장음표시 사용
241쪽
Romam quingentesimo. In hoc mihi videtur excellere vulgaris sermo , qui post originem breui temporis spacio multos habuit scriptores, quorum vigilijs illustratus est, ac locupletior s eius. Tum Fabritius, Non ita breui, inquit, tem. pore , uti ipse putas , hic vernaculus sermo a ctores aliquo honore praeditos habuit; sed etiam
sene diutius laborauit,&quidem miserrime,anis equam peruenerit ad aliquam persectionen . hoc vero non in praelemia.Neque patiar,neque sinam vos ignorare ante Ennium, ut memoriae traditum est, L Liuium annis sere Io. post v bem conditam fabulas dedisse; ante eum repe--, neminem Poetam scilicet: quamuis recemtiores ad omne disciplinarum genus hoc printrahant i& perperam, mCO iudicio. Etenim regnante Romulo leges aliquae, quas curiatas appellabant, populo allatae sunt, quae omnes
conscriptae in libro Sextii Pataris extabant ; qui liber postea lusciuile dictum est, quia Papyrius
leges has sine ordine latas in singularem me. t um redegit. Numa etiam Pompilius, qui Romaeo in regnum successit, multas etiam te. Hs condidit, ut videre lacile est tam apud L, uium quam apud Plutarchum. Tulere & caeteri posteriores Reges, ut omnes Romanarum reis rum scriptores attestantur. Exactis deinde Regibus, & eorum constitutionibus non satis contenti Athenas legationem miserunt:qua decem tabulae conscriptae Romae propositae sunt, anno post ut bem conditam, ut Gellius libro vigesimo eleganter tradidit, tricentesimo: quibus mox
duae aliae additae sunt, ut idem Gellius libro decimoseptimo, significat . hinc postea duc ecim
legum tabulae nuncupatae sunt. quod quidem ius cum per aliquot annos, circiter cetum apud summos Pontifices filisset, tum multi experti, &docti viri interpretari, & augere ccepcrunt . Ex
quibus duos reperio, quos M. Tullius, in libro de legibus secundo, veteres interprete appellat, nempe Sex. Aelium,& L. Acilium.qui dum illam intei pretarentur legem, quae habet; Mulieres gennas ne radunto, neve lessum seneris e
go habentor non satis se intelligere dixerunt, sed suspicari vestimenti aliquod genus funebris: Lucius tamen Aelius, Lessum quasi lugubrem eiulationε significare credidit: quam interpretationem & Cicero ipse comprobat, ea potissi, muni ratione, quia Solonis lex id ipsium vetat, sed hactenus de legum interpretibus: nunc ad alios veniamus, quorum Fauior forte erit ad hoc auctoritas. Nam Lucius Brutus nobilissi. mae Brutorum familiae Princeps, qui potentissi, muni Regem elarissimi Regis filium expulit, cibuitatemq. duro dominatu liberatam magistra- tibiis annuis Iegibus, iudiciisq. devinxit, quiq. collegae suo imperium abrogauit, ut ciuitate regalis nominis memoriam tollere maximus ora. tor fuit, si Ciceroniano Attico credamus. Item paucis annis post exactos reges M. Valerius dicendo plebis discordias sedauit, unde Maximi nomen primus est consequutus: fuerunt & alij, quorum metio apud Ciceronem fit,& antiquissimi, & doctissimi, de quibus fusius alias. quod si ipsi, aut alij de ijs non scripsissent, nulla profecto extaret memoria. Sed longe ante libros
de iure Pontificio, & de disciplina Sapientiae
coniecit Numa Pompilius; cuius rei praeclara habemus testimonia. Neque vos credatis,ut alij
male crediderunt, Numam aliquid non latinis litteris mandasse, sed Graecis; cum Pythagorae auditor essetiquod quidem selsissimum est i quia non solum Pythagoram no audiuit,sed regnauit Ioge ante Pythagora. Pythagoras enim Phil sephus claruit sub Tarquinio superbo, qui Bit
Romanorum ultimus Rex, circiter regni tui amnum a a. quo tepore Dariu ς Cambysi regi Perisarum successit: eiusdemq. temporis finita est
Iudaeorum captiuitas . Quare vero Numam Pythagorae auditorem suis te existimarunt,ratio est
in promptu ; quam iam diu ex M. Tullio libris Tusculanatii in quaestionum desumpsi. Nam caveteres Pythagorae disciplinam, di instituta e
gnoicerent, Numaeq. aequitatem,&sapientiam a maioribus suis accepissent: aetates autem, &tempora propter vetustatem ignorarent, Nu na Pythagorae auditorem fuisse crediderunt. --riens igitur Numa iussit libros uni cum corpore in sepulchro condi Mortuo,ut iussum est, Iibros in una,& corporis reliquias in altera arca reposuerui. adringemis fere annis post eius mortem libri inuenti sunt i quemadmodum autem inuenti sint, & de numer dissentiunt historici. Plutarchus tradit magno facto imbrium impetu, tumuloq. exciso arcas, in quibus ct corpus , & libri conditi erant, vi inundationis apertas
fuisse. D. Augustinus septimo de Ciuitate Dei,
aperte dicit virum quemdam nomine Terentiulandum sub Ianiculo possedisse: cuius bubulcus
ciam araret,arcas duas lapideas aratro reperij trqua opinio videtur fuisse etiam. M. Varronis de
antiquissimi, & doctissimi viri, qui & de religione libros conscripsit. Eadem planE resere Lactantius, scilicet a sestaribus sub Ianiculosuisse repertas. sequitur Valerius Maximus , T. Liuius, Plinius,&sere omnes, qui de religio.
ne aliquid monumentis mandarunt. In eo tamen coueniunt omnes P. Cornelio,& M.Bebio
Coss. Quintum Petiliu, qui tunc temporis praetoris ossicio fungebatur, cos libros legisse: d mum rem tantam ad Senatum retulisse,& n. que fas, neque pium videri sibi, ut ea, quae in libris continebantur, audirentur a plebe. Ira
benatus decreto Q. PHilius in concione populi
242쪽
eos eoncremauit. id rem an insipienter,& stulte, vel docte,& prudenter sectum fuerit, alijs considerandum omitto. Itaque Numam scripsisse satis pisatum est: si vero horum librorum
copiam modo haberemus, manu omnes tange
retis , & latine scripsisse. Plutarchus enim tradidit duodecim libros de Iute Potificio, & duodecim alios Graecos de disciplina sapientiae inta, arca repositis Bisse. si duodecim Graeci erant, verisimile est alios latinos esse. Sed audi paulo apertius Plinium,qui post quam varias de hisce
Iibris veterum scriptorum auctoritates enumerauit, ex Varrone labiungit duos Pontificales Latinos, totidem Graecos praecepta philosophiae , continentes repertos fuisse. Paulo aliter Laci lius, in altera arca, inquit,corpus Numaestitan
altera septem Latini libri de Iure Pontificior itsi Graeci totidem de disciplina sapientiae talpti. Alii vero magis curiosi de religionis ritu, & --tustate, quam de latinae rei antiquitate; quasi id etiam omni bes notum praetermiserunt: mrte etiam existimantes neminem dubitare latinam linguam antiquissimos habuisse auctores. Quod autem memoriae traditum est ante L. Iauium.
