장음표시 사용
281쪽
utilitatem refert,&accommodat. Ea,inquam, est consipiratio, is consensus, ut homo saluus, ct incolumis seruari valeat,& aeger in integrum restitui. Non possum quoque nisi aegre Poeticam facultatem praeterire. Existimas credo, Iuli, Poeticam nihil aliud, quam fabulas continere. Continet autem occultam quandam Philosephiam,vitae quidem emendatricem,qua: non ita iacile percipitur, ut vulgo creditum est. Multa enim ab ipsis Poetis sunt couficta,ut effictos nostros mores in alienis personis,quasi expressa & politam imaginem vitae quotidianae vidςr mus . Atqui Calliope,& omnis Musaru cohors, non ita iuuenilium amorum laqueis sunt adstri, ut sunt hae, quas proprijs oculis cernimus, sucatae mulieres, quae nihil iure possident, nisi
mollitiem, calamistros,rugothacia,inaniaq. pigmenta,quibus quotidie, ut magis iuuentuten sitis illecebris pelliciant, utuntur. Hae ciuitates argento, auro, & gemmis ornatae incolunt, iuuenes diligunt, atque amant: illae loca inculta habitant, & pro diadematibus aureis, & e madigaritis, corollas violis, & rosis contextas gestant: tum iuuentutem ut plurimum fugiunt, s nes complectuntur, ac in proprio sinu amantis.
sine uent. Nec equis in illam Delicem p triam aspiratur, nec in illum altissimum,& amonissimum montem quadrigis conscenditur: sed pedibus, di semper per senticosa, & saxosa loca iter fit: & quanto senior,tanto sane melior, at q. sottior . Nec illi praeterea clarissimo sonti admouent labra, antequam suaves eloquentiae
sosculos, & uberrimos Philoisphiae fiuctus, aediuinarum, humanarumq. rerum scientiam in fistem ununi colligarint. Et si tandem ad Theologorum artem longe caeterarum disciplinarum
honore, atque commendatione insignem p rumper deducam orationem meam, magnam
quidem auribus, & toto sensu hauries admirationem. Namq. superioris memoriae Philosephi, qui verum Dei optimi maximi cultum no ignorarunt, mortalem, caecam, caducamq. sapientiam multis iam luminibus illustratam cum immortali, atque diuina coniunxerunt Theologia,
quae proinde ita Christianae fidei fontibus Philosophorum hortulos irrigare coepit, ut e duabus una quasi conflata videatur. Docet ipsa, non argumentis tantum subtilissimis, & rationibus probatissimis, sed certis, & omnium Sanctorum
Patrum consensu approbatis auctoritatibus, aciplamet Dei voce, in Caelo, & Mundo inesse di
uinam mentem per res omnes intentam, cuius
nutu, & numine omnia mouentur: di illam ipsam vim, & omnem hanc, tam conspicimus,
naturam e nihilo excitasse, sibiq. hanc rerum ivniuersitatem, tanquam templum, atque dei
brum elegisse,uti solus puro corde, & vera a n bis religione coleretur. Hanc quoque excelle tissimam mentem nullius rei administratione,& procuratione vacare, nec ulla cessatione torpere,sed ita humanas actiones curare,ut dignis lactis, virtutumq. meritis praemia, maleficiis, atq. sceleribus supplicia constituerit sempiterna.
Nec minus trinum, & unum rerum Omnium
principium, vel ut melius dicam unum pri cipem, Deum Optimum Maximum Patrem, &Filium,& Spiritum sanctum commonstrat, quam admirabilem Christi incarnationem ἱ qui cum diuinae naturae hypostasis esset ta humanam assumpsit naturam, ut una & eadem esset diuinae, di humanae naturae hypostasis, ac persona. C
ius destituto praesidio nec ipsius Christi resu
rectionem,nec eiusdem in coelum ascensum,nec Spiritus sancti infusionem considerare possemus, aut Sathanam iam ab initio, tanquam sub men e coelesti patria ruentem in prosundisi,mum,& horribilissimum carcere ubi perpetuo est regnaturus; ac hominem ad Dei imaginem, similitudinemq. ab ipsomet Deo procreatum;&Angelos infinito propcnumero in electorum milituerium datos. Tum sacramentorum disciplina,quae est maxima Theologiae pars, quae vel
Dei iussu necessaria,& utilitate uberrima est, totam hominis diligentiam, facultatem, industriamq. postulat ungularem. Sacramenta enim ex genere earum rerum ellio, quibus aeternas lus, di iustitia comparatur, dubitare non debes. In quibus bacrosanctis minis icths bonorum omnium copia, di affluentia inclusa est: & praeseratim fons omnium gratiarum Eucharistia, quae
omnium Sacramentorum auctorem Christum
Dominum admirabili quodam modo in se comtinet: a quo tanquam a fonte ad alia Sacramen.
