장음표시 사용
231쪽
quaerente seIebat audire, subtexuerit: opera, &impensa perij t. Ad quod Caesar risit,emiq. auem
iussi, quanti nullam adhuc emerat. Haec, aliaq. abunde scripta reperimus : nec ulla opus est probatione: cum multae etiam in hac ciuitate loqui audiantur,& maxime in Au Ia Serenisti mi Ducis, quae non modo Italice, sed & Gallice verba eκ- promunt. & una prae caeteris,quam noctu adscire solent in Praetorianorum custodiam; de quicquid milites agunt, & dicunt, die omnia Serenissimo Duci sigillatim recenset. Hinc Poetae, meo iudicio, exiitimarunt has aues aliquando humanam sermam habuisse , & a Dijs propter nimiam a rogantiam, vel propter aliquod maximum crimen in bruta esse commutatas: ut dum Pieri, qui
Macedoniam possedit, & Anippes nouem filias
nimis arroganter gloriarentur, Musas in certamina cantus prouocarunt: quarum Vna exorsa
est,quod Gigantes aduersias deos contenderint, ex quibus Typhoeus terrigena desermitate terruit Deos, compulit q. in Aegyptum; ubi luppiter ob metum in arietem conuersiis est, Apollo in coruum, Liber in capram, Diana in selem, I no in vaccam, Venus in piscem . Inuicem autem
Musae clim Cereris laudem decantassent, Pierides victi in picas sunt versae r de quibus Ouidius libro Metamorphoseos quinto:
Musa loquebatur, pennae sonuere per auras IVO .salutantum ramis veniebat ab altis. Suspicit, lingua quaerit tum certa loquemei, Vnde ne ut homineq. putat Iove nata loquutia, Ales erat: numeroq. nouem sua fata querentes
Inae iterant ramis imitantes omnia pica circ.
Tum Fabritius, Haec, inquit,quae de auibus retulisti, certissima sunt: illud tamen sit tibi precipuum, ut selius hominis sermo sit: neq. iniuria;
cum istus sermone indigeat. Homo enim magis, quam caetera animal seciale est, qui non tantum genitus, ac procreatus est, secietatis, communionisq. appetens;quin etiam magnopere ijs imdiget: c um nec possit, nec eum deceat per agros, ct sylvas vitam begere, nec per se duntaxat esse: si V iii ciuitatibus una cum alijs aetatem agere: &hanc humani generis communionem, hanc conspii ationem in Republica bene gerenda,lianc iucundissimam vitae, atq. olficiorum omnium societatem coire,& tueri; nisi sorte persectissimus esset, quod raro euenit, vel omnino bellua . Nam homo cum rationale,& ciuile animal sit,ac nat ra ciuis,operae pretium est,ut di sermone habeat. Verum si ita res se habet, videtur Picarum sermonem habere pIurimum interesse,quae,ut nat rates reserunt,regem habent,& Armicarum,quae more reipublicae vivunt,di aliorum animalium multorum, praesertim clephantum , qui, uti Plinius testatur, regem, centuriones, & caeteros militiae gradus , qui caeteris praesunt , constituunt:
quae omnia licet rationis expenia sint,&inciuilia, socialia tamen si inti& gregatim pascunt. Vnde Cicero,ut pecudes, inquit, sui generis sequvn.tiir greges, ut bos armenta. Neq. vero ijs natura
defuit, sicut homini loquendi artificium dedit, sie
animantibus vocem impartiuit. Ita enim mirifice voces suas proprijs quibusdam inter se notis discernunt, atq. cognoscunt, ut colloqui videantur; saepe etiam humano generi alludunt,aut sane videntur alludere.Ridendi namq. ratio appλ- ret in ijs aliqua , cum demulsis auribus, contractoq. rictu , & oculis in lasciuiam dis Iutis , aut homini alludunt, aut suis qui'. coniugibus, aut stetibus proprijs . Non ne aliquid amori mutuo,
Sobsequio simile tribuunt Iam illa, quae sibi
prospiciunt in futurum,& cibos reponunt, habet utiq. prouidentiam. Rationis quoq. inditia in multis dignoscuntur: nam quando utilia sibi ap. petunt, mala cauent, pericula euitant, latibula, quibus se tegunt, parant, prosecto aliquid intelli, gere videntur. Non potest quis negare semina quaedam rationis in hiis dignosci,cum hominem ipstim saepe deludant. Nam quibus conficiendi
mellis officium est, cum optatas incolunt sedes; castra muniunt, domicilia admirabili arte con .struunt,regi suo inseruiunt. Et quamquam ratio. nem habere videantur, non idcirco tamen illis ea, quae homini tribuuntur, communia esic dic mus. Multa enim homines faciunt, quae & bruta faciunt animalia,sed longe diuersa ratione. Nam quae bruta faciunt,naturaliter duntaxat ficiunt, non tamen iure; homines vero & naturaliter, &iure,hoc est cum ratione . Et licet Vlpianus in ptimo Institutionum libro dicat Ius naturale este, quod natura omnia animalia docuit. quod ius non humani generis proprium, sed omnium animalium, quae in terra, quae in mari, caeloque
nascuntur,commune est. Hine descendere maris, ct foeminae coniunctionem, quam nos matrimo nium appellamus, hinc liberorum procreatione, hinc educationem : quoniam videmus caetera
quoq. animalia etiam istius iuris peritia censeri. Debemus tamen hoc intelligere, ut Antonius Goueanus in libris variarum Iectionum est perbie, ac eleganter interpretatus; quam. interprotationem paucis iam diebus sequutus est Ioanes Manutius I raeceptor noster: scilicet Ius naturale consistere in iis rebus,quas natura docuit omnia animalia. Et caetera istius,iuris peritia censeri: sic intelligi; ut ccnieantur perita earum rerum, ir quibus hoc ius consistit. Quicquid enim & mines, ct bruta faciunt animalia, non est conti nuo iuris naturalis nam edere , bibere, dormire, educumiui is c flent naturalis sed, ut quae homines , iure faciunt,eadem si bruta iacient animalia , iure naturali homines secere dicuntur . , si enim homines filios procreant, eosdemque studio-
232쪽
studioso, & diligenter nut Iunt,ita & bruta; sed
'bruta instinctu quodam naturali tantum: homines autem ratione, iure, ac praescripto legis ; ut cum maritus se ad vκorem applicat,vel pater liberos alit. Quod igitur homines naturaliter faciunt,& cum ratione,id & iure sacere dicuntur. Ex eis autem licet intelligere, quod non qxia
cunq. homines laciunt naturaliter, iuris natur
Iis dicunturinam,ut iam dictu est, edunt,bibunt,
dormiunt natura ; quae tamen nemo dixerit esse iuris naturalis: bruta quoq. animantia naturali ter duntaxat corpora commiscent,non iure; homines vero & natura,& iure. quia iure soli utum
tur homines. Vim etiam,& iniuriam propulsare iuris est naturalis:quamuis Florent. Iurisconsul, to,seu potius Triboniano magis iuriiugentium es se placuerit. Rectius Cicero, qui in Topicis naturale ius vocat. Nee vlli dilium esse debet, quin hoc sit ius naturale ; clim nultu reperiatur animal adeo infirmum,atq. pusillum, quod vim
non propulset,seq. & sua non tueatur: ut . est in prouerbio, micae insit sua bilis: naturaliter tamen facit,non iure:homo autem & natura,& iure,scilicet ex legis praesciiptor quia honestumnurbanum visum est Iegum latoribus, ut nobis liceret vim vi repellere. Sed, ut unde digressa est
nostra reuertatur oratio, arbitror equidem, ut curactantio sentiam,vesulas animantibus datam esse rationem, hoc est, ut egointerpretorsiationis simulacrum quoddam, ac similitu,nem.Sem Hem autem solius hominis esse Ubis apertius inclicabo.Cum enim Deus optim. maxim. hominei psim ad imaginem,& similitudinem suam ere int; Alusq. sit,qui sentiens, capaxq. rationis in .
