장음표시 사용
261쪽
xciti Aliu8,kiquam est dolet ' cud labor, ete. m vari pes secabantur C. Μano, dolabat ieiunaestu magno ducetat agmen laborabat. Sunt & alia, quae multo melius notata sunt ver his latinis, quam graecis: eam enim Mancia
quae iuncti siultitiae ipatet latius, a si rore disti misit Cicero, Graeci volunt quidem, sed parum
valent verbor quem nos iunarem, μελπιπλόαδ
illi appellant.Sic non habent nomen,quod huic latino, Auctoris uis commodE respondeat. dc Feraq. eiusmodi, quae ad Iuri iconsultos pertinent , exprimere non postunt x ut apparet satis ex ijs,quae posterioribus remporibus conati sunt lute stabere:&inarumὰ fidei commissum,ac sexcenta alia, quae in eandem rem adduci possunt: de quibus dicere non est satis nunc locus. quae quidem a Latinis inuenta sunt per se clegantius, & inuenta ab illis, fecerunt potiora , atque praestabiliora. Studuerunt etiam nostri ubique latinam linguam facere locupletiorem . quapropter apud nω est ablativus casus, quem illi non habent. Gerundia etiam, de lapina pe
nes Graecos non inueniuntur. Atque haec qui demde rerum nominibus. Secundo loco est de nobilitater quae inquam, Lingua, an graeca san latina plures , & nobiliores auctores habeat. Qua inpaludonMa Quintiliano habita est ora. et ' ego autem -ura paucis dicam ; dicam
libere quid ipse sentiam, & si quae minus serie
vera dixerossessi'um eri: admonere: sicile enim an vestram,d in omnium doctissimorum, ut meliorum sententiam discedam. Absit tamen mihi primum Omnis temeritaςt quae chm omnibus in rebus turpis in assentiendo sit,isi in eo loco maxime, in quo iudicandum est de rebus arduis,deperdisti illinis. Meum itaq. taIe est iuditium, ut nihil graecis hodie cedarmis,neq. grauitate scie-
tiarum, neque elegantia neq. auctorum copia .
Quid de Gimis scriptum reliquetit P. Velleius Pater has in ultimis verbis lib. primi suae historiae, aedite.Una urbs Attica pluribus annis et quentiae, quam uniuersa Graecia ,operibum. st
ruit adeo,ut corpora gentis illius separata lint in alias ciuitates, ingenia vero Glis Atheniensium muris clausa existimes. Neq. ego hoc magis m, ratus sum qua neminem Argivum, Thebanum,
Lacedaemoniuoratorem,au dum vixit,auctoritate, aut post mortem memoria dignsi existim tum. Quae urbes,& multae aliae talium studiorum suere steriles, nisi Thebas unum os Pindari ill minaret: nam Alemana Lacones salso sibi ven. dicant.Non inficiar tamen omnes plane scietias
accepisse a Graecis,& praecipue Philosophiam, dialia generis eiusdem: quamobrem M. Tullius, 't omittam,dicebat, illas omnium doctrinarum
in uentrices Athenas . Habemus Homerum
latinum, habemus Platoncm, Aristot lenia,
Theophrastum , Demosthenem, de , ut verb3
dicam, omnes. Quotidie etiam nouo quodam splendore nostri prodeunt; augentur quotidie maximis honoribus, amplissimis'. fimunisi tinorum opes, atque diuitiae. Sed conita Grae ei, quod maxime doleiadum est, pauci, aut admodum nulli, reperiuntur, qui in graecas di, stiplinas incumbam'. lim Graeci ipsi,tanquam
mortui iacmi, nec adscientiarum,optimarumq. artium auram pollunt reuocari. Verum, ut hie
morbus sanaretur, Deus Opunius Maximus, medicum nobilissimum, de optimum Gregotium, inquam, decimum tertium Pontificem Maximum ad nos misit qui laborantibus su currete, aegris medet Ide atactos omni vi conatur excitare. Scitis enim Germaniam omnium
Christianorum suisse religiosissimam, tum L theri, de aliorum deprauatissimorum hominum sectis omnium euasisse cor ptissimam: itemq. Graeciam, quae non festin pietati addicta, sed Be omni sapientiae erat , omitisq. virtutis plena a de hodie ipsemet ignorantia est.secta. quibiis
morbis ut mederetur Summus Pontifex, duas erexit Romae scholas, unam Germanorum salteram Graecorum i de multos, de doctos virus
estotentissimi Italiae Academisis delegit, quos
ad haec gmnasia regenda constituit : inter quos praesettim Theodorus Rendius patria si as, miceptor noster, omnium taestrae aeta tis graecarum litterarum petitissimus; qui per inultos annos in hae'riutinensi Academia mirifice graecas. disciplinas ecli,cuit, ad hoc niunus electus est. is i. paucis ab hine diebus
Romam magno huius Academia desiderio πω sectusest . Ex quibus gymnasijs bonis auspisciis optimisque moribus constitutis, de diuinis legibus confirmatis pe ulti docti, de excelle tes viri predibunt: qui praeclaris moribus, pluribum. de sanctissimis disciplinis imbuti Germaniam dissidiis, sceletibus, parricidi js, atque haeresibus iam isane istam dilaceratam ad integritatem Christianae religionis, de ad caelestium honorum spem, ut amitramur, iacit E ded cene . Alios Graviam quoque dissidijs, de schisimatis a sanctae sedis Apostolicae unitate dis
uulsam ad summi Pontificis obedientiam reducturos speramus : de artes, Optimasque graecas
disciplinas iam prope demersas allevaturos , fractumque ac pinsus debilitatum graeciae nomen ad pristinam dignitatem de gloriam restitutums existimamus. Tum Linus, De i s, in quit, gymnasiis a viris summa doctrina, dein tegritate referriquandoq. audiui sed illud me ira dubium reuorat; num omnes in iis recipiantur gymnasiis.quod si Germani dutaxat in Gem nico, Graeci soli in graeto, mihi videtur renasci Graecia. Velu si hanc Gregorij silmm. Pontificia
262쪽
Lberalitarem, maximaq. beneficia repudiau .rit, aut sane mognci diuderio non conabitur amplecti ; nunquam forte vlla ,& si maxima , impensa restaurabitur. Sed pergamus ad res, qua . Credo equidem nos hodie non vinci a Graecis sed quomodo olim Atque omittamus, ut dicis, scientias, quarum multas Greci inuenerunt,antequam extarent Romani: easq. post
Romam conditam serius acceperunt. Sed quod ad linguam attinet, mihi videtur etiam Graecis interdu cedere. Marcus enim Tullius,qui se pervilias est acerrimus rerum latinarum defit,sor, parensq. perpetuus, videtur dicere ex P etis nos inferiores esse. Tum Fabritius,Quod, i 'quit, ad sermonem pertinet, parum, aut nihil admodum Graecis cedunt.& tam de Poetis,
quam de ijs omnibus, qui Bluta oratione sab erunt.Et si Cicero Bucolica,Giorgita, Aeneidemq. & alios plures legisset,vel tantiim vidisset ; Latinos Graecis longe praetulisset. Quod vero traditum est Ciceronem audiuisse Virgiliualiquot coram Augusto, di eius uxore recitantEversus, qui ita ampli, graues tum lepore, tum ,
copia, tum breuitate mirabiles,priscorumq. R manorum gloria, & gestis locupletes erant , ut Cicero coactus esset dicere, Magna spes altera Romae,quasi ipse prima existimatetur: qui vela sus adhuc extant & breues, de copiosi, atque
tanto homine digni in Aeneidos libris , Id lane ridiculum est: potest tamen quitque arbitratu suo & loqui, ct scribere: sed No nunquam madductus sum, ut crederem Ciceronem cogno uisse VirgiIium: vel si eum, non tamen eius virtutes, quibus illustrabatur, cognouit: vel si ij v us coram Augusto, vel saltem coram octu Dia eius uxore sunt recitati, suerunt regnante Augusto, quo tempore iam ceciderat Cicero noster. Haec vero missa faciamus Multi fuerunt Poetae ante,& post Ciceronem; Virgilius tamen silus est Homeroaequiparandus tum copia, tum breuitate, verbis etiam, sententi, guris, atque dispositione totius operis. Elegia Graecos etiam superamus, cuius maximus videtur auctor Ti
