis accendunt, atque adhortantur, non in ijs, quibus circumser bimur, regionibus esse dimittendam nominis nostri commemorationem, sed per omnes Or
bis partes diffundendam . Atqui frustra omnis mihi videtur a vulgaribus suscipi Iaborrcum ea quae agunt, breuissimis finibus contineantur. Nos ergo melius, qui ad illam veterem , ac prope diuinam Latinarum litterarum disciplinam, quasi ad asylum celeberrimum confugimus: ad quod uniuersus plane is terrarum orbis recurrit. Ruap ter diu cogitanti quemadmodum salsas vulgarium opiniones , erroresque turbulentos, & ita peritiationes poene aniles detegere possem, nulla mihi occurrit magis probabilis ratio, quam
si in medium adferrem, breuem illam disputationem veritas enim in disputationibus subtilius limitatur quam paucis ab hinc diebus Fabritius a Ceua familiaritate, & studiorum
communione mihi coniunctissimus, de tota hac quaestione cum Ioanne Baptista a Ceua consobrino meo , Iulioque Caesare Magnano doctissimis viris de una, atque altera
lingua docte ae subtiliter habuit . Cuius
quidem disputationis arbitrum te , Princeps Serenissime, adhibendum duxi . Siquidem tota Sabaudiae domus veritatis , in qua exquirenda potissimum laboramus , ac liti rarum semper amantissima fuit . Ipse a
tem Latinis , Vulgaribusque studijs ita es
224쪽
exornatus, ut te iure optimo omnes a finiremini', S ita in te consentiant, ut facilh negorium hoc omne explicare, controuersiamq. dirimeare, te iudice possimus.
CVM igitur loannes Manuti in disciplina iuris, atque legibus P. R. intrepretandis, Hie tia, vise , auctoritateq-illustris, & eloquentlagis ingeniiq. aeumine admirabilis, data hora est rentissiino hoc tuo Taurinensi gymnasio m gna cum discipulorum frequentia dilaederet
dotissimque se reciperet reum prae caeteris Fa britius, &Ioannes Baptista, uterque eius a dites, consequebantur'. qui cum Iulium Calaia mn ex altera pine viderem,iuuenem sibi & be nevolentia ,ε veteri necessitate eoniunctum , ad eum c6ntatista ire petr exerunt. Hla vero cum eos ad se venientes prospicei et, eis etiain statim obuiam venit, atque illas, ut mos amicorum est, salutauit: nec ulla interposita mora extra urbem sphitus recreandi causa prosetii stat. Iulius autem Caesar , clim Fabritium con tra morem,&consuetudinem suam asperitima
diret loqui: Qiiid habes, inquit, mi Fabriti quid est quid sibi vult haec tam repentina vultus commutatio Nil sene, inquit Fabritius,
quod aut tu audire velis, aut ego dicere malim.
Tum Iulius, Nihil equidem , inquit, libentius
audirem: tum quia te lamnii intueor, tum quia in tuis oculis ae in tuo ore, & toto deni que vultu nutiquam tantum vidi ardorem.Tum
ille, Confidis , inquit, vultu cognosti animum
posse, vultus namque quot sunt animi motus Ptot significationesSA commutationes conficere potest Z Tum latinnes Baptista comiter, ut solebat, potest, inquit,sanz: vultus tamen
aspectu sensum animi plerique iudicant. Cum
innius ipse sermo quidam tacitus mentis sit. Cum enim adhuc in scholis essemus, mirabar
profecto , cur non attentissimas, ut solebas, a
res lectioni praeberes, quae ita subtilis,&clegans fuit, vi totum hominem desideraret. Quamobrem multa de te suspicabar: nunquam tamen occasionem nactus sum, vide ijs tecum loquerer . Nunc licet aliqua animi perturbati ne fis incitatus , aut aliquorum verbis, aut factis: omnia prudentia tua , atque amicorun a consilio regere,ac moderari potes. Nemo enim prudens debet irasci. unde Iaudatur Archytas Tarentinus; qui ctim in agro corrupta esse omnia comperisset, villici sui culpain. edarguens: Miserum te, inquit, quem iam verberibus necassem, nisi iratus estem. Idem de Platone se tur , qui chm iratus etiam esset, in seruum gra. iiissima poena dignum saeuire non existimauit. Tune Fabritius, Non villici, laquit, culpa, vel aliquo serui errore irascor; natin si hoc es et, facile parientia furoris impetum mitigassem : sed Germon. Ptimeria. ,ssi aliud est, quo erubesto. Verum ne diu vos saei spen s teneam, stitote, media hac nocte mi rum, qui contra Latinum sermonem scribere ingressi sunt, mihi in mentem aliquos venisse,l d me aliquantola certamen vocasse. Quos: milatque animus mobiliter agitatus videm ,
t prae manibus habere visus es in varia via, indi: certa cecidit ι &statim tanto sui langore correptus , ut nec membris, nec sere sensibus utila
i tuerimi & me tandem sebris quaedam simio, priuarit . amobrem, mi Ioannes, arbitra μοῦ. equidem, ut mihi opus esset ossicio, & in corum mimere; quod Deus auertat. Et adeo ingens filii contentio; viadhuc uitis circulis ver sari videar . Tum ille, Magnum, inquit, prinsecto omen i semper a patre, auoq. dum essem
paruulus, dicere audiui, cum mens nostra in
aliquo per quiete occupatur, pra agiti solere id ' ipsum, quod breui deinde nobis contingat. Et ideo aliquid boni tibi proxime euenturum sui spicor. Tum Fabritius, Quis est iste, inquit, Chrysippus qui Stoicorum vaserrimus habitus est siminiorum interpres Θ Tum Ceua statia , Chrysippus, est ne ille, inquit, acerrimo vir ingenio, qui unipersam de Diuinatione duobus lubris explicauit sententiam, uno praeterea acute,& copiose de oraculis, uno non minus elegam
ter, ut resertore des mis 3Si ille est, reblem cene ex eius semilia esse , vellem. eiusde. semes js opinionem atque sententiam consequi: sed si imitatione tantam ingeniorum praestantiam, persectamq. sipientiam adsequi minime
possum,voluntate quidem proxime accedam. .