relligere rerum omnium factorem Deum, ac opera eius Mimirabilia, virtutem, potestatemq. posmeret solus consilio, mente, prudentia est Instructus . Idem. ipse inter caeteras animantes xectus corpore, ac statu factus est: vi ad comaeemplationem parentis sui se excimtum esse intelligeret: ut Ouidius recte cecinerit.
Pronaq. cumspectem animalia catera terra,
i in homini sublime dedit, Cctium. tueri IUGO erectos ad dera tollere viam. Hi ne firmonem Iesus accepit, teste di ipso Lactantio,& linguam cogitationis interpretem, ut enarrare maiestatem Domini sui, & yatias pro immensis erga se benefici js reserre pinet. quod animantibus haud dare necesse fuit; cis homini cuncta, ut sacrae testantur paginae, subiecta sierint.Vestimur enim quibutiam tum terrenis tum aquatilibus,tum volatilibus,partim capiemdo,partim alendo . Effcimus quoq. domitu nostro quadrupedum vectiones, quorum celeritas, at q. vis nobis ipsis assert vim & celeritate. Nos onera aliis bestijs,nos iuga imponim mos Elephantorum acutissimis sensibus, nos sagacitate Ger morti Pomerid. Sess
eanum ad utilitatem nostram abutimur: quasq. violentissimas natura genuit,illis moderationem nos soli adhibemus. Alijs etiam non modo ad cibum utimur, sed etiam, ut frigora, caloresq. pellamus, fiuimur. Oves enim quae ad vescetis dum hominibus aptae sunt, nihil fere Miud in
runt: nisi ut earum villis consectis, at q. contex tis homines vestiantur. Illae vero aues, quae ces- loqui videntur,nec proprie,nec vere loquuntur:
sed humanam vocem imitatae, suod audiunt, exprimunt, nec quid dicant,intelligunt. Et hoc bum ex eo intelligere licet,quod non,ut putas, coruus, salutator vestis Latinis loquebatur, sed Graecis,ut a magistro fuerat edoctus; quae longe
ficilius illi erat exprimere, utpote quae ad naturalem vocem proximius accederet, site Humst, quae te apud Plutarchum, ac Suetonium legisse non dubito. Multa deniq. ad fingedam, di emittendam vocem, qua animi nostri sensum decI, ramus, necessaria sunt, quae in brutis videntur desiderari. Ad usum namq. ipsius vocis, incredibile est, nisi diligenter animaduertatis, quanta opera machinata natura sit. Primum enim a pulmonibus arteria usque ad os intimum pertisnet et per quam vox a mente principium ducens percipitur,& funditur. Verum clim absq. inspis ratione, & expiratione vox fieri nullo modo p tuerit, illaq. compressione, & distentione mari, me indigeat: nec immerito admirabimur rerum
omnium opificis prouidentiam, atq. sesertiam, qui asperam arteriam sic enim a medicis appellatur simul commodum respirationis,& v
cis organum mirabili arte construxit. Atq. tam to artificio laryngem composuit, ut illa nsic magis,nunc minus claudi possit, & spiritum arbitra tu nostro ad maximos saepe usius retinere, di v rias voces, hoc est leuem, di grauem arctare, α
relaxare valeamus. Et tanta deniq. thoraci insita est vis a vi etiam arbitratu nostro nunc multum, nunc partim aeris ad solam respirationem,
aut ut simul quoq. voci, quam efingere lubet, aer inter expiradum lassicia emittere possimus. Nam ut paucis dicam: Aspera arteria, quae primo animanti ad aeris in respiratione transitum, ductumve constri, ostium habet adiunctum linguae radicibus,illaq. ad pulmones us'. pertinet. Et spiritus a pulmonibus, ut diximus, per asperam arteriam ad laryngem, quae longe omnium fistularum functionem vincit, & ad os intimum effunditur. In ore autem sita lingua est finita dentibus. ea vocem immoderate profissam fingit, & terminat: quae sonos vocis distinctos, depressos eficit, clim & ad dentes, di ad palatum instar rotundi, amplique spatij constructum , &ad alias partes pellitoris. Quamobrem plectri similem linguam,medici,& philosephi solent dicere , cordarum dentes, nares cornibus, ijs, qui
233쪽
ad neruos resonant in cantibus. Ijs itaq. Instr nientis,singulari prouidentia, de diligenti, soler.
tiq. cura constructis mirabiliter: quasi musica, esticitur vox. quod bruta nequeunt facere animalia: quamuis multa reperiantur, quae casdem prope habent partes, non tamen ita distinistas: aut citim mancas, aut latas,dc amplas, aut insorius , aut i uperius insitas esse animaduertimus.