bullus, Propertius, & Ouidius, Gallus etiam, sed ad nos temporum iniuria rion peruenit: de scitote falso hactenus sub nomine Cn. Cornelii Galli quaedam edita fragmenta, caen cuiusdam nomine Maximiani sint. Satyra tota nostra est: cui auspicacissimum dedit exordium Lucilius: quem illii esse credo, cuius Ciceronianus Crassus meminite isq. dicere selebat: ea, quae scriberet, neque ab ituloctissimis, ncque ab doctissmis legi velle; quod alteri nihil intelligerent. alteri plus serias te, quam ipse de te qui ut iam
scribebat, Persium non curo legere. nic maximus &, ut idem Crastus tradit, omnium fere suorum hominum doctissimus. Multo tamen
tersior filii, ac purus magis Horatius, ct ad n tantam hominum mores praecipuus. quos po sequuti sunt Persius, ct Iuvenalis. In Lyricis apud Graecos Pindarus, apud nos Horatius elegantiae, iucunditatis, & gratiae plenus, atque varijs figuris,proprijsq. verbis eminentissimus. Tragicos multos ex latinis suisse accepimus, quorum scripta si extarem, hac etiam in parte
Graecos sorte vinceremus. Multi putarunt nos
solum Senecam habere: qui etiam a multis , &indigne, reprehenditur. Sed reprehenditur interdum quoque Plato, Aristoteles,Virgilius Cibcem, alqq. in omni scientiarum genere scelucissimi. Laudatur tamen Seneca a doctis: audivi q. nonnunquam a Ioanne Baptista Cynthio viro omni doctrina,& summa Graecarum,& LM tinarum rerum cognitione peritissimo, & in hac Taurinensi Academia publice prostenti, Senecam longe Graecis, ct maxime in Choris prinserendum: idque in scriptis retulit, quae hodie
circumseruntur. Tragicus fuit Accius, & Pa. cuuius grauitate sententiarum, & auctoritate personarum clarissimi. Varius etiam varius fuit,ti doctissimus: unde Horatius.
Caecilio, Plautos eiabit RomanM adem tum Fietilis, Varioq. Iouidii quoque Medeam maxime commemdat Quintilianus in qua quantum Ouidius prae. stare potuit, nec latillum quidem praetermisit. Eorum vero longe Principem Pomponium Secundum idem Quintilianus scribit. In G dia Caecili Plauto,alijsq. plurimum Latini debent : elegantior tamen, & attificiosior Tere tim : quem, ut Menandro aequiparem, vereor. cum ne Graeci quidem conces Iam ei venerem
obtinuerint. Fabius quoque Quintilianus Historia nihil Graecis Latinos cedere existimate nec opponere Thucydidi Salustium, nec Her doto T. Liuium veretur: neque ipse dubitabo, quod Graeci Xenophonti tribuunt, in C. Iulium Caesarem iustissime transserri posse. Oratores autem, vel praecipue Latinam eloquentiam parem facere Graecae postumia s. Demostheni nihil
cedit M. Tullius, nisi quia ille prior fuit Hic
non solum vim Demosthenis consequutus est, sed Platonis etiam copiam, & lsocratis iucunditatem mirabiliter ecinxit: de cuius laude m lius est tacere, quam pauca dicere: quamobrem hic eum iure praetermitto. Oratores innumeri
Dei ut, de quibus late hesterno die disseruimus. Caius vero Iulius si forensi negotio dumtaxat
vacasset, nullus alius ex Latinis aduersus tale ronem vocaretur: namque illum eodem animo
dixisse, quo praeliauit, constat. Fuit Caecilius, fuit Caluus, quem muIti caeteris alijs praesere bant. Servius Sulpitius, Cassius Seuerus, D
263쪽
initius Aser, Iulius Aphrieariusidialij mihi miste,& post Ciceronem, & eiusdem aetatis no pauci. In Philosophia ubique Platonis aemissus Lit M. Tullius: quo in genere praestantistiirius
quoque Brutus enitit,tum M. Terentius Varr.
Non insubtiliter, & ineleganter scripsit Corn. Ius Celsiis: isq. in re medica longe Graecos s
perauit, cuius monumenta satis testanturi nec
Ciecto, si de medicinae saccitate disseruisset, elegantius, de grauius memoriae, posteritatiq. mandare potuint. Parum, aut nihil admodum recentiores nostri graecis, neque latinis veteribus cedunt. Item Iuristansulti & grauitate verborum , & ingenii acumine, &inueniendi se
illitate, atque copia Graecos semper vicerunt. Theologiae disciplinis multum floruit Graecia i longe magis Iatini tum auctorum copia, tun doctrina. Sed multi, multa, inquiunt,h eruta Graecis Latini. Nos quoque id libenter sat mur . Fuerunt enim priores: qu si stibsequuti fuissent, a latinis mutuati essent, sicut aliunde, ut est necesse, sumpsti unt: nihilominus a latinis quandoque acceperunt iidq. Fabius doceptibro Rhetoricorum primo. Nam ct maxima , inquit, ex parte Rom*ous inde conuersus est, coisseis quoque Graecis utimur verbis, ubino stra desunt, sicut illi a nobis nonnunquam mutuantur . Et si plura a graecis acceperunt latini, quam graeci a latinis: nunquam tamen tanubeneficis immemores suerunt maiores nostri; vividere est tum apud Ciceronem saepissimό, tum apud Qinutilianum. Et Horati ps clamita t
Graiys ingenium, Grai dedit ora rotan o Musa loqui. Contra vero isti, qui ethrusco scribunt, quie- quid boni,& iucunditatis habent,a latinis mutuati sunt: immemores tamen, & tanti beneficii ingrati non modo id quod interest, sed&ωrtem sibicreditam restituere negant; atquet honorem latinis debitum, eis detrahunt ; & pro praemijs maximam iniuriam, maximaq. inferunt opprobria ; quod quidem magnopere pindendum est. Sed, ut extremum hiueat aliquid oratio mea ; concludam illud de Graecis , ut aliquando copia vincamus i de nos saepe a Grae- eis vincamuri quod autem ad grauitatem, sit peramus; quod ad nobilitatem attinet, nihil cedimus . De Graecis vero liactenus. Etenim haec ipsa fessitan fuerint non necessaria.Tum Linus, Ista,quam,inquit, necessaria fuerint, non ficile
dixerim: iucunda certe nobis fuerunt, neque tantum non longa, sed etiam breuiora, quam
velupus: Caetςrum ego temper arma pro cita sce scribetibus aduersus Iatinos audactes coepti nunquam tamen abusus sum illa benignitate , atque Iiberalitate , ita, ut ne innumerabilia beneficia ab ipsis accepta aequo animo non re in gnoscerem : de qui aliter faciunt, indigni h
minum commercio existimabuntur. Et cum
de Graecis actum sit: veniamus quaeso ad n
stros: de quibus dissicile est sertasse plus intelligere, quam quantum ex monumentis suspicari licet, scilicet ut inspici mus quantum intersit inter graecam, & hanc nostram vulgarem. Qu*licet non tam locuples sit, quam latina, dc g ca, spero tamen eam tempore, dc quidem es es, Bre Iocupletissimam; nςς immerito, cum graeca omnino mortua sit, & latina semimor, tua. Tum Fabritius,de Graecis,inquit, plus se te,quam sat est: sed videamus de latina, cam ita mauis, de vulgari; nam sis cognitis, quod quaeris facilE dignoscetur. Et ne vos diu suspensos teneam, dico, de saepe disserui, latinam limguam esse locupletiorem vulgari, immo vemi
cupleti famam: neque unquam concedam vul
garem posse locupletiorem fieri. Omitto igitur graecam, quae neque ita mortua est, ut ipse patas : de latina dumtaxat sermonem habeo, qu*magis viget, quam issa vulgaris. de qua idem dicere possumus, quod de latina Cicero Romanis iudicibus aliquando commonstr*bat: Nam si quis, inquit, minorem gloriae fiuctum putat ex graecis versibus percipi, quam ex latinis, vehementer errat : propterea quod graeca leguntur in omnibus fere gentibus, latina suis finis bus, exiguis sane continentur. Nam hodie Iatbna in omnes orbis terrarum urbes, ac sedes p netrant: vulgaria non modo ςxtra Italiam egre.
