장음표시 사용
251쪽
politiori,& nouo erat eruditus. Dicebarat & o nate,& polite Q. Metellus, M.Syllanus, M. Aurelius Scaurus, Aulus Albinus, Sp. Torius, M. Marcellus, P. Lentulus, L. Cotta. ijs omnibus longe praestiterunt Antonius,& Crassus: quibus adiunctus erat Iurisperitorum eloquentis sinus Scaevola. ijs ductu Crasso,inquam, & Scaeuola, nihil quicquam suisse in urbe Romae pra stantius existimabat Cicero. Servius plurimum quoque in ciuili, serensiq. arte prosecit. Doctum
item fuisse legimus ULucilium Balbii, C.Aquilium Gallum,Cn.Domitium, C. Coeli inn,WH rennium, C. Clodium, C. Titium equitem Romanum, & L. Aphricanum poetam, hominem peracutum, & in fabulis quidem disertum. Eratra urbem apud Socios, di Latinos oratores habiti sunt Q ectius Vectianus e Marsis, in D.
Valeri j Soriani, C. Rusticellus Bononiensis, eorum omnium eloquentissimus, T. Betutius Barrus Asculanus. Ex Latio L. Papirius Fregella. nus, iis tamen luperior, aetate scilicet fuit Tib. Gracchi P. F. & Γ.Tineam Placentinum hominem facetissimum , ac disertum cognouisse dicit Cicero. Antonio autem, S Crassio primus, sed Iongo interuallo accedebat L. Philippus, deinde
tantur D. Brutus, L. Scipio, Cneius Pompeius Sextii F.Sextum statrem ingenium praestantismmum contulisth ad summam iuris ciuilis, & ad
persectam Geometriae,ac rerum Stoicarum lci tiam tradiderunt veteres. Adsuit praeterea Cn. Octauius, C. Iulius L. F. P. Cethegus, Lucinus Vispillo iurisperitus,T. Annius Velina, T. I uentius, P. Vibius, T. Aufidius, M. Virgilius, P. Magius, intus Sertorius, C. Gorgonius, T. Iunius L.F. His accesserunt proxime,aetate tamen paulo inferiores C. Cotta, P. Sulpitius, inVarrius,C.Curio,L. Fusius, M. Diuius Parili ius: nec ulla oratorum aetas uberior fuit. Ex ijs Cotta,&Sulpitius primas obtinuerunt. Nuperuenit non multo post Hortensius, cuius aequalis fuit M.
Crassus. Crassi aequalis, & inimicus C .Fimbria,
tum Cn. Lentulus, nec multo secus P. Lentulus,
C. Macer, C. Piso, M. Coecilius, L. Torquatus,in quo plurimae erant litterae, nec hae vulgares, sed interiores quaedam, di reconditae diuina mem ria, summa verborum & grauitas, & elegantia, atque haec omnia vitae decorabat grauitas,& integritas, L. Domitius,qui nulla quidem arte, sed latine tamen cum multa libertate dicebat. Cn. Pompeius vir quoque ad omnia summa natus ,
maiorem dicendi gloriam consequutus suisset, nisi eum maioris gloriae cupiditas ad bellicas
laudes traxisset. Nam, ut ait Cicero, erat orati me satis amplus, rem prudenter videbat ; actio
vero eius habebat, & in voce magnum splendorem, & in motu summam dignitat ε. Eius aequales suerunt D. Syllanus, Pompeius A. F. qui Bithinicus dicebatur, P. Antonius, L. Octauius Reatinus, C. Statienus. His addidit Tullius C.& L. Caepasios statres, C. Cosconium Calidi
nunt, in Arrium, & duos maximos viros Caesorem,& Marcellum; hic quotidianis commentationibus se acerrime addixit; verbis utebatur lectis,& stequentibus, & splendore vocis, dignitate motus reddebatur speciosum, & illustre , quod dicebat. Caesar vero, ut Ciceronianus ille Atticus percontabatur,omnium sere Latine i qui elegantissime, nec id solum domestica comsuetudine sed ut esset persecta illa bene loque di laus multis litteris, &ijs quidem reconditis,& exquisitis, summoque studio, & diligentia est
consequutus. Acquales deni q. fuerunt Ciceronis T. Pornponius, M.Brutus, & Atticus, tum ei charissimi, & magna necessitudine conssiuncti, ut in Bruto, & in aliis locis videre est. Horum omnium longe Princeps Cicero suit,tum verborum delectu, tum dicendi grauitate, at q. inueniendi subtilitate . De quo ita loquitur Velleius Paterculus libro primo: Ita uniuersa sub principe optaris sui erupit Tullio, ut delectari ante eum paucissimis, rari vero neminem possis,nisi, aut ab illo visum,aut, qui illum viderit. & libro a. Nihil tam indignum illo tempore fuit hoc est
triumuiratus quam, quod, aut Caesar aliquem proscribere coactus est, aut ab illo Cicero proscriptus est,abscissaque scelere Antoni; vox publica est,ciam eius salutem nemo defendisset,qui per tot annos,& publicam ciuitatis,&priuatam ciuium defenderat. Nihil tamen egisti, Marce Antoni cogit enim excedere propositi formam operis erumpens animo, ac pectore indignatio λnihil, inquam, egisti, mercedem coelestissimioris,& clarissimi capitis abiciis numerando, auctoramentoque sun ebri ad conteruatoris quo dam Reipublicae, tantiq. Cos. irritando necem. Rapuisti tuo Marco Ciceroni lucem selicitam,& aetatem senilem, di vitam mi icrior ira te principe, quam sub te Triumviro mortem: fama Ia vero, gloriamque fictorum, atque dictorum adeo non abstuli lii, ut auXciis. iuit, vivetque per omnium leculorum memoriam, dumq. hoc, vel sorte, vel prouidentia,vel utcumq. constitutum, rerum naturae corpus, quod ille pene solus Romanorum animo vidit, ingenio complexus est, eloquentia illuminauit, manebit incolume , comitem aeui si ii Iaudem Ciccronis trahet, Omnisque posteritas illius in te scripta nurabitur ,
tuum in eum factum execrabitur, citiuSq. in inmundo genus hominum, quam desectus cadet. Huius totius temporis fortunam, ne deflere
quidem quisquam satis digne potuit, adeo nemo CXprimere verbi pol cii. Hactenus Pate
252쪽
culus. Hunc duo qui tunc temporis excellebant Oratores Cotta, & Hortensius imitandi cupiditate incitarunt. Nam ciun primas aberant enim multi oratores, de maxime M. Crassus, &duo Lentuli, in causis agere Hortensium , &magis quotidie probari vidisseti Antistiumque
Pisonem saepe dicere, minus saepe Pomponium,
raro Carbonem animaduerteret: domum se recepit; & noctes, & dies in omnium doctiinarum meditatione versabatur. Iuris ciuilis studio multiim operae dedit in Scaeuolae P. F. qui licet ne mini se ad docendum daret, tamen consulenti- fhus respondendo studiosos audiendi benigne docebat. In Dialectica cum Stoico Dissolo se