Namq. laryngis, quae, uti diximus, ad fingendum vi ccm cit omnium optima, superior sedes, ut Andreas Vesalius Anatomicorum Princeps subtiliter,& ample scribit, latior secus quam in bobus in in inseriori cernitur. Natura enim' quaedam nobis peculiaria impartiuit, quo fac,
lius a brutis animantibus secerneremur: hinc etiam Oculum ex multis partibus constare videmus,& maxime ex quinque musculis: quanquamulti, & krξ omnes ex quatuor tantum constare scribunt. Realdus tamen Columbus libro decimo aperte commonstrat quinq. esse oculi musculos: seq. quintum primo inucia illo.quem sane musculum, cum quoddam a doctissimo Angelo Visca Anatomico secaretur corpus, diligenter animaduerti. Cuius sane beneficio coelum, ac beatas coelorum mentes intuemur. quod bruta nequeunt facere animalia: cum in ipsis hic videatur desiderari musculus. ) Pisces etiam non modo non loquuntur, sed neque vocem possunt emittere: & ideo pulmones desiderant. hinc illud prouerbi tim ἀνωγοορος id est, magis mutus pisce. Neque vos miramini, si plures, qui dentibus carent, loqui audiuei itis. Causaru enim aliae sunt pcrsectae,& principalex, aliae adiuuantes,& proximae. Dentes sunt caula adiuuans:&si eos,quibus desunt dentes, recte attendatis,facile dignoscetis nec bene, nec articularc loqui,
sed balbutire. Quare videmus infantes no posse aperte, & clara voce quid significare, nisi ad eam aetatem, qua dentes habere possint, peruenerint. hinc quoq. Iuris auctores sepe res ansitarunt pupillum, qui sari non potest, haereditatem adire non posse: & ubicunq. verba deside. rantur persona pupilli pro nihilo habetur. Tunc Iulius, Optime,inquit, quamobrem sic agamus, ut nos ipsa ducit oratio. Non enim mediocriter
moveor auctoritate illa, Fabriti, orationeq. tua,
quae me satis cohortatur, ut nullum animal sermonem habeat: belleq. ostendis instrumenta, quibus vox eficitur,miro quodam modo natura hominibus csse insita. At si instrumenta, quibus loquuntur homi ncs, eis naturaliter insunt, & naturaliter loquuntur: Quid enim si plures infantes statim atq. in lucem editi suissent, elinguibus matribus ad nutriendum traderentur quid beneficii instrumenta , quae natura ipsa diuinitus impartiuit,aut s. nc emolumenti attulissent stu. stra quidem inessent: cum sermonem inuicem conferre non possent: quare in ea sem semientia; ut si infantes non sollima mutis nutrici 'bus, sed& a belluis alerentur,ea lingua,qua primi parentes sermonem conferebant, se explicarent. Tum Fabritius, Insiunt certe inqiiit, instri menta naturaliter, verba non item: nam si ego
id concederem, seqtreretur necessario, ut omnes homines,uno, & codem sermone uterentur: verius tamen est contrarium. Nonne etiam homines unius, & eiusdem speciei sunt, uti homini in senectute canescere; non ne & necessario alijs
omnibus indiuiduis eiusdem speciei Qua igitur ratione dicemus sermonem natura hominibus inesse , cum omnes nec eadem lingua, nec
eisdem verbis loquantur Itali enim Italice, H, spani Hispanicc,Graeci Graece;& singulae regiones sua peculiari lingua,& illud magis, quod in
una quaq. prouincia varie, ac ditier se loquuntur ; in qualibet etiam ciuitate , ct diuerse prinnunciant; & diuerse utuntur verbis. Illa est etiapotillima ratio, quod si naturaliter homines lo. querentur; infans cum e Gallia in Italiam transfertur, Galli cc deberet loqui, sed sermonem libbet Italicum: idq. ratio manifesta docet. Etenim videmus omnes linguas ab initio& inopes , as peras,& agrestes,iuisic: tum paulatim mitiores,
i uiores, ac ditiores fieri, di ut ille ait, longo
splendescere in usu. Latina lingua quam rudis,&aspera fuerit,haud fatis valemus percipere, cum ij, qui primo scripterunt, ad manus nostras nusquam peruenerint. Verum enim vero ex Ennio, vel saltem ex cius fragmentis, quae apud Cic roncm,& alios leguntur, vel ex Plauto, aut L
cretio, quandoq. ctiam ex ipse Terentio,non talem luauitatem, verborumq. copiam,qualem ex
Cicerone, siue ex Virgilio, & alijs eius se aetatis
hominibus,aut nostri temporis icriptoribus hamriemus. Idem de Graeca, deq. Vulgari Italica . Fuerunt enim Itali Vulgares barbari, di si mihi licet, barbaris limi, tum miserrimi. Dantes vero lucem attulit claram, Petrarcha clarissimam rquibus & recentiores conantur addere. Ex quibus nobis liquere potest, quantum se exercuit homo & ingenio, de induitria . ideo, ut mea fert opinio, nihil est tam arduum, nihil tam ex liniens,&illustre, quod huic putem praeferendum . Inter caetera, inquam,quae hominis studio,& imgenio rcperta iunt, locutionis, aut sermonis in-uciatio sola est animaduersione,& omni admiratione digni ismac namq. rebus nomina impostat, caq. lingula proprio appellauit nomine: & Coduntaxat inuenta sunt, ut rem qualiacunq. ex ijs rccognOlcamus i sq. Imperatores Diocletianus,ed Maximianus dilucide rescripserunt. Quod sane argumeto est sermonem eiie quoda hominis
artificio inuentum,& excogitatum:& non natui aliter, ut vos creditis, alis q. male tradiderunt.
234쪽
Quod si infantes mutis nutacibus traditi prima
quae in hoc terrarum orbe Bit , loque. rentur: Haec quidem mihi videntur mera aegri lamma: quaeque irridere videtur Qtantilianus; I 'ropter quod , inquit, infantes a mutis nutrici. bus iussu regum in solitudine educati , etiam si
verba quaeuam emississe trinantur , tamen linquendi facultate caruerunt. verba enim illa,
quae promebant , non primae linguae , sed ea ipsi arte quadam fingebant . Quoniam ipse semper
in ea permaneo lententia, ut existimem plures
infantes in sylvestri Ioco,vel ab omni ho umconcursu remoto, nullius lingua loqui r sed ut
arte quadam, & suo ingenio, quasi caelesti quodam instinctu nouam linsuam constituerent, rebusq. nomina arbitratu suo imponerent. Tum
Iulius, Pergamus, inquit, ad reliqua: di vide mus , si placet, qui nam fuit in hac rerum uni uersitate primus sermo. Et quanquam id varie a multis intellectum est: mihi tamen nulla vis detur hac de re dubitatio. Noniam haec omnia scire in dissicili non esit relictis tamen hoc latere Philosophorum traditionibus, praecipue Peripateticorum , qui mundum aeternum sibi constitueriant, nec ullum habuisse principium csmsanter asseuerarunt. Ideo neque possumus in MIligere, sed neque nobis est quaerendum qualis Primus esset sermo. Nam cum homines remper essent,necesse quoq. Hit,ut & semper loqueremtur.Hinc nemo poterit recte dicere hanc mis, quam illam primam suisse linguam amobrem
nec inquirere debemus,nec scire possumus,quomodo,vel quo loco quoue tempore data,aut i Denta sit. At si ad Theologorum scholas accedere voluerimus, per quam tacite haec omnia
percipiemus, scilicet unam primam linguam fuisse,qualis,di a quo primum in ultim deducta. Fuit itaq. prima loquendi sermula pruni hominis , hoc est Adam: cui simulatq. cicato rerum omnium parens Deus inter caetera munera, hoc
cumulatissime impatituit: quo ipsius Dei opus collaudare, & admirari posset, & pro tanto sibi
honore attributo gratias referre, ipsumq. ces re : a quo tot,tantaq. beneficia accepisset i eam
deniq. amare, quam illi humani, ac diuini iuris secietate coniunxisset. Tum Fabritius. Neque ipse, inquit,inficiabor Adamum hoc loquiniumsgenus primum habuisse: neq. dicam; quod cindam nuper,quem honoris gratia reticem exci. dii ; si illa,aiebat,qua utebatur ratio, Adam prima lalti& haee igitur erit prima. Nec me fit. git Adamum primo omnium verbis fisisse usum;
icd qua lingua, & quibus vertas animi sui semientiam explicaritimn satis mihi hucusq ostemium video. Scire itaq. debetis hae in re multas,
varias' esse hominum iniones, quibus quid ipse constituani, haud serestri. Nij enim lue-Germon. Pomeriae bess.
re, qui voluerunt Adamum una eum sua postsritate ea usum filisse lingua, quae proprio nomisne nuncupatur Hebraea: quaq. insculptae erantillae duae tabulae lapideae, quae Mosi datae in Sinai monte sierunt, tabulae naturi testamenti di Erex quibus tota lex pendet. Alii malunt Chabdem Hebraea si isse vetustiorem, quae cum hae nonnullam habet assinitatem,ac similitudinem.