diuntur , sed ne Italiam quidem totam circumuolant. Vnde Franciscus Floridus latinarum rerum strenuus defensor; nec enim, inquit, ii Italia tota, si hac lingua utereris intelligςreia, Quid enim si Apuliam, aut Calabriam concedas, de vernaculo idiomate loquare nae omneste Syrophenicem, aut Arabem arbitrarent unde
paulo post. Quid si in Siciliam, Corsicam, aut
Sardiniam nauiges dc vulgarem hanc linguam crepes non magis mehercule sanus videberis, quam qui insanissimus. qua de re in primo ser mone, antequam in Flpridum inciderem, dixi. Quamobrem non unam, si ita licet vitam ., sed multiplicem latina habere diceremus. de vulgaribus ne quidem vitae initium inesse. Quaecum audiuisset Iulius, qui semper attentissimas aures disputationi praebuerat, Omotus a sede, Fatςor, inquit, fatenturq. omnes nostri non ita longe, lateq. , ut latina hanc deuagari; augeri
nihilominus quotidie potest; quod graeca, iatibnaq. nequit; cum graeci,tum latini adstricti sint illis verbis, qui us veteres utebantur, ut m
264쪽
transuersum quidem unguem ab illis discedere
liceat, si nomen, ac famam ad posteros eman re desideranti nos vel o laxiores habemus ha-henas e & per immensos campos vagari,& huc,
atque illuc carpere, si quid boni est permitti tur,& nostra propria facere. Quamuis satis scia aliud esse viri disissimi Bembi iudicium . Prohibet enim aliter scribi, quam, di Boccatius, ct
Petrarcha scripserunt, cum illi elegantius, tum copiosius, atque politius, quam caeteri sua condiderint scriptar nunquam tamen eo adductus sum, ut hac in parte Bembo crederem licet plerumque ab eius opinione inuitus recedam cum nobis liceat noua effingere verba, novumq. 6icendi genus excogitare: quodq. a doctis erit
receptum,&approbatum. Tum Fabritius, Ta
de quidem, inquit, Iuli, sed subtilius, & elcgantius, agis . Si vobis vero licet,cur & non nobis debemus certe quam maxime possimus Ciceronis vim,copiam, & dicendi modum consequi; Virgilij quoque verba, grauitatem, & admirabilem ordinem, aliorum q. multorum , qui in relatina & maximi, & praecipui fuerunt, quorum mentio saepe facta est, elegantiam verborum, &linguae subtilitatem imitatione exprimere quod utinam fecissent maiores nostri, qui relictis , ne
dicam neglectis illius stelicissimae aetatis dicem di generibus sequuti sunt verba, & dicendi mo. dum , quae inscelicissimis suis temporibus vigebant : quamobrem maius damnum secerunt latinae litterae. Sic hodie, si possibile est, expressam veterum imaginem proponere debemus, idq. multi non inulta , ut aiunt, Minerua ,sed permittente natura mirabilite refingunt. nam
ea, quae illi aut per se inuenerunt, aut ab aliis acceperunt, non possunt magis eleganti, & pr prio vocabulo nominare, quam eo, quod ipsi apposuerunt. Sed si aliquid ab ipsis praetermisium sit, de quo nunquam sorte eis loqui contigit, possumus uti verbis , quae a Iij reperierunt,iaili omnino ab elegantia latini sermonis abhorreant . Ipse etiam in ea sum sententia, in qua vir amabilis suisse sertur: qui recte existimauit
ea, esse audacter usui panda, tuae apud idoneos auctores reperiuntur. Neque enim ullum verbunobis videri debet durum, aut obsoletum,quod apud scriptorein probatum reperiatur. Qua
quidem in re longe, lateq. distensio ab iis, qui
vocem omnem, seu barbaram horrent, quan
apud M. Tullium Ciceronem non legerint.Licet itaque nobis a Ciceronis, & aliorum priscorum vocibus aliquando deflectere: di uti vocabulis, quibus alij viri docti utebantur, hoc tamen , ut aliquam latini sermonis habeant similitudinem. Verum ego hic ex multis unum dumtaxat vobis indicabo: quod erit exempli causa. Nan
verbuni illud, stibile, quo antiquissimus Plau-
tus est usus, & alii ferε omnestiun veteres, tum recentiores, M.Tullio nunquam placuit, di pro illo Maris dicebat: neque hae voce, Nouissi-inus, unquam est usus : mihi tamen sine aliqua reprehensione posse quis utroque eorum uti deretur. Si etiam aliquid a nobis excogitatum, vel effictum erit, quo de illi nunquam cogitas.sent ; cur non licebit, dc Oportebit nouum no men imponereὸ Quod quidem nemo mediocriter doctus mirabitur,si secum quaesierit in omni
arte, cuius usus vulgaris, communisq. non sit, multam nouitatem nominum esse, cum praestimbuntur earum rerum nomina, quae in quaque arte versentur. Sed, ut omittamus artes ingenuas, & elegantes, ne opifices quidem tueri sua artificia pollent, nisi vocabulis uterentur nobis inrissitatis, & inauditis, usitatis sibi, & cognitis iquibus ciam nobis uti contigit, cumque apud antiquos in usu non essent; decet, & oportet eorum artificior u vocabula constituere. Etenim in rebus artificiosis, & in quibus artificum manu opus est, quotidie aliqua reperiuntur, de quibus prisci ne somniarunt quidem ; de maxime in rebus belgicis, quis nescit multa paucis abhinc seculis esse inuenta instrumenta,& multa , ac varia armorum genera qucium nulla notio apud Romanos,& si potentissimos, & a tificiosos, suit. multa etiam alia ad remigium
pertinentia reperta sunt, quibus nomen imponere nobis dumtaxat conuenit. Necesse ergo erit noua designare, ct costituere vocabula,quibus latina lin sua locupletior reddetur. Quod etiam permissum erat Stoicis ,& praecipue Zenoni corum Principi, qui non tam rerum, ut C cero ait , inuentor fuit, quam nouorum verborum . Quod si Graeci secerunt ut de rebus non
peruagatis , inusitatis verbis uterentur qui in i s rebus tot iam seculis vertati sunt, quosque suberiores plerique putarunt: quanto magis nobis cocedendum est ξ Audebimus igitur nouis, si necesse est, vel bis uti . Putas quoque, tuli, multa apud vulgares in v siu esse, quae apud latinos neque sunt, neque erunt, uti lunt Articuli, quos & Graeci habent. mitas vero seciamus, vei m dixi, Graecos. illud tamen sciendu est, apud Homerum paucos admodu reperiti Articulos a ijs tantum utitur,cum aliquid demonstrat. Vulgares, demptis articulis, caret omnibus seid ca sibus : non habent nisi calum singularis v nu, Se pluralis unum: at latini duodecim pollident. vos articulis,pro casibus utimini: nos possumus etiavit pro articulis relativis, & pronominibus rsed perinde nobis est simplex ut ita loquar