neminem dedissesabulas, credo eos intelligi de iis, qui ornate,& polite Mulas composuerunt Philosophia quoque, ut ipse Cicero primo T sculanarum Quaestioniinsignificat acuit usque ad eius aetate nec ullum habuit latinarum litterarum lumen r eodem. loco, multi, inquit, iam esse latini libri ruunt scripti inconsido tε ab optimis illis quidem viris, sed non sitis eruditis. Fieri enim potest, ut recte quis senistiat, & id, quod sentit, polite eloqui non possit. Nec mirum videri debet, si ante illam celebe
rimam L iceronis aetatem pauca essent latinae monumenta; id namque contigit propter m gnitudinem rerum, cupationemq. omnian aqua in te non mihi sed ipsi M.Tullio credite- . Omnis enim Romanorum virtus in Iesibus constituendis, & in armis consistebat; nec eis vlla erat intentio, nec mens ulla, quam tueri Rempublicam, augereque, de dilatare Imperi, te minos . Et ob hac nimirum causam latinae disciplinae aliquo tempore iacueruut, nec tantum disciplinae, sed artes etiam ; ut videre est in pictura ; quae per multos annos apud Romanos
nullius pretii fuit, quae si suisset, ut postea tat, ct Fabio nobilissimo viro laudi datu esset, quod pingeret, multi quoque apud Romanos Pol elati , & Panhas, sument. Vnde Cicero, honos alit artes romaesq. incenduntur ad studia gloriae r iacentq.ea semper, quae apud quosque improbantur. Cum vero bonarum artium studia in honore haberi eceperunt, contestim ad omnem excellentiam peruenerunt latinae litterae: & ita,ut omnes serE Romanorum optimatcs
adscribendum se contulerinti & quemadmodsi, qui in epulis apud Graecos lyram recusabat, ii bebatur indoelior, sic apud Romanos Romano nomine indigni crediti sunt, qui latinis disciplinis cogitationes suas nec mandarent, nec illuc
strare possent. Sat est,inquit tum Iulius,hac dere: sed iam viciamus, si vobis commodum est, an apud veteres Romanos illud esset loquendi genua, uod hodie ab Italis usu receptum est rquoque Dantra, Petrarcha, Boccatius, Minbus, ct alii omnes recentiores scripsere. Tun Fabritius, Rem, inquit, saepius a me deIi rata postulas: te tamen non miror, cum ab alijs d bitatum sit: Mijque,ut praestantisimus Andreas Alciatus re*rt, uti LGnardus Aretinus, Poygiusque, & alij vulgares vaegati idiomate, quo& nos in Maesentia utimur, vssis antiquos sunt adstrati contra disseruit Philelphus libris Eptimilarum, cuius sententiam, ut idem Alciatus notat, omnes viri docti hae sequuntur. quae opinio multo antequam in Alaiati comentarios inciderem, mihi suit probabilis . Fuisse namque sermonem, qui latinus dicebatur, non aeque ornatum, & compositum, veluti dum ; qui ex eptis,®ulis Grammaticorum, consi Vulgum itaque latine loqui selitum filisse, sed non salua rectistimonia ratione; doctos a tem homines etiam grammatices instituta se uasse. qua de re vehementer repreheditur Tiro liberius a patrono suo Cicerone, quod in qu dam epistola non obseruasset Grammaticorum civiumenta. Tum Linus re me, inquit,si v bis videtur, pigebit, huiusce rei meam in media proserre sententiam: prior, inquam,sententia mihi videtur posse adiuuati ex Triphonini r sponso iquando aliquando in vestris Pandem-rum sita diligenter animaduerti; Decreta, ait, a Praetoribus latineinterponi debent, quasi i nuat & potuisse vulgariter interponi.Procopius quoque Persici belli libris, Stratam apud Romanos viam significare scribit. quod in vulgari significatu verum est, in latino non aeque: ut merito apud veteres & vulgarem lioguam filisse credi possit. Idem quoque Procopius signistralatina lingua bandophotu appellari dixit: cum id de vulgari idiomate, non de Latino e Ret. Tum Fabritius , non multum, inquisiurget ' copii au ritas. Floruit enim sub Iustiniano, quo tempore iam exciderat Iatini sermonis p ritas : Idque apud ipsummet Iustini num facile perspici potest: qui sequutus non est, vel sequi
ob temporis iniuriam non potuit eam elega
tiam , dicendiq. genus, qhia illi praestantissimi
Iurisconsulti, ex quorum responsis Digestorum opus est concinnatum, nobis mirifice relique runt. Verbum autem illud Bandum a Romanis tantaen coepit usurpari posterioribus teporibus,
243쪽
ut apparet ex Stephano πιμπλεων & Suida:idq. potissimum teporibus Iustiniani; ut c6stat exametore eius libri qui τρατιονικῶν Mimiamo καὶ ἐπιτειῶν, Iustiniani nomine editus est: eo
enim nomine pro signo militari pluries utitur. Nec aliquo mcuo potest hari sententia Tryph pini response coadiuuari; de quo latius postero die disseruimus: illud enim responsum debet imtelligi, ut in qualibet prouincia, quae Romano
Impetio labijcitur, non aliter, hoc est, non Graece, non Assyrice, seu Gallice, vel Hispaniceo, quam Latinc decreta possent interponit & non, ut Accursus, Bartolus, & Alciatus commenti sunt. Credo igitur unum dumtaxat apud Romano; sermonem suisse ; quamuis rudes, de imperiti inoi nate,& incompte, idest,non obserua. tis Grammaticorum praeceptis, loquerentur .