Tum Fabritius Te,inquit,laudoi & te demum miror velle de somnijs tuam etiam aperire sententiam; cum omnia fallacia incertaue sint: ut tritum est illud.
somnia fritiei ludunt temeraria nocte Elpauidad mentes fisa timere iubent.
i Sed date mihi horam, nisi exigui temporis usuram faciens Omnia plane, perspicueq. declarabo . Tum Ceua Dounquit,sane si postulas nomodo horam, sed integru diem: non plura enim sunt milia, qtiam quae de somnijs interpretationes tradi solent. Nam cum somniant praesem tim mulieres, alias somnia interpretandi causa mulierculas adeui: ex quaru ore,quot labuntur sententiaeetot equidem,ut nullus, licet summa vir eloquentia, minimam illarum partem polsit attingere.Tunc Fabritius, Dicam modo,inquit,
sed non insequar longius: cum ad aliud dicendi
genus v cr. Itaque aduerte: semniamus enim,
cu sensus,& intelligentia nostra suo fungi officio minime possunt: ut ait ille non ibiu dicendi ita etia intelligendi grauissimus pater, atque ma
gister Aristoteles r cum enim animus mouetur,
vagatu; q. fieri non potest non aliquid vel sen-
225쪽
tiri, ves intelliri. Namque animiis mobiliter agitatus, quin vigilans audiuit, dormiens a dire, videreq. videretur. Atque illud eiusdemi Aristotelis ei, quod dicimus, accommodatumes, video: qua propter, inquit, ea maxime
somniamus, quae agimus, aut acturi sumus, aut volumus: de ijs enim maxime cogitationes, di imaginationes obuenitu.Vnde mihi Meesterna nocte euenisse crediderim: necpae abs re . Nam
cum heri vesperi post lectionem Guid Pancitoli primi in hae Taurinensi Academia legum pro- setatis, viri sine optimi, & iuris peritissimi in cum essent aliquot nobilissimi adolesceres; quorum alii legum scientia eruditi,alii non solun Medicinae,& Philosephiae diseiplina,sed Rhet
rum quoque arte, vem Imq. rzrum memoria
praediti, di omnes domumnostram venissemus, in bibliotheca separatim unus quis te ad suumst in libella,s,quos voluit,euoluit. Omitto quidem reliquos, qui in diuinos Aristotelis libros ,
qui in Poetarum volumina,velii Historicorum monumenta, vel in Beatorum patrili scripta, vel in Pandectas,vel in summorum Pontificum D. creta inciderunt. Siquidem unus ex iis magis in
fabulis,quam indisciplinis, nisq. artibus verissatus statim piar manibus quasdam in Ludovicu Ariostum animaduersiones habuit: in quibus perspexit Ioannem Baptistam Pignam, virum alioqui doctissinium, ausiam dicere Italam si gum,hoc est, vulgarem longe Graecis, Latinis,
carterisq. omnibus anteponendam esse. Quamobrem quisque suis rellius studijsmeque ijs ad-
modii neglectis, magna inter nos orta est altercatior qua de re nulla unquam est clamoribus habita maioribus, neque ratiocinationibus.Vnde & mihi superiore nocte per quietem, adhuc
in eo certamine versari viderer . Quare contra eos disserere, eorumq. argumenta prorsus fiunc
consulare decreui. sed enim munus uniuersae Reipublicae afferre maius,meliusque possumus, quam si aetatem puerilem informamus,atque. erudimus iuuentutem ijs praesertim litterarum
generibus,& sermonibus, quos isti ad Vulgaria
procliues,fluctuantes,& labentes vexaIe, pro
susq. dirimere conantur: quorum sane opinio iam per totam Italiam disseminata est,ac fere sprocreata. Sed tempus est hanc opinionem ta- quam vitiosam auertere,& Latinarum litterarii grauitatem,& glariam retinere. Et ut id facilius effici possit,totis neruis, viribusq. meis operam ldabo: ut ne etiam adolescentes ad Latina lin- iguam propensi propter suam fragilitate, atque imbecillitatem, ex ijs diuinis ad illa inania, ac prope friuola se conuertant studiar Nam qu
quo se vertant iam iam nesciunt. operaepretium e si itaque Latinam linguam tueri ; non enia dicam l enouare, cum nulla unquam viris doctis. is chariolinulla acceptior ; quam ex animis nunquam maximorum virorum excidissevere
possis assimare. Sed ut omnis inuentus se ad haec studia libentius conuertat, quatum Laxinglitteris Vulgari idiomate digniores,copiosiores, utilioresve sint,paucis edocebimus. Tum Iulius Caesar, Nimium prosecto, inquit, extollis Lati.
mim sermonem, nimium deprunis vulgarem . . Pauci certe hac tua sententia te amabunt: per paucos hac tua verbum seueritaxea tant* .