casus, ac si simul cum casu articulo utere murrcum illi natura insitus sit :& quod paucis fieri potest, per plura fieri & ita putarunt nostri non debet. Latini praeterea verbis passi uis,
265쪽
deponentibus abundant maxime: vulgaresne
vllum quidem habent: desiderantq. in omnibus verbis praeteritum persectum, licet pro praeterito perfecto , eius participio cum verbo habere, vel esse , utantur. Illud fatear,apud latinos iii tertia persona numeri pluralis, temporis praeteriti persecti, duas dumtaxat esse voces, scilicet
amauerunt, vel amauere: Vulgares vero quattuor, quintamq. addunt Poetae r quas hic recensere non licet. Supina denique nulla, participia
pauca a vulgat ibus reperta sunt: coinparativa etiam nulla, supellativa pauca: ijs vero omnibus latini sunt valde locupletes. Neque satis est, quod dicunt, pro ipsis, verbalibus circumfluet e, magnam q. diminutivorum copiam ha bere: quoniam latini neque ijs carent. Quod aut e Bembus no in subtiliter existimabat ethruscam linguam quandoque magis abundare verbis, quam latinam, ut penes ethruscos sit illud verbum, Ualore, quod non sit usitatum latinis edico unam hirundinem, ut in prouerbio est,non facere ver . Non enim existimamus linguam esse locupletiorem altera, quia unico verbo abundat . Neque nobis deest illud verbum valor; immo peruagatum est, & usitatum latinis; sed pro
pretio utimur. Vulgares vero & ad pretium, ad hominemq. reserunt :& cum ad hominem resertur , supersunt quidem nobis, quae idem sibgnificant. Nam hominem strenuum dicimus,
sortem, magnanimium, acrem, constantem, potentem, valentem, robustum, inuictum, magnu , animosum, excelsum, multum roboris habente: in quo multum insiit roboris, ac virtutis: tum
qui animo excesse , & alto, & virtutibus exaggerato est, maximi animi, qui omnia in se possita esse ducit, & humanos casus virtute inseri res putat: & alia plura. Tum ille, sufficiunt haec, inquit, in praesentia: sed quod ad grauitatem dicendi, & scribendi attinet: credis ne ethruscos cum Romanis esse conserendos Multos,&quidem doctos saepius audiui vulgares nostros Iatinis praetillisse, neque immerito : quaedam enim in iis elucere videtur maiestas, quaedam grauitas, ut nihil supra possit desiderari. Tum Fabritius, vchementer, inquit, erras, mi Iuli, nemo quidem mediocriter doctus, & in latinis, vulgaribus q. libris versatus vlhim constituet similitudinem: quae enim maior grauitas, quae
maior maiestas , quae auctoritas, quod verborupondus reperiri maius, meliusq. potest,quam
quod apud Romanos legitur ξ quantum ad dicendum in ea etiam sum sententia, ut existime
maiorem Romanis fuisse grauitate. Nam si maiorem grauitatem in latinis litteris inesse videmus : quis dubitet, quin insit & maior in dicendo Hinc B. Augustinus vir non ibium pietate, sed etiam omni doctritia, atque eIegantia Or-
natissimus dicere, ut quidam reserunt, Plebat, si optandum est se nihil aliud expetere, quam
audire Apostolum praedicantem, Aristotelemia disterentem, & Ciceronem orantem. quare, IO-go , tam vehementer cupiebat videre Cicerone
orantem ὸ nisi ut incredibilem illius maiestatu, admirabilemq. grauitate,quam in scriptis mentis oculis intuebatur, in dicendo proprijs oculis perspiceret, penetraret, ac proprijs auribus audiret . Satis id etiam nobis indicare liquet: qui& latinis litteris , ct vulgaribus eminentissimos
homines orates audiuimus tum vulgari oratione,tum latina: in hac quaedam nescio redundabat grauitas, & gratia, ut facile auditores, quo vellet, adducerent. In illa ieiune, humiliter, enervate,& summisse ita se habebant, ut audiutium animos ad propositum finem nunquam allicerent . Tum Iulius, vincimus, inquit, latinos nobilitate: quamqua latini numero magis, qua
qualitate, & magis sbluta oratione, quam versibus vulgares superant.&ut omittam Tragicos, a quibus, si non vincimus,non vincimur tammen : sed ex Lyricis, si Pindarus Horatium s
perauit, Franciscus Petrarcha Pindaro praesertur, ergo magis Horatio: eadem ratione si Homerus est Virgilio superior, vel aequalis: Dantes Homero excellit. rides , aut stupes ξ iocari, me putas moriar si iocor. Neque miramini: nam alij & doctiores, S acutiores in hanc tu runt sententiam, cui ego libenter adscribam . . Tum stupens, ac ridens Fabritius, S ad alios conuersus, Iulius, inquit, homo facetus est, &aptissimus ad iocandum. Si vero, non iocaris , stulte,& incaute omnia haec agis . Si autem alij hanc tenuere sententiam, & ut ipse existimas, doctissimi, pace corum dixerim; nihil stultius est dictum , nihil peius excogitatum: vellem printerea, ut id misi ratione aliqua commostrarent. Facile est, mi Iuli, diccrc Dantcm Homero, ac Virgilio praecellere: potest enim quisque ad a bitrium suum loqui di & sibi proponere unum altero esse doctiorem , licci in rei veritate longe inserior sit. Nam Tragicis, ut paulo ante disseruimus, non cedimus Graecis. Sed si Petra chae scribendi genus cum Lyricis aequiparetur, quod adfirmare non ausim: quis Horatio P trarcham praeponet vel figuris, vel sentent ijs, vel grauitate, vel simplicitate, proprietate,&verborum puritate e Delectat magis r delectat quidem rudes, & imperitos. Ex Lyricis carminibus magnam docti capiunt cum fiuctu voluptatem . ut maximus ille, uti alios sileam,& p tentissimus Gallorum Rex Franciscus,bellorum fulmen, firmum scientiarum columen, sortissimum q. praesidium, quem tanta Lyricorum versuum delectatione suisse ductum, ut semper Ho- ratium Lyricorum patrem , atque magistrum
266쪽
prae manibus haberet, accepimus. Hem dicere.