Nam si hoc idiomate usi essent veteres, & aliquid laripto reliquissent , vel lane vestigia aliqua apparerent. At quis vestrum huiuice rei tantillum reperiot Idq. latis cx Apulei; metamorphoseos libi is dignoscitur: interrogauit, in
quit, miles dominum meum,quorium vacuum duceret asinum. At dominus meus latini sermonis ignarus,tacitus praeteribat . quapropter,
cum a milite deturbatus esset hortulanus, suinplicitcr respondit, semonis ignorantia ,se quod ille diceret scire non posse: ergo igitur subiicies miles, ubi, inquit, ducis asinum istum e respondit hortulanus petere se proximam ciuitatem: hactenus Apuleius. Ex quibus sane verbis apparet elegantiorem illum sermonem qualis est, quorsum ducis vacuum asinum latinum esse,
nec nisi a dcistis solitum intelligi; sed alium barbarum, ubi ducis asinum istume etiam tali in usii suisse, ut vel hortulant illum perciperent, &ita loquerentur. Eadem ratione Proculus apud Ccllum Iurisconsultum diserte scribit saepe audi. uille se rusticos senes ita dicentes: pecuniam sine peculiosi agilem esse: peculium appellantes, quod praesidii causa seponeretur. Cum is enim in latina significatione riisticorum usias a Iliris consultis allegetur, argumento est hoc latine loqui etiam imperitis familiare extitisse.de quo Cicero etiam per Crassum libro de Orat re tertio. Nam gemmare, inquit, vites, luxurie
esse in herbis, laetas segetes,etiam rustici dicut. Idem quoque Cicero per Atticum, in libro, qui
Brutus insci ibitur . Erant tamen, inquit, quibus videretur illius aetatis tertius Curio, quia splendidi tribus fortasse verbis utebatur, & quia latibne non pessime loquebatur, vis credo aliquo domestico: na litterarum admodum iiihil sci bat. Sed magni interest quosqtiisque audiat quotidie domi,quibus cum loquatur. Legimus Epistolas orneliae matris Gracchoruine apparet filios non tam in gremio educatos, quam in
sermone .matris. Auditus est nobis taliae Cati
filiae siem sermo: ergo illam patris elegantia tinctam vidimus, & filias eius Mutias, ambas; quarum sermo mihi fuit notus : & neptes Licianias , quas nos quidem ambas, hanc vero Scipionis etiam tu Brute credo aliquando audistilo luentem. Ego vero ac lubenter quidem, i quit Brutus, de eo libentius, quod L.Crassi erat
filia. Potuit ne M. Tullius apertius nobis commonstrare unum dumtaxat sua aetate sermone suisse ξ minime certe; cum etiam ij, qui erant latinarum ignari, non male latine loquerentur. Itemque mulieres, quae non solum optime I
quebantur, sed & ornatius scribebant; quarumque scripta videtur M.Tullius adnutari. Et Vitruvius, qui floruit sub Iulio Caelare, di A gusto filio, cui & libros dedicauit, ingenue fitetur, se non satis in Grammaticorum princeptis versitum: quin etiam quandoque in ijs Iabitur: quod doctissimus eius interpres Phil der recte obseruauit. Idcirco a bitror nihil ineptius potuisse dici, quam apud Romanos diueria duo linguarum genera in usu fuisse. Tum Clua, si unicum, inquit, fuit, unde euenit, ut duo facta sit, unum scilicet latinum, quo doctitantummodo hodie utuntur, quo & veteres etiarudes, & imperiti utebantur: alterum, quo vulgo per italiam loquimur, quod vulgare, siue Italicum, siue Tulcum dicitur ξ Tunc Iulius, s-
te vero, inquit, ut oportet, a capite repetis, quod quaerimus.Tum Fabritius,video nunc cer ic, inquit, quam maximam susteperim prouinciam, ut suus,& inermis tribus veteranis,& Q
tissimis militibus bellum geram: illa tamen spe
ducor: ut plus honoris, S laudis, quam ignominiae consequar:cum solus ausus sim vobiscum
concertarer tum in meam sententiam vos omnes venire minus dubitem r quod & summop re cupio,& spero . Agite vero vos in praesentia: cum id non sit mei muneris, ut huius vestrae limguae propagationem ostendam. & cum omnes
Linum intuerentur, demotus statim dixit, Ego igitur, inquit, cum vobis ita lubeat, libenter: quamquam multa, de quidem ardua mihi di se tienda proponitis: quae ingeni, mei vires longe,
multum q. superant . Sit igitur ista res magna vi esti conabor tamen omnia sigillatim rece
sere, & breui quantum potero: quibus si satisi
secero, non parum mihi secisse visus ero.Latinae itaque litterae, utvberius Fabritius dixit, ubi de origine, & antiquitate Latinorum auctorum actum est, iam a Romulo in scriptis reddi ccc-
perunt, tum a Numa Pompilio paulo uberius , ac fusius, &ita paulatim ad illam admisabilem
Ciceronis aetatem peruenerunt, quae tunc tem
Poris ad tantam gloriam atque mas nitudinem
Geuere, ut nihil supra. Occisi. Caesare, qui DLMaturam
244쪽
ctaturam perpetuo gerendam susceperat: & RG publica a Triumuiris oppressa, Augusto, Ma co Antonio, de Lepido, magna ciuium strages edita est, inter quos M. Tullio,multisq. alijs sapientissimis viris miserri ine,& magno cum P steritatis detrimento vitam exhauserunt. Audite P. Velleium Paterculum lib. a. Histor. Quis inquit, ignorat diremptos gradibus aetatis it ruisse hoc tempore Ciceronem,Hortensium, senemq. Crassum, Catonem, Sulpitium, moxque Brutum, Calidium, Caelium, Caluum, &proximum Ciceroni Caesarem, eorumq. velut alum
nos, Coruinum, ac Pollionem Asinium, aemulumq. Thucydidis Sallustium, auctoresq. ca minum , arronem ac Lucretium ξ His ergo i gulatis, ac varie trucidatis non mininum iacturam fecerunt latinae litterae: illa enim aetas , ut omnes ingeniosi fatentur, & bonarum litter
rum ,& litteratorum hominum fuit: nec mai rem verborum puritatem, nec copiam, nec elegantiam, industriam, gratiam, neque maiores argutias subtilitates, atque ingeniorum acum na desiderare potuit, ut vobis etiam facile est colligere ex fragmentis, clim ita mihi liceat, M. Varronis,tum ex ipsius Caesaris commenta-rijs, Crispi q. Saluith monumentis, quae ad nos pauca peruenta sunt: Ex Catulli quoque, Pr perth,Tibulli opusculis, & aliorum,qui ad aetatem usque illius diuini ingeni j Maronis, qui bellum cum Theociito praeclare gessit, Hesio-duin superauit; nec Homero aliquid cessit: ex alijs item eiusdem aemulis gloriar, ut Horatio, Ouidio, & alijs , qui cum Graecis strenue dimicantes victoriam maxima cum laude reportarunt . Mortuo indignissime Cicerone, simulq. extincta Romanae Reipublicae libertate coepit hoc latine loqui inclinare, & propendere, non
ob vetustaten ,ut male quidam crediderunt,sed propter illam, & multo crudeliorem per triumuiratum proscriptionen in omnes fere viros doctos faciam: qui illo ictu cum omni Romanae urbis flatu, ac langore ceciderunt. At longe maius damnum attulit multa barbaries, quae undique in Italiam praeceps irruit: quae etiam non tantum Iatinae linguae puritatem scedauit, verum etiam Omne Romanum Imperium subuertere, ad nihilum q. redigere conata est. Cuius
nam tanta fuit natura , tantaq. Vis , ut rerum
dominam affigeret e Nonne Roma domina, &caput mundi dicebatur, & erat ξ Ita sane. D Luina vero mente sic serie permittente, ut nera