ta quicquid boni, & profectionis habent, pres
bitur, di manat. Vis igitur pueros, quippe qui non habent animi iuditium,tam facile Theologorum nomen pdsequi e Videris mihi velle is
minare,ut dicitur, marsaritas ante porcos. Haec
est illa an ut uno verbo dicam per quam non solum nobis peruia fiunt inuissibilia Dei, sed &inferiorum disciplinarum, veluti per alem, qui sua masnitudine, & splendidissimis in scuncta illustrat, documenta suo candore illisestrantur , & auctoritate confirmantur . Sed
quid in alienas messes salces immittimus climager noster satis sit stacundus, & omnibus fere rebus abundans e Nobis non dubium est, nisi plane in iure ciuili plumbei sumus, quin leges diuinitus sint inuentae, & ab Imperatoribus , tum a summis Pontificibus miro iudicio, ac prudenti consilio sancitae, atque promulgatae. At rogo, quid aliud in legibus continetur, quam Iustitia ξ Iustitiam enim colimus,& boni, di aequi notitiam profitemur, aequum ab iniquo
282쪽
separantes, licitum ab illicito discernentes: b
nos non solum metu poenarum, Verum etian praemiorum quoque exhortatione allicere cupientes. Vnde iustitia ab Vlpiano dicitur esse
constans, di perpetua voluntas ius suum vnicuique tribuens. At mi tuli, videris omne ius velle penitus euertere, &non unicuiq. sed nomini situm aisgnare. Si res non ita I e habet, ut te innuere video: cur ergo in illum inextricabilem errorem incidi lii tam iacile ὸ ut putares
antequam ad Latinarum litterarum cogniti nem adscendissent impuberes, Iurisconsultos facillime fieri Nam si iustitia est constans,& per-Petua voluntas, ut est , ius omne tollis , cum
in impubere nulla sit voliantas, ut quiuis legum interpres manifestu ostendit, qui etiam nihil posse, vel scire intelligitur . in autem non Est, nec constans, nec perpetuum esse potest: in impubere igitur nulla erit Iustitia: si nulla est, poterit ne M seruitutibusἰ de testamentis, de substitutionibus, de iure accrcscendi, de legatis , de fideleominissς, de bonorum possessionibus, de stipulationibus, de cui stionibus, de usucapionibus,dc parricidiis, de surtis, & alij s in nitis sermulis, & quaestionibus, quae passim in
iure proponuntur, quas tempoli, tacuitas commemorare non patitur , consulto respondere,&cuiq. res suas largiri Iam te oculis cerno bona, vitamque tuam, parentum, fratrum, omniumq. proximorum parvipendere, & bonos hominum mores m mollitiem, omnem pietatem in crud litatem, omnem laetitiam in lacrymas, lardesq. lugubres conuertere, populis. quietis,& pacatis bellandi, dclinquenm q. occasioliem Prλbcru, studia religionis,de virtutis ossicia extinguere , Omnia salutis monumenta perdere. Quot enim scit ratissimi, ac pcrditii Sami nomines omnuam actionum litarum naufragium nil metuentes OPPugnarent, ct commune praesitatum diti b rene, & uniuersi nolui generis arcem, fundamentum humanae vitae euerterent, Iullitiam ipsam excellcntiis imam virtutum Omnium dominam,& reginam, cuius auctoritate ,& vi maxima utimur, non modo ad rem regendam, de ad celebrandos conuelitus, ad societates regendas, ad concilia publica, ac priuata, ad communem salutem, atque utilitatem ciuium, ciuitatum l.
incolumitatem, sed ad hoc etiam, iviij, qui maleficio, & kesere paicuntur, qui latrociniorum, caedium, incendiorum, & spe rapinarum alumtur, turpissime puniantur ξ Haec lunt,& alia imnumerabilia, quae breuitatis caula omittam, toneris puerorum, &impuberum mentibus, aut maximorum, eruditissimorumq. hominum imgenijs digna . Dicam deinceps, nulla iuris ratione hos Iurisconsultos fieri polle: cum legα Iulia, auctore Callistrato, libro edicti monitorii Germon. Pomm .RF.
primo,cautum sit, ne minor viginti annis iudica re cogatur:& ncmini licere minorem viginti annis compromissarium iudicem esigere. quanquam Vlpiano aequissimum visum iit tueri etiaposse sententiam a minore viginti luinq. annis
datam, nisi minor, decem,& octo citet. Discipulis quoque definit Iustinianus quinquennius . , quo, stilicet, dent operam audiendis professoribus,& perlegendis libris conditorum iuris. Ante Iustinianum erat definitum quadriennium, nec nisi, qui probasset tantum se temporis legum studijs impendisse, admittebatur in numero AG uocatorum: & ita Imperator Anastasius optime
sanxerat. Ex ih s duo colliguntur argumenta .
unum est , quod hos tuos impuberes nulla iuris ratio patitur Iurisconsultorum nomen adipisci posse. Alterum,non tam dissicile este Latinarum litterarum studium,ut vulgo creditur. Nam si illa iuris conditorum aetas, qua mores, & iura, diverba ciuilia erant notiora, aut sane iaciliora
perceptu, definiebat, posset haec nostra septe
nium,&supra concedere cum horrere spinis omnibus videantur omnia ut vir praeclarae eruditionis Iacobus Cui acius aliquando dictabat quaecunq. de iure ab antiquis sunt prodita. Atqui videmus maiorum discipulorum partem vix quinquennium attingere, &ante vigesimum aetatis annum clegater de iure dicere. Et vi h nequaquam inficiaris,unum inter plures tibi amte oculos ponam , quem singulis prope diebus cernis,quiq. tui amicissimus est Clementem Vt
ualdum: qui vix decimum octauum annu agens in Iurisperitoriim numero cum omni Iaude est adscriptus: qui etiam tanta clegantia, tantaq-
ingenii praestantia lagum thesauros public C aperit,ut, vel cum omnes nare optimo ad lacntur.
Putas ne adtrirc pueros, & impuberes harum
omnium artium honore, & dignitate potiri posse, priusquam ad Latinarum litterarum cognitionem peruenerint e At mihi in hoc vilam est acutissimi Venusilii Poctae sententiam in m dium proferre:qui dilucide, ac polite veluti ima
gines,puerorum aetatem carminibus pinxit: Et tenera, inquit, nimis Montes vi ribus Formanda nudi 's: nesit equo rudis
Haerere ingenuus puer IVenariq. timet, Iudere docti , Seu graeco iubeas trochor Seu m.ilis vetita Iegibus alea.
Hae sunt puerorum vires, & quasi propria, &non Philolbphari, mederi, iudicare, diuinaque
scrutari. Vel adhuc in ea sententia es,ut credas vulgarem sermonem Latino faciliorem este vel eo auxiliante citius, qliam Latinis praesidijs omnium scientiarum praemia assequuturos e Haec cum audivistet Iulius quasi obstupefactus, Non Y a audeo,
283쪽
cuo de sententia esse deiectum. Sed magis dendum esset,si tu sententia permanere' quid enim minus est dignum , quam mihi quicquam umn ab omni vetitate alienum verum vide. riὸ Turpe est quidem . Tum Linus, Videsne, im quit, quam breuiter admonitus sis, non pueros
tantum terreri, verum etiam senes t & conue
sis ad Fabritium, Ego vidi sane; sed alii, Fabristi, desidero. Experiatis igitur: nam si tibi qui
quam veri, &honi habere videbantur , sequarvi oculdubio meam iam veteratam sententiam.