possumus de Heroicis et nam si illic stulte, hic prosecto stultissime. Nihil sent in Dante video,
cur eum Virgilio comparent isti, ut video, miserit nisi sorte, quia Vir filius Dantem dumtaxat per tartareos locos ,& Elisios campos duxit , &Beatrix per caelestia regna. Non potuit Virgilius fide Caclum pemtrare, nec eius aetas ei promisit: quod utinam ei concessum esset: n
quemadmodum rusticarum, profanarumq. rerum omnium vim, ac naturam graphice admodum conscripsit: m tori quidem sono, & altiori voce caeli penetralia nobis intonasset. Qui licet
gentium erroribus obcaecatus esset, non tamen
longe abfuit a veritate : cuius de summo Deo, quem spiritum, ac mentem appellauit, hi versus sunt et
Principio eri in terrς, eam sq. si mira, Lucentemq. globum lume, litaniaq. aIira Spiritω intus alite totam. infusa per artus Mens agitat mole, et magno se corpore misiet.
Ac, ne quis ignoraret, quis nam esset ille spiritus, qui tantum habet potestatis, alio loco demonstrauit scribens:
Deum namque ire per omnes Terrasq. tractusq. maris, caelum. profundu, Hinc pecuns, armenta, mros, genus Omne ferarum
siuem bi tenueis nascerem arcessere vitas
Aliis quoque locis quodammodo fidei luminibus illustratus Vnum Deum esse declarauit:
sed, ut ad Dantem redeam, non tantum Mar
ni nostro non excellit , sed ne ullo quidem modo conserendus. Nam illud praesertim Dantis
versuum genus, vereor, ne sit heroicum, quod nostri nexametrum carmen appellant i nec ulla prope in eo videtur esse Poetica scito, nec aliquid poetici coloris. Si vero ulla intex latinos , di vulgares Poetas similitudo eringi risset: otibnia Ludovico Arristo habere. Hic enim quam maxime potuit Virgilium imitatus est,tum sentent ijs, tum figuris: tum grauiter, & humiliter, si opus cst, loquendo,& pro locorum temporu,
personarum,atque causarum varietate modet
ii, fingere,omare,atque sermare semper enixus est orationem. quae regio, quae ora, qui locus , quae pugna,quae acie quod remigium,qui motus hominum,quae se quae moni iram portenta, qui montes, vel quae tam remotae sylvae, ut quae oculi vel cogitatione consequi possumus, in illius opere miro quodam artificia expressa non videamus. Quamobrem tantum Ario vulgares debent, quantum Homero Graeci , di Virgilio Latini. Hic etiam Comaedias artifici se composuit ;& alis, uti Ludovicus Alamamnus: non tanKn eo genere iocandi,& eleganti, urbano, ingenioso, si elo, quo Plautus noster,
Terentius, atque omnis antiqua Cousidia re
serta est. Nec possunt quidem, cimi metris illis indide atisine quibus nequeunt rectu Abulari, hoc est octonarijs, trimetris, senarijs, & alijs,uibus circumfluunt latini.Vnde Ariosius dum ccim syllabarum metro, qui vulgo sdruciolus dicitur, usus est: Alamannus undecim syllabis, qui tritus, & peculiaris est vulgaribus, qui a I tinis Hendecasyllabus appellatur, eo quod undecim constet syllabis. Horum etiam uterque Satyras prudenter,d docte dederunt i quas rocentiores quidam Horatianis praetulerunt. Sed haec mihi iam nauseam faciunt: dixi enim H ratium praecipuum esse ad notandos hominum mores, neque ea vulgares longe posse insequi. Sed ne amplius me in hoc certamen vocetis, breui dicam omnia, quae mihi in promptu sunt. De bilitantur maxime vulgares Elegi j s, quibbus potissimum miserabiles hominum aerumnae,& amoris querimoniae solent decantari: quamquam in hoc genere sertur Alamannus scripsisse, sed ieiune, Sexiliter. Apud Iatinos quam
maxima sint volumina tum veterum, tum recc
tium, nullus vestrum ignorat. Epigrammata a veteribus pauca condita sunt, vcl saltem non
inueniuntur nisi Catulli & ea, quae Priapeia sinscribuntur. His tamen Martialis & decus, ct splendorem auulit,eaq. valde locupletavit, lincupletapi q. quotidie viri docti,& excellentes, quorum laboribus resertae sunt omnes bibli illecae. Quo in genere vos omnes inopia laboratis: nisi serte dicamus metrum illud, quod apud vos bonetto appellatur, cu Epigrammatis esse consere um, quod ego magis puto . Nec desunt etiam, qui in omnibus latinis Poematis
quotidie tanta ingeni j ubertate, tanta elega tia , tanta strauitate cum bene dicendi grauit te coniuncta libros conficiunt ut non istum vulgaribus excellant, verum etiam latinis v teribus parum,aut nihil admodum cedant.Quis in Vita elegantiam, verborum copiam,atque
totam illam Virgilianam formam, figuramquo dicendi non miretur, & obstupescat Quis et
boratius , aut nitidius carmen Pontano condirudit ξ Quis etiam latinas Sisarari Musas,tanquadelubra notacolet Ie Eodem quoque tempore Andreas Alciatus iurisperitissimus atque opibmus haud dubitauit legum studijs minime reli. ctis versiis decantare .. Et Bembus sane vester prudens, ct acutus, ct in suo genere perfectus , reiectis quandoque vulgaribus Musis, totum se latinis consecrauit Neque maiori, neque albtiori versu Dianae attem quis celebrare potuis set, quam Petrus Angelius Bargeus, vir in re opoetica persectissimus,effecit. Alij ctiam non is pauci, de quibus alias diximus, sunt, qui in alutissimo , & amoeno Parnasi monte nati, de alti
267쪽
videnruri quorum Ingentoriam uulseem si isti εretexere,superilinam esset. Etenim quocumque oculos, & cogitationem conuertimus, tantum recentium Poetarum frequentiam circumspicimus, qvie non modo doctissimorum veterum, &t elegantissimorum virorum mores, de disciplina, sed eorum etiam veluti expressam imaginem . omni uni oculis subij cere videtur, quantam mεs capere potest. Neque vos fugit multa a vulgaribus desiderari earminum genera, quae nυbis peruulgata , & cognita sunt, inque magna veneratione habita, ut Saphica, Adonica, Asclepiadea, & alia generis eiusdemi ut videre est tum apud Horatium , tum apud Tragicos,&Comicos . Tunc Iulius, Multa quidem, inquit, in praesentia sitimus: qua tamen longo usu,quasi diuturnam sitim explere cupientes, inuenire possumus, nihilq. latinis cedentes. Latinis vero nisi ea, quae ab Horatio, Catullo,& ab antiquis reperta sunt, effingere lices. Tum Fabritius, Nosum, inquit, nescius, an videris Kalend. Maij quaedam Iuris axiomata, quae ab uno ex nostris
Academicis religiosissimo, optimo, & in omni disciplinarum senere peritissimo , Hieronymo a Ruuere Mehiepiscopo nostro siserunt dicata rquibus alius Academicus tibi, omnibu'. nobis semiliaritate coniuctilsimus, Anastasius, inqua, Germonius hos paucos versiculos addidit.