exercebat: cui etiam doctori, & eius artibus va. irijs,atq. multis ita erat deditus, ut nullum diem lab exercitationibus oratorijs praeteriret. Declamitabat cum aliquo quotidie tum Latine, tum 1aepius Graece. Interemptis deinde pro republica recuperanda tribus oratoribus Scaeuolao,
Carbone, Antistio, & recuperata Reipublicae lis
bertare,ex numero oratorum Pomponius, Eemibrinus,Muraena reuocati. Ipse ad causasti priuatas,& publicas adire coepit, non ut pleriq. ad
distendum sed instructus, & doctus. qui duni primum diceret pro Sexto Roscio primum publice dixit redolere ipis Athenae in sero ubdebantur. Sed cum amici, di Medici propter
corporis infirmitatem, quae in eo maxima erat, vi causas agere desisteret tortarentur,in Asiam. lquo mutaret ora: ionis genus, &vitae pericu- llum euitare posset,& temperantius diceret, prin 1
fictus est. Primum vero Athenas venit, & cum lAntiocho Philolbpho per aliquot mensessuit: tum se magno studio apud Demetrium Syrum
dicendi magistrum exercuit. Post peragrans j Asiam cum summis Oratoribus sempη aderat. lNeq. ijs contentus Rhodum venit, seq. ad eum idem, quem l omae iam antea audiuerat, Mil. lnem contulit. Biennio Maplb Romani se recepit lnon sellim exercitatior, sed & natura, ct disci- l.plinis commutatus. Quo tempore uti diximus, lmaximi erant causarum patroni Cotta, &Ho tensius: cum hoc vero sibi magis albitrabaturrem esse, quod & dicendi ardore proprior, &aetate coniunctior esset, huiusq. aemulus ubique suit. Nam clini propter assiduitatem in causis,de industriam, tum propter exquisitius, & minime vulgare dicendi genus animos liminum ad se
orationis ramitate conuertit. Itaq Operam elinquentiae curiose dedit, Philosopbiam comploxus, lusciuile, quod ad priuatas causas, diadoratoris prudentiam IIIaxime necessarium erat, didicit; Romanarum rerum memoriam optime tenere studuit,& ea omnia, qtiae in humanum . corpus cadere possunt, in eo cumulatissime impei iebantur. Vtinam extvent etiam Hortensii Orationes, aliaq. eius scripta, ei honori quoque daremus. Fuerunt enim & industria, dotirina , honore, atque amicitia prope coniuncti: & in maximis causis Cicero sibi Hortensium, Hoditensius sibi Ciceronem anteferebat. Vt pol, tum,& elegans esset Hortensi, orationis genus, hac ducor coniectura: namq. M. Tullius de se a ipse, & Hortensio loquens . Dicendi, ait, genus
quod fuerit in utroq. orationes utrius . etiam
posteris nostris indicabunt. De Hortenso nihil, quod sciam, habemus: De Cicerone non modo
orationes, verum etiam multos Rhetoricorum
libros,multos Philosephiae & naturalis,& morali S, variosq. Epistolarium; quae omnia, licet nonnulla desiderentur , circumferuntur tamen. At nimis videor de Cicerone : sed omni huic se moni propositum est,non tantum, ut eius lab
rem,& industriam, sed ut ingenium & eIoquemtiam, atque exquisitius, & politius eius dicendi
genus ostenderem. Illos igitur Latinos ain res , quimodo in mentem mihi vhnerunt pertactum Latine loqui non attigisse dicimus tquamquam eorum aliqui a nobis vltimo enumcrati , veram, & persectam Eatinae linguae elegantiam ediderunt. Namq. Romana facundia, ut Graecae se opponeret,eiq. posset praeferri loruit Cicer nis tempore: quo omnes vel paulo ante,vel pams lo post sesertes, & exquisiti viri, at q. ipsiun et
i quentiae lumen,vixerunt. Caesarem enim nore kIlim ex ipso Cicerone,& alijs eloquentem esse intelleximus,sed etiam ex ipilus Commentaris sficile possiunus animaduertere. Eodem tempore etiam ierunt L.Torquatiis, Domitius,Piso, V.Claudius,Marcellus,qui uti iam diximus, summam habebant verborum grauitatem, &elegantiam. His proximus aetate nil WTerentius Varro, sed domina senior: qui si Graecos
numero librorum non aequauit, Latinos saltem in hoc genere vicit onines:tam enim multa scrupsit,quam multa vix quemquam legere potuisse credamus; tamq. multa I git, ut aliquid ei scribere vacasse miremur. Qualia velo ea scripta Lelint, M. Tullius ex eius ad Varronem libro pririso Academicarum Quaestionum non Obsic te docet,& si quis elux verba desiderat ,haec sura
tesq. tanquam hospites, tui libri, quasi domum deduxetunt: ut possemus aliquando qui, & bi
essemus, cognoscere. Tu aetatem patriae, tu deis scriptiones temporum, tu sacrorum iura, tu Sacerdotum, tu domesticam, tu bellicam disciplinam, tu sedem regionum, locorum, tu omnium diuinarum,humanarumqia rerum nomina genera, olficia, causas aperuisti: plurimumque poetis nostris, omninoq. Latinis&litteris luminis attulisti, & verbis r atque ipse varium, S elegans
omne stre numero poema secisti: Philosophiaq multis
253쪽
multis locis inchoasti ad impellendum satis, ad ldocendum parsim . Alio loco dicit disputati
nem habuille cum M. Varrone, homine omnium facile aeutissimo, & sine ulla dubitatione doctissimo. solebat item M. Tullius saepe in ipsius
Varronis libros incumbere, quod epiliola quadam ad Atticum indicat satis.Qualis,quantuSq. fuerit,videte etiam apud B. Aurelium lib. deci-uit. Dei 6. cap. a. Augustinum, qui in euoluendis Varronianis seriptis diligentissimus fuit . Habemus & illius. aetatis C. Sallustij aliquot
scripta, ex quibus quantum praestiteritS: ingenio,& verborum delectu, quisq. doctus iudicare poterit. Fuit & vir maximus, & iurisperitissimus Gallus Aquilius Ciceronis collega , & Ω- miliaris , cuius sepe meminit, &praeter tim in Topicis ; Solebat,inqui Aquilius collega,& Ω- miliaris meus, cum de littoribus ageretur, quides et littus, ita definia ri qua fluctus eluderet: induxit etiam de dolo formulam, ut auctor quolest Cicero tertio osticiorum, & stipulationis teste Iustiniano, uirmulam He cuius formulis una, vel potius consilium , extat adhuc in Pandectis
celebris, & dissicilis. Quid plures illius selicissi
mae aetatis coner perquirere e quorum nCmina,