vllum malum impunitum esset: etenim si viri illi sagacissimi ii crudelissimo triumuiratus gladio interempti non essent; nunquam seis an Romana Respublica ab immanibus, & barbaris gentibus esset prostrata. Postquam triuitauit ali proscriptione consumpti fiant, passim qui oderant, Germon. Pomeri . Ses qui inuidebant, qui aemulabantur, aduIatores etia,& inuidi multi inuaserunt.Sed huic rei lo ge maius, ut ia dixi, detrimen tu attulit illa ba baries,quae praeceps in Italia descendit, quae t ter se tu lingua,tum moribus, atque regionibus erat diuersa.cu alij Galli,alij Germani, Hispani, Vandali, Ungari,Turcae,& alij multi,ac maxime Gothi; qui iam regnantibus Arcadio, & Honorio, anno ab urbe condita millesimo, centesimo,& quinquagesimo quarto,& a regeneratione humani generis anno quadringentesimo tertio, Duce Redagata in Italiam conuolarunt. Tum Alaricus,qui cum apud Polentiam, cuius vestiagia,&reliquiae hac Augusta Taurinoru ao.miblia circiter passuum distant, a Stelicone fraudulenter deceptus esset,ius suum exequi armis c natus , virtuteque potior, Steliconis prostrauit exercitu. Hinc irascens,& stomachabundus Romam cum exercitu properauit: cui oppugnatae excisionem, inflammationem, eversione, depopulationem, atque vastitatem omnem intulit: &Roma praedis, S rapinis onustus discedes, & S ciliam versus proficiseens Campania, Lucania,& si Paulo Diacono credimus, Brutia,Rhegi ut depopulatus eis. Attila Hunnorum Rex potem tulimus cum ad multa hominum millia undi'. coegisset,in Italiam quoque destendit. & paulo post anno circiter q. cum ingenti Vandaloruinam Gensericus,quem Regina Eudoxia acce siuerat, Romam est prosectus. subinde Zenonis
imperio Odoacer Herulorum dominus ab extremis Pannoniae terminis huc perrexit e dc regiam potestatem adeptus est,quam steliciter retinuit, usque dum Theodoricus a Zenone missus eum fraudulenter interemit. Iustiniani denique temporibus Totita, que Gothi superstites Rege sibiadi sciuerat,collectis undiq. ad praeliandu viris, Italiam rursus invadit . quem tande Iustinianus per Narsete suu profligauit,ac occidit. His ominnibus successerunt Longobardi, quos accersit Narses ipse;cum Iustinianus mino reiecto Narsete Longinum praesectum mitteret . quod facta illi indignum visum est, & grauiter ferens suam gratiam apud Principem minui: & qui iam ante pro tuendo imperio j epius vitam profundere
non recusarat,multo grauius hoc dolore exarsit:
hinc neglecto Imperio Neapolim se recepit: &ita Longobardos in Italiam appellauit: qui eam
deinde totam sere occuparui, eamq. per annos circiter ducentos dominatu compresserunt.HOS
vero Carolus Magnus anno Christi 768. repulit, & exterminauit,& Desiderium , qui vitimus Longobardorum Rex suit, & eius uxorem, filios, propinquosque omnes in Galliam secum deduxit. Et sic ab hac barbarie Italiam liberauit, & simul Romanas litteras reinitituit. Sed praeter hos immanes ,& barbarosi homines,
245쪽
homines, permulti etiam fitere, quorum sceleribus, & opprobrijs diutius, veluti nauis in medio mari posita, varijsq. tempestatibus agitata, miserrime Italia concussa, ac serε submemia sitit. Quid enim a Decio Imperatore Vrbs Roma, Italiaq. tota vel Imperii, veI maiestatis habuit: quar si vetera memoria repetimus improbissimo cuique maxime semper patuit, tot incursiones barbararum gentium, tot oin pressiones Tyrannorum, tot calamitates perpessa, donec ad extremum misera in summis malis consenuit & simul cum Imperij maiest te verborum grauitatem amisit. Quae ad peiora serte exposita esset, nisi in te itimam summorum Pontificum tutelam,ac turissimum praesidium peruenisset. Ex quibus satis intelligere possumus, quemadmodum ex uno Latino idi male duo iacta sint. Occupata enim a Gothis Roma, occupatisq. a Longobardis sere omniabus ciuitatibus & ij, illiq. latini sermonis imperiti, patria lingua loquebantur. Hinc Roma ni , itemque Itali istorum dominatu pulsi, ba baris verbis uti saepissime coacti fuere. Barbari quoque contra morem, consuetudinemq. suam quasi regionis, quam incolebant, natura incibiati,ductiq. ipsius latinae linguae delectatione , pulchritudine, &suauitate, quandoque latine, sed incompte, & improprie sermonem ficiebat; hoc est, mixtis quibusdam verbis. Sic Lon bardi, caeterique barbari modo latinis, Latini modo barbaris vocabulis utebantur. Verium,ctim boe latine loqui a barbaro longe, multumq. distaret, facta est coniuncti confusio
talis,ut hic vernaculus sermo editus sit, quoda- modo ex duabus naturis compositus. Haec elim Linus dixisset: Non possum, inquit Ceua, veris hi explicare, quam magnum, atque incredibilem dolorem acceperim, dum tales, tantasq. Italiae incursiones, depopulationes, inflammtionesq. nobis exponeres. Tum Iulius, Hae res, inquit, mirum, & acerbum dolorem comm uere solent: nullus tamen dolor est, nullaque- animi acerbitas , quam non longinquitas temporis minuat, atque molliat. origo enim vulgaris sermonis mihi huc dolorem eripuit Omittamus igitur moerorem, quem optimus quisque
pro patria, & pro suis suscipit. Ego autem ilia lud mirari non desino, quod multo magis a
tea mirabar: scilicet cum Gothi, tum Longin bardi Iatinas litteras nescirent,& permultum temporis Italiae imperarent, ne hic sermo m iorem barbararum vocum similitudinem,quam latinarum habeat. Tunc Linus, Acute sane ,
inquit, a sapientissimo Philosopho nostro dictum est in primo officiorum; Nihil contra n
turam uniuersam contendendum. Namque
tanta est loci natura, tanta domestici, natiui'. Caeli vis, ut in qualibet orbis terrarum parte arbores uberiores produeant fiuctus eo loco, quo natae sunt, licet sterili, quam quo translatae, quamuis uberrimo, ac Decundo. Hinc minime mirandum . si hie vulgaris sermo latinis potius, quam extraneis, & barbaris sit similis. De loco autem quemadmodum sentiam, in qua , inquam, Italiae parte latinus sermo primum corruptus sit, maloq. usu deprauatus, a tendite. Ex iis enim satis perspicuum fiet,& vnde vulgaris initium deduxerit. Dissulis ergo nominus in omnibus I taliae regionibus, quam extra, ut in Gallia, di propε in omnibus Hispaniae panibus, Barbaris, statim tum lingua, tum m res commutari, variarique coeperunt, sed de exteris dicere praetermittamus & lingua , quaerimum latina erat, tum Barbaris immixta in oc vulgare idioma est versa, versa dico, i quolibet Italiae angulo. Vnde vero nomen semtiri debeat, magna est controuersia. Nec enim mihi satis in praesentia,ut ingenue fatear, liquet; an lingua denominari debeat ab eo Ioco, ex
quo origenem traxit; an ex eo in quo Ornamem
tum , grauitatem, copiam, & alia id genus sinscepit. Etenim Latinum, ut abunde a Fabritio aiscimus, ex Latio ortum habuit: & licet ornamentum , puritatem, splendorem, Omnemq. dignitatem a Romanis acceperit: Latinum t men sere semper non tantum ab exteris, sed ab ipsis etiam Romanis dictum est. Principium vero nec ex Florentiae ciuitate, nec omnibus
Hetruscis, aut ex Longobardis finibus, sed ex omni Italia, uti iam dixi, habuisse est luce es
rius. rem tamen hanc compressius sumens, m g q. desiderio ad inuestigandam vetitatem inflammatus ausim dicere,vulgare id studium inter nationes Longobardorum natum. Et ne is
noua nobis haec sint, de inopinata; scire debetis Longobardos, ut latius retulimus,perducentos annos toti sere Italiae imperasse . istis praesertim citerioris Galliae ciuitatibus; Ticiniq. cum ste-piro,&insignibus regijs sedem tenuisse.Cum is
igitur illi populi has Cisalpinae Galliae,quod ne
mini dubium est, oras incolerent, necesse est, vel inuitos fateri, ut in iis compositus, commixtusq. magis sit vuIgaris hic sermo, quam in reliquis Italiae finibus; aut negare oportet CXLongobardorum usu, & more laquendi hunc sermonem non elauxisse: quod negare non possumus : principium. quam,a Gothis,a Longobardis, simulq. a Latinis duxisse: quod si quis insciabitur,dignitatis,nominisq. sui iacturam .saciet.Sed cum haec lingua ex duobus quodammodo sentibus emanet : quaeri lblet an haec vulgaris noua per se sit, an vetus latina corrupta, & deprauata Nunc vero tecum agencium est, Itabriti, non inimico, quidem animo , sed