Illud itaque est, quod mihi libenter persu eo ;ut una tantum lingua, Vulgaris nempe sit necessaria: nam si hae sola homo uteretur, ad maiorem in omni disciplinarum genere excellentiam perireniret . ac, ne ego ii ne sue loqui videar, rem exemplis illustrabo. Etenim saepenumero mirari soleo, cur in tanta praeclarorum ingeniorum multitudine, tanta bonorum a
Gorum luce , qui quotidie nouo quodam splendore prodeunt, tam pauci, & admodum nulli in summis artibus admirabiles existant ciunt perior aetas viros doctiores, acutiores, ac plane in omni optimarum artium scientia diuinos , quam haec nostra produceret ξ nulla quidem
vetior mihi cogitanti occurrit ratio, quam
qita ij statim atque in lucem editi fuere ad
ultimum usque vitae spiritum, unam duntaxat, hoc est maternam iii uam amplexati sunt. Cur enim Aristoteles Philosophorum omnium semper habitus est princeps cur Homerus caeteris Poetis longe praefertur Demosthenem cur nemo eloquentia superat ρ quia linguam unam , idest, Graecam sunt assequuti. Et dum matre eos lactabant, vires, S linguam simul adsumebant. neque illis opus erat elementis quibusdam o Grammaticoriam regulis,quibus nos alti, mur: ted eorum animi eo iam neglecto tempore, quod cum Paedagogis dinebant conterere, ad contemplationem arripiebantur. Idem de is Latinis dicere possumus. Mis tam eloquens,dctam sapiens vir, ut Ciceroni tuo sit comparandus Quis tam argutus Poeta,vel tam copiosus,
ut Vir lio possit aequari Quis est etiam tam in
comoedijs vers/tus, & tam tacetus, & tam audax , qui P. Terentio his omnibus antiquiore a
se doctiorem esse arbitretur ij quoque iam ab ipsa insentia, & ab ipsis incunabulis erudiebantur Latino sermone. quod si nulla alia esset
lingua, quam Vulgaris, possemus & nos a propriis matribus lactantibus edoceri, atque institui, & ad maiorum nostrorum doctrinam, ingenij q. praestantiam proxime accedere: sed si res non ita agatur, nunquam e Tunc Fabritius, Magnum inquit, opus proponis ,&didicite .
Aristoteles qui vire & quantu4 nemo neicit. Est enim optimus, atque doctissimus, cui omnes non modo Philosephurata & omnium bonarum artium studiosi tantum debent, & debere se pa-
Iam profitentur omnes, quantum homo mori
si homini debere potest bono publico nato. Hunc non ina erito maiores nostri, & ij qumque , qui hac vigent aetate, caeteris Platonem semper excipio, qui in multis discipulum superauit,unde Diuini agnomen meruit praetuleriit. Atqui multae sunt causae, & dignae quidem, quae in rasitam persectionem, & eminentiam Arist telem extulerunt. Sed a tua primum sententialonsius absum, quod putes Graecos Grammaticorum praeceptis nunquam filisse astrictos , cum, de hodie adstricti sint, eisq. ut nos facimus,utantur. Ad cuius rei fidem ficiendam nec Arit tot elem ipsum, nec Platonem, siue Plinium in medium adducam: ciun viuum, & fide di, gnissimum habeamus testem Vincentium Marianum Episcopum Albensem, virum omnium bonarum artium scientia ornatissimum , quem
plurimi iacio, & maxime in re Graeca: cum in Graecia educatus sit, litterisq. Graecis ediscendis multum temporis contriuerit. Alii etiam
nobis sunt, di quidem familiarissimi teli es, vincenti unquam, Iustinianus,non minus Graecis
disciplinis, quam Philosophia, & iuris prudentia eminentissimus, & ipsius fiater M. A tonius : uterque enim in Chio insula ortus est, atque educatus,ibi . Graecas disciplinas,mir bili cum laude, didicit: eas tamen absq. Gra malicorum regulis, ac praeceptis nusquam valuit attingere. Et id quoque ratio manifesta d cet. Quod autem olim etiam suissent Grammatici , facile videre est apud Theodosium, & Valentinianum Imperatores libro duodecimo C dicis: qui lege sanxerunt, Grammaticos tam Graecos, quam Latinos, Sophistas, ct Iurisper, tos professionem exercentes suam, si ad viginti annos iugi obseruatione, ac sedulo docendi i bore peruenerint, vicaria honorari dignitate 3
quae Comiti, di Duci ab legum interpretibus, aequiparatur. Sed, quid imus per emendicata is suilrasia, dum videmus Suetonium Tranqui Dium duos scripsisse Iibros,alierum de claris Rhetoricis, alterumae illustribus Grammaticis Si erant qui Grammatices artem profitebantur, necesse est,ut & pueri operam Grammaticae e rent. Idem de Latinis. Nonne Terentius Afer suit, & Virgilius Mantuanus, ex humili q. loco natus non potuerunt igitur elegans illud vicendi genus a lactantibus matribus adsequi Sed quid in his moror si & Ciceronis aetate floruerunt Romae doctissimi Grammatici: S ipsel Latinae linguae parens Marcus Tullius, ab ho-
mine extraneo Grammaticam Latinam silerit
: edoctus; quod & ipse alicubi seletur. Quod
284쪽
verδ nullus hodie Aristotelem antecedat,combretur, vel proximε consequatur, satis probo. Longius enim tempus,quam lent hodie, comsumpsit in audiendis proiessoribus, ct in euoladis omnium scientiarum libris. Familiarissimus rem filii, & in omnibus rebus Magno Alexamem coniunctus,at q. magister,a quo omnia opi in cumulatissime accipiebat.Quis pis excepto, animalium naturas tam reprie, ac dissuse m numentis mandare potuisset Pollet ingenium Plurimum, pollet virtus, at q. iudicium ; pollentpIus iam diuitiae,rerumq. omnium abundantia.
Et omnia cutiam dixi) Alexandri sumptibus large suppetebant. Reliquam Philosophiae partem, iste de Anima, de Coelo, de Meteoris, de alijs generis eiusdem, ab alijs doctissimis ut
vulgo ereditur corraserat, & eorrogauerat; quorum ne vestigia quidem extant; aliquorum vero nomen, plurimas sententias, at q. opini nes, quas oppugnandi tantum gratia relique-rair eaetera, Alexandro permittente, flammis mandauerat; ut eius nome magis elliceret mortalibus . Quoquo modo res se habeat, vel in uiti fateri cogimur, nullum Aristotele, siue scientia rerum rue striptorum copia, siue eloquendi s cultate, aut inuentionum acumine,vel varietate operum clariorem haberi. Illud tamen verius puto, ut hoc sit munus quoddam a natura, vel ab ipis Deo optimo maximo Aristoteli largitum. Et,ut missas sanctorum Patrum sententias faciam, una duntaxat susciat ab viro no .