ut praestantissimorum virorum multis in locis concinnata reperiantur. Libros autem cum sint vetustate, & barbarorum iniuria extincti, nusquam comperiemus : nisi eius temporis ea proferamus,quorum monumenta singulis diebus in manibus nostris versantur. Legimus enim multorum doctissimorum virorum epistola quae inter familiares Ciceronis adstriae fuerunt, uti Se
uti Sulpiiij, M. Marcelli, Q. Metelli Cesciis, in
Metelli nepotis,ZVatini j, L. Lucceii ,14. Bithinis, Curionis, M. Coelij, Dolabellae, Cn. Plauti, Galbae, C. Asinii, P. Lentuli, I rcbonis, M. Catonis, C. saris,C n. Pompei, Q iceronis filii,Cornelii Balbi,Oppi j,Hircii. quae omnes ita Elegam
tes lunt, ut eas non facile a Ciceronianis valeamus discet nere. Quamobrem dicendum est solam Ciceronis aetatem uberiores, & suauiores
edidisse fluctus: & in illa sola fuisse merum succum , non fucatum, sed naturalem Latinitatis candorem nituistic, & pari quodammodo ingenii v rtate, eadem urbanitate, & orationis facilitate omnes illos scripsisse.Quod diserte Comnes ius Tacitus de claris orato libus comprobat scribens: Sicut apud nos Cicero quidem caete- Tos eorundem temporum disertos antecessit: sic CaIuus,& Asinius,& Caesar,&Brutus iure prioribus,& sequintibus anteponuntur. qui licet inter se specie disterrent, eandem tamen Omnes eloquentiae sanctitatem serebant. Eodem quoq. tempore floruit Vitruvius, qui licet ,rammaticorum regulas interdum non ieruaret ;a pa. lIet Ninen quam cruditus, di promptus citet. l
Natura, ut eadem artas rerum omnium uberior caeteris estet, omnes vires suas exercuit; & in Iucem protulit maximos illos Poetas, tanti Latini nominis perpetuum decus,& gloriam aibullum, inquam, Catullum, Propertium, Gallum, Horatium, Virgiliuin omnium principem, Ouidium, i& alios eximios,quorum verses deperditi sunt. qua aetate constat etiam quantus esset& inge- 'nio,& elegantia maximus ille Princeps, Augustus: idq. apertius indicat nobis eius edictum,de Aeneide Virgilij non abolenda promulgatum. Declarant quoq. nobis illius aetatis hominum . ingenia T. Livii Decades ampIissime, di et gantissime conscriptae. Cum haec attente omnes audiuisent, commotus Iulius, Dei; s , inquit,
hactenus. Sed modo de illis, qui post persectam
Ciceronis,& Virgilii aetatem scripserunt,videa' mus. Et enim multi quidem, si non tandem is, quam Cicero, elegantiam consequuti sunt, non iunge tamen abesse S ingenio, & verborum delectu mihi videntur. Tum Fabritius, Non possum, inquit, nisi in tuam venire sententiam. Illud tamen scitote, quod posteaquam Romana respublica sub unius potestate fuit redacta, cor ru i sunt mores, . commutatae Ieges, & smul commutata, & corrupta Latina lingua : & ita paulatim sub Imperatoribus amisit illam naturalem puritatem, & verborum elegantiam: de ni q. cum Romanum imperium Bigantium estet translatum,& infinita, & baibam nationes in Italiam se receperunt, ita deprauatus, ct corruptus suit Latinus sermo, ut in libris duntaxat conseruaretur: qui circiter annos octingentos neq. lecti, ncq. visi fuere. quam ob causam alii deperditi omnino sunt, alij vetustate deprauati, alii situ,& mucore, aut a tineis consumpti. Tan' dem quidam Itali natura potius, quam arte praediti, libros, qui in bibliothecis conteruabantur,quiq. a barbarorum impetu, ac rabie, a Tq. ablattis euaserunt, in publicum proserre, tum corrigere, mendar e, atq. interpretari summa dii,
gentia coeperunt. Quod sane sectum ita sco Iic ter uenit, ut hodie Latina facundia ad piis linum illum, di natiuum splendorem restituta via deatur. Non inficior equidem post illa florentissima Ciceronis, de Virgilii tempora, multos
extitisse doctos, de elegantes viros: fitear tamcnmultum a praecedentibus eos distare, ac longo interuallo inferiores esse tum loquendi proprietate, tum verborum puritate,sacilitate, grauitate,am. dicendi lepore: nec dignos csse,qui cum illis conserantur, aut iudicio, aut doctrina , autauqua ingenii praestantia. Sic illo tempore fi ruit Seneca, qui ab imperatore Claudio carisne arena ,&scopae dissolutae vocabatur. Huic successit Seneca nepos,qui elegantes tragozesias vobis reliquit. Fuerunt de duo Plini j, auus, A
254쪽
nepos r utriu'. maxima fuit apud homines a ctoritas: umis enim illius aetatis doctior est habitus, alter summu ς orator. Iisdem prope temporibus floruere Cornelius Tacitus , Suetonius Publiusq. Velleius Paterculus historici: Lucanus, Persius, Syllius Italicus, qui consul vltimo Neronis anno filii, P. Velleius Paterculus Historiae Romanae ad M. Vinicium Coc compilator,Statius, Iuvenalis,Marcialis Poetae; & Comnelius Celsiis in omnibus artibus , dc omnibus disciplinis versatus . Quintilianus Rhetolicus;
Aulus Gellius,IuIius Hyginius Astrologus; PMlaemon,& Scaurus Grammatici: Alburnius Valens,Tuscianus, Vindius, Verus Vlpius, Aphr,
canus,Marcellus, Arrianus, Nerva, Saluius I lianus, qiii cum Ius ciuile antea inordinate,confusissimeq. traditum esset, de arbitrio Praetorum plerumq. constitueretur, primus tanquarti in quamdam artem illud redegit, ediMq. Praetorum certa scri e contexuit, omneq. ius libris prope centum conclusit;de hinc edictum perpetissimccepit appellari, quod deinde 'in epitomen ab Hermogeniano lex libris eodem ordine cones
sum iiiit, quem ordinem iussit Iustinianus ipse obseruari; diuisitq. omne iuris corpus in septem partes.Sed redeamus domum,id est ad Iurisco fultos. suerunt subinde L. Volusius, Tertulli nusa letianus, Papinianus, dc eius auditores Vlpianus, Paulus,Ternutius, Paterias, Macer .rentius, Clementius, Menander, Ar dius, Rufinus Papirius Fronto, Anthius, Maximus, He mogenianus,Florentinus, iustus, Tryphoninus, Callistratus, Venuleius, Celsus, Alphenus, babinus , Aelius Gordianus, Proculus, Scaeual , , Modestinus, Pomponius , & caeteri, omnes I risconsulti, viri sane doctissimi, &, ut ex eosum responsis apparet, elegantissimi. vltimus, qui integrum habuit Imperium,fuit Theodosii an mine primus. Hic imperium inter Honorium, &Arcadium diuisit: quibus regnantibu I GL perunt simuItates, ta inter Principes gigni: hinc desectiones, insidiae, & bella exarsere: quibus Italia misere diuexata, Romanumq. imperium omnibus ornamentis spoliatum est. lnteria Genseticus Vandalus, Attila Hunnorum rex, Odoacer Herulorum dominus, & alii Gothi, Franci, innumeraeq. barbarae gentes in Italiam conscenderunt, de quibus lato per te, Line, cognouimus. In hac commistione, & confusione euasit omnino corrupta Romana facundia. In nonnullis tamen diuinitas fuit praeseruata, notanto munere priuaretur Italia,ut in Cypriano, Arnobio, Lactantio, Ambrosio,Hieronymo, Rufino, Augustino. eisdemq. fere temporibus scripserunt multi exim ij Poetae,uti Ausonius, Claudianus, Iuvencus, Prudentius; Ciammatiui, Donatus, Prisianus Diomedes: tactor Victorinns:
Historici, Trebellius Pellio, Curtius, opiscus 3 Lampridius, Sparti nus, Capitolinus, Idarus,
Eutropius, Ammianus Marcel linus,Paulus Orosius, Prosper Aquitanus, Cassiodorus, Sydonius Apollinaris, Iorandas, Paulus Diaconus, Gregorius Turonensis, Annonius Monachus,V γtius: Tribonianus Iurisconsultus, qui Pandectarum,& Codicis Iustiniani compilator filii: Symmachus, de Boetius 1 hic sic in omnibus Philos phiae partibus, & Mathematicis scientijs studi sh exercuit: quiq. ita stelix in scribendo suit tam soluta oratione, quam versu; ut sielle dici possit vltimus, qui recto,dc polite scripserit latine ; vel primus, qui latine loqui pristino splendori revidere conatus sit. Hunc enim Laurentius Valla ultimum do um fuisse testatur: neq. matricii mpinei hi duntaxat fuerint disni inter Latinos
doctos connumerari, sanctus Gregorius, V nerabilis Beda, Leo, Maximus Taurinensium
Episcopus Hilarius, Remigius, & Diuus ver
nardus. ijs exceptis, latinus sermo post iure lium tanquam mortuus semper miserrime i cuit: donee Franciscus Petrarcha eum excitare, di quasi a mortuis reuocare coepit. Is libros, qui a barbarorum depopulationibus, de deuastati
nibus superfuerunt, in luccm protuli tum ad latine scribendum at pro , di versu mirabiliter
se addixit. Post Pet rcham Ioannes Rauennas Grammaticus,qui multos deinde Latinae linguet studio inflammavit; qui magna cum totius p puli utilitate docti euaserunt. Ex quorum numero si it Leonardus Aretinus, Francisi us Philelphus, Laurentius valla, Guarinus Veronensis, Poggius, Homni bonus Acusius, Nicobius
Perotus, Victorinus Felirus, Franciscus Bast rus,Petrus Paulus Vergetius. Eceus Uegeius, Leonaidus Iustinianus, Gregorius, de Lilius Tufernas, Antonius Panhormitanui, Ioannes Auitipus, Petrus Candidus, vi dus, Flauius , pleii q. alii. Eiusdem quoq. temporis in Phil
tophia excelluerunt viri maximi, Bessario, Ge- mistus, bicinus,&ii quid c in Platonici; Perip tetici fuerunt Trapezuntius, Argirophylus, F ber, Niphus, Pomponatius, Contarenus, & Si
mon Grinetis, at r. Ioannes Picus Mirandula iqui has duas Philolophorum sectas in concordiam adducere, & Platonem cum Aristotes eonciliare proposuit. Eloquentissimi antiquo.
tum imitatores, qui q. Ciceronem ad unguem enixi sunt obseruare, suerunt Laurentius Valla i& is Quintilianum admirabatur maxime,quem- adinouit in Hadrianus Cardinalis M. Tullium, Nietolius, Doletus. Proximius vero ad Ciceronianam eloquentiam accessit Bembus, Sades tus, L. angolius, Perionius, Flamminius, Petrus Brunellus , Aldus Manutius, Nicolaus Gru chius:posteriores,Paulus Manutius A. F. M. Antonius
255쪽
tonius Muretus, Carolus Sigonius. Poetae Petrarcha,Pontanus, Marullus, Hieronymus Vida summus Virgilij imitator, idem Bembus, Sad Ietus, Flamminius, Sanazarus, Fracastorius, Molis,Nauagerus, Hectanus Aessus, Hieron mus Faletus, Bergeus. Historici Laurentius Valla, Platina, Ioannes Saxonus, Papa Pius, Blondus, Sabellicus, Pontanus, Paulus Iouius, idem Sigonius,Folicta, Philibertus Pingonius,& alij. Iurisconsulti Budaeus, Alciatus, Zasius,Haloander, Viglius, Baro, Duarenus , Conanus, GO-ueanus, Baldilinus, Tiraquellus, Laelius 4 aureIlus, Cuiacius, Antonius Augustinus, Guido Panci rotus praeceptor noste ernardus Troius, L.Vitalis, & alij praestantissimi, quorum nomina
ob corri pios animi mores, idest han esim sunt damnata. Medici Leonicenus,Manardus, Ioan. Baptista Montanus,Copa, Linace lo.Ruellius, Cornarius, Fernelius, Rondelaetius,Sylvius, mi
nores natu Ioanes Argenterius noster omnium
acutissimus,Iulius Scaliger,& Philosophus, or tori. iuxta eximius, Franciscus Valeriola et quentissimus, qui paucis etiam iam diebus,multis relictis scriptis hic obit. Hieronymus Cardanus, Donatus Antonius Abstusmarus, Dionysius Fontanonus, Laurentius Iobertus, Amdreas Vesalius,Realdus Columbus,Gabriel Fa.
Ioppius, Io. Iacobus Vuecherus, Hieronymus Mercurialis, Io. Costerus;Horatius Eugenius,in hacq. Academia medicinae profesbres eximi j. In Philosophia elcganter, & doete scripserunt Giernerus, Theodotus Zuinggerus, idem Scaliger, Perionius. Item Franciscus Vicomercatus Philosophorum suae aetatis princeps. Lucilius Philatheus, Antonius Berga, Augustinus Buccius, hicq. summus orator,& Martinus Scotus: quorum omnium docti ina,ct dicendi lepore hoc nostrum Taurinense Gymnasium illustratur , atq. decoratur. Quid plures coner recensere Nam quocunq. oculis, & cogitatione nos vertimus , tanta elegantissimorum virorum nobis suboritur lux, ut haec nostra aetas in illam steliacissimam commutata videatur. Sat est, inquit Ceua: nam si per Latinorum Doctorum agros etiam evagari studeas, haud poterimus hodie domum redire. Iicet enim nobis iam eum N
I labor exiguus Phaebo nunc resat, equis.
Iampulsant pedibus spatium decliuis Olmpa.
Hoc cum audiret Linus, Hac tanta, inquit, recentium Latinorum narratione detinebar, ut venientem noctem minus aduerterem. Surg mus igitur, nosq. curemus, ut cum ijs adscribi aliquando mereamus.
256쪽
Serenisi. Sabaudiar Ducis Sodaliiij Virgineae Annunci,
tionis Torquatum Equitem,& in aula Praetorian rum Praefectum, Caburri Dominum.