246쪽
oritatis tantum eruendae gratia. Neque , sati simus, ut par est: dedimus tamen nos &neque nos omnes arbitror in eam iuisie senten- Logicae, & Philosisphiae aliquando opeiam ; libilana, quam multi viri, alioqui doctissimi tenue. ces ostea ad Iegum studia animum conuerterire. Illi enim, qui male dictis vulgaris linguae mus: & nisi me capiat obliuio, nunquam a Base gloriam, dignitatemque violare experiuntur, tolomaeo Feirerio, viro omni doctrina, & vii tu- eamque vulgarem, humilam, & pIebeiam esse te ornatissimo , qui publico, ac priuate in hac existimant , huiusmodi esse, quoad latinae si- Taurinensi Academia me logicein ,& philoso militudinem, quo Qex vini ad vinum purunia, phiam docuit,accepi hunc ratiocinari modum. ει suauistimum. Namque hoc vulgariter loqui Collectio enim propositioni, non satis mihi vi- nihil aliud esse, quam ipsum latinum depraua- detur conmenire ri namque illa, meo iudicio, esse tum, & corruptum, vel propter langam barba- debet;si latina corrumpitur,ex ipsius corruptio-rorum consuetudinem,uel ob nimiam hominum ne oritur vulgaris; sed latina non est corruptata, ignauiam, aut sane temporum iniuriam . Haec ex latinae ergo corruptione non generatur vul-
sunt, quibus id vulgate studium viri non alio- Pris. Perperam & illud , ut latina perempta quin mali conantur deprimere,&conculcare . sit: & ne imperiti quidem id dicerent.Caeterlini Ex quibus quis dignoti ere aperto potest eorum nostrorum intentio non ea suit, quam ipse pu- sententiam csse, ut vetus latina lingua, & hac tas, ut vulgarem linguam non esse crederent. vulgaris noua, non sint , nec unquam duae suc- Iam vobis hoc Ethrusce loqui hodie esse, diueret rint; sed unica dumtaxat, scilicet latina corru- sumq. a latino libenter concelsimus: sed esse pta. Ipse vero duas esse semper existimaui,idest quid latini corrupti constanter adseueramus. vetus latina fuit, & haec noua est, ct per se . Neque in idem semper incidimus, ut vos in- Tum ille, multa, inquir docte,& elaganterdis. nuere video. Stat enim vu*aris lingua nunc seruisti, quae satis mihi secerunt, sed quod ad perse,non autem latinae beneficior quia pere praesentem quaestionem attinet, duas esse ho. mo latino idiomate, remaneret nihilominus die concedo, quondam tamen unicam suisse a vulgare: nam mortuo patre superest filius,qua- suis copiose diximus. Si una filii, & duae m. quam filii nomen amplius non retineat. Atquido sunt, ex latina vetere hanc nouam pendere Latinum fuit causa, quam Philosephi materia ioportet. namque filius sine patre esse non po- Iem vocant: sicut granum est causa herbae: quia . test, pater sine filio potest, quo ad essentiam di, sine grani corruptione non generatur herbata, et eo, non quo ad nomen i reseruntur enim pater & herba dicitur, ut aliter loquar , terminus ad& fiIius : posito uno, ponitur necessario& alte- quem,&granum a quo, utpote priuatio adha-rum: nec est dominus, nisi seruum habeati . bitum. Namque a grano mobile mutari incipit: potestate: potest tamen persona domini, respe- dc priuatio fit ismae acquirendae, adeoque &ω illius praeteriti serui, esse deficiente teruo. sema mox amittenda. In granum perficitur Tum Iulius, qui Uni causiun, quasi veriorem . mobile, & finitur motus, videlicet serma ianitueri volebat. Sit hoc inquit, verum, quod due acquisita permotum. Alijs exemplis res fiet cis: contraria tameπ haec videntur esse. Com illustrior. pone in generatione pulIi, fit progreLtraria vero ea dico; quorum alterum ait, est jsiis ab ovo, quod nondum est pullus , tanquam rum negat: ex quibus necesse est altςrum ve- ad terminum ad quem. Sic procreatio pomi:
rum esse, alterum filsum. Asierunt itaque illi . progressus fit a germine, quod nondum est po-
hanc nouam esse veterem ipsam latinam, sed de- naum. Hinc mutationem fieri videmus a quo prauatamo corruptam. Hinc sciendum est tri- l ad quem, quodammodo cx non ente adens,
tum apud Philosophos, corruptionem unius, es. sic mutatio a priuatione ad habitum . Vulgarisse generatione alterius: & sicut generatio nihil l enim Iingua a non ente ad ens prouenit: ante aliud est,quam ex non esse ad eta, vel, ut cum i nihil erat . Sed,xt, iusius, tu Line, disseruisti, e Philosbphis ipsis loquar, ex non ente ad ens : commixtione latini sermonis cum barbarorum sic contra corruptio ex esse ad non olla. Si igi- vocabulis origine duxit, velutia termino a quo
tur haec vulgaris nihil aliud est, quam latinata, i ad quem;& ita altera a latina disseres iacta est
corrupta, necesse est, ut latina corrumpatur, sed Tum Linus I altera,inquit est; exemplum,quod si corruptione patitur, desinit esse. Nulla enim ponunt vini,non cst setis rectum: quia cum vin corruptio fit, ex qua non fiat generatio: fre- i acescit, vel perit vini sepor, vappaeq. accipit notinant licet,qui aliter sentiunt) vulgaris ergo ex t mm,mutatur, & disteri a se ipso quo ad bonita- non esse ad esse prouenit, hinc laquitur vulga- tem: iram suauitas illa vini evanescitased non rem linguam, quae est viva, non esse unam, di quo ad Libstantiani prupterea quod non lumcandem cum latina, quae perempta est, sed una in eo i emanet vini substantia,sed etiam vini no-
per se .. Tum Fabritius, & si in artium, inquit, ment & quamquam vini uomen amitteret, a it ijs liberalibus, doctrinis l. non itaserte ver esset permanere substantiam. At cim fit ὁ ς'
247쪽
tum, mutatur; & a se ipso ροδ ad substantiam.
di fieri: & quoniam mutat speciem, non est, ne- . que vinum dicitur, sed acetum . neque ullo ire dicamine in unum potest reduci, neque ad pristinam substantiam ; sicut homo mortuus ad vitam reuocari minime potest . vappa vcro quibbusdam remediis, quibus homines saepissime
utuntur, potest rei uniere vires,hoc est saporem, di odorem , veluti aeger deperditam ianitatem recuperare. Verum quoniam mutationis,& differentiae substantialis ea cst vis , ut non diuersas, di alteratas, ut Logicorum verbis utar, sed alteras res esciat: ncctile est Dicti cos sibi aduersari; cum vini exemplum proponunt. Namque vinum, cum vappa sit, non mutat substantiam, sed ut ita loqui mihi liceat, alteratur. Tunc Fabritius, Haud negare, inquit, possumus mutationes, & disscientias, quae substantiales non sunt, ita accidentales non cficere res alteras, sed diuersas dumtaxat, & alteratas: quarum duae sunt species, una inseparabilis, altera separabilis. Haec dicterre fac it alterum ab ali ro, quini alteritate, ut cum I orphyrio dicam,
quadam differt, quocumque modo vel a se tins vel ab alio: ut calidus a stigido: item a seipyso ex temporum diuersitate, ut Cicero scribit, mox orat. Illa enim disserte alterum ab altero dicitur,veIuticum ab alici io inseparabili accidente differt. Dissert Demosthenes a Cicerone,vel Homerus a Virgilio,propterea quod Ηωmerus caecus erat, Virgilius oculos venustofo
suaves habebat, & propterea visum. Atqui sex vini est quid aliud in vino dissimile,& quidem
longe . nam clan ex vini corruptione faex generetur, sit tota diuella,& alia 1 vino, vel, ut ratiocinatores malunt, altera. Etenim S so mam vini amittit, & substantiam. vinum tenue est, limpidum, clarum; contra faex crassa, spissa, ob lcura. Ex hausto lino,& cadis
vacuis iacem tunc tantum inspicimus. Quam- .
obrem alludens Horatius libro primo carminum , dixit: Diffugiunt cadis eum sectam amici.