que utili, & necessaria reuocabis: sed aliquid. est iracundiae tribuendum, quam sepe colybere non possumus. Tum Fabritius, Gid opu , inquit tot verbis est an ignoramus Latinam linguam semper inter optimos floruisse, multumque pb illis & laudis, & splendori accepisse ξ nulla est enim, quae magis homines de-.ceat. Haec tanquam pyropus inter splendidis.
simas gemmas, vel urbs Roma inter ciuitates, vel Nilus inter fiumina, vel Hesperus, aut Iu-ciser inter lucida sydei a, prae caeteris sulget .a si Iulius subridens, lepide vero, inquit, nobis LM
tinam linguam commendas: in eaque extollen.
da operas nostr s libenter tibi locabimus. Sed cuperem certe, antequam icendi, disserendi principium facianuis, eligeremus locum ad diLserendum aptum ab hominum conspectu etiam remotum. Nam hic, ut satis vides, magna est hominum frequentia ; hic copia equorum se
per euntium, ac redeuntium, quibus caelum a
puluere offinditur: hic ingens calor, quo cum nihil modo copiose dici, aut commode'mposse existimo. Tum ille ane q idem: mens enim,
inquit, nostra, praesertim dum altiora, atque in
dissiciliora siue excogitat, siue legit, aut disi
rere mauult; quietem perquirit, vociseratione aspernatur, solitudine, & otio quam maxime-- delectatur. Ipsa quoque non attenta quasi gradibus in cogitationem multarum rerum & variarum contandit; & a proposito saepe nos attrahit . Habes igitur locum nobis idoneum Tum Ceua, Pergratum mihi seret, si ambo Clusiae essemus: ibi est patris mei villa, quae ab ipso oppido non longe distat:& tamen ab hominum concursu remotissima: in qua fons perlue dus sponte nascitur,iuxta castanea latissima,n morosi vertice exurgit: umbra circiter passiuam
quinquaginta in agrum obtinεs. o dulcis sectis sus:O lenis aquarum obmurmuratioeo Musinna antica,& viris omnibus doctissimis dima amoenitas Vbi nunc simus, o fortunam semper initimicam quae nihilum unquam Opportuna tem pore mihi habere permittit. At quid prodest illa desiderare, quae nec in praesentia nobis est perinissum videre sed video me illo loco usque a deis delectari,ut animu inde avellere aegre pocsim.Cu igitur nobis per id tepus no liceat Ioco
226쪽
illa iucundissimo stultemus, parti hinc abest i
cus non modo amoenus, verum etiam salubris:
i sente gelido, lympidissim . ex ripa Padi in
flumen prolabente arbitratu nostro intuemuri Hunc arbores, & fiutices circumcludunt. Ad hune multi ex vestris familiaribus, singulis pro Pe diebus , recreationis gratia se conserunt. . Quorum quidem unus est modestia, Se probitate
insignis Antonius Alpheus, iuuenis exquisitiingenii, de in iure ciuili multum versatus . cum qiu, *mper adest Bonificius Carretus, virtute iuxta, ac nobilitate prirclarus adolescens, omnium sere,& dilciplina iuris ciuilis eruditissimus, ct ingenio, pridentiaq. acutissimus , nec non Oratione maximξ limatus I atque ut ego soleoclicere,iuris candidatorum promptissimus,promptissimorumturis peritissimul Video etiam huc venire unum,queni& ipse admiraris, quem omnibus anteponis; quem diligis, ac quod dici s let, stra in oculis; Marcum Godum; qui mihi semper visus est ingenium p idere nobilius, &iuris & aliarum artium selemia plurimum excellere . Hos quoque comitantur Horatius Biragus, & Guidus Bagnus adolescentes optimi, &in iuris peritia multum exercitati. Dicam dei ceps,nisi accedant alli, huc venire Seipionem fiat rem tuum, cuiusninimi dotes, & disciplinarum varietas omnibus sunt perspicuae: quippe qui si legum studijstperam duntaxat impendisset, admirabilis nobis videretur; nee ullus ei praeserti posset. Hi alijq. nobilissimi viri, quos
propter temporis usuram missos iaciam, spiritus recreandi causa ad hunc ipsum sentem accedui: cuius aqua ob raram fiigiditatem & manus, &faciem lauam. Haec cuindixisset, breuibus spatijs ad fontem peruenerunt. Tum Fabritius, est,
iriquit,frigida,& si placet stigidissima. Huc inuitauere me ij saepistime omnes, praecipue ille a probitatis ,& eruditionis honos Marcus Godus, quamuis hucusq. sontem hunc visere minime Potuerim . Equidem qui nunc primum huc venerim, satiari non queo, tam hic situs me delectat: & quantum potero, mihi crede, praesertim hoc tempore anni,& amoenitatem, & salubritatem hanc consequar.Tum Ceua,Recte quidem, ait, facies. Ego clim mihi Clusiae esse conceditur, raro autem licet illo loco: cum Taurini,hoe libentissimξ soleo utit vel elim animus re aliqua Perturbatur,vel cum studio dςfatigatur,rel cum aliquid mecum cogito. Namque dum in arbinres, & viriditatem , quam videmus, oblectante prospectu oculos amoenamus , spiritus simul reis creantur,& pascitur obtutus. lae pascitur mens, quae veterum relli semper elt cupida, praesertim recordatione dignarum: quia si ingenue sate 1 nuciliae arbores, quas hic circum intueris,latas I haethont. Ibrores videtur est r:de quibus Ouid.