PTAREM mihi, vir Illum issime, non qualem in Cicerone, quia unica, &ineredibilis fuit, aliis
quam tamen proximam eloquentiae contingere
facultatem: ut quantam Latinae litterae vi sua pro a valent, tantum ingenii quoq. viribus nixae exererent se aliquando; ut detectis, conuictiso tam publicis,quam eorum,qui se doctos putant, erroribus quodam velamine adumbratis, Latibnis, Vulgaribusq. disciplinis operam dantibus clarissimum lumen infunderent. Rod quidem duabus ex causis fieri vellem: ves quo magis Possent credere viri ingeniosi Latinis studiis, ut etiam mendacio credunt, dum facilitate, de inedine quadam Vulgaris sermonis: vel ce te, ut ipsi vulsares auctores suis potissimuri a mis, quibus se tegere solent, opprimerentur a nobis. Sed quoniam Latina res satis per se ommata est,a suisq. auctoribus iampridem aucta, &
maximis ornamentis illustrata, non aliunde odinatum quaerit, at q. fucum. Ipse vero non elo
quentiae, sed Latinae ipsius rei spe, hoc suscepimunus, maius sertasse, quam ut possitineis limmeris sustentari. In quo tamen si ego defecerim, Latina potentia, & magnitudo ipsa complebit. Namq. ridiculum, ae plane fatuum semper fore existimaui,contra ipsa minet sertitudinem decertare . Qua propter saepe mirari soleo ; cur multi Vulgaria tela,& s agilia ad committendum prae- Iium contra Latinos fulgentibus, ac Vulcanicis armis tectos capiant. Atq. illos quidem merito quis possit,ut amentes iupidosq. abigere,& pro nihilo putare qui nullam vim Latinas litteras habere praedicant. Horum vero peruersa opinio ita iam per totam Italiam peruagata,vt infinitos eximio iuuenes ingenio a studio Latinae disciplinae, qua omnis humanitas, omnis doctrina 4Je-Germon. Pomeria. Sess. gans, omnis antiquitatis memoria continetur , reuocauerit; periculumq. porro sit ne, si haec pestis altiores radices egerit,clim ea semper praecipua Italorum laus fuerit, ut soli ex omnibus LM tino sermone petite,ac scienter uterentur, eum qui sustentent, pauci in amplissimis Italiae oris reperiantur. Gare, ut libenter ad hoc studium se conferrent praeclari iuuenes;& ut ostenderem quantum Latina monumenta Vulgaribus pra stent,eorumq. errorem iam per omnem italiam labentem penitus detegerem,breuiter his librisdieendum duxi; idque libentissimE Latinis liti ris breui tempore mandandum putaui: qua quam hoc ipsum opus in varias malevolotum
reprehensiones incursurum non dubitarem....
Nam aliquot, vir Amplissime, ita agresti reperias ingenio, ut, quae in Latinis litteris sum,tur, Omnem perire operam existiment: &se hercule dieant in Vulgaribus totam aetatem
malle consumere. Alii vero,&ij quidem bonis artibus, & disciplinis optimis eruditi, Vulpa.rem sermonem Latinis, Graecis caeteriri. limguis praeserendum esse arbitrantur. Reperium tur & qui id non totum redarguunt, si minus eleganter,grauiter quoq. agatur:verta tantum studium,tantum adeo laborem in eo ponendum non censent.Alios tandem staturos opinor inter Latinos eminentissimo qui me ad aliud scribem di genus reuocent: & Latinas litterasaicet nonnihil pulchritudinis, & iucunditatis habeant, parum tamen dignitatis, & auctoritatis posse
hominibus adfore contendant. At me, quin eorum sententiam reprehenderem, continere.
non potui, adeo communi sensui, & rationi asuersari semper visa est. Quamquam Latinae linguae vituperatoribus non admodum dissicile existimo respondere: illorum tamen errorem . plane, perspicueq. declarabo. Namq. ex is, tum ingeniis reliquorum ingenia metiuntur equael ipsis recondita sunt, & penitus abdita, &
257쪽
exteros fugere arbitranturi neminemq. prosite. ri vellent. Alij vero,qui doctrina, & virtute ornati sunt, quasi desperatione, ut alias diximus,
debilitati, quod sibi non liceat imaginem anti,
quae illius Romanae orationis agnoscere,ad Vulsare potius, quam ad Latinum praesidium com fugiunt . Illi autem, quibus hoc propemodum placet. moderatius id volunt fieri, temperatam quandam in eo postulant eloquentiam , medi cremq. dicendi copiam: & sermonem sere malui illum humilem,quo vulgus utitur, a quo pr8rius
latini sermonis abhorret candor . Hos denique qui eloquentiam rebus olimibus anteponunt, in Die unum consurgere video. Ipsis enim omnis nostra defatigatio leuis videbitur: cum id quod quaerimus, Grammaticorum potius, quam Iuris candidatorum esse existimabunt. In quibus hoc primum est, in quo admirer, cur inane, ac leue putent Latinum studium; cum in eo omnia sua studia, laboresq. omnes positi sint. Fuit quoque id inper mihi haec lententia nullam omnino sciu-uam quem unquam assequuturum, maxime luris ciuilis disciplinam, in quo non elucerct Lati .i linguae saltem mediocris cognitio: cuius rei quam petitissimi fuerint Iurisconsulti, quis'. vlia det, & iudicare potest. Tum quid causae est, cur me reprehendant Reprehendunt autem magnuillum Philosophum, persectumq. Oratorem M. Tullium, quo cum libcnter errarem, qui etiam
de iis saepe scripsit. Tum diuinum illud M. Varronis irridere videntur ingenium, quo nemo unquam doctior, teste Firmiano, ne apud Graecos quidem, ne dum apud Latinos vixit; ex cuius voluminibus multis, unum duntaxat de LM
tina lingua varium, ac elegans extat, alterum
politum de re tulit ca; in quibus etiam multa de
iiderantur. Quod si ii rc prehensione aliqua dipni sunt;de me merito coarguent:quorum tamen laboribus di meos libenter adiungam: non
quod eis alicubi sint comparandi vel elegantia, vel grauitate, vel copia, atque icientia, sed, ut ea, quae pb ipsis doctiis me, ac diligentissime conscripta sunt, sacilius tueri possim. Satis denique mirari non queo, unde hoc sit tam ins lens fastidium: Elcnim si delectamur, cum scribimus; quis est tam inuidus, qui ab eo nos a ducat Ad alia sorte vocant i id quidem absurdum cst ; sicut enim dolore alis mouentur, alijsupiditate, iracundia etiam multi afficiuntur: it reperiuntur, qui Diuina perscrutari malunt, qui
Philalbphiam sequi, alij Iuris prudentiam amplecti: & in iis potissimum artibus , & disciplinis quisq. elaborat, ad quas aptissimus est, ut Virgilianuin illud.
IIi egetes, illis veniunt fallaicis uuae .