Alijs longe diuersum visum est a & uti Scythia primum incoli coepit, & habitari, ita necessario Scythicam linguam primam extitisse. Alii albter . Nec defit oeunt, qui adserere tentarunt sedimonem, quo hodie Iudaei loquuntur, non illum esse,quo Adamus est usus,nec quo Moses legem descripsit. Nam cum Esdra summus Iudaeorum sacerdos timeret, ne Hebraica lingua penitus excideret post Babilonicam captiuitatem diligentissime in septuaginta duo volumina legem describoe studuit.Qui non laesim linguam,quae
erat antequam in seruitutem redigeretur, sed etiam alphabetum mutauit, nouis repertis liti iis, nouisq. punctionibus. Ego autem existimo Hebraeos cum sermonem inter se e6serunt,idest
Hebraice, ipsamet lingua, &ipsis mei verbis, quibus lex suit conscripta, uti. Eiusdem quoque sententiae sunt multi, quos bac de re alloquutus sum, viri inter Hebraeos celebres: qui etiam arbitrantur primam linsnam sitisse Chalineam a quibus fide habere non sol quamuis in huiis
modi rei veritate excutienda diu ut referunt,Iaborarint. Eso igitur Hebraeam omnia vetustis,ma este hae ducor coniectiira;quia si Hebraea,vt omnes in ea versati silentur,est Chaldaea permctior, de elegantior; verisimile mihi quidem est, ut sit antiquior: quasi illa ab hae, tanquam a matre Ponciscatur. At quid infers ex hoc Vbdere enim oportet, quid iis id, quod ipse mavissumere tuli ; ne omnia tibi facile concedantur. Tum ille,Non abs i e ego,inquit,una cum com
militone noliro Ceua quaesiu quae na prima es set lingua. Etenim nulli ex Iosephi lib. Antiquitatu primo,tum ex sacra Genesi dubium esse debet,quin aliquando facta sit lina rum diuisio.
Nempe eum Nembroth propter nimiam arro gantia, lua Deo se parem esse arbitrabatur,tur rim, iussastigium C lii attingere volebat,aHLficare caepisset: Deus,qui omnia videt,& cordis,
renumq. scrutator est,ut illorum audacia,&st Ieritatem comprimeret, tantum uno actu opera
tus est;vt ij omnes,quoru opera illa tam grandis rera molitio costruebatur,statim varien diuer sint loquuti. Et ita perculsi fuere, ut ab incemovere desistere coacti sint: & quot fuerat arti iaces,tot linguis sunt loquuti .Qui deinde uniues
sum terrarum orbem peruagati varia linguarii ldiomata hominibus disseminaueruiit. Ex qui bus apparet sermonem esse naturalem, & non
235쪽
minis industris eomparatum, in ipse pIuribra uisti. NMn si in aedificatione turris, Dei pe minia facta est linguarum eonfiasio, quae in onis
nes denique terra. tausae vario sermone homi . nes laqui effecerunt, necesse est has omnes lin. guas, quibus homides sese explicant, esse naturales,cum ab ipse Deo datae sint. N tura enim, quam Philosephi semper prae manibus habent, nihil aliud est, quam Deus optimus maximus, Rquo omnia dependent, de manant. Maecii dixisset: Omittamus, inquit, Fabricius, quaesera: stilis et, num Deus sit natura: sed pergamus
ad reliqua.Factam esse linguarum consuum M.
viiij I est quidem certius qui locus in eam me du, it sorie r m, ut veteres Poetas in Mosis ii Mos incidisse aediderim. Qui fabulando, si ita mihi licet cecinerunt Gigantes immenis molis homi Adc sinules sibi filios rerum omnium pa
xen em terram progenuisse, quorum magnitu vini par exarsit audaciλ. Nam extructis in in cessuiu 3ggerem motibus acrilegas manus egit coli ini,cere tentarunt i verum nimine in Iouentila deleoi impiu genus suo sanguine genera, st: De quibus Virgil. libro Georgicor. primo rrum, inquit. pa tu Ierra nefando. .
inam i bulam eximus etiam verubus Ouidius
come quit, 3d cuius in nus Bibliorum libros pervcnisse non dubito: clim non soliun hanc,sed etiam initio quandam rerum conlusionem, quae
postea in suas species distributa est, ibisse haud obstule significarit: Leuissima quoque corpor ipsublimi parte, grauissima in ima ubsistere: ατςrrm, ςx qua omnia generata sunt, quaeq. I rum Omnium mater esse dicitur, separatam ellea ex is ςlementis. Homine autem, qui ipsius trita: futurus cultor ,&dominus erat, nondum
nato, Piomethum Iapeti filium, hominem ex humo finxisse, cui formato Minerva spiritum immisit. Tantam deniq. inalentiam extulisse, ut incredibili armati audacia, nihil Deum timerent, Duos gutem, qui caeteros mort/les piet te antecedebant, Deucalionem Promethei fibri&Pyrrh*M, eandemq. sororem , atque coniugem, cum c Parnase monte proluviem imbrium. Gugissent, serte moniti Themistae, quae ea tommpore gntistes terrae lacte tradistur, a Dijs veni λδε impexrasse , resenerandae prolis gratia et qui cessantibus aquis lapides post terga iecerunt: ex quibus homines nati sunt, a Deucλlioni iamissos in viros, a Pyrrha in fiminas veris Misse: qur quidem omnia vidςntur a iacra Gensu itan sata, Namque pςr Gigantes, quorum
iam mentio facta est, conantes montes montibus imponere, nihil aliud possumus intelligere, quam magnae illius molis opifices, &aedificatores: sed quo tendunt ista Nam sermonem
non ella naturalem iam multis comprobauimus. Nec ad rem quidem facit; quod Dicta sit linguarum confisio, & diuisio: quia non eo v ria linguarum idiomata inducta esse arbitror: ut omnes gentes ijs linguis, quibus illi loquebam
tur artifices, astrictos Deus esse vellet: sed vi ipse maiestatem, potentiamq. silam ostenderet;& immodicas illorum libidines, incredibile .
audaciam reprimeret, & coerceret. Idque argumento est, quod tot firmant linguae, quot artifices: atqui artifices, si Beato Augustino cred
mu' qui in libro de Ciuitate Dei decimo septii '; septuaginta duos duntaxat sitisse scriptum
reliquit. Verum in hoc terrarum orbe non septuaginta, sed septuaginta,ut ita dicam,millia, ct vltra linguarum genera dignoscuntur . Haec igitur non probant sermonem a natura pro clum . quamobrem miror equidem viros doctis simos, ita facile elapsos,ut crederent orationem naturale donum esse , idque ali spersuadere.