Hinc sex dicitur excrementum cuiusque rei. secem quoque ciuitatis homines: vides,
plebeios,abiectos quandoque appellamus: non quod sine sordes, sed quia vitam agunt serdidam, & abiectam : ut illud Ciceronianum pro Flacco, opifices, & tabernarios, atque illam omnem faecem ciuitatum. & alio loco, perditissima, atque infima sex populi. Nostri vero cum dicunt, hoc vulgariter loqui, quo ad Latiniam, neque aliud csse, quam fecem vini ad vinum purum , ct civium, intelligunt putredinem illam, & crassitudinem vini, quae vulgo
proprie denominatur faex . Quam ob causam
recte dixisse arbitror, ut vulgat is lingua sit fixIatinae, cum ex illa latini sermonis corinptione sit producta. Tum I inus, si hoc vulgare , i quit, idioma a latino proficiscitur: quod, ut
video negarc non polli mus, non corruPtum, ,
sed genciatum ille rectius dici remus. Nam que Peripateticorum Princeps Alistoteles, qui
corruptionem unius esse generationem alterius
docuit, docuit item id non a corruptione, sed a procreatione denominandum, tanquam a digniori. Dicamus igitur vulgarem linguam a latina ortam, & non coryliptam. Hac in re, inquit, Fabritius, satis tibi facere conabor rillud
tamen non praetermittam, generationem non
posse sine corruptione esse: qua mitis conuptio possit esse, ut Scotus existimauit, sine gener tione : si est procreata, est ergo ante corrupta.
De iis hactenus. Ac, ut nihil non dierum omites ramus: si quis mihi obiiceret id,quod paulo ante ratiocinabar: nempe Latinam non esse corruptam , non oriri itaque ex ea vulgarem : Responderem ad singula: in primis, inquam, cor ruptam fuisse, quod infeliciter nobis accidit
Gothorum,& Longobardorum tempore,quod que dolendum est: vocabula enim, quae venustiora erant, de elegantiae plena, longo abusa conuersa, ct commutata suerunt: unde dictae sint corrupta e sic ut C recto: Sed corrupti mores,dc prauatiq. siint admiratione diuiti arrem, hoc ist mores sunt commutati. Neque, ut v re lateamur, unquam suit corrupta latina limgua ; neque cori uptionem patitur: licet non ita sere per ea familiariter, ut apud veteres Emmanos, utamur e semper tamen suerunt eadem lingua, eadem verba, eadem pronunciatio,
ijdem accentus, eademque syllabae productae , di correptae, & alia generis eiusdem. Sed iam
vos admirari vidco: quod mirandum tamen non est. quoniam quod a Philosephis traditum est, generationem unius esse corruptionem alterius, ad Physicos tantum pertinet; qui de materialibus, ct naturalibus rebus tractant. L
linam vero linguam ex eorum numero non
esse, quisque sanae mcntis videt ,&iudicare a potest . Hoc enim Iatine loqui est, tanquam
splendidissim uin lumen, cuius splendore omnia sere illuminantur,ct collustrantur. Ex quo si qui
candelas scirpeas, caereas, piceas accend crint r& si lumen longe inter se disterens exhibeant rtamen ab eodem lumine & aceensae sunt, α semper ipsum lumen purum, atque illibatum . remanet . Accenderunt prius Itali, tum Galli , Hispani quoque, Germani etiam quandoque ex foe lumine sua Iuminam unq iiam legitur eN- tinctum,aut imminutum cx aliqua parte latinulumen, licet non unquam languescere visum sit. At haec posterius. Postea vero quam itali sua
scripta hoc splendore illustrare coeperunt: &is sum
248쪽
ipsum Iumen latiniam ita.ccepit effulgere, ut discussis, quae id ipsum Muscabant, nebulis, clarissime, & splendissime illuxerit. Ex ijs itaque mirari desinetis: quod & si corrupta non sit L, tina , nata sit, ut Lino magis placet, vulgaris
haec noua: quia etiam vox concionatoris ditiunditur in multas aures, unica tamen est vox, ab
unoque homine disi uir. Neque mirum etiam, si ipsa vulgaris,latitue,ex qua ortum habe gravuitatem, di splendorem illum mirificum non praestet γna proposita Parrhasij,aut Apellis aliqua ad imitandum tabula, nunquam, licet exumius pictor formam illam vere essingeti vel si hane posteriorem aliter pictura exprimere vinluerit, longo prima, ac secunda fiet ultima deterior . Haec cum attente audiuissent: Iulius,u
ce tua, inquit,clausas iam aures mihi aperuisti recobcaecatam mentem Iumine tuo illuminastitatqui immundam ficie tua pictura , quasi speculo patefecistir vel procreata sit ex latina, vel sit latina corruptar a latina nihilominus decus,
lumen, inlatuin, S si quid dignitatis inest, EDbuisse, vel inuiti fateri cogimur. Tum Ccua , Egregie, inquit, mihi quoque probata est oratio tua: sed intento quidem opus fuit animo, di enixus sum, ne omnia dilaberentur, si unum
aliquod effugisset: quoniam diu ijs tricis det, nebar, hodie me mirabiliter exesuisti. Tum Fabritius, Atqui ego, inquit, multo magis sum ibIis irretitus laqueis. Etenim non possum non mirari: cur etiam Linum ,&prope omnes vulgaris linguae vindices pudeat hoc vulgariter Io- qui emanasse a latino fateri; cum non erubescat
dicere ex Barbaris originem duxisse. Quid hoc turpius quid ignobilius quid illo praeclarius aut quid admirabilius si isti hoc munere se
indignos exutimant,neque eis tantohonori da- dum est: immo maximo pretio id mercari deberent . Et ridiculum, ac plane aluum est, quod de latina obijciunt. Idem, inquiunt, de latina dici potest, quae est corruptio Iinguae Graecae , vel, ut melius dicam, procreata ex ipse Graeca,&ex alijs barbaris sermonibus , uti nostra ex Gothis, & Longobardis. Accepimus a maior,bus noliris Iatinam linguam in Latio fuisse H ductam, etiam fere a mundi creatione: quamuis nomen Aboriginumhaberet, neque ab exteris ibi fuisse translatam. licet ab initio inops esset: nec mirum,cum etiam flumina, praesertiin hic noster Padus, a principio exigua sint e paulatim tamen collectis undique riuulis,magnisq. coeuntibus amnibus in mare maxima influunt Aduentu Aeneae, erectaque & munita Alba in . coepit latina lingua augeri non a Barbaris, uti ipli putatis, Pelasgis, Arcadibus,Epeis'. Elidensibus, & ipsis Troianis: qui inrincS communi socabulo Latini dicebantur. Qua de re, Germon. Pomeriae Sess