Mihi autem in praesentia haec nec inepta,nec iniucund* visa sunt: uti neque legentibus omni-po insipida, aut inarata erunt i quod & sum.
inopere cupimu ,& speramus. Quocirca cum te his a fratre meo stodomonte, quo uteris, quae tua est humanitas alis familiariter, delectari,&ab illo hominum genere plurimum abhorrere intelligam, hanc tertiam Sess. in qua Iotius nostrae disputationis cardo vertitur, splendidissi,mo tyro nomini consecrare decreui. quod si arprobaueris, eius amplitudo, & gloria caeteris commendabit . bcd iam semaonem Fabritij reliquum,ac sere postremum memoriae prodamus. Nam tertio die omnes ad praestitutum locum se contulerunt. Deinde cum in postmeridianum Iblem inclinare tempus animaduertissent; Quid est Fabriti inquit Iulius,imus ne sessum Tum Fabritius, Tuae, inquit, Iuli, erunt partes: &duobus spaciis, tribusq. factis, conuersus dixit; Cur non imitamur; Line,Crast um illum, qui est in libris de Oratore Ciceronis ξ qui una cum
Iulio, Catulo, ct cateris in mediam sylvam se
transtulit . in qua erat locus maxime de opacus,
ct frigidus. di nos illuc eamus, hoc est in illam, quam ibi non longe videtis, villam, quae vulgo vere, ac proprie Belueder, denominatur. bane, inquit, tanus: etenim sunt in ea villa multae sedes huic nostro non inopportunae sermoni. Sunt aulae quidem regiae tum operibus magnificis, tum exquisitis antiquorum imaginibus . Extant duodecim Imper torum elligies ex marmore mirifice sculptae . extant quoque. Deorum simulacra magnopere depicta, aliaq. multa miro quodam artificio effeta, quae nobis minutatim intuentibus maximam adterunt deo lectationem . Videmus etiam in ingressu Ser
nissimorum Ducum Emanuelis, inquam, Phin-berti, & Margaritae eius uxoris, horumque filiuCaroli Emanuelis Principis statuas ex mam re ita elaboratas, uti ne Polycletus quidem , aut Phidias ad verum corporis membra artificiosius eringere potuissent. Adsunt viridaria
rumpunt item sentes lympIdissurii quorum unus
est plenissimus piscium,alter studios actus; ubi
habitare, ubi sedere, ubi dii putare commode quisq. potest . inuitat certe is ad disputandum
tum propter dulcem aquai um murmurationem, tum propter spirantem maxime auram, qua is
locus & opacus, & frigidus redditur. Cum placuillet idem caeteris, in villam venitur: αibi obstupefacti ob loci amoenitatem, & m gnificentiam ad sontem consederunt. Quibus statim Ioannes, Cum mihi, inquit,plerumque euenire soleat omnia in dubium, incertumq. PQ
uocare, & non nunquam rem minime dubitamd in in contentionem ponere, non verebor in
praetentia abs te, Fabriti, quaerere,quae mihi s iis aperta non sunt,n cognita. Ex quibus credobaud
258쪽
haud male posse omnis huius nostrae disceptati nis dignitatem, atq. excellentiam intelligere.&, ut paucis comprehendam, illud est, quod me pendentem animi diu tenuit; nempe qua ratio
ne dignosci ,& dijudicari possit quaelibet lingua
esse vel melior altera, vel locupletior, aut pulchrior, aut nobilior, aut dulcior:& harum rerum, quae nam sit, quae maiorem obtineat partem,an Graeca,an Latina, an haec nostra Vulgaris Tum
Linus, Subtile, inquit,est profecto hoc disputandi genus: sed non erit leuis Fabriti, desitisatio
haec nostra. Tum ille, Non equidem, ait, estet,si a peritiore,& magis in his linguis versato di*utaretur. Verum homini minime Graeco, neque Ethruseo,& in ijs dicendi generibus partiti exercitato, haec res ardua erit, & perquam dissicilis rsed quantum in me erit, faciam: atqui opus mihi est, ut quod quaeritis a capite repetam. Ideo in primis necesse est videre in quibus haec bonitas, nobilitas, pulchritudo,& dulcitudo, vel suauitas consistat. Orsus igitur ab initio, &, ut res ad finem perducatur, dico res omnes quanto nobiliorem,& digniorem habent finem, ad quem referuntur, tanto ipsas digniores,& nobiliores exi. simari: & quanto facilius quaelibet res,culos finem adsequi potest,nec alienis, S externis indi. get auxiliis, tanto est ipsa caeteris praestantior, nobilior, & melior. Namq. finis cuiuscunt linguae est verba fundere, loqui, & aaimi sensum, explicare , ct patefacere. Illa itaq; lingua nobilior , & melior erit, quae nullo adhibito negotio
animi sensum, mentem, cogitationem melius exponere poterit. Illis vero hoc prorsus peragere licebit, quae maiorem verborum copiamo varium,vagum, susum, & multiplex dicendi genus habebunt. Bonitas ergo cuiusq. linguae consistit in verborum copia,& dicendi genere,id est in oratione. Item lingua omnis conficitur locutionibus,hoc est orationibus: quamquam, ut ait Cicero, omnis locutio Oratio sit, tamen unius orationis locutio hoc proprio sigilificata nomine est. Et locutio,siue oratio verbis fit. Hinc di .cere possumus linguam illam pulchriorem esse, quae pulchriora continet verba , pulchrioresq.
habet orationes. Deniq. sciendum est omnem linguam, ut iam diximus, constare orationibus,
orationes verbis, verba syllabis syllabas litteris. Sic omnis littera propriu, & peculiarem sonum habet,diuersum q. a caeteris litteris: & hic sonus
quandoq. dulcis, aliquando durus, acutus, grauis,inanis,pressus, distinistus,quandoq. etia maior,quandoq. minor, atq. melior fit. Id l. in syIIabis spectandum,S: quidem magis, cum litteris conficiamur. Syllaba cnim est comprehensio lit.