Dese a reruice, Poli quae dera tollit,
Susinet Aleides opus. De virtus tot pressa malis, miserisqsepulta In tenebris Iuli tacens, R Subsijs, animiq. tui iambita vigore Umiiquesurgitfrigida . Quod carminum genus, vi existimo, nunquatypis vitum est: quod neque malum, neque aspernandum,chm satis auribus iaciat: quorum auctorem euntelle putabam : sed spledidissimo, inquit, atque ornatilsimo viro Francisco Bon homio Vercellensisi Episcopo maximus habendus es horidi : qui non istud tantum, sed alia quoque non pauca ingeni j acumine, summaq. diligentia excogitauit; quae ita graphice admodum efficta sunt, vi Horatianis parum cedant. Multa etiam heroica S grauitate, & lepore plena composuit: quae idem Germonio ob singula em eius humanitatem , & ptopensam in eum beneuoletiam Iegere interdum permisit: Haecq. cum apud eum essem, magna cum voluptate
perlegi. Quae quidem, si publicis consignauci
rit monumentis r credam posse illud Virgilianum ad hoc optime referri, dicens: l Mantua vae misera nimium vicina Cremona. Cum ipse Cremonensis sit. Vertim, ut eo iam, unde digressi sumus, reuertamur: num censes igitur, Iuli, licere nobis noua excogitare carmina , diuersisq. modis posse cringere ξ Tum ille, Procts, inquit, cum belle ostendas. Nobiliorem etiam Latinam linguam, quam vulgarem esse facillime concedo. Maxima enim inest nobilitas talia vero est nobi Ilitas, mi Fabriti, quam malo dignitatem appellare: & haee videtur a latinis aliena. Dignitatem nullam praesestri latina lingua ι dignitatem haberet, si Primcipes in eam incumberentiat ne incumbunt quidem, sed potius eam videntur negligerer & hac nostram vulgarem omni seru6re amplecti. Tum ille, Tam cito, inquit, me in aliam aciem reuo- eas ξ Nimirum consecia res esse videbatur r&ad exitum venisse quaestionem arbitrabar. A qui iam Iuce clarius, tibi ostendam, quanta
Latinae linguae dignitas insit, & gloria. Etenim constat sermonem illum esse digniorem, qui vibris tantum doctis communis est, & praecipuus. Sed quis latinum sermonem, nisi in eo versa
tus, intelligit Vulgaris omnibus similiatis est: nam quid aliud est vuIgare, si ab ethymo licet
arguere, quam quod a vulgo tractatur sunt &aliae causae non aspernandae, quibus , quantum dignitate latinus praestet, commostrabimus: de quibus paulo infra . Neque ab incepto itinere me inquam illud dimouebit, quod Principes latinis litteris non studeant: cum in hoc lati. narum litterarum dignitas non consistat. Nec mihi videntur etiam omni Iatinae disciplinae beneficio posse Principes vacare. Nec illud & ipisse ignorare debes, quod sicut non una est omnium iacies, ita non est una tantum in naturis hominum similitudo talios dulcia, aliosam ra, delectant. Alii gloriae seruiunt , ali 3 pec niae. alij tecta magnifica, alis opes, atque imperia expetunt: alii virtutes rebus omnibus a teponunt . Talis sorte erit Princeps, quem nobis proponis, ut nihil nisi vesuptatibus studeat, vel aurum, argentumq. turpiter cumulare, vel imperia usurpare, veI populas sibi sit ilos comtinuis assicere calamitatibus, & virtutes omnes stigare. At hic neque optimus, neque bonus, nec bello, nec paci satis aptus, nec Principis nomine dignus. In Principe bellum gerente , scientia, ut ille ait, rei militaris, virtus, auctoritas,& scelicitas ineste debet. Tempore pacis in omnibus versatum artibus necesse est. Ideo Iustinianus Romanorum foeIicissimus Imper tor,& semper Auginus,merito scripsit, Imper toriam maiestatem nostium armis decoratam, sed etiam Iegibus oportere esse armatam, ut
utrumque tempus belli, &pacis rectὸ possit g
bernari r & Princeps Romanus non ex armis tatum, sed ex legibus etiam gloriosam sibi victo. riam comparare: & fiat, subiugit, Iuris religio. sissimus : qua de re Papinianus diserte multis ante seculis scriptum reliquerat, vocans Marincum Imperatorem prouidentissimum, & iuris religio-
268쪽
religiosissimum . Quomodo autem fiet Iuris i Augustum sileo, qui Caesaris bona,tum nomen, religiosus, nisi & Philolophiae cultor fiat tum disciplinas iure Iegitimo acquisiuit, cuius eum Iutis prudentia nihil aliud sit, quasi . etiam Commentaria, si extarent, incredibilem
vera Philosophia r cuius rei grauis est testis i homines inde caperent utilitatem. Hic viros s Vlpianus in suis Institutionum libris. Et ve- pientes amabat , maenis afficiebat praemijs, .luti paterfamilias domui suae praeest, ita Prin- eo'. ciuitate donabat,&praecipue Poetas,ue-ceps ciuitati: pater si in ratione vitae peccat, luti Deos colebat; multis q. muneribus hono- quomodo familiam rationem vitae docebit ξ si rabat. Et ab ijs usque ad hune diem numerare Princeps illitteratus ,& indoctus , quomodo non facile postem omnes Principes, qui caete- ciues quoniam multi imitatores Principum ira, praeter virtutes, nihil exi*mabant. Ex qui . semper extiterunt, ut apud Ciceronem de le- bus quorumdam libro decimo Codicis est antgibus habetur. Nec enim tantum mali est pec- constitutiones, quibus sancitum est, & adhue care Principes quamquam est hoc magnum , magno cum honore retentum; ut no modo om- per se ipsum malum quantum illud , quod nes litterarum, & bonarum artium prosesibi es, pet multi imitatores Principum existunt. Nam sed eorum etiam uxores,di iiiij, atque etiam res,sicet videre, si vclis replicare memoriam tem - quas in suis ciuitatibus possident, ab omni mporum, qualescumque summi ciuitatis viri fue- ctione & ab omnibus muneribus vel priuatiς,vel runt, talem ciuitatem fuisse: quaecumque mu- publicis sint immunes :&neque in prouincij statio morum in Principibus extiterit, eandem hospites recipere, nec ullo sungi, scilicet inuiti, in. populo sequutam . Ego autem nobilium vi- munere, nec ad iudicium deduci, nec eximi, velta, victuque mutato mores mutari ciuitatum exhiberi, vel iniuriam pati, ut si quis eos vexa- . puto. quo perniciosius de republica merentur uerit,psena arbitrio iudicis mulctetur. Et illud vitiosi Principes , quod non solum vitia conci- magis, ut mercedes cis, & salaria redderentur, piunt ipsi, sed ea infundunt in ciuitatem: ne- sancitum est, quo facilius liberalibus studijς , dique solum obsunt, quod ipsi corrumpuntur,ied bonis artibus iuuenes instituat. Nec minus o etiam quod corrumpunt,plus'. exemplo,quam ni a priuilegia liberalibus studijs operam danti peccato nocent. Quam sententiam tanquam, bus, quam praeceptoribus, perpetuo valitura le- Dei simulacrum semper ante oculos hodie ha- ge decreuit Imperator Federicus. Sed quid eos