Christiano, sed doctissimo Marco Tullio in lubris de Natura Deorum prolata: Nemo, imquiti magnus sine aliquo altatu diuino unquam stit. Quod si non ita esici, quis dubitat Plat nem cum praecipuus, ut dixi, sit vel acumine disserendi, vel diuinaeis tendi iacultate, re rumq. Omnium intelligentia, non sit perata Aristotelem qui licet antiquorum errorum caligine obcaecatus esset, omnia tamen illa, quae sub tensus eadere mi ne possunt, tanquam
Christianae fidei luminibus illustratus, perser latus eli, ae plane intellexiti quem at uando miratur Qumtilian de eius virtutibus loquens: ut mihi, imost, non hominis ingenio, sed quodam Delphico videatur Oraculo instinctus. Idem dici posset de Socrate, qui primus, ut Cicero stribit Philosophiam deuocauit e Coela, &in urbibus collocauit, di in domos etiam inu duxit, & coegit de vita, & motibus, rebusque bonis, S malis quaerere. Fuit quoque Pytagoras vir magnae laudis: suit Anaxagoras, filii Democritus, Heraclitus, Dicaea us, Aristo. xenus, Zeno, Xenocrates, Themistocles, Empedocles, I heophrastus, & ingens Philos phorum numerus, qui Graecis tantum litteris operam impenderunt; nec tamen Miltotelis Germo. Pomerid. Sessaeumen, nec honorem Iongissime valuerunt at tingere. Ita steliciter Homero, &Demostheni accidit. Fuere enim, ut satis constat, permulti docti,& excellentes Poetae: omnes tamen sine dubio in omni genere dicendi procul a se H merus reliquit. Reliquit enim Hesiodum m gnum huius disciplinae decus, tum Theocritum in suo genere admirabilem, Pyndarum, Lyric rum principem sententus, figuris, rerum. Omnium copia affluentem; Euripidem, Aratum, Smphoclem , Euphorionem, Archilochum, Phil monem , Menandrum,& alios plures apud sacrum Heliconis Entem educatos. Exutenmt qum. in alio genere dicendi viri grauissimi, dieminentissimi multi: inter careeros inuenti praecipui state Aristophanes, di Eupolis, doctissimus Aeschines, dulcis, & acutus Hyperides, Lycias subtilis, di elegans; Demetrius ingeni j, & lacundiae multum potens; & alij non pauci, quorum longe princeps Demosthenes suit, in
quo inerat tantus ardor, labor, industria in quotidianis exercitationibus, tanta dicendi copia, tanta rerum scientia, tanta animi magnit do, atque praestantia, ut eo nihil illustrius videri possit. Latinorum vero quot, quantiq. suere , qui sub eodem spiritu, cael . editi, ac nutriri ruerunt quorum animi dotes, virtutesq. sim gulares, quam maximae sint, onmes intelligunt, qui sensu oculorum, & mente praedita ium . Nam quocunque ocidos coni j cimus, quocunq. nos cogitatione conuertimus, nobis admirabblis eorum lux oboritur. Terentio tamen, Cic
roni, Virgilio simillimus nemo, nec erit quis 'turus sit. Erit igitur latendum esse donum quod dam superius eis i artitum: cim omnis sa pientia, ut sapiemissimus reliquit Solomon silicet miscere, ut dicitur, sacra prosenis mino Deo se; & alio loco: Si enim, inquit, Dore minus magnus voluerit,spiritu intelligentiae re plebit illum: & ipse tanquam imbres mittet et uia sapientiae suae. Cuius rei praeclara, & i nita habemus exempla. Theologia enim ex celluit Diuus Chri loliomus, Naaian enus, B sillus, Athanasius, Cyrillus, Cyprianus, Gregorius, Ambrosius, Hieronymus, Bernardus , di alii sanctissimi Patres, quorum scripta mira
voluptate intuemur, di adnuram . Omnium
tamen clarissimus fuit D. Augustinus, di grauitate sententiarum , & vcrbovum reddere is s& auctoritate siue ad haereses impugnandas , siue ad Christianos instituendos. quippe quino pluuias sui in prouerbioesta aquas colligit, sed vivo gurgite exundat, dono quodam Prouis dentiae genitus, in quo omnes vires suas Them gia exerit. A Medicis etiam tanquam Dij
immortales coluntur Hippocrates,& Galenus .