Ilia mores nam moremfecerat us Hag rem dederun t, Θ quis PhaetNota querelo Maxima ta vellet terrae procubere, que Lia ea Diriguisse pedes: ad quem conara venire Candida Lampetie,su ita radice retema es.
Tertia eum crinem manibus laniare pararet,
Dumq. ea miriatur, c lectitur inguina cortex, Perq. gradus uterum, pectusq. humerosque manusque Ambii,, exitium tanta ora vocantia mare . at faciat mater Ini quo trabit impratis ira, Huc eat,atq. illuc, dum hera ostila iungat PNonsatu est runcis euellere eo ora reniant,
Et teneros manibus ramos abrumpite at inde Sanguineae manant tuquam de vulnere gutta. Parceprecor,no ru laceratur m arbore corpus. Iam. vase cortex in verba novi ma venu.
Indestiunt lacrymae, stillataqbole rigefiunt.
De ramis electra nouu,quae lucidus amnis
Excipit,er nuribus mittit ges a Latinis ere. Si illae manent, illae prosecto sunt: sin autem istae ex illis tanquam a pNprijs parentibus sunt ortae,ispe enim a praeceptore meo, viro non quidem indocto, didici hunc in locuna,vel hinc non lor γ,Phaethontem,qui dum Phoebi currum tem re ducere, ac regere maluisset, laxatis ob imp
ritiam habenis praecipitem cecidisse , & eius is rores ii poetices figmentis est adhibenda Gdes si atris mortem nimium deplorantes 1 Dijs
in botes esse immutatas. Et liuet haec Poet tum penitus videantur figmenta, atque portenta r sub fabularum tamen velamine latet quandoque ipsa veritas . Namque circum illi hanc ridipam Phaethontis tumulus erectus fuisse dicitur, qui primus huic ciuitati praefiiit. Ideo & Phaethontia,& Eridania appellabatur a veteribus: ut Philibertus Pingonius,vir quidem & genere, &virtute illustris, in sua non obscure commonstrat Chronologia, quae Augusta Taurinorum inscri- ibitur,quamq. paucis ab hinc diebus & docte.&eleganter conscriptam in lucem edidit. Et quoquo modo res se habeat; hae arbores me incredibili quadam asticiunt voluptate. Sed nimirum alia quoque caula me oblectant, quae tibi non serte contigit ita. Quia si verum dicimus, haec arbor, inquam Phaethontiadas conuersas belle ostendimus,consobtini mei A. Gemmnij symbo Ium est, maiorumq. suorum fuit, a totaque eius domo hodie, ut ita dicam, colitur, domiq. semper retinetur: & quoties hanc video, mihi semper nescio quippiam delectationis in animo eneratur . Tum Fabritius, ego vero, inquit, tibi istam iustam causam existimo; quod huc libentius venire, atque locum hunc deligere constanter perseueras. Sed in hoc non est insistendum.
227쪽
Itaq. cim nulla prope ari Hr, mea sententia, populo proceritate, aut umbrae salubritate prireel,
iat ; considamus, si placet hic, quia satis deambulatum est; & ad eam disputationis partem, ex
qua egressi sumus, reuertamur. Verum priusquam exordiar, abs te i tuli, peto, quando in eam rem Operas tuas nobis es pollicitus,Laudes
Latinae linguae, qua plurimum vales, facundia, dicendi facultate , prosequaris. Iam frigido sente, iam procerissimis populis,iam harmonia, autumque concentu, ac solitudine fruimur: quid amplius desideras. Tum ille, Imo vero, tibi incipiendum est, inquit,tum si quid incidat,in quo
operas nostras tequiras , videbis quam tuae linguae Latinae saueam. Tunc Fabritius, indignum, inquit, prosecto existimarem, si Latina lingua tuis indigeret adminiculis;cum se ipsa satis commendet:&per se laudabilis sit, & sine qua nihil
laudari possit, ac plane intelligi: Vnde non possum non mirari ; cur ipse simul cuin multis alijs Vulgarem hunc sermonem , ita diligis, & commendas, ut Latino, relii pii Sq. omnibus studeas praeserre. In quo nulla virtus, nulla utilitas, nullaq. delectatio percipi potpsi . Destitutae enim
Latinatum litterarum praesidio omnes artes, atq. disciplinaeconuerent ; nec quicquam acuratius
posset tractari . Et illud quoq. sponte fatendum est ; quod cum omnes disciplinae diligentissune Latinis litteris sint explicatae,videmus,si qui de
tuis Vulgaribus, earum studio tenentur, si sunt Latinis doctrinis imbuti, Latina potius, quam vulgaria Iegete : sin a latinorum artibus, & disciplinis abhorrent,nec haec quidem curare,quae sine Latina eruditione intelligi non possunt. Denique si monumentis aliquid mandare cogitent, magno consilio, ac prudenti ratione, relictis tanquam inanibus ijs tuis Vulgaribus litte. ris,operam omnem ac omne studium ad Latinas conserunt. Etenim rogo,mi tuli, ubi nam sit vIlus gloriae micius, qui ex vulgaribus possit ad quiri. Namq. Vulgaria suis finibus, exiguis sane conscribuntur ; di ita ut non modo Italiae limites non ea redianti ir, sed neque italiam totam occupent. Quare si Apuliam, aut Calabriam , proficiscarisi vel Siciliam, Corsicam, aut Sardiniam versus nauiges, & hoc Vulgari idiomat ivtaris, non magis Italus, quam Arabs, aut Scytha videare. Latina vero in omnibus leguntur: nec ulla regio tam inimica pene nomini Romano est, in qua non aliquis sit, qui Romana ipsa facundia non delectetur, eamque perite intelligat. Sequamur igitur, sequamur,inquam, maiori nostiorum mores, & instituta: qui multis laboribus, a de . sudoribus conati sunt nobis