bere Principes, omnesq. optimates deberent, commemorem: clim patrum,ac nostra memoria& omni conatu euitare,ne mores ciuitatum cor- unus inter rcliquos vixerit Fraciscus Gallorum
rumpantur: sed corruptos diligentius corrige- Rex potentillimus, cuius auspicijs Gallia est in-re,correctos omnibus honestatis,& gloriae ex z- staurata, & virtuti iam in perniciem collabentiplis honestare, atque amplificare. Quam infa- receptaculum, & munitum praesidium facta est. miae notam,ut effugerent potentiismi Principes Hic l. omnem laudem, omnem gloriam in vidi aliud sibi faciendum putarunt. Ex quorum nu- turibus esse positam optime disterebat. Neque mero fuit magnus ille Alexander omnium bo- dignum mihi visuna est Emmanuelem Philibernarum artium tutori qui vitium hoc praesertim tum Serenissimum, & suininum Ducem nostrii, icientiarum ignorantiam , tanquam pestiserum Principum omnium decus, in quem unum, tam morbum a se ii Ibresciat: & . Iristotelem, cuius quam in speculum omnes intuentur, ac suspido trina fulciebatur, & caeteros tuae aetatis din ciunt, praetermittere . qui quam propenso er- 'ctos in masna veneratione habuit: necnon HO- ga virtute praeditos animo sit, chm ipse pro
merum una cum pugione sub puluino iacens prium sit virtutis domicilium) quantaque illos semper voluisse dicitur. Nec Philosophia illa , beneuolentia , & sauore prosequatur , superis
contentus,quae ad mores, de ad vitam pertinet, suum est dicere, clam res ipsa loquatur. Quot sed alteram, quae est de natura, & de rebus - enim penes cum existunt eloquentes Orat
cultis, omni studio, & sedulitate complecti ni- res , quot sapientes Philosephi, quot acerrimitebatur. Ferunt quoque Scipionem Aphrica- Mathematici, & rei Medicae peritissimi, relianum Xenophontis oeconomicis tantum tribuit- giosissimi, & praestantes Theologi, quotque se, vi illa semper prae manibus haberet. C. Iu- cminentissimi Iurisconsulti quorum iudicio,at-lius Caesar, qui imperatoris nomen pi imus me- que scientia omnes ciuitates ita pacatae sunt,ue
ruit, quantum in omni scientiarum genere eX- omnes eum vel maximc admirentur iis omnibus
celluerit, testantur eius diuini Commentari . multos impartitur honores, ijs magna proponitisque Gallijs prouincijs iugum seruitutis quin praemia . Vnde ex omnibus orbis terrarum modo imiposuerit ,&caetera bella quam scolici partibus, tanquam accersiti ad eum conuolant, sydere gesserit, quisque icit: omnia tamen tam l ab e . perhumaniter excipiuntur. Quis etiam litteris, quam gladio prospere est consequutus. t tam elinguis esset, ut de inclyta eius uxore , Germon. Pomerid. Sess. X Marga-
269쪽
Margarita Biturigum, & Allobrogum Duce non loquatur ξ in qua non soliun humanitas , pietas, misericordia, liberalitas , & sanctitas,
verum etiam tanta animi magnitudo, ac virtus effulgebat, ut innumerabilibus omnium
artium magistrii , nihil clilius, ac honestius vi-stim sit, quam libros docte, & perpolite conditos sub illius nomen edere , di eiusdem animi dotes, sapientiam singularem, dicta, ac sacta eximijs scripti collaudare, & pro rei, de qua agebatur, dignitate explicare ξ Horum
quoque filii Caroli Emmanuelis Subalpin
rum Principis iam nomen, & fima undique diuulgatur: qui licet pubertatem nondum sere egressus sit, seni lana tamen aetatem ingenii maturitate videtur attigisse. Namque incredibile est, quantum se liberalibus studiis oblectet, quantumque in iis ingenij scolicitate
proficiat: in eo quoque tantum memoria valet, ut omnium propc nationum ac gentium mores, & ritus optime calleat. Hic parentum
vestigiis ubique adhaeret: & quidem merito ;cum haec inter mulieres, ut Sol inter sydera , ijs virtutibus , quae tam illustrem Principem decent, excelleret. Ille Principibus omnibus
licior, in rebus gerendis acrior, in gestis
benignior, & temperantior: & caeterae virtutes , eximiaeque artes, quae in summo, ac persecto Principe desiderari possunt, in eo cumulat illime reperiuntiir. Quod si hae artes, ct di- έciplinae nihil dignitatis haberent, neque iis
operam Principes darent, nec carum professsores tot priuilegia,& immunitates estent consequuti, nec hiate consequerentur. Sed, ut
paucis dicam, latinis litteris inest dignitas; quia si Principes suis ciuitatibus praeeste debent, &populis recta, & utilia praescribere; in omnibus artibus , & optimis disciplinis eos versari oportet. Si vero Principes necessario si docti malunt euadere ) Latinis disciplinis indigent:
quis non concedet dignitatem in latinas litteras cadere si concedit: in latinis litteris dignitas inerit: quoniam destituto latinarum litterarum praesidio, ncq ue Princeps, nec qui quam alius liberalia studia potest ediscere . Τum Ceua, Haec, inquit, periucunda mihi fuerunt , Fabriti, cuperem tamen nCn ea te intermittere , sed a curatius tractare, quo facilius tua percipiamus argumenta. Miror sane, cur detracto Latini sermonis beneficio non possint Principes, caete lique omnes vii tutem adipisci, ct gloriam absque illis maximam conscqui. Tum ille, Rem, inquit, a me, Ceua, ut video, sepe deliberatam, & multum agitatam requiris. Itaque non multum haesitans respondeia :sed ea dicam, quae mihi sunt in promptu, quod illa ipsa de re multum, ut dixi, & diu enit
ut . Nam cum Iurisprudentiam, tum Phil
sophiam, caeterasque disciplinas viderem dilugentissime latinis litteris explicatas , existim ut, si qui vulgaribus litteris periti, earum studio tenerentur, si essent latinis doctrinis eruditi, latina potius, quam Fulgaria Iech ros: sina Iatinorum artibus, & disciplinis a
horrerent , nec haec quidem curaturos: quia sine latina eruditione nulla ars, nec ulla diasciplina satis intelligi potest. Nec igitu&Primcipes, ut dixi, nec caeteri, licet exquisiti sine ingeni j, latino deficiente illa legere curabunt, nec intelligere valebunt. Vides autem eadem ipse. Didicisti enim non posse ullam quam. libet scientiam percipi, nec rite edoceri stne
certis, S quibusdam praeceptis,& principijs,
tum quadam proprietate verborum , quibus ita astricti sumus, ut ipsismet, non nouis cingamur uti. Nisi serte Nos Amasenij, aut Rabirij, quorum M. Terentius 1 arro apud Ciceronem meminit, similes esse velimus; qui nulla arte adhibita, de rebus ante oculos p . sitis vulgari seimone disputabant, nullam denique artem esse nec dicendi, nec dissere di putabant. Nos autem. ijs omnibus tanquam legibus diuinitus institutis, moribusq confirmatis, cogimur uti. Et si ea, quae docti a Latinis petere malunt, indocti ne a vulgaribus quidem accipiunt: ut frustra omnis suscipiatur labor. Haec chira assatus esset; Tunc Linus, Immo iam Philosophiam, inquit, Astrologiam,