si memoria tenetis, iam latius tractatum est Romani quoque primo retento latino nomine, in magnaque veneratione habito, utebantur eo latino sermone, qui nec barbarus, nec omni no Graecus erat, sed ex utroque quodammodo mixtus: qui, ut a Dionysio Halicarnasseo pro ditum est, plerumque ad linguae Aeolicae proprietatem accedebat. Quintilianus quoque simillimum esse dixit. auctam tandem, & ill stratam, tanquam paternam haereditatem a s
acissimis, legitimisque Romanorum haeredibus haud unquam inficiar: & multa etiam a Graecis mutuatos fuisse, sibique , quasi propria
vindicasse aperte constat. Quare Graeca limgua non erat barbara, ut illia Gothorum, &Longobardorum. Aliunde quoque sumpserunt,&praesertim a Iudaeis r nec mirabitur, qui ninrit Romanos uniuerse sere imperasse: quare necesse fuit, ut muIta ex aliena lingua in usum essent Populi Romani transiatar quamuis Amdreas Alciatus bonarum litterarum peritissimus libro Parergon secundo testetur, non pau cis nos nominibus cum Iudaeis communibus vli: Cuiusmodi sunt saccus, camelus, nugae, atque aua generis eiusdem . quibus nominibus muIto ante captam Hiero Imam Romani usiiunt: quae sequentiores apud Ciceronem, &alios approbatissimos auctores inueniuntur. Antonius quoque Augustinus aetatis nostrae diacutisiimus , di doctissimus ostendit Latinos non istum verbis alienis, sed etiam dicendi genere Hebraeis per qua familiari usest ut illud Ecclesiast. Utile est mori, quam relinquere filios impios: & eodem libro: Bonu est assivere,quam irasci. & David in Psalinis, Bonum est, inquit, confidere in Domino, quam sperare in princiapibus : & alibi passim . quod dicendi genus d
mesticum est, atque Iurisconsultis familiare, veillud ex Vlpiano: Pro haerede autem, inquit,ge. rere non esse facti, quam animi. Sed & apud Plautum in Rudenter V Mur hoc ipsum ainsere, Non aedepol, ait, piso expeto, quam tui semonis indigens. & alio loco D tarent, quia' II mulier semper, quam lo
Vt illud etiam apud Terentium in Eunucho, statim ab initio. Si quHquam exi, qui placerese Audeat bonis iam plurimis. Quo in loco Antonius Muretus subtilis, && cIegans, ex Aemili, Ferreti auctoritate admonuit , Quamplurimis, hoc loco duas esse diructiones, sensumque esse: Si quisquam est, qui suum studium eo referat, ut bonis potius, quam ut plurimis placeat: & deesse videtur particula potius, ut&in illo Plauti ex Rudem a.
249쪽
certum ea mori, quam buno paxi omnem iume grassari. Sic ispe loquutos Graecos existimat Muretus; quibus plerumque deeli particula illa, potius,
quae saepe in latino idiomate redundat: ut Cicero de Diuinatione , t amen cos, inquit, defendes , qui te ab omnibus desertos potius, quam abs te defensses, elle malunt ρ Terentius ita
αum, quiequi possem, mallem auferre potius
Et Vlpianus: Si actor malit dominum potius
conuenire. Alia eius generis nobis legentibus occurrunt multa, quae lunt ad Homericam imitationem.Nonnulla etiam ab aliis mutuati siminostri; & a Gallis maxime, ut rheda , ac peto. rium: quorum altero M. Tullius pro Milone , altero Horatius utitur. Mappam quoque usitatum Ciro nomen ibum iii adseuerant;&Gurdos, quos pro stolidis vulgus appcllat, ex Hispania , ut Quintilianus ait, oliginem habuit. Capsum in Cilio vocabulum tralpadanum csse docet Festus Pompeius. Et Iosephus Scaligernos verbum Ambubaia ex ultima viquc Syria per ijsse tradidit. unde Horatius, Ainbubaiarum collegia: pro vagis, & vilibus mulieribus. sunt di alia plutima, de quibus late bellus, quae ab omnibus fere gentibus acceperunt, eaq. deinde latini sibi vindicarunt. Sed maxima ex pa te latinus a Graecis conuersus cit: S Graecis utimur verbis, si nostra desunt. Verum & illud magis , quod latini una cum lingua, agris, vibbbus, regnis Rempublicam auxerunt: multisq. fortunis locupletarunt Imperium :& inaxime Graeciam spoliarunt, Graecique omnes sub P puli Romani Imperium, ditionemque ceciderunt . Contra vero cum hanc nouam linguam adquirerent a maiestatena, nominisq. gloriam, di dignitatem amisit ;& Barbaris, quibus antea solebat imperare, paruit miserrime. Tumis
Iulius, est id quidem, inquit, certo certius: verum quia aliqua diei pars superest, ne sit omnino disputatione vacua; vellem, Fabriti, te id iam persequi, quod nobis supe pollicitus es ra quibus, inquam, latinae litterae auctae, & illus ratae fuerint i& quemadmodum, & quo tempore interciderint ,& verborum delectum amiserint; & quando suum illum sere pristinum receperint candorem: quem quotidie magis ,&magis videmus nitescere. Tum ille, Posteaqua, inquit, avidos homines ad has discendi epulas recepi, sic accipiam, ut reliquiarum sit potius aliquid , quam vos hinc patiar non satiatos discedere. Distinguam igitur latinorum auctorum aetates ordine ; ut qui latinae linguae parentes,& patroni fuerint, nullo negotio habeatis. Tum a quibus coeperint declinare ipsae latinae disciplinae; in quibus conseruatae, item a quibus
siserint reuocatae, atque instauratae. Linguae enim, uti res amnes humanae, principium , , progressum, persectionem, corruptionem, &finem habent: & ab initi' rudes, & inopes
sunt: deinde urbanitate, moribus, & acutili, morum virorum ingenijs illustriores sunt, ac
politiores. Quae cum aliquamdiu in puritat . , proprietate, di elegantia perinanserint, corrum puntur , deprauantur, denique depcreunt Omnino , vel vetustate, vel hominum vitio: ita, ut
scripturae etiam ipsius nihil quidem supersit.