Nec mulio minus a nobis illi Iurisconsulti, ex
285쪽
quorum voluminibus Digestorum opus est comcinnatum: qui quales, quantiq. fuerint, quisq. iudicare potest: quibus nihil est, ut est omnium vox, atq. sententia, quod addi, vel adimi posse videatur. In omnibus enim diligentia, grauitas, prudentia, aequitas summa, i dilantia rerum, &orationis dignitas praestat. Ex iis vero unus duntaxat extitit Papinianus, qui sim gulos, ut in Codice Theodosi επι legitur, vincebat: unde ab Iustiniano in quadam sua constitutione , &alibi, vocatur acutissimi ingenij vir, & merito
ante alios excellens Papinianus . E cuius etiam schola, tanquam ex equo Iroiano tanti Iurisconsulti prodierunt, ut unus etiam Iuris asylum appellari meruerit. Sequitur Iurisperit rum alia ingens manus, qui in Iure ciuili, re Pontificio nomen , fiant adsequuti. Fuit Azo, extitit Accursius, Dynus, Cynus, Baldus, qui nihil ignorasse traditur, Panormitanus, FUinus, Castrensis, Aretinus, Alexander, Socinus, Imola, Cagnotus, Decius, Ripa, Alciatus ,& reliqua Iurisperitorum turba, quorum
ui Bariolum superet unum excipio Accurum, cui plurimum debemus inuenio nem,nem; fremant licet, qui aliter sentiunt. Sed quid imus per emendicata se Bagiaὸ cum argumentum ex ijs, qui Vulgarem sermonem , quantum potuerunt, verbis electis, grauibus, politis, atque ornatis illustrarunt, sis sit desumere..Franciscus Petrarcha omnibus eloquentiae partibus exemplum de Vulgari sentio, &ortum dedit. Hunc nemo in magnis sublimitate, in paruis proprietate vincit . item iucundus, grauis, tum copia, tum breuitate mirabili si nec
modo Vulgari, sed & Latina lingua splendidissimus. quem in alio genere scribendi sequutus est Boccatius. Boccatium sequutus nemo. Vnde necestario apparet,ut in unaquaq. scientia, at l. arto, sit unus alijs excellentior,& qui illius instis . tutum, & artem sceletur: magnis etiam studiis,
multis adeo lucubrationibus adhibitis ad persectionem illam raro ,' ves nunquam peruenerit: quia quicquid habemus, ab illo manat: quanquam 1 Ppe multa recondita,ex praestanti nostro ingenio requii ita ei adnectimus: omnia tamen illi tribuimus . Ratio inanifesta est, quam Aristoteles Posteriorum primo tradidit : Quia om. nis, inquit, doctrina, Somnis disciplina ex prinnotione gignitur. Ex ijs itaq. percipere possumus, non propter innatam eorum linguam, vel ab incunabulis adquisitam iam dictos homines excelluisse; sed,ut 1 epius dixi, propter donum quoddam a natura, vel ab ipso Deo Opt. Max. eis impartitum. Hoc idem in ijs rebus,quae sine litterarum cognitione perficiuntur, intueri libcet. Et, ut de pictura, quae est omnium artium regina,dicamus: Nonne legimus Zeuxim tantosuisse iudicio, ut cum uuas miro quodam ari ficio pictas in scent detulisset, ad eas statim aues aduolasse ξ de Panhasium ipsius, ut ita loquar , collegam linteum attulisse pictum, verit
te ita repraesentata, .ut Zeuxis linteum manibus remouere conatus iit ijs tamen multo eximius,
teste Plinio, ibit Apelles, in quo tanta ibit picturae virtus, atq. praestantia, ut Alexander Macedo a nullo, quam ab ipso Apelle pingi voluerit . ob cuius etianreMessentiam sertur bos versiculos pinxisse Ouidius; . Sminquam Venerem Cous pinxisset es,
Mer sus aequoreu ilia laterer My M.
Idem dicere postum de Michaele Ataclo
Nam quis inter recentes pictores a te, vel ii genio cum superauit, aut adinquauit riq*i ita hominum, Deorumque imagines lineis, & c loribus fingebat, ut eae saepius, tanquam ex neruis, di ossibus compositae loqui, ridere, stere
moueri, ac intelligere videremur. Cuius rei ne Plinii quidem indigemus testimonio; cum non una ad uuc extet euigies ab ipso mirabiliter psecta, at q. consecta . , erum si a pace ad bellum, vel a litteris ad arma arguere fas sit, Inter plurimos Priami filios, unum Hectorem omnium
fuisse testiIsimu ex historiis didicimus. Et GH ci pro Achille laudantur .,Tum Macedones Alexandri gloria, & honore ti iumphabant insigni. Carthagineses Ducem habebant Hannibalem.
Apud Romanos ex infinito potentissimorum hominum numero duo vel tres, veluti tria bello
ruin fulmina duntaxat extiterunt, Scipio, scili,cet, di C. Iulius Caesar, & Pompeius, quorum conlisio, dc vi maxima Rom. Reipublica valde aucta filii. Tum Linus benigne,uti sui moris est, Satunquit, est; nam ficile ex tuis exemplis patior hanc esse gratiam gratis datam. Tibi, in quam, concedo, viros illos nostris fuisse sapie times non quod Graecae,aut Latinae linguae opseram tantum impenderint, sed quod sit munus illis desuper largitum. In quam lententiam s inte reliqui omnes iuerant. Tum Cera, Laudo,inquit,id prosecto: cum isto modo res se Omnino habeat. Illud tamen me adhuc in dubium reuocat,melius fore, ac plebi vultus, si sacrae litatem de Latinis in Vulgarem fuissent conuersae.
Debent namq. Momtubus esse notae,ac perspe
ctae, quo facilius bonum a malo, utile ab inutili discerni possit. Est enim pene supra humanum modum, ne in cogitationem quidem admittere, quod sit vel sectu malum, vel improbum dictu . Verum,si sapientes, de litterati homines,qui fi nare se possimi ab omni opere prohibito, nonnunquam tamen ob sacrarum litterarum Obscuritatem ipsa ignorantia vincuntur, ac pres de in errorem contra Dei praeceptum incidunt,
quanto magis ij,qui parum, aut nihil admodum bonis
286쪽
bonis litteris imbuti sint, a Dei viis, in quibus,
hominem ambulare praecepit, & praeceptis, piae
seruanda mandauit, aberrabunt Erunt eorum
lumina in alti istinis tenebris defixa ι & pedes Milo penitus vitio asdicti non modo .currendi, sed ne gradiendi quidem sicultatem habebuntidi linguas tanquam mutilia eloquium , sermo
nemq. minime loluent more surdorum nos
nemini patefacient. At , si vulgari id lamate laguntur sacrae paginae, quod in ijs continetur,
di rudes, & imperiti nullo negotio intelligent ;& a mulia peccatis, quae propter fragilitater a