Latinum termonem, uti patrimonium quoddam iure natu laedebitum vel his electis,grauiter, o nateq. dictatum relinquere. Qui inter caeteras
priscas, & elegantes linguas diuino prope inmsilio,conseruatus, solus dignitatem,ac pristinum splendorem mirifice reddit,atque praestat . Tum Iulius, Faterer, inquit, si Latiniim nomen nobis duntaxat propitum, vel peculiare, vel ut ita dialcam,speciale, siue pia cipuum, nec cum alios esset commune: sed hodie hoc Heluetij, Belgae, Celtae, Germani, Hispani, Britanni, Gilli,& aliae
innumerae regiones magis , quam Itali videnturi possidere. Et hanc nimirum ob causam nostri Latinum sermonem parvipendendum,& Vulgarem magnis studiis,& exim ijs laudibus extolle dum putarunt. Ita si landus totus noster est inini diligentia, & cura excolitur ; si vero multo
rum, statim uno alterius solertia confisso, instu . sui redditur.Tum Fabritius,& hoc nimirum dolendum est , inquit, ItaIos neglecto patrimo in is alienos fundos colendos suscipere e & exuberrimis latifundijs exteros pati abundantissimos fructus percipere. Cum olim ij Omnes proprio quasi nomine Baibari dicerentur: nunc inamoenissimos Latini fines diuagantur. Sed L*-:men recte dicimus eum suddum totum n illi uni eileat iam cuius usustructus alienus est, auctore
Paulo Iurisconsulto; quia usus si uetus non domini, pars est,sed seruitus est, ut iter,& via. Quare
Germani, Hispani, Galli,d iij id genus, Latini,
nominis usu miructum cum nobis duntaxat communem habent, & ita quidem habent, ut min,
mam eius portionem a nnis tanquam coloni a dominis agnoscant Praeterea istius Vulgaris sermonis,quem Italum appellas, ager natura adeo
sterilis est, ut nulla arte, nulla cultura adhibita foecundus esse possit. Tum Iulius, Mihi, inquit, satis constat antiquitus Latinam vestram limguam pariun etiam fertilitatis habuisse, & exuguis finibus suisse conscriptam: atqui paulatim
latius manans totum sere orbem occupauit. Si
illa tam late, longeq. patuit, poterit item Uul 'igaris nostra ob eius magnitudinem, & deIeω- .
tionem omnia mundi imperia facile circuire . Tum statim Fabritius icire vehementer, inquit, cuperem; quis nam sit tam fi lix Princeps, tamq.
potens Respublica, quae hoc aliquando praestare je posse confidat. lam non floret amplissima Romanorum Respublica, iam non viget stelicis simus,atque triumphator Augustus; nec alij,qui Augustum admirabili cum laude sequuti sunt
imperatores; qui sub imperio Romano totum ... Orbem cohibuerunt. Quoruni alij constituerunt; ut quaelibet natio tam erudita, quam barbara , neque actiones in iudicio ederet, nec ullas causas nisi Latinis verbis ageret. Item ut Decreta a Praetoribus Latine interponerentur; quod etiani
nunc obtinet ex Tryphonini libro disputatiOnu in secundo. Neque miramini, si id lege sancit um sit ; quia id iuris ciuilis est, & quod iure ciuili
228쪽
ulli est inuentum , verbis duntaxat Quiritium peragi debet. Et quamquam stipulatio, quae a iure ciuili ut communiter traditum est ) ortum duxit, non solum Romanis verbis celebrari pos sit,sed etiam peregrinis. Namq. ut Vlpianus libro quadragesimo octauo ad SLbinum eleganter set ibit hoc non usque ad Latinum sermonem protrahimus, ted & ad Graecum, Poenum, Assyrium,& ad quenauis alium: id tamen est utilitatis causa receptum, ut omnis sermo contineret
verborum obligationem; quodq. ante Tryphinninum obseruabatur: nihil enim resert contractus qua lingua quis celebret: sequenda tamen est sormula Latina: ut vir doctillimus Iacobus Cui acius in libro Pandectarum secundo, titulo decimo quarto Icriptum reliquit. In sententiis quoque nihil interest, an & Graece proferantur, ex Arcadii, & Honori; constitutione. Cum post coloniam Romanorum Byzantium translatam Romani & ipsi Graece loquerentur. Idq. intes amenti factione perspicere licet: quae quidem iuris ciuilis est : nec olim potuit fieri testamentum, nisi Latinis verbis ; hodie ex Theodosii constitutione,quacunq. lingua. Sed longe aliud est in Decretis, quae a populo Romano, vel ab ipsis Imperatoribus interponebantur: in quibus
merum, ac mixtum imperium continebatur: de quibus nunc dicere ad institutum Opus parum
pertinet. Sed quia de iure ciuili loquebantur,
consestim Ceua, Imo, inquit, abs re non fuerit de ijs pauca videre; ciun ea etiam ad Latinum, IVulgaremque sermonem non pariun facere videantur. Cum enim aliquando eum ipsum Try- lphonini Iocum, ipsamq. Arcadii,& Honorii con- lstitutionem perspicerem, diligenterq. intuereri iquid probarem haud scio. Tandem in Barioli sententiam descendi, existimantis Latinam linguam pro quacunque lingua intelligibili accis piendam esse, adeo, ut non solum Graecus, sed &Germanus scrino, eius appellatione comprehendatur. quam quidem interpretationem ante