Nam si hodie aliqua veterum latinorum ext rei scriptura, videremus profecto aliter Lat, num , Euandrum, Turnum, & alios illius aetatis homines loquutos fuisse, quam ultimi R manorum Reges, vel primi Consules loquerentur . Versus enim illi, quos Salij canere sole. bant, non sere intelligebantur: sed quoniam
ita a maioribus sanciti, de constituti erant, aut Ob quandam i euerentiam, quam religioni perpetuo adhibebant, nunquam ausi lunt comis tare. Scribit quoque Polibius Roni auam iacunqdiam a primo bello Punico vIque ad secundum admodum sutile commutatam, ut conditiones,& pacta inter Romanos, & Carthagilienses asmissa, vix possent intelligi: quo factum est, ut latina lingua paucos haberet auctores. Quod satis non postum comprobare: nam si Numae
Pompilii libri a in Petilio lecti, ac intellecti
suere: ad quem a Regno Numae colliguntur anni DXX . quanto magis Romanorum, ac Carthaginensium conditiones intelligi d bebant i cum primum bellum Punicum annis ab urbe condita circiter DLXXX. gestumia sit: nisi serte dicamus post primum bellum. Punicum ad Latinas litteras illustradas magis, quam antea, se addixisse Romanos . Sed ad id, quod facessit negotium, accedamus. Etenim ante urbem neminem scripsisse arbitror: quain uis urbe condita leges statim latas csse, ac ira scriptis redactas legamus. Numa quoque ipse Romanorum Rex iacundus, non modo leges, quibus aut iubebat aliquid , vel prohibebat, protulit, verima libros etiam de disciplina sapientiae , de de Iure Pontificio conscripsit. Sunt vero, qui patrum, atque adeo nostra memoria litteris priaiderint ante Liuium Andronicum neminem Latine scripsisse. Ad quam opinionem unde illi, aut qua ratione venerint, satis non postum constituere, nisi serte ex eleganti
illo Horatiano Ieco. Habet hos, numeras. Poeta
Ad nostrum temptis Liui scriptoru ab aeuo. Atqui ego Horatij versus aliter tam interpretari ; vide ijs dumtaxat sermonem habeat,
qui fabulas scripserunt;non autem de iis, qui in alio
250쪽
alio argumenti genere vel versibus , vel Bluta oratione sunt versiati. Alii namq. versus condiderunt : de quibus M.Tullius ex Catonis auctoritaIescriptum reliquit: de iis vero mox. Quod quidem non redarguendi alicuius studio ducti, sed rei ill .iitrandae cupiditate incensi iam alio
loco ostendimus. In eo autem temporis spatio, quod inter Numam , & L. Andronicum constituimus, do tum , dcclarum Lucium Brutum, qui potentiistimum Regem expulit, ciuitatemq. d
minatu liberauit,suisse valde suspicatur Cicero. Paucis annis post exactos Reges M. Valerium Dictatorem dicendo sedavit te discordias est ex veterum monumetis perspicuum. Lucius etiam Valerius, Appius Claudius, C.Fabritius, T. C runcanus, M. Popilius ingenio longe plurimum
valuerunt: eos tamen oratores habitos esse,aut
estquid scripsisse non satis constat: sed suspicari
ut ait M. 1 ullius licet . Fuit autem C. Flam, ni us ad dicendum eximius, aximus; Metellus, qui bello secundo Punico cum L. Veturio
Philone consul fuit,quo tempore floruit M. Comnelius Cethegus,quem eloquentiae auctorem,&idoneum quide existimat Cicero ex Ennij testimonio,qui in suis annalibus de eo sic loquitur r,disin Orator Cornelius suacilloquenti Cetrigus Veiuris collega Platoni Filius .
Qui, inquit Tullius, nisi unius esset Ennij testimonio cognitus iunc vetustas, ut alios sertassε multos,obliuione obruisset Hic Cethegus cons. cum P. Tuditano fuit bello etiam secundo Punico. Hunc sequutus est aetate Cato, qui multaς doctas, & argutas edidit orationes: eius tamen sermo antiquior erat ijs antiquior longe fuit Appius Caecus, qui orationem de Pirrho conscripsit. Extabant quoq. antiquissimae nonnullae
mortuorum laudationes,quae, ut ait Cicero,maxime delectabant. Lucius vero fabulam docuit anno ipso antequam natus esset Ennius, post Romam eonditam CCCCX. Ante istos tamen alios condidis te versus, hac ducor coniectura rpropterea quod vehementer a M Tullio deside rantur illi versus, qui multis iam seculis ante suam aetatem in epulis esse cantitatos a singulis conuiuis de clarorum virorum laudibus in ori, ginibus scripsit Cato. Anno deinde post urbem conditam quingentesimo undevicesimo Nae. uius Poeta fabulas apud populum dedit. Tum annis fere quindecim, cum Poenis ad arma iterum ventum esset M.Cato,de quo iam facta est mentio, orator in ciuitate,& Plautus,vii Gellio credamus,in scena floruerunt. Neque longo interuallo Caecilius, & Terentius prodierunt, ac 1dbinde Iuu uuius,&Pacuuio iam sene Accius idi post eos claruit Lucilius,tum Lucretius. Haec sum, quae de priscis, &grauissimis vatibus habe-'mus. Cum Catone grandiores natu fuerunt C.
Flaminius, C.Varro, QUMaximus, Q. Metellus, P.Lentulus,P.Crassus, Sex.Aelius,qui iuris ciuilis,auctore Cicerone, omnium peritissimus,& ad dicendum paratus erat. De minoribus v ro C. Sulpitium Gallum, Tib. Gracchum. P.R& P.Scipionem Nasicam, L.Lentulum, inN biliorem, M. filium,T. Annium Luscum, L. Paulum Aphricani patrem, Seruium Galbam, &alios eloquentes fuisse intelleximus. Tum vivo adhuc Catone multi minores natu extiterunt Oratores non indiserti, ut A.Albinius, Ser.Fulvius, Ser. Fabius pictor & iuris, & antiquitatis bene peritus, inFabius Labeo, inMetellus, L. Cotta, C. Laelius, & P. Aphricanus: sed eis
paululum aetate,& maxime eloquentia praecessit Ser. Galba . licet M.Tullius interdum dicat elegantiam in Laelio, vim in Galba fuisse. Haec si
minus apta videntur huic nostro sermoni,Line , Iulio assigna, qui me inflammavit Latinorunia
auctorum aetates, & tempora persequendi. Ego veto,inquit Linus,delector ista quasi notatione temporum. & ad id,quod instituisti, Latinarum litterarum genus distinguere aetatibus,istam dis
ligentiam esse accommodatam arbitror. Τunc
Fabritius, Sed quoniam, inquit, vobis omnibus
haec temporum narratio placet, recensebo,
ut, quo fieri poterit, reliquos magnos Latinae linguae artifices, & patronos. Ex quorum n mero etiam fuisse L. & Sp. Mummios satres , Lucium, Sp. Albinum, & C. Aurelios Orestes, P. Popilium, Caium Tuditanum, M.Octauium ,
M. Aemilium Lepidum, qui est Porcina dictus.
Hunc inter Latinos Oratores,inquit Cicero,sibi primum videtur & lenitatem aperuisse illam
Graecorum, & , erborum comprehensionem , ,
etiam artificem stylum quem sequuti diligenter sunt C. Carbo, & Tib. Gracchus. ac subinde QSPompeius, L. Cassius, M. Antius Briso, duo Coepiones,P.Crassus, Sergius Galba, P. Scaeu
la iuris peritissimus, tum duo C. Fannij , Cati Marci iiiij, T. Albutius, L Caecilius Antipater; sed maxime Caius Carbo, & Tiberius Gracchus , qui diligentia Corneliae matris a puero doctus, &Graecis disciplinis eruditus ; scripsit
quoque Epistolas ipsa Cornelia Gracchorum is mater eruditissimas. Fuerunt etiam elegantissi, mi L. Piso, L.Furius Pilus, M. Manilius, M.Fuuvius Flacus, C. Cato Aphricani sororis filius,
P.Decius, M. Drusus C. F. & M. Penus, C. Curio, M.,caurus, P.Rutilius, L.Crassus, M. Anto.
nius, C. Cotta, Q utius, elius Tubero, &C. Gracchus, cuius immaturo interitu res Romanae, Latinaeq. litterae damnum secerunt. Huic
succesiit aetati P.Galba Servij illius eloquenti simi viri filius, C. Licinius Nerva, C. Fimbria , M. Brutus, L.Corsi lenus, T. Albutius, proximeq- Catulus,qui non illo antiquo more, sed