terarum, vel unius vocalis enunciatio, unius, aut duorum temporum capax. Omnis vero syllaba,vcl breuis est,& unum duntaxat tempus recipit;
ut cor,vir; quod atomum metrici vocant: dicunt enim atomum, quia atomus est corpus in diu,
duum propter seliditate. Vel longa,& duo recipit tempora, ut Res, Dux, Rex, & alia sexcenta. Proprie aute illa dicitur syllaba,quae ex pluribus litteris constat. Quae vero una littera eficitur, improprie, vel, ut loquuntur, abusive, syllaba
nuncupatur,& Monogramma vocatur. Aliae appellantur Digrammae, ut ne, us'. ad Hexagran mam, ut Stirps. at q. adeo, quod mireris epi grammam, ut Strigis. Syllabae conueniunt quattuor,tenor, spiritus, tempus,& numerus literatu. Tenor, vel acentus triplex est, acutus, grauis, &circumflexus. Spiritus duo,asper, & leuis,Tempora tria,breue, longum,& commune. Numerus aut una liti cra est contentus, aut plures admittit:senarium tamen numerum vix unquam egreditur. Quem sonum nobis etiam in verbis, quae ex syllabis oriuntur,licet exaudire. Tum in ora tionibus, quae ex verbis profluunt. Inde dulci rem linguam iudicamus illam, quae dulcioribus verbis,di suavioribus orationibus constat. Dulcedo igitur,& suauitas cuiuscunq. linguae in orationum suauitate consistit. Multa sane huiusmodi essent hic recensenda, sed climabati s et gantius , & copiosius ostensa sint, non temere haec omittam; tum quia vobis etiam satis perspicua sunt, & iam a teneris annis ante oculosi
pius posita. Tum Linus, Sat est quidem: ex ijs, inquit, quo progredi velis, iam cogitatione
consequor: sed accedamus proxime, hoc est, clim Graeca lingua Latinae comparetur, num sit melior, locupletior, pulchrior, nobilior. Ego in ea sum sententia,ut existimem latinos graecis inferiores esse. Non enim possumus esse tam graciles r non sumus tam sortes , subtilitate vinciamur . Proprietas penes illos est certior: ingenia graecorum etiam minora suos portus habent r plerumque maioribus quoq. velis mouentur ratque semper alto serri videntur. &,ut verbo ducam, sunt copiosiores. Idq. Lucretius,qui maximus Philosophus, & egregius Poeta est habrutus, palam profitetur, ita dicens:
Nec me ammifallit Graiora obstira reperta
Di iis illustrare Lasinis versibus esse
Propter eges Iair linguae, c, rariam nouitatem.
Qiii milianus etiam peritissimus Latinae linguae,
di omnis antiquitatis , & rerum S cvum is,
utinarumque, & eloquentissimus longe post Lucretium libros plurimos, & doctissimas doclamationes composuit. cepe tamen disseruit nos sermonis paupertate laborare . Tum
Ceua quasi irascens , Quis Quintilianus, inquit , an Cicero maiorem huiusce rei fidem n bis facere poteste Cicero quidem. Atqui Cicero non soIum Latinam linguam non esse inopem , ut vulgo creditum est, sed etiam locupletiorem V a esse,
259쪽
esse, quam graeeam dixit. & si eius verba desideras, sunt haec ipsa in primo de Finibus bon rum, & malorum. Sed ita sentio, & saepe disserui
latina in linguam non modo non inopem, ut
vulgo putarunt, sed Iocupletiorem etiam esse, quam graecam. Idemq. in eisdem libris testatur: Etsi, inquit, quod saepe diximus, &quidem
cum aliqua querela non graecorum modo , sed etiam eorum, qui se graecos magis, quam no stros haberi volunt, nos non modo non vincia graecis verborum copia, sed esse in ea superi res. Verum disseruisse id non arbitror, ut Romanorum animos veluti quidam credide-xunt qui libentius in graecas litteras incumbebant , ad latine scribendum facilius reuocaret. Nam mihi videtur M. Tullius saepius hoc repe iijsse ; & nisi ob magnam causam id tam saepe se repetiturum non esse putabam. quoniam in libris etiam Tusculanarum quaestionum dixit :Sed meum iudicium semper Lit omnia nostros aut inuenisse per se sapientius, quam graecos, aut accepta ab illis fecisse meliora, quae quidem digna statuissent in quibus elaborarent. Quaecum dixisset, statim Fabritius, Mea, inquit, nunc interest, ut supra hac controuersia ,
quid sentiam, paucis aperiam ia Nam quod, tu fine , acute eleganter de Lucretio, Quinti- Iianoq. obij ciebas , non mirum est: Lucretiussoruit ante Ciceronem, qui Latinam linguam honoribus amplissimis, fortunisq. maximis copiosam superstitibus reliquit. Item Virgilius, qui ex altera parte latinae linguae patrimonium tam amplum, de lautum constituit, ut nihil charius,&preciosius haberi possit. Nam si Lucretius, uti praecessit, sic sequutus Ciceronem ,
& Virgilium suisset ; nec torte haec effudisset
verba, nec ita ieiune, & duriter suos versus condidisset. Quintilianus quandoque etiam non
obscure docet, nos copia graecos vincere .
Quod vero, tu Ceua, de Cicerone grauiter, &ornate dictabas, eum existimasse latinam linguam locupletiorem esse, quam graecam, ego semel, atque iterum singula saepe legi: sed ubi scribit locupletiorem,etiam Esse, puto legendum fore: de ijs paulo post. Cceterum multa ab ipso M. Tullio rcperta esse, & ingenii sui acumine illustrata, & aucta videmus; quae graeci ignora. runt. Quae enim tanta grauitas,quae tanta animi magnitudo, quae nraestantia, quae dicendi copia, quae inueniendi subtilitas, quae tandem excellens in omni genere virtus in ullis suit,ut sit cum ipso Cicerone comparanda suerunt multi graeci & doctissimi, & elegantissimi, multum q. vi tute , tum plus etiam disciplina valuerunt, non ramen ei conferendos putant latini. Libros plurimos Rhetoricorum conscripsit, locosq. sere
ovinci ex Philosophi tractavit; nunquam t/men ab usu forensi,& publico abhorruit. conse
latu quandoq. etiam maxima cum laude esi sunctus; Rempublicam quoque ipse consul iam armis,laeseribus,proscriptionibus, incendi js,&rapinis plenam liberauitm . rerum bellicarum
admodum ignarus, de quibus , nisi impeditus fui si et,& gloriose triumphasset: cuius sane gloriae non satis graeci ac omnium praestantissimi respondent . Quod etiam indicare videtur Plutarchus, ubi Demosthenem cum Cicerone comparat. bed quod ipse asserit, nolitos inuenisse per se sapientius, aut accepta ab illis secisse meliora; non tantum ae Latinis litteris intellexit, sed de moribus quoq. & vitae institutis, rebusq. domesticis, ac iamiliaribus, quae Romani & mesius tuebantur,& lautius. Tum de Iure ciuili,&legibbus erendis, in quibus quantum praestiterint Romani prudentia caeteris gentibus, Crassus apud ipsum Ciceronem miro quodam modo ostendit: Quod nquit,quantum praestiterint nostri maiores prudentia caeteris gentibus,tum facillime intelligetis, si cum illorum Lycurgo, α
Dracone,d: Solone nostras leges conferre volum
ritis. Incredibile est enim quam sit omne ius ciuile praeter hoc vostrum inconditum, & pene ridiculum: de quo multa soleo in sermonibus quotidianis dicere,cum hominu nostrorum prudemtiam caeteris omnibus, ct maxime graecis ant
pono . Atq. de re militari intes ligit: in qua Romani tum virtute, tum disciplina longe graecos,
caeterasq. gentes se perarunt. Graeci enim nunquam , ut docte scribit Appianus . Graeciae fines
egressi sunt. Romani vero in omnes imperi u te
nuerunt: Et testis est ipla Graecia quae etiam in Romanae Reipublicae ditionem venit. de ijshactenus. Nunc . xponam,qua re legendum putem locupletiorem Κ re,quarn else: neque miraminis quamuis trita Iecito adprobata sit a Manutio, a Lambino, a lo. Micti ele Bruto, qui breues, de doctas animaduersionis in M.Tullij libros, dii genter coscripsit,& ab omnibus deni q. recepta.