Bariolum, Oldiadus , & Dynus sunt sequuti: hancq. probare te existimo. Tum Fabritius, Me
ut sentio inquit vocas in aliam, S longe dis
ficilem controuersiam: sed clim ita lubet, paulo altius hoc nobis est repetendum. Quod autem ad Barioli sententiam, tantiim abest, ut probem, quin mihi falsis sma sit: & miror equidem Bam totum; nec enim haec est Barioli ingenio digna ictim sit tam impropria, tamq. a verbis Iurisconsulti aliena, mam qui sensum oculorum habet, intueri facile potest. Ego igitur puto longe aliam esse huius legis sententiam: hanc nempe,quod Latinus sermo apud veteres Romanos us'. adeo in pretio fuerit; ut non modo in ciuitate Romae,
sed etiam in Graecia, ct in Asia publica negotia Latinis verbis peragenda essent: idq. Valerius Maximus ijs verbis copiosε ostendit: Magistratus, inquit, prisci quantopere suam, populique
Romani maiestatem retinentes se gesserint 1ine cognosci potest, quod inter caetera obtinendae grauitatis inditia, illud quoque magna cum perieuerantia custodiebant, ne Graecis unquam nisi Latine responsa darent : quin etiam ipsa linguae volubilitate, qua plurimum valent excussa per interpretem loqui cogebant; non in urbe tan-ttim nostra, sed etiam in Graecia, & Asia: quo scilicet Latinae vocis honos per omnes gentes venerabilior ditanderetur,&c. Et ob hanc nimirum caussam sancitum arbitror, Decreta L
tine interponi debere . Qui quidem intellectus mihi semper placuit: tum a Raphaele Comensi, di Iacobo de Puteo viris dotassimis approb
tum , ut Alciatus refert, magna cum voluptate
percepimus : quamuis Alciatus ipse interpretationem hanc reijciat, & improbet: Quoniam Valerius Maximus de priscis, inquit, institutis agit, quae fuerunt a maioribus obseruata, quae tempore Tryphonini huius responsi auctoris amplius in usu non siterunc Versim, ut lacilius
intelligere valeatis, more legum interpretis in praeleluiarum agam. Reiecta itaq. & improbata Comensis, ct Putei sententia, nouum sensum a
Alciatus adfert. Namq. quod scriptum est in itilo Tryphonini loco, loquitur de Praetoribus ,&sic in Magi Itratibus, qui Romae ius dicebant evnde non est mirum si Latine debent pronum clare r quae ratio in caeteris iudicibus qui in prouincijs ius dicunt, cessat: ut merito illis Graeca lingua uti permissum sit. Aduersatur autem huic Alciati lententiae : quod constat non modo Prae tores,sed Senatores etiam Decreta aliter, quam Latine pronunciare piohibitos fuisse: cuius rei meminit in vita Tiberi, Seutonius. Mamobrem non sellim Romae,verum & in Prouincijs Praet res constitutos esse aperte Pomponius de or, sine iuris, ijs verbis demonstrat: Capta nquit,
Sardinia, mox Sicilia , item Hispania, deinde
Narbonensi prouincia. totidem Praetores, quot Prouinciae in ditionem venerant creati sunt,pa
tim, qui urbanis rebus, partim, qui prouincialisbus praeessent. Et satis scio aliter ab Alciato in libro primo Praetermissorum, cuius auctoritas apud me maxima est, hoc Tryphonini responsum acceptum esse; ut vel ex eo colligatis ei non satis liquisse de re. Nam,inquit, aliter Uph nini responsum accepimus, quam Acursius secerit, quippe ille omnia Decreta Latine inte poni iubet, non barbare, & imcompte, ut etiam apud Graecos Latina Decreta ex eius responso proponenda sint. quod minime mirum esse de hei,cum omnes Romano imperio subditi,Roma nam linguam ediscerent; quod etiam Strabo
scribit. Quae sententia quodammodo ex Cice
229쪽
ronis auctoritate posset confirmari. Nam ad Herennium, Latinitas, inquit, est, quae sermo , nem purum conseruat ab omni vitio remotum rvitia in sermone, quominus is Latinus sit, duo possunt esse, laec limus,& barbarismus'. unde dide Oratore,pure, & Latine loqui; & alibi pure,& emendate loqui,quod est, inquit, Latine. sed ut paucis comprehendamus,mihi videtur rectus superior intellectus, qui etiam Comensis, & l)utei suit. Nec ad rem facit,qu5d Valerius Maximus de prisco instituto intelligat; quod quainuis
facile admittamus , non tamen credendum est,
ea Tryphonini aetate abolita suille. Quicquid
enim expresse correctum non videmus, id veterum legum, constitutionum q. regulis omnes relictum intelligunt. Nec pili quidem facio constitutionem illam, qua pirmissum est sententiam Graece etiam serri posse: quoniam zo lcmpore, ut paulo ante diximus, Romanum imperium ad
Graecos erat translatum,ut merito Gracclinguet largitum sit, quod ante Romano Iernioni concestu inerat. Hinc videmus iii libro duodecimo Codicis. a Veserio Imperatore Graecum, S L linum sermonem aequiparati. Tum Ceua, Haec tibi, inquit,magis, quani Bartolo,& Alciato aDientior: sed illud vereor, ne tibi possim concede. re, hoc est, Tryphonini responsum hodie esse
admittendum, cum aliter videatur obstiuari.