conantes,ctim id absurdum sit dicere. Et ex ijs, mi Iuli, facile licet intelligere,cum persectum id omne dicamus,cui nihil detrahi,vel addi potest, Latinam linguam , quae primos illos simul asmissos vocalium mos, integros, incorruptosq. seruauit, quos nec imminuere, nec augere ullus potest, vestra esse politiorem, ac persectiorem , quae , vel eius potius auctores in dies noua tum
scribendi, tum proferendi genera intrudunt, de
exploratorum more, aut transfugarum potiusta atque illuc commeant . Tum pulchriorem, dulciorem, nobilioremq. esse satis aperte intu mur : etenim res omnes, quanto nobiliorem, de
pulchriorem habent finem, ad quem tendunt, tanto ipsis sunt nobiliores,ct pulchriores: quuto facilius quaelibet res suum consequi potest sinem , nec alienis indiget adminiculis, tanto est ipsa reliquis stelicior, melior, di nobilior. Finis autem cuiuscunq. linguae est loqui, ct quod in
animo est,expromere,atq. explicare.Latina igo.
tur longe Itala nobilior, & melior erit: cum id facilius possit peragere, tum maiorem habeat verborum copiam,& varium, atq. multiplex dicendi genus: siquidem quam accedere ad limguam vestram persectionem,pulchritudinen ,, nobilitatem, atque dulcedinem posse aliquando speratis; eam certe nondum coosequuti essis: aequorum singulis interdum haec enim integrum prope die desiderant si vobis videbitur,disputabimus. Haec cum dixisset: sine admirari visus est lusius Caesia . sed continuo Ceua,Ipse,inquit, iam ab initio in tuam sententiam inclinabam: quavis nusquam viderim,nec intellexerim id ab alio
236쪽
allo ita aperte,& clare filisse explicatum, ut a te hodie magna cum voluptate percepi. Clim vero ex tuis rationibus, & argumentis posthac nemini dubium esse possit, quin sermo ut arte quadam, & hominis ingenio repertus: vehementer optarem, ut ad alia deueniremus: nam libenter totum hunc diem in sis disputationibus contererem . Tum Iulius, Sat, inquit, nunc quidem est, quoniam ad vesperam iam vergit dies. Tum Fabricius riden Fame, inquit, mihi videris iam Iaborare Iuli. Tum ipse, Ferunt, inquit, Socrarem,cum usque ad vesperam continentius ainbu et, quaesitumq. esset ex eo, quare id faceret,respotulisse se, quo melius coenaret, obsonare ambulando famem sed mihi non opus est ulla
deambulatione: quia satis obsonii laco mihi famem comparaui: & si vobis licebit, a prandio huc lubentius reuertar. Tum Fabririus, Agite vero, inquit, ut vultis: sed in praesentia, quia id tempus est, surgendum arbitror. Post pra dium , si vobis fiet commodum, loquemur albquid , nisi sorte in crastinum differre mauultis rquia ad extremum sere tempus diei sumus: &omnes statim surrexerunt: quibus Ceua,Melius, et it in sequentem diem differre: nam crastinus dies aliquid Arte ad excogitandum nobis dabit : sed cras a prandio commodius videtur: ne studia omittamus matutina . amobcem Omnes post meridiem venturos dixerunt.
AD CAROLUM EM MANV ELEMSabaudiae, & Subalpinorum Principem Serenisi .
Princeps, rerum omnium parentis vis, atque pol
stas, quae ingeniis nostris miro quodam artificio insta sunt, ut semper ad
ctionem. Nunc cnim simulatq. editi,&suscepti sumus, statim sine magistro duce natura mammas appetimus,& simul cum lacte nutricis vires corporis, animiq. facultates laxisse videmur. Clim vero parentibus lredditi demum masistris traditi sumus, tum ita varii s imbuimur disciplinis, ut breui temporis alio multa, quae nobis abdita erant; praeceptunant notiora. Accedit etiam magnitun, varietas , & Oratorum copia; tum eorundem lepos
quidamaacetiaeq. & eruditio admirabilis subtilicum venustate,& urbanitate c6iuncta. Excitantroque Poetae, qui cum eminentem doctrinae, sapientiaeq. eissiem praesetulerunt , audiuntur, Ieguntur, ediscuntur, & penitus inliaerescunt mentibus. Adiungitur etiam omnis antiquitas, qua animi nostri maxime delectantur. at l. saepius maiores aetate factos laudatarum artium. Gera . Pomerid. Sess.
omnisi procreatrix, & quasi parens Philosephia
maiore deIectatione, spe uberiore, praemiisque ad perdiscendum amplioribus inuitat, atq. allectat. Alijs vero accidit,quo secilius percipi, di-l gnosciq. ius ciuile possit, mira quaedam incognoscendo suavitas,& delectatio; ex quibus sontibus utilitatem,& persectionem maxime expetendam videmus:ciam vitia hominum,atq. fra des damnis,contumelijs, maculis, vinculis, carceribus,verberibus,exiiijs,& morte mulctantur: monemur quoq. non innumerabilibus, conte tionumq. plenis disputationibus,domitas habere libidines,& immodicas adfectiones, omneSq. reprimere,& coercere cupiditates uenostra tueri, ab alienis animos, oculos,manus abstinere i ve rus autem iustus,atq. honestus Iabor honoribus,
praemijs, atque splendore decoratur. Alia etiam delectant studia; quibus augetur,& locupletatur
animus. unde nitimur semper maiorum nostr rum vestigia consequi, eisque omni conatu nostra praeserre,ut vel eandem, vel maiorem, quam
veteres adepti sunt, laudem, atque dignitatem assequi potanus . Solent etiam ipse statuae, &imagines non animorum simulacra, sed corpo-riun, quae summi homines studiose erexerunt,
237쪽
quasi consiliorum, & antiquorum virtutum exis pressam,& politam erigiem ostendentes, incitare nos ad eandem palmam adipiscendam , . Quamobrem multi Duces in re bellica cxercitati, cum se occasio adfert, nullos casus , nullam hostium vim, nullum denique vitae dilcrinie pertimescunt, ut eorum gloria, ac fama veteribus conseratur . nec eos deici rct Alexandri gloria, nec Pirrhi Epirotae audacia, neque Caelatis magnitudo, atque potentia. Hinc videmus multos,
quae gesserant, omnia sparsiste, ac dissentinasse
in orbis terrae memoriam sempiternam. Plures vero ex recentioribus circumspiciuntur, qui desperatione debilitati, ad Vulgariter potius , quam ad Latine 'scribendum se contulerunt, quod Ciceronis eloquentiam, aut Virgilii vcnu.
statem , ac leporem se assequi posse distidant. quod mihi nullo modo probari potest. Namque
par est omnes omnia experiri,qui res praeclaras, ct magnopere expetendas desidcrauerunt: nemo certe unquam de viribus tuis,& si imbecillibus dissidere,nec omnino desperare debet. Quod si is, cui vel natura, vel illa excellentis ingenii
vis sorte desuerit, vel partim munitus,ac ornatus erit optimarum artium institutis: teneat tamen eum , quem potuerit, cur stim . Prima enim sequentem ut docte disserebat Cicero hone.