Mathematicam, Rhetoricam, & reliquas artes possem sci ibere, non ita plane, ut Amalanius,& Rabirius, sed nouis , id est vulgaribus verbis. Apud vulgares etiam non ignoras quae sit, &quanta subtilitas: ipsi enim omnia, quae a Latinis dilputata, & conscripta sent, in vulgares
ad verbum ornate conuertunt: siue interpretum iunguntur munere, siue tuentur ea, quae
dicta sunt ab ijs, quos probant, eisque suum iudicium, & vulgarem scribendi ordinem adi gunt . quid habes, cur Latina anteponas ij , quae & splendide dicta sunt, neque sint conuersa delatinis ξ.Nam si dices ab illis has res esse tractatas: ut ne ipsbs quidem latinos est cur tam multos legant, quam Iegendi sunt. Quid enim est a Cicerone in Philos phia praetermissum legimus tamen Senecam. Quid Quintilianus ξ non mediocriter delectat, cum tracter locos a M. Tullio ante tractatos. Quid Poetae Multa a Virgilio, & ab aliis mutuati sunt. Num etiam desistit Virgilius ab ijsdem de quibus di ab Homero scriptum est, vel H ratius a Pindaro, & ab antiquis ad arbitrium
situm scribere Quod si Latini Gracas fab
270쪽
Ias vertunt: vel si Platonis, aut Aristote is, aut Dentosthenis locos transferunt, quid est
cur vulgares latinos non possunt conuertere
Qii id si latini leguntur a nobis ijsdem de rebus alia ratione compositis, quid est, cur vulgares a nobis non leguntur quodque nemo inficiabitur. Quod autem putas nullam artem, nec ullam disciplinam vulgari idiomate recte posse tradi: propterea quod vulgaris lingua est valde inops,& aliorum maximis indiget auxialiis, tibi non assentior. Imimo credo vulgarem linguam non modo non inopem, vi ipse existimas, sed locupletiorem etiam sine, quam latina. Omnia enim,&iam retuli, quae non tantum alatini , sed a Graecis item dicta sunt, vulgaribus
litteris legimus. Tum plurimum Poetis, Omninoq. vulgaribus di littetis Iuminis attulerat, di verbis ratque varium ,&elagans Omniseth numero Poema secet ut. Philosiophiamq. Astro. logiam, atque Rhetoricam multis locis inchoarunt . Quid amplius in Plii Ioi hia,& in Astr logia, ab Alexandro Picolomineo ut reliquos taceam desideratur Z Quis in Rhetoricis praeceptis tradendis aptior, di disertior Barthol meo Caualcante e Idem de reliquis artibus di, cere possumus. Tum Fabritius, Tuo, inquit, Line,te iugulas gladio: cum ab ipso Caualcante perspicue dictum sit,vulgarem linguam, qua maxime inopem esse, de qua latius nos tapra & se non posse Rhetorum praecepta docte, & re-c id tradere, nisi utatur quibusdam Latinis verbis, quae rei, de qua tractat, ita propria sint, di peculiaria, ut ipse ab illis nullo iure, nullaq optima ratione dimoueri,&ne latum quidem unguem, ut aiunt,possit discedere. Alia quoque habet Philosophia, alia Medicina, alia Mathematica, alia Theologia. momodo etiam ea , quae in iure ciuili, vel Pontificio continentur, vulgaribus litteris possent explicari In hac c5.trouersia Ceuam Iudicem constituo, cum iri hac magis sit versatus, quam in alii LCurtasi sane fuerunt iuris auctores, multum. insidarunt in quaerenda verborum proprietate, atque inuestiganda: & tu tam sacile putas verba ciuilia vulgari idiomate interpretari , expliearive poLse nulIo quidem modo. Nec ullus hucusq. ausus est Pandectarum opus de latino in vulgarem sermonem transscrre, nec interpretari. Em
go si sic est, ut est, ad Latinos eamus, ut ea a libus potius hauriamus, quam riuulos consectemur. Tum Linus, Multo, inquit, citius, quam arbitrabar,me a proposito meo auerti stirct Caualcantis , qui varius, & multiplex, atque copiolus fuit, auctinitate conuicisti. In hoc
enim, quas radijs laribus illuit ratam Latinae linguae dignitatem ,& gloi iam splendescere video. Caulam quoque probabilem tu qui-
dem adfersi aut enim Latina legere mallent, qui erunt eruditi , aut ne haec quidem , qui illa nesciunt . Sed nec vulgaria, qui latina possunt, reiiciunt. Quid enim causae fuit, cur Princeps noster decreuerit, ne quid, nisi vulgaribus verbis in iudiciis ageretur vel Bibliothecam illam, quam heatrum vulgus ainpellat , Omnibus antiquorum, tum recentium
hominum gestis, ac factis mira cum iucunditate,& omni admiratione resertam, disciplis narumque omnium floribus ornatam vulgari potius eruditione, quam Iatina scribendum esse mauult ὸ clim multo minori pretio latine transcribi posset: cum Codices, ex quibus est concinnata, omnes pene sint latini Quae cum dixisset, expectabant omnes, quid esset Fabritius dicturus: qui mox; Rem sane, inquit, a me postulas, Line, perdissicilem: de qua quid ipse sentiam, si placet, exponam: uti nihil habeas, quod huic sermoni peruertem l dum putes. Tum ille, Nihil equidem, inquit,
noui, nec quod praeter te semiam: etenim l sententiam tuam multis rationibus, & argv. l mentis comprobatam iam sequor. Haec cuin al audiuisset, Non dicam igitur, inquit Fabriatius, ut quidam dictitarunt, id ita actum esse, quia Principi sie libuerat, nam stat pro rati
ne voluntas et quoniam enervata, & puerilis est haec ratio . Nec ipse existimes vulgares Iitteras Latinis voluisse anteponere : nam si hac ratione motus esset , neque declamati l nes in Senatu latinis vocibus fierent, neque is ab ipso Senatu latine pronunciarentur sen-
tentiae : sed quadam erga plebem Latinarum
i litterarum ignaram pietate, & misericordia affectum, ut cum eis lis de re sua, aut aliena
i apud Iudicem esset, se tueri sicillime posset. l vel cum negotium, obligationem, stipulati
l nem, venditionem, emptionem contraheret, vel res suas donaret, vel ultima conderet et gia, melius Tabelliones has res omnes con ficientes intelligeret. Artes vero, & disciplial nas, quas cum vulgi non intersi scire, nec ignorare, in suo statu permanere , easque latine profiteri libentii sine patitur. Nec Theatrum illud vulgaribus potius , quam Latinis condere voluit, quod ei Latina Arte leuiora, aut inculta, aut horrida viderentur, nec
abhorreret ab ipsis, sed ut id pluribus pateret : nam vulgaria hodie aliquantulum sunt saciliora perceptu. Nec illud facit, Line ;quod maiores faciat impensas, quam non faceret , si latinis litteris scriberetur: quia res quanto maioris pretii est, tanto charior, & di,
gnior Principibus videri sistet. Quid tanden in hoc est loco, quod requiras Tum ille , Dc ijs, inquit, plus sorte, quam res est: atqui