mortalibus occurrunt, facilius se tueri possent Quae cium dixistet, admirati omnes adolescemtis ingenium, tum errorem, in quo scienter ver labatur,tandem se omnes vicissim intuebantur: nec qui ei resimnderet, commouebatur. Qua obrem Linus, Meae, inquit, ut video, sunt pcu tes:& licet alias mihi magis vulgares litterae satisfecerint, nunquam tamen id probaui, ut sacrae litterae vulgari idiomate legerentur. at cum hoc susceperim munus, vellem, Ceua, ut a sententia hac tua recederes: nam bonum, de mala
proposuit nobis Deus, ut quod magis velimus,
deligeremus . Natura enim comparatum est, ut
eam sapientes, & docti, quam insipientes de indocti,quandoque ipsa fragilitate vincantur. sed nullus est adeo rudis, di imperitus, qui nesciat
bonum a malo secernerer nec villas est ita plane sit uiis, quin illa duo praecepta, ex quibus tota lex pendet, & Prophetae, non intelligat: cum id etiam natura hominum mentibus insitum sit:
ut Deum,a quo omnia proueniunt, toto corde,
totisq. viribus diligamus :& proximum sicut
nosmetipsos tueamur, diligamus , foueamus, contraq. omnia pericula,de accipiamus, & praestemus auxilium. Caetetum quis est ille tam ab hominum congressu, tamque tua pace dixerim ) mente captus, ut ista moueat Quamobrenonne scimus, atque vidimus Christianam Ru-
publicam luctibus, gemitibus, lachrymis, atque iuneribus plenissimam λ Nonne irruentes, & labefactantes in Christianas regiones, maximas flagitioibrum hominum ,& religione deprauatillimorum copias intueri possumus Quam v ria,& multiplex impietatis, di fraudis ratio filii Θ quot dirae, in sellae, inuidiose, perditae, inimicae, pelli serae religionis Principes,& auctores extiterunt Euersores sacrorum, piratae,& prindones diuini Iuris, & humani, grassatores, ve nefici , Rerum publicarum labes, ac pestes, &quaecumque proposita impunitate nascuntur
mala , fuerunt Quod si maiores nostri, & is
citam,qui hac sola fruuntur aetate, tam diligentes, ac seduli Bissent in diuino latino sermone conficiendo, vel conseruando,quana in rcij cic do, atque s mendo fuerunt, non tot, tan tisq. aerumnis, ac calamitatibus Christiana ciuitas fuisses obnoxia monita antiquiissima religionis monumenta sanctissime custodita relicta essent, ct desperata: non ita hominum mores ad peta. clam elapita, non perturbatam sacrorum rituudisciplinam direptionibus, atque inccdiis eue sam cerneremus: non ita sibi plebem infimam, quae est semper nouarum rerum cupida, licentiam arbitratu suo, simulatione, ac specie rei,sionis arripuis te, nec eius impunitatem esse sam citam, nec sceleratissimam corroboratam audaciam videremus .Quis non meminit,graui Chri. stianorum damno, ardentem diu crudelissimo bello Germaniam ξ quae sane prouincia retroactis temporibus in vera religione , ac sacrorum Conciliorum, &Sanctorum patrum doctrina excolenda, exhibendaq. maximis Pontificibus Christi Redemptoris noliri in terra Vicarijs dotata obedientia, & reuerentia,nulli Christianorum prouinciae suit unqua secunda. Quis Fla driae cruorem, di vastitate non admiretur ξ Quis Britanniae naufragium no exhorreat In quibus etiam non multis ante seculis Dei Opt. Max. cultus, sanctae religionis, pudoris, moderati nis, temperantiae, beneuolentiae, pacis, doctrinae, humanitatis, pietatis, sanctitatis, caeter rumq. virtutum omnium studia florebant, nunc pro iis vagantur, atque dominantur incestus', rapinae, fraus, insidiae, certatio, vis animi, labor corporis, libido, impietas, auaritia, turpirudo, temeritas, caedes, sacrilegium,omnis denique
foeditas. Templa sunt direptaJacrarum Virginum collegia mersa, caeremoniarum antiquitas,& sacrorum religio violata, Diuoru, Diuarumq. imagines, signa, cruces sanctae, di salutares arae omnes disiectae: grauitas, dignitas, ac maxima Pontificia, ut iam dixi, auctoritas, quod dolem dum est, afflicta . Quot tandem, quantisq. incommodis, doloribus, & acerbissimis suppliciis Christiana gens fuit iactata ξ Videsne propter
Vulgares litteras quot detrimenta Christianae regiones passae sunt. Nam quidam,& multi prosecto Diuinarum, atque adeo humanarum litterarum rudes, di ignari, sacra suo modo interpretantur, esseruntur, & velut ursi serunt. Nec
mihi laus probatur id,quod Iulius hic noster i te idum ob ij ciebat: Si enim, aiebat, Christi na Respublica ob vulgarem sermonem ita est
deformata, tot q. miserias,& aerumnas est passa; cur non fuit illa iam a sanctis Patribus religiosissime constituta pluribus aerumnis, ct calamitatibus vexata ξ cum ea tempestata Latina lingua , eademq. vulgaris esset,& imperitis, rudibusq. cognita, ac ramiliaris Ita haud negare, mi Ceua, possumus, quin eo tempore Petri nauicula variis, multiplicibusq. turbulentissim rum hominu statibus agitata, ac plane demersa
287쪽
fuisset: quamuis Des optimi Maximi erga nos
bonitate,& misericordia semper in meliorem ,& tutiorem portum se contuleritud tamen conis tigille ob latinarum litterarum ignorantia haud ausim adfirmare: quod etiam tacite euenire potuis et . neque enim illa aetate viris omnibus verborum latinorum vim,ac proprietatem per cipere datum erat. Nec & illud nobis mirum
videri debet ; quod olim ij Latini ; ijdemq. vae,sares suo arbitratu sacras paginas non sint illa terpretati, ut hodie isti inquinati,& peruersi homines solent lacere. Namque ut verbo di,
cam tale erat eius argumentum: si propter vulgares litteras tot natae sunt dissensiones, tot sublequutae peruersitates, totq. monstrosae Cpiniones , multo quidem plures antiquitus oriri debebant; cum omnes Latini. vulgares essent: quae ratio non est recta: quoniam illi hanc ob causam errare minime poterant ; cium sacrae si terae latinis verbis extarent, eas'. ipsi proprio, S germano sensu acciperent: quini sacere nequeunt isti perduelles: nempe quia omnis lingua quaedam propria verborum genera habet ;quae cum in aliam vertuntur, ridiculosa, & peruersa aliquando videntur. Qua de re audi Diuum Augustinu libris de vera religione loquem tem. Habet, inquit, omnis lingua quaedam propria Iocutionum gener quae cum in aliam tras feruntur, videntur absurda. Sic isti ne hi isti ni, cum diuinas litteras e latino in vulgarem siue Italicum,sive Gallicum, aut Germanicu vela tunt, non possunt sano sensu tran vici re, c vim verborum satis explicare. Vnde nec cile est sacrarum Scripturaru prauos suboriri intellectus, mi ima sq. subsequi opiniones . Hinc sacrosancta illa Uectimcnica & generalis Trid cntina synodus in byu.tu iancto legitime congregata, ut huic pestiscio morbo n edeictur, sanxit : ut