sum est in secundis, terti, sq. consistere. Nam l. Graeci in Poetis non Homero soli omnia,vel Amchiloc vel Theocrito, fiue Pindaro tribuunt sed&Sophocli, Arato, Euphorioni, &alijs illorum
aut secundis, aut etiam infra secundos. In orationibus quoq. unus inter caeteros maxime excelluit Demosthenes: multi tamen antea illustres, & magni Oratores floruerunt, nec restea defuerunt. Neq. Artilotelem in Philosophia ab
inculis demouere potuit ubertas, at q. amplitudo Platonis . neque ipse Aristoteles diuino quodam ingenio, aut rerum scientia, librorum q. copia caeteros a scribendo deterruit. Neque modo ab optimis studiis praestantes viri reuocati non sunt, sed ne opifices quidem se artibus suis auerterunt, qui nec Polycleti statuam valuerunt,nec Coae Veneris pulchritudinem imitari. Nec eos Iouis Olympii simulacrum, aut imago Mineruae ex ebore con cla reuocauit,quin multi eiusdcm aemuli rationis experti,& excellentes prodierint artifices. Quo in genere superioribus quoq. annis Michaelis Angeli, di Raphaelis Vrbinatis
excellentiam omnes mirabantur, eoSq. veteribus longe anteponebant. Attamen si ijs noα , praeseruntur recentiores, partim , aut nihil admodum cedunt. Sic in omni scribendi genere, incredibile est quantum inter Latinos omnes unus p stiterit M. I ullius: cum tamen esset ipse, multi, & quidem magni, di clari extitet unt; ct antea extiterunt, quorum ipse sipe meminit,
eosque maximis commendat laudibus. Non dciuci uni ctiam postea alis, qui ad Ciceronianam iptain eloquentiam proxime accesserunt. hodie quoquc multi ingenio, & industria reperiuntur viri, qui antiquitatem penitus redolent. Neq. Iunimus Virgilis splendor ita caeterorua Poetarum aciem praestringere potuit; ut ne Horatius vidcret Musas plura sibi dictantes carmi, na: nec P pertius, I ibullus, Ouidius, Papinius, Lucanus, ct alis non pauci. Nec alij recentiores perterriti sunt illis suos studiose labores adde re, ut Mantuanus, Flaminius, Vida, Sanazarus, licitibus, Fiacastorius, ct alij plures : de quibus alias. Quale non est, cur corum, qui se Latinis studi s prius dediderunt, spes instingatur,aut lan guescat indiustria: & se ad Vulgaria conserant, quasi a se omnem spem abi j cientes consequendi veteres , ct dicendi lepore, & scribendi excr-
citatione . Nullam nam q. prope vidco disterentiam: sim neque Petrarchae; neque Boccatio possint antelarri. Et quod arbitrantur eandem
potie gloriam consequi; si valent,quod dissicile est, laudo: ita tamen, ut Latinis nihil detrahantia quibus,si quid boni, & iucunditatis habent,cumulatissime acceperunt. Sed hic non satis est locus, ut de iis disi eramus,cum nihil etiam mihi videatur in Fabritis,& Iulii Caesaris sei mone estς praeteritum, quod quisquam in iis mediocriter versatus cognosci, &-rcipi potuisse existis maret. Quod tu, Serenistane Princeps, facillime poteris iudicare, qui notitiam, rationemq. utriusque sermonis. miro iudicio, acerrimis si
di s , optima disciplina percipere voluisti. Sed haec alias pluribus: nunc ad institutam disput
tionem reuertemur. Nam sicut hesterno die
paulo post meridiem disccsserunt: sequenti die post meridiem Fabi itius, ct Ioannes Baptista
Ceua comiter ad praestitutum locum deuenerunt: & repente ex altera parte Franciscus Linus, homo certe integer, ac religiosus, atque in
bonis artibus,disciplinis l. optime versatus, hi die a. Serenissimo Duci nostro, di amantissimo tui patri intimus a secretis,cum Iulio Caesare venit: quo cognito ei obuiam properarunt, mirantes , cur illa hora, qua nihil incommodius contingere poterat propter Di uentissimum solis c Iorem , iter saceret. Qui cum illum amicissime complecterentur,Quq vos tandem causa 4nquit,
Fabritius, huc impellit ξ Magna sane, inquit,
F. Linus; etenim tam ingentes sunt Taurini calores,ut nunquam meminerimus maior ni vi eos euitare paululum liceret,extra ista ad hanc dulcem spirantern aura, qua maxime de sessi recreantur spiritus, acccdere putatiimus. sed alia
est causa, Fabriti, quae nos ad vos appellauit. Nam cum heri vesperi estem cu Hieronymo de
Federicis Epist. Laudensi, & sacrosanctae sedis
238쪽
Apostolicae apud Serenissim viri Ducem nosti si lNuncio, qui multa de Romanis rebus tam prae- lsentibus, quam praeteritis habet diuinam quadam rerum memoriam, de admirabilem ingenij praestantiam ) percontaretur;ad eum venit Hie- lronymus a Ruuere huius ciuitatis Archiepiscopus, vir quidem nostra aetate singularis, & m ribus , de scientia eximius, de cum illo Angelus Iustini atriis Geneuar Episcopus in omni optim rum artium genere tam stabilis: atque una Ambrosius Barbariarius Serenissimi Principis nostri
Theologus insignis tum dicendi gratia, tum d buinarum,humanarum q. rerum cognitione:ad
rat quoque Dyonisius Cislagus Inquisitor generalis vir de doctus de probus: multiq. alij praestantes viri, di genere,& virtute praeclari: quos ubi audiuit, commotus Nuncius ex sua sede demouit,eisq. statim occurrit: qui ctim inter sele, ut ipsorum usus serebat, benigne consalutassent; breuibus spatijs domum redierunt. Et cum mul. Lavltro, citroq. amicissime contulissent; tum in triclinium te omnes receperunt. Ego, prius tita venia, chin discederem, tum mihi occurrit hic Iulius Caesar noster, qui interroganti, quare tota abesset die, rei pondit se apud vos suisse iee mira quaedam de latina, vulgariq. Lingua audiuisse, ac disseruisse dixit. Itaque Iulius Ea,
sar exorauit me; ut huc secum venire: quo nihil charius, nihil iucundius mihi euenire poterat. Tum quia multos saepe omni ratione tentans ad disserendum elicere non potui, ut quo loco L tina,Vulgariaq. essent reponenda, reponerem:
tum quia aiebat bonam partem sermonis in hac diem este dilatam. Quare si molesti vobis eri, mus, vel hoc fastum existimetis, Iuli Caesari
attribuetis: nos equidem, nisi forte molesti imteruenimus, venisse mehercule dclectat. Tunc Fabritius, Equidem quaecumque causa vos huc obtulit, laetamur; cum apud nos videremus h mines de charilsimos, de amicissimos : sed tamen