Tum ille, Neq. hac de re, inquit, ab initio disi
rendum proposuimus, sed ut vobis aperte commonstrarcm Vulgarem linguam non tam late, longe q. dis undi posse, quam Latinam : utrique tamen satisfaciam. Ego itaque Tryphonini r gulam hodie, atq. ipsitus luris contuiti aetate accipiendam esse scmper existimaui. Et licet in quibuidam Romani Imperis partibus alter seseuctur,id tam cia ab ijs di in taxat, qui itis condendi legem habent: ncque iniuria: Luna plebs, cui
pol illi iniim Decrcta interponuntur, nullam La-t inae linguae notitiam habeat. ln multis vero alijs1egionibus, nulla huius rei habita ratione, Latinum sermonem, tanqliam diuilaum institutum colunt, & tuentur : pia tertim in curiis 1acrosanctae Ronianae ecclesiae ; a quibus Oiimia, nisi Latine condita sint pro nihilo habetur. Neque hic praetermittam , quod vir alioquin doctissimus mihi solebat obi jcere: ergo,aiebat, Ecclesia humanis lesibus subiicitur.5 cd videte: quam rocta ratiocinatio. Romani Pontifices Latino idiornate utuntur,iunt igitur Principum subditi constitutionibus . Satis dilucide ostcnditur, summum Pontificem, caeterosq. iii scitotes sacerdotes non este Imperatoium legibus adsti ictos. Nec enim lex Imperatorum, , t Nicolaus Papa ad Episcopos in concilio apud Conuicini uni congregatos scripsit, supta Iegem Dei est, sed subtus . Hinc cx communi Doctorum calculo traditum est Laicorum statuta, non modo in is odium, sed etiam in fauorem Clericorum inducta nullius esse ponderis, nisi ab Ecclesia prius fiterint approbata. Maluit igitur S. R. E. perpetuo id obseruari; ut sicut una est Ecclesia catholica, cuius Roma caput est, ita una ciliet loquendi ratio omnibus quantum fieri potest communis. quod si verbis Italicis victatur,& Germaniiscis, Hispanicis, Gallicis, di quibus non, vii Opo teret Vnde multae essicerentur Ecesesiae: qua de re fusius disputabimus. Verum, ut unde egressi sumus, reuertamur, constat satis Vulgarem linguam non possc tam longe, lateq. se propagare, quam Latinam. Sua igitur sponte ξ
Qua de re vester quoque Cicero : suum, in litit, cuique pulchrum est: adhuc neminem cognoui Poetam, qui sibi non Optimus videretur uesic resse habet,letia, me delectant mea. Hispani suum Italico benigniorem,& iucundiorem, alli suum dulciorem, uberici cmq. cilc arbitrantur. Neq. illud Qt te abs re erit; quia, sicut 1erae rationis
expertes,quae partu S suos ita diligunt; ut pro linsis saepissime propugnent,& sic pugnent, ut Vulnera , ves ad ipsam necem excipiant, nullos impetus, nullos casus resermident; nec minus ij pro suo sermone, tanquam pro naturali partuita bellum gererent, ut ne a maiori quidem hostium multitudine compelli possent. Tum Ioam nes , lino vero, inquit, mihi paucis iam diebus accidit: ut quosdam nobilisti mos, ct doctissimos
adolescentes Germanos nactus sim r qui a nostro Vulgari idiomate noli silc abhorreant, ut illum reliquis omnibus post habeant. Tum Fabritius,Ego Omnes,inquit, exteros, quos cognoui, nec certe paucos saepe de Vulgari hac lingua alloquutus sum : S multi, di pene omnes eamusque adeo in precio habent; ut eis nihiI turpius, nihil foedius, nihil miserius videatur. Et inter caeteros postero die serte fortuna hac de resedimonem habui cum Claudio luealando Camberiano adolescente&moribus integerrimo,&disciplinis ornatii sino; qui totam Italiam peragrauit, & Romae non modicum temporis est moratus: & in hac quoque ciuitate diutius vitam de-gix ; & hodie in legum studia maxima cum laude incumbit. Is, inquam, nec ulgarem, in qua non mediocriter versatus cst,penitus rei ciebat, nec laudabat: & maxime illa Italica carmina,
quae ijsdem syllabis cadunt, quae a nobis octa rima appellatur, pro quibus nihil tum lacitis, nunquam ita satis 1 ibi seciste, ut Gallica, non ineleganti ratione aste uerebat. Neque mirum, si Germani illi adolescentes Italicum Idioma caeteris omnibus anteponant: cum Gel manici missere sit omnium obscitris numi. Neque idcirco tibi
230쪽
tibi persuadeas eos suum prorsus voluisse abij-cere , & Vulgarem hunc tuum amplecti. Si ain tem amas verum, quo nihil hominum generi natura tributum pulchrius, nihil charius, dices, quid nam eos in hanc sententiam tam lacile in-ue xerit Θ Tum loannes, Etenim, inquit, quoties eis permittitur coniunctissime semper Samam tissime Franciscum octonatum, Physicum sane excellentissimum, Mathematicam, , Astrologia publice profitentem audiunt, quo nemo fere senior hoc tempore, nemo prudentior; qui,ut moris est, Euclidem magna cum auditorum admiratione Italice interpretatur ij,inqua,non ta causa discendi artem,quam ob sermonis amoenitatem,