Nam legendum dixi m ius fore,quim esse; quia
licet Latini pIurima nou. rent Cicero quoq
rum Princeps non tam rei na inuentor iuit, qua nouorum verborum: non ta. uen breui temporis
cursu potuit verborum copia superare graecos: qui longo usu , multoq. tempore semper conati sunt uberiorem eorum linguam inusitatis etiam verbis reddere, di maxime Stoici; quibus licebat, cum rem aliquam inuenissent nitrius peruagatam, inauditam quoq. ei rei inusit.uuiri nomen imponere. Ea vero quae M.Tullius attigit, graecis nihil cedui: sed cum eius aetas breuis
esset, non potuit omnia pertingere. Haec talo Cria iij, qui eum sequuti sunt maximi viri, attigerunt. & si necesse est exprimi verbum e verbo exprimunt:cum sit verbum,quod idem declaret
260쪽
magis, mInlisue usitatum. .solent etiam, quod
uno Graeci, si aliter non lin qnt. idem pluribus
Ibis exponerer quod vero rarissime hodie s enir: s Rin Iocupletior Latina lingua ficta sit. mobrem mirari iam desineus, si , iure, legendam dixerim. Naniq. Virgilius urina, rici ratius,Ouidius, Catullus, Propertius, Tibi qua , Narcialis,Lucanus, Titus Liuius, Qigintilianus, Seneca, Plinius, omnesque nostri risconsulupi prima, quibus Graeci , vel inuiti conantur mutuari;& tu innumcri, & presertim recenti res iii omni dicendi genere inuenerunt per se sapientias, de accepta ab.illis segerunt meliαλ,
Atqui si per vos mihi ilaueritillaesa poli latuis, Tum Ceua, niamus inquit,ad reliqu*: puta ne illud verbum, ineptus, q-di Crasso, vel ab ipsa Cicerone inuentum ruisse dicitur , dessederari a Graecis id reuocat me in dubium; qui
inter se non satis conueniunt interpretes. Nam quibusdam vitum est hoc verbum,ineptus,apud Graecos reperiri, dipnxsertim vim graecarum, di latinarum rerum peritissimo Gulielmo B
caeo in disertissimis, & copiosissimis suis commentarijs, qui cum Graecis aduersus Cicer siem ipsem valde instat. Tunc Finritius, Quanta, inquit, Gulielmus Budaeus eruditione in-' guarum, antiquitatisq. cognitione suerit, p
clara illa testantur commentaria in perperum hominum memorum, aeterna, ut existi m. sis Mura: . . Trium maximst voluminum labotas munquam peribunt, ut quo de Asse, puncto
Busq. quo det lingua graeca, qum, de Iris. Κ, auli tam diligenter, atque perit e disseruit, ut nihil mi desiderari posse riciatur. in vero ad Ius ciae pertinet, oscit cius luminibus aleritudo aedificiorum ab Alciato sublatorum, stab eius disti pulo Antonio Augustino , Paec 'rum quoque rerum,& antiquit iis eruditiis v. Nonnunquam etiam ab Iacobo Culino, hon
xe, & splendore totius nationii Gallica, α ab aliis non paucis: ut ille, qui in primis habebo
tur peritus, vix aliquo numero et contuli censeatur. quae sententia est eiusdem A. Ax ginstini Episcopi uerdensis, quam libenrer in m
clium retuli ne ego tanti viri censes apud vos ubdear .Et ne existimetis etiam virum doctiissimum lauire .m Budaeum nisi urgente causa Lex multis unum dotaxat vobis indicabo locum: Cuius
verba sum haec apud Papinianumlibro insti, num triget imo primo: . Quod si filii , inquit, ante moeiatur in ciuitate, nihil est, quod de secundis tabulis tractari possit. siue quoniam vi patre filiussa lias mori intelligitur, siue quoniam non inueris eo e inde sui iuris videtur suisse, ex quo pater hinium potitus est. At iatus vero libris de verborum tignificatione ait,
Hostium potitus dest captu a, bollibuxeum,
plo Plauti in Captiuis. Budorus Aeeur se inter.
pretationem secuinus, Hostium potitus, Hoostium potestatiui biectias est, lagendum censet:
quam interpretationem tanquam minus conmouentem latini sermonis elegantiae reiecit Abdiatus, cuius deinde sententiam adprobauit, derecteddem Augustinus ex multis Iurisconsulterum locis, quos hic breuitatis causa omittam, tnon praetermittam tamen Plautinos locos apud Alciatum relatos: ij autem sunt, NampHiqvam metu Rex ea putas Da nune belligerant Aetoli cum Aulidis.
Ergo pG am gnatus mus potitus es Hstium, Expertuι quanti ferit, nunc d dero. Et in Epidico. Filiam, quam ex tes lapi,
Eductam perdidi , MI Iium in posta a. Sed, ut iam dixi, est apud Iurisconsultos se quentior hic dicendi modus, quam apud caete ros ac proinde silentio Tryphonini locum in titulo de Captivis, de postliminio reuersis, praeterire, nisi aegre possum a Caetera inquit, quae in iure sunt, postea quam postliminio rediit, proxo habςtur, ac si nunquam iste stium potitus sitisset. & alibi saepe . Sed, ut eo reuertamur, vis de huc nosti declinauit oratio. Idem Budaeus
reprehel aditur etiani in re graeca; de hic meri. itimeo iudicio, redargui potesti non tamen cum accusem, neque reprehendam certEi tam
eius doctrinae satis nequeam responderer at plus eroni hac in re tribuam, quam Budaeo: eo quod longe magis Cicero in ginis disciplinis
esset versatus, quam Budaeus, de cum ea quo aetate graeca notiora essent perceptu , quibus et am M.Tullius minime carere potuerat. Quod
si Grxes hoc valuissent verbo; ne ullum quidem ipse verbum hac de re secisset , ne ab hominibus ingeniis, de omni doctrina assiuentibus, quibus
illa altas maxime abundabat,derideretur. Idem de conuiuii verbo;quod Graci σμπων vocant. Melius lane Latini de elegantius, qui conubuium dicunt, idest simul viuere, quam Graeci, qui hoc idem tum compotationem , tum com coenationem appellant. Interest etiam aliquid inter laborem, de doloremi sunt finitima omni.
.sed tamen dictae aliquid videmus. Est enim labor, ut Cicero in libris Tusculanarum Quaesstionum recte desinit , functio quaedam vel an,
mi , vel corporis grauioris operis, & mune. ris; dolor autem motus asper in corpore a sensi bus alienusas ec duo Graeci uno nomin e appellanti Iam audite Ciceronem: Itaq. inquit, industrios homines illi studioses, vel potius amantis doloris appellat: nos esim ius laboriosos:aliud est enim laborare,aliud doleret o verborsi inopsi interdum , Quibus abundare te semper putas,