vereor, ne ita sit, ut Iulius Caesar libuit exin .suit. Omittamus quaeso haec ,inquit Iulius: Equi, dem , mi Fabiiti, ita sum cupidus te in illa eleganti disputatione audiendi, ut nihil desidere, quam tibi meas hodierno die disputanti aures patefacere. Itaque si ego apud te quicqua pos-ium, te exorabo certe, ut mihi quoque, de Lino tuae iucunditatis, de leporis aliquid impertias. Postero enim die sermonem non esse naturale , sed hominis diligentia, de ingenii acumine excogitatum , de in usum proditum esse subtilitet, de copiose disteruisti. quare nunc magnopere
optarem si possibile est ) scire ; a quibus, quo
loco, quove tempore hic Latinus termo inuentus, de adquisitus sit: de an eo tempore,qiuo Latini homines florcbant, unicum dumtaxat in
usu esset idioma, an duo, Latinum, inquam, dc vulgare. Tum Ceua,essent prosecto inquit, haec nolitis studijs digna, dignioraq. caeteris, quae a nobis hucusq. quaesta sunt, atque excusia. dc licet maiorem, dissiciliorem, adeoq. perplexum habeant explicatum; ab ijs tamen minime deterreri debemus: nam quo quid dissicilius, hoe praeclarius: quapropter nihil gratius iiihilq. Optabilius mihi contingere possiet, quam haec plane intelligere . Tum Fabritius, rent equidem haec, inquit,nostro labore digna; si aliqua vera, vel saltem verisimilis ratio reddi pollet. Versim
quis erit, tam eruditus, tamque in antiquorum monumentis versatus,qui probabilem huius ieia liquam rationem reddere valeat e Neque si ille magnus Latinae linguae patens Cicero, vel plurimi alii solertes viri, quorum tempora n
tiora erant perceptu, ad vitam reuocaretur, veritatem ullam traderent. Neque vero Pompinnius disertissimus Iutisconsultus , qui Iuris originem nobis demonstrauit, aliquid in medium a deret adfine . Cum itaque nulla temporis, qu Latinus sermo inuentus fuerit, certa ratio reddi possit: sacilius est, meo iudicio, in qua orbis
terrarum parte originem duxit, inuestigare: quo cognito arbitror, & tempus dignoscetur Latianum autem nomen a Latio emanasse existimat
Pompeius: Astus, Latine, inquit, laqui a Latio dictum est. Latium est ea Italiae pars, teste Plianio, quae est inter Ostia Tyberis, de Circeos millia passuum in longitudinem non extendens: quod deinde prolatis Impere terminis antiquutatium est appellatum. Postea vero Latij nomine comprehensum est, quicquid est inter Tiberim. de Vulturnum amnem. Totusq. ille tractus diuiditur in Latium citerius, de Latium ulterius. Latium citerius a Tiberis ripa Fundos usque protenditurivit et ius a Fundis isque ad VuItu
num amnem. Verum si quid amplius de singolis Latij tam veteris, quam noui partibus, ac ciuitatibus scire mauultis; videte diligentet apud Carolum Sigonium librum pi imum de antiquo Iure Italiae,nihil amplius erit, quod desideretis
breuiter enim,de eleganter populo& omnes, qui
Latij finibus septi erant,de ribit eorumq. m res, instituta, ac foedera cum Romanis percussa recenset: de quid ius Latij esset, dc quemadmodum a Romano, atque Italico differret, subtilis.
sime commonstrat. Latium veto ex eo appellatum Poetae crediderunt, quod illic latuerit S turnus,dum Ioue segeret: unde Ouid.eleganter Diicta qu que eR Latium Ierra latente Deo
Maluit, ys quoniam latuisset Iuttis in oris. J A M sententiam sequiitus est,& perperΙ,
meo iudicio, Eutropius libris de gestis Romanorum. Verius Varro, qui Latium a Latino
239쪽
Rege dictum desendit: Hanc quoque Dionysius Alexandri Halicarnis scus in antiquitatum, siue originum Romanorum libris approbat . quictim dixistet Albanorum genus esse e Pelasgis,& Arcadibus, Epeis q. Elidensibus, ac postremo post Ilium captum Troianis Aeneam Veneris, de Anchisae filium comitatis in Italiam: Ho.
rum omnium, inquit, commune nomen suit Latini deductum a Latino eius regionis Principe. Ex quo id a nobis est paulo altius repetendum. Hercules enim clim in Italiam bellandi gratia transisset, inter eos, quos bello subiugauit, suis. se aiunt & Caccum illum sabulis celebrem, de quo Virgilius quoque noster cantat. Is fietus
locis natura munitis,cum animaduertis let Herculem castra posuisse in propinqua planitie, in cum cum praedatorio globo impetum secit: &dormiente tum exercitu,quicquid incustoditum nactus est, retro abegit in sua. Postea obsestusa Sraecis, & expugnatus sortiter, ac praeclare resistendo in pugna cecidit, cuius castellis dirutis agros occuparunt milites Herculis, &cum ijs Arcades Euandro subditi, ac Faunus Rex Aboriginum. Quo tempore serunt eum filios eo loco, quem hiate Romani incolunt, reliqui Gse susceptos e duabus sceminis. Palantem ex Euandri filia, quam Laviniam vocabant, & Latinum ex quadam hyperbole a puella, quam obsidem a patre acceptam secum circumducebat ecamq. aliquo tempore innuptam seruarat: sed cum appulisset in Italiam, captus amore grauidam reddidit ; dc abiturus Argos Fauno Aboriginum Regi in matrimonium dedit: quo factum
est,ut sere omnes Latinum Fauni putarent filiu, non Herculis. Horum Palantem aiunt ante pubertatem mortuum, Latinum superstitem, postquam viridem a latein attigit, lactum esse Regna Aboriginum: quo absque liberis matribus
efuncto in confiictu cum finitimis Rutulis, regnum deuolutum ei se ad Aneam iure quodamai linitatis, quod id esset Laviniae patrimonium; tum quod dux ardente bello cum Rutulis esset; qui postea occasionem tot codendi versus PO tarum Prineis i dedit. Sic regnante Latino annu ente legia i sui quintum, & trigesimum, Troiani cuni Aenea post captum, ac dirutum Ilium profugi appulerunt Laurentum in littus Aboriginum, quod Tyrrheno mari alluitur, non longe ab ost ijs Tiberis: accepi . ab hospitibus ad habitandum agro, & quicquid petierunt, oppidum condunt non Ionge a mari in quodam colle nomine Lauinium . Nec ita multo post, uti de Dionysius litteris mandauit, veteri appelllatione mutata una cum Alboriginibus a loci Rege Latini nuncupati sunt. Hinc etiam T. Liuius,ut, i iquit, Aeneas animos A liginum sibi conciliat et: iacia sub eodem iure soluiu, sed etiant inomine omnes eiscnt; latinos utramque getem appellauit. Mortuis autem Aenea, Ascanioq- eius filio, regnauit Silvius, casu quiniam, ut ide' Liuius testatur, in siluis natus, a quibus nomen deduxit. Is Aeneam Silvium creauit; is Latinu,&ita profecti a Lauinio, munitaq. magna Vrbe dicta Alba: alia quoque multa oppida deduxerunt , quae priscorum latinorum vocabantur.