grauitatem, magnamque dicendi copiam illius praele nibus intersunt. & si paucis diebus in Italia propter locorum distantiam eis esse libuerit; omnia tamen ab illo ornate enim doete, &proprie loquitur se dicunt intelligere. Tum Fabritius, Neq. inquit, illud unquam concedam,viii Germani adolescentes, quod existimas,docti, non alia sint excitati ratione,quae tibi non sit m- cognita:quamuis hoc satis scio,nullum Octon aio maximo viro,& spectato non tantum in distic illimis, & subtilissimis Mathematicae, & Aitrologiae artibus, sed nec in Vu Igari sermone, cuius princeps semper est habitus,esse comparandum. Sed illa est, meo iuditio, causa: quia lolebant dicere; Haec vestra lingua proxime ad Latinam linguam accedit. Ergo non Vulgaris, sed Latinae linguae lineamentis, siue principiis, sine quibus ne punctum quidem percipereiar,ducatur .Quod idem Galli lispani,Graeci etiam, atque Chaldei, qui linguam Latinam primis, ut dicitur,labris degustassent. Quod si ita est, ut nemo, nisi Latinis litteris imbutus ntelligati quid Latina lingua magis colendum,aut quid ipsa praestantius:Quid autem nobis quidam imperite dicebat,sat est,ut intelligant: possunt enim hanc, & illam habere. Sed si una absq. alterius beneficio intelligi non potest:quid emolumenti eis adferret nam quod paucis fieri potest, vivor Aristotelis verbis, perplura fieri non debet. Clim haec attente audiuis set Iulius,Venio ipse,inquit,in hanc tuam sentemtiam pedibus,& manibus: elim exiguas Italiae fines egredi non possit. In Italia vero hanc tuam sententiam diuidi postulo. sed iam ad institutum
opus vellem nos proxime accedere: quoniam dictum est a te fatis copiose Vulgarem linguam . non posse in tam longinguas prouincias, quam Latinam protendit consequens esse videtur, ut gressum comprimamus, di inceptum iter paulo reuocemus,hoc est,ut diligenter inquiramus: an
sermo, vel hic modus loquendi solis hominibus datus sit: &an siit quid naturale,vel hominis inuentum. Tunc Fabritius, Rem una,inquit,omnibus notam postulas,alteram perdifficile quaeris:
quod vero sciam,dc potero dicam. Tunc surgens
Ceva, Quod tu, inquit, non porci is, aut nescies, quis nostrum tam impudens est, qui se scire, aut posse pollulet ξTu ille,ego omne, inquit, hoc summae bonitati, ac etiam beneuolentiae tuae erga me tribuo: attamen te rogo,Mq. Obsecro, ut ne posthac me tam eximia laude ornςs,cum minime ea
dignus sim laude na di tibi non solum, sed & mihi proderit, si id agas: quoniam S te acrioris iudicij existimabunt;& maiorem de me, quant quaesit opinionem sertasse non concipient . Tum Iulius, Non hoc ex te nquit,sed de quo mox exposui,quid sentias,quaerimus; existimas ne sermon Esolius hominis elle e Verum antequam ultro pringrediaris, velim vos oratos, ne tot Iurisconsultorum responsa Otq. Imperatorum Constitutiones
in medium adferatis;cum pauci id possint perci, pere. Quae cum dixistetit idens Fabritius,Hoc, inquit,inuitus,& coactus facio : sed Ceua simul cunecessitate me aliquando impellit: Et pol hac , nisi ratio, vel necessitas aliud desideret, me ita a hoc tibi obsequuturum polliceor. Caeterum scias sermone hominibus natura inesse, vel ipsius hominis industria repertum esse, difficilem, ac perplexum habere explicatum. Altera vero, quam proponis,quaestio, nullam prope habet difficulta. tem : idq. omnibus perspicuum. Tum Iulius, ego vero, inquit, nedum a rusticis, sed nee a doctis quidem hoc satis intellectu puto: ipse tamen om nibus exploratum dicis, quod nullo modo possum percipere: clim saepὲ apud maximi nominis
viros legam quasda volucres apte, clare, & articulate fuisse loquutas, uti picas,psyttacos; mone.
dula coruos, quae interdum humanam vocen
imitatae ita apposite aliquid expresserunt, atque
pronunciarunt, ut humana voce loqui videretur.
Cuius rei praeclarum habemus exemplum apud Macrobium . Clim enim Caesar Augustus insignem ex Atticis victoriam reportasset;occurrit ei
inter caeteros gratulantes unus cornum in manibus gerens, quem docuerat haec fari; Aue Caesar victor Imperatori quo facto magnam exhausit Augustus admirationem, officiosamq. auem viruginti millibus nummii memit. Cuius auis magister alteram haec instituerat dicere, Aue victor Imperator Antoni. Eodem qu . tempore salutatus a psyttaco, pro illo numos 1blui iussit. Clare etiam loquentem picam redemit . quorum is
exeplo pauper commotus sutor solicite coruum instituit, ut transeuntem Augustum eadem salutatione captaret: qui impendio exhaustus saepe ad auem non sibi respondentem dicere sistebat, Opera & impensa perijt. Quadoq. tamen coruus coepit pronunciare dictatam salutationem. Hoc audito dum transiret Augustus, respondit: Satis domi salutatorum talium habeo. confestim coruo superfuit memoria ; vi& illa, quae a domino