si quis lacros ipsos libros integrosdam est,ueteris, di noui testamenti cum omnibus suis partibus , prout in Ecclesia Iegi consueuerunt, de inveteri vulgata eruditione habentur, pro sacris,& canonicis non susceperit ; & traditiones prae dictas sciens, & prudens contempserit, anathema sit.& alio loco. Et si, inquit, Missa magnam contineat populi fidelis eruditionem , non tamen expedire visum est Patribus,ut vulgat i passim lingua celebraretur. Quamobrem, retento ubique cuiusq. Ecclesiae antiquissimo, & a Sancta Romana Ecclesia, omnium Ecclesiarum matre, & magistra probato ritu, ne oues Christi esuriant, neue paruuli panem petant, ct non sit, qui fiangat eis: mandat sancta synodus pastoribus, ct singulis curam animarum gerenti. bus , ut frequenter inter Missarum celebratimnem, vel per se, vel per alios, ex ijs, quae in
Missa lesuntur, aliquid exponant ; atque inter
caetera Sanctistites huius sacrificii mysteiluit
aliquod declarent, diebus praesertim dominicis, ct festis. Insuper eade sacrosancta synodus co stituit; ut, si quis dixerit lingua tantum vulgari Μissam celebrari debere dii anathema sit. Quia si passim Missa vulgari idiomate celebraretur, una Latina Ecclesia in plures diuideretur. unde multa sene Christianae Reipublicae orirentur incommoda . At alia est, & fortior ratio: quandoquidem ita n tura comparatum est, ut homines ad omnia principio serantur ardentius, post a tem paulo deseruescanti tandem veto non tepescant modo, sed stigescant omnino. Sic vitideas, quicquid animatum est, primum maximos progressus sacere, tardius autem medio tempure adolescere, tandem vero canescere, ac pentiatus marcescere: di hoc maxime in plantis licet
obseruare. Sic haud instaliciter in sanctissimis nostrae Religionis primit ijs accidit ; quia non
ita admodum licentiosiores erant homines, de audaciores, ut sacras paginas interpretari, cOD rigere, emendare, docere, di per vicos, atque plateas auderent profiteri. Sed Deum semper prae oculis habebant: eius praeceptis, ac mam
datis obtemperabant: & CDisti denique mini,
stros maximo semper honore reuerebantur,ma
ximi'. laudibus ornabant: ab eorumque dictis ne latum quidem unguem discedebant. Atqui hodie,quod maxime dolendum est, eo peruenit hominum audacia, ut liceat,frigescente quoque pietate , mala genio zizania superscininare,& sopitis iam excubitoribus lupis, in pecus d mini grassari . Sed quantum vulgaris lingua, ut alibi, in Hispania praesertim, detrimenti attulerit, docet Ioannes de Mariana in libro suo generalis Historiae quartodecimo cap. 7. scribens, Alphonium huius nominis Castellae Rege D cimum, inter Hispaniae Reges Primum sanxisse,
ut epictolae omnes, instrumcta quoque empti nis, ac venditionis,atque aliorum omnium coris
tractuum, etiam supremas defunctorum volun tales idiomate Hispano, quod Romacae vocat celebrarentur, ac scriberentur, eo consilio, ut illa lingva omnino rudis, atque impolita, elegas, locupletior, ac nobilior scro. Eadem de causa
mandauit, ut nouum, vetusque testamentum ,
alijq. sacri libri ex latino sermone in Hispaniem
sem verterentur. A quo tempore, inquit Ioa nes , sensim languescente Iatino sermone, Omnes regiae prouisiones, ac decreta, publicaq. in strumenta, omnes insuper scripturae Hispaniae scribi coeptae sunt i unde, tum sacri, tum profani homines magnam in Iitteris ex ignorantia cladem acceperunt. Haec cum attente audiuisset Ceua magnam coepit admirationem,& conue sus ad Linum, Nunquam, inquit, audieram ,
id ita ab Oecumenica Trideatina lynodo ei se
288쪽
sancitum, quod si sciuissem, ne verbum quidem
hac de re secissem. Neque unquam ego putas sem ob sermonem vulgarem tot vitia, atque aduersa inhumanum genus cadere potuisse :Deterruisti ne mentiar, nos ab oratione vulgari . Video nunc mecum ipse cogitans,quo in discrimine versabar: in quo etiam admiror eos, qui se latina dicunt contemnere: cum sint tam utilia, tamq. hominibus necessaria. Sed omnino ab hoc inani sermone ad Iatina meliora studia me conseram. Verum quid utilitatis habeat eloquentiae studium, nondum percepi i immo
inane quid, & leue mihi videtur. Quae opinio satis visa est Iulio probabilis, qui mox, quit, id non possum, nisi magno animi dolore,
Praetermittere: namque tantum studium in es quentia ponendum esse nec bonum, nec utile iacenseo. Incredibilis sane est vis eloquentiat: s Iet enim quemvis facile decipere, & quo velit trahere, & reducere, & falsum quandoque pravero ostentare. Solet etiam, quae aperta,& n
da lunt, obscurare, di quae sunt perceptu facilia, disciliora quibusdam verborum velaminibus reddere: quapropter multi eloquentiat dissicultate perterriti a proposito detrahuntur: & a ctores, qui sibi maxime placent, legere non valent. Atque multi ingenio satis, di virtute νpraediti ,quo ficit E omnem scientiam adipisci possent, desperatione debilitati, relictis liti rarum studi js ad humiles, &s,didas artes se
conserunt. Quare ego in ea sum sententia, ut exii timem longe utilius fore, & melius si eam dicendi rationem ediscamus, qua superioribus annis usi sunt maiores nostri, veluti Bartolus, Baldus,&careeri, qui illa floruerunt aetate . Multum enim temporis in ediscenda eloquendi facultate conterimus , quod 'aedicti m Mς- runt ; ac proinde maiore in legum disciplinis,dein caeteris optimis artibus gloriam,& maiorem, quam nos non valemus, utilitatis fiuctum consequuti sunt: quod serte nos eorum verbis, &dicendi modo utentes adipisceremur Quae clari
dixisset, visus est subridere Fabritius, qui postea, Quid est, inquit, Iuli ξ Eloquentiam rei j-cere palam profiteris:& ipsemet eam magno seruore, omni q. conatu amplecti mihi videris . Potest illa una cum Philli Ouidiana clamitare rHeu patror telu, vulnera facta meis.
Quare si eloquentia potest suis proprijs viribus falsum pro vero ostentare, & Murum in m
Ium conuertere, & res apertas obscuras reddere, landitus tollatur: tollatur tamen argumcntandi, disserendi . facultas , quae solet etia omnes captiones docere. Austrantur leges, quae homines ad multa supplicia & ad morte ipsam mittunt. Extrahatur indicitus Medicina, quae aegrotantibus amara medicamenta adhibet. Emedio remoueantur arma, quibus immaturam necem homo homini contra diuinum, atque .
humanum ius saepissime adsert. Sed si adimeretur arma, neque tuti domi erimus, neque ab
hostiu incursionibus, & depopulationibus nos tueri poterimus. Sublato enim Medicinae praemdio, quid humana natura detracti, legibus, quid totus terrarum orbist Quid si extinguer tur Dialecticorum scientia ξ nec salsum a vero discerni posset. Deficiente quoque eloquentia, quid nobis humanae litterat,quid histori cogniti m. rerum, quid Poetarum euolutio,quid tanta tot versuum merinaria, quid regionum terr strium, ac maritimarum scienti quid tri gymnasia, totq. Philosophorum scholae voluptatis asserrent is tandem modo quisque siue ii a legum, siue in iuris scientia, siue in multa imperili tractatione, omniumq. Rerumpublicarum satis callide versari, deperite posset ξ Vt enim ex illo dilucido sente,& exquisito Ciceronis capite percipitur: Vt existimem,inquit, sapie tiam sine eloquetia parum prodesse ciuitatibus. Sed nimis tarde, mi Iuli, dedimus nostrae dis sputationi principium: quia iam video solem in Occidentem descendere: attamen si Iubet ipsius eloquentiae primordium strictim ponder re, eam iacilla reperiemus dignissima prosectam origine, lecti sitietusq. rationibus pro garum .
Et quanquam eloquentia nonnulli abutuntur, eamq. ad pestem,& perniciem conuertunt, non
tamen eloquentiae, sed eis imputandum est, Scut non arma quae vitam hominibus exhauriur, sed eos, qui illis ad eorum necem usi sunt, in crimen revocamus: sic non eloquentiae ars, quael per se laudabilis est, ea malE utentes digni sinti reprehensione. Neque tanta est eloquetiae vis, ut possit extinguere, dc opprimere veritatem . Nam M. Tullium eloquentiae ipsius unicum
exemplar ab indoctis, di ineloquentibus, quia
pro veritate nitebantur , saepe superatum eue a
accepi s. cur ergo desperemus veritatem linsam contra lallacem, captiosamq. facundiam sua propria vi, de claritate valituram nec ullus ab eloquentia terreri debet ; quia res, de qua agitur, quanto magis facundia illustrata est,ta.
to magis clara fit, oc illustris. Verum quia haedat tento animo vos audire intueor, ipsius et quentiae ortum a sente repetam, ac vim ipsius ostendam. Quibus cognitis, non erit dubium , quo ipsa sit reserenda: nam vos ipsam accusa. tis, ne dicam vituperetis, de ipse defendo, d sendamq., dum vivam. Eloquentiae igitur cisi sit una de summis virtutibus, ut nos docet summus Rhetor, nec vobis, nec ulli dubium esse debet, quin ab ipso,qui causa omnium virtutum est,te caput,producta sit,nepe a Deo Opt.Max.
cuius, ut diuinae litterae testantur atque fatetur, dona
289쪽
dona sunt linguarum genera , omnesq. sapiemtiarum, ac scientiarum sermones , ex quo,&per quem,& in quo sunt omnia. A summo itaq. caelo demissa in rebus homanis potentiam accepit, facultatemq. flectendi hominum mentes ad honestatem, animes quoque accendendi ad gloriam. Seueros homines humiliores reddit, odium in amorem conuertit: ut habemus de Demosthene gloria dicendi maxime Graecorum florente, cuius admirabilis ,& gloriosa oratio hostium a Philippo Macedone missorum, ut in eum impetum lacerent, iram mitigans,mentes, animosq. ad perniciem procliues ad honest tem traduxit. Athenienses orationis Pisii strati vinculis adstrictos libertati seruitutem praetulistse constat . Neque eo minus filii Pericles,in cuius labiis tantum leporem melle prosecto dulciorem veteres Comici habitasse dixerunt, ut quocumque vellet Athenienses duceret: ac ipsos propter excellentem dicendi artem cognomen et Gympicum addixisse volunt. Hegesias etiam Cyrenaicus Philosophus tanta ingenii ubertate , tantaq. dicendi copia valuit; ut multos, ct math,ad voluntariam mortis appetendae cupiditatem excitaret, & accenderet. Alij f ros , di agrestes homines eisquentiae vi ad si manitatem allexerunt. Vnde Poetae Orphea,&Amphiona canunt demulsisse feras, & cum a
boribus montes traxisse: atque id Horati j verba illa significant rbi uestres homines facer, interpres' morem Caedibus, ct vi tufaedo deterruit Orpheud.
Dictata ob hoc lem re tigres, rapidos. leones. Distis O Amphim Thebana conditor arcu Saxa moueressono teIIudinis,Wprece blanda
Hi vero omnes e floretissima prouincia GraDeia omnium doctrinarum in uentrice sunt prosocii. Quid aliorum demum meminerim Θ qui as-flictos sunt consolati, perterritos metu vacuos
reddiderunt, seditiones expulerunt, diripientcs , & Reipublicae stat his vexantes propullar ut, liberis ciuitatibus, & prouinciis iugum seruitutis imposuerunt, inimicos sibi amicos fecerunt. Quis acumine M. Antonia viri quidem clarissimi, Seloquentissimi non Obstupescit e cuius fi-cundiae vim, sermonisq. grauitatu admirati milites ad eum interficiendum missi, eductos iam,
di vibratos gladios errore vacuos vaginis reposuerunt. Quae urbs tanto praesidio munita, tantoq. hominum comitatu lepta, quae loca, quae
orae maritimae,quas orbis regiones tam latae, a
que longinquae suerunt, quae primus ille Caesar
non solum armis ornatus, ted etiam