Ex ijs aliquo post temporis spatio Remus,& R mulus prodi unt: qui lato, vel sorte quadam in montibus expositi, ibiq. educati per aliquot
annos vitam cum pastoribus degerunt. Hinc robore tum corporibus,tum animis sumpto coepit utrumque regnandi cupido ; & in ijs locis,
in quibus nutriti fuere, urbem condere coeperunt :& tanta confluxit multitudo Albanorum, latinorum, adeoq. pastorum, qui omnes vi minii ficandi magnam spem faciebant, ut breui in amplissimam urbem creuerit. Occiso Remo, superstes Romulus selus est potitus imperio. dc crudita urbs a conditoris nomine nomen sortita est , idest Roma. In urbe vero quamuis latini cum Albanis habitarent, latine tamen loqui coeptum est: descendebant enim sere a latinis omnes. Nam, ut scriptum reliquit Strabo, tantasuit populi R.cum populo Albano necessitudo, ut non modo voluntat um, & sanguinis, sed se derum etiam, & societatis vinculo colligata esset : quod ambo, inquit, latini essent, & eodem
ambo sermonis genere uterentur. Et quamqualatini cum Romanis immixti quodammodo es sent, duo tamen erant imperia latinorum,&Romanorum. Quam ob causam latinum Imporium plerumque ac laepius a Romanis vexab tur: item latini in agrum Romanorum saepe incursionem is iebant. Et quandoque ab Anco Romanorum Rege superati sunt:aliquando etiain Tusculano caesi ad unum omnes. Legimus quoque nonnumquam in amicitiam populi Ro. mani, ditioncm q. venisse. Tum sedatis bellis,
calamitatibusq. oblitis, S defcctione facta ad
arma iterum ventum est . Quorum praeterea tata exarsit audacia, ut eos puderet, si Liuio credendum est, consanguineos esse Roinanis.Tamdem, ut finem imponam , L. Furio Camillo, de C. Menio Coss. omne Latium Romanis subiicitur . Hinc ex duobus unum efficitur imperi u , di ita effusis Romanis cu Latinis, Latini itemq. Romani dicti sunt. Ideo apud probatos auctores saepius reperitur scriptum hoc pro illo, & vicissim: ut illud vulgatum: Cedite Ronam empto es, cedite Grast e
Nesis quid maius nasuur Iliade . . Romam, hoc est latini scriptores, cedite Virgilio: & Horatius suam testudinem commemdans ; inquit,
240쪽
Uiuas, o plum o me dis latinum
Latinum carmen dixit, quod alio loco Romanum appellauit, ut tunc i. monstror digito praeteretortium, Romanasii hyrae. Et illud Marcialis
Abseluis sepidos nimium Augusti sibinos, si id Lmanasimplieitate loqui. Et alibi sepe . qu ndoque etiam disserentia inter haec videtur poni ; ut apud Ciceronem Atticus C. Gracchum & praestantissimo ingenio, di flagranti studio, virum commendans,hoc est neminem de superioribus pleniorem, & uberi rem ad dicendum Bisse. Immo plane, inquit, damnum illius imm tum interitu res Romanae latinaeq. litterae secerunt.quasi dixisset;si diutius vixisset ultum adiumenti Reipublicae,& latinis litteris splendorem attulisset. Dictum est etiam a Bruto in eodem Ciceronis libro, latine loqui
proprium cuiuis Romani esse. Namque ciun ad Antonii, Cr ssi'. laudes peruenisset, de earum multas commemorasset: Nam ipsiim, inquit,
Iatine loqui est illud quidem in magna laude ponendum sed non tam sit sponte; quam quod
est a Ner . neglectum. Non enim tam praeci mnest scire Iat viri quam turpe nestire nequeram id mihi oratoris boni, quam ciuis Romani reprium videtur. sepe etiam latinos de Italiacis,italicos de latinis dictos legimus.quod mul-
eorum vetenim auctoritatibus compinat Si nius Sed ut unde prosecta est nostra rege turmatio i puto ex iis vobis satis constare ,hoe latine loqui ex Latio ortum habuisse e licet initio inops,ac parum rude esset. quod mihi me
tamen mirum videri debet et tam eo dempore omno paucis exceptis, rudes,& impotiti essent.
Nulla equidem lingua, ut nata est, d opulentia apta est: locupletatur experimentis, splendescit usu rerum, & homnu ingeniis nobilitatur. Aduentu Aeneae coeperunt latini eum Troianis misceri. Tum urbe eondita paulatim uberius factum est, atque politius . Nec desierunt Graeci, qui urbem ipsam incolerent: quorum beneficio d: Iatina lingua est secta locupletior.Idque mihi videtur innuere Plutarchust qui Romuli
praeclare gesta recensens ,& inter caetera Sabi
narum virginum raptus, causamq. exponens,
multas illius facti hominum opiniones refert, inter quos quemdam nomine Iubam scribit credidisse Romanos ea dumtaxat causa ad rapina fuisse propensos, ut hae virgines opus lanificum Romae exercerent,quod G ei τοιαim dicunt; cim nondum, inquir, latina vocabula Graecis essent confusa. Idemq. Plutarchus, Iouem, inquit, Feretrium appellant, quod secumisi Graecorum linguam, quam olim latinis plui inruata.
Immistam sitisse eonstat, et trophaea sere bantur . Et ita semper ad maiorem splendore, di gloriam latina lingua peruenit. Nec ulla umquam barbaries potuit de suo cursu demouere; quin ad perfectionem omnem ascederit; quamuis Pomponius apud Cicemnem videatur dic re aliquando damnum filisse aliquod passam . . Neque me pigebit ipsius verba recitare: Mittin ait, C. lium, P. Scipionem: aetatis illius istε fuit laus, tanquam innocentiae,sic latine loquo-di, non omnium tamen. Nam illorum aequales xitium, & Pacuui si male loquutos vidimusa sed omnes tum fere, qui nec extra urbem hanc vixerant, nee eos aliqua barbaries domestic insist uerat, recte laquebantur. Sed hanc cedith rem deteriorem vetustas fecit Sc Romae, in Graecia Confluxerunt enim di Athenas, &in hac urbem multi inquinate loquentes ex diue sis locis, quo magis expurgandus est sermo, de adhibenda, quam obtrusa ratio, quae mutari nopotest, nec utendum pravissima consuetudinis regula. Quantum tamen ex antiquitatum fomte haurire possumus, omnium celeuerrimam, ac florentissim Ciceronis filisse aetatem magna iscum admiratione intuemur: quam ob caina scilicet ne locutio emendata, di latina corrum peretur , constitutum a Romanis artuum t siepra ex Valerio Maximo osteriliun est, ut in omnibus gentibus latino idiomate utendum esset. Haec cum dixisset: Mihi haec, inquit Linustinae linguae origo multum satisfacit ι quam ab
ullo unquam tam alte repetitam arbitrur . Saepe veterum rerum memoriam percurri, S hac tria. parte diu elaboravi: nunquam tamen mihi P
missum suit,ut hanc latini sermonis pmpagari
nem intelligerem : quamobrem dijs immortalibus immortales *go gratia quorim numine sthuc cum Iulio Caesare nostro met transtuli; hic, inquam, breui tempore percepi, quod permultos dies, permultasq. noctes dignescere non potui. Tum Fabritius, Irruno ipse, inquit, non modo Dii verum etiam vobis gratias restram,
qui talem mihi occasionem pr*buistis; vir hanc abditam inquirerem, de ad utilit tem hominum in medium proterrem. Tum ua, ne qui deni, inquis, copiosius dici poterat. Vo. rum si ab urbe iamcondita, vel etiam anteli
latine loqui ortum habuit, mimr profecto,quare latinos striptores vetustiores non habeamus. aut enim diu inopia laborauit, gut miserrime is iacui si vel eorum labores intercidere, aut nestio
quid. Paucos sane ante M. Tullium tasse reporto. Tum Iulius,ipse etiam mest, mirari soleo:
eorum enim, qui ad manus nostras et stasmc
ta, peruenerunt, aut sane eorum Memor is,
Ennium Poetam esse primum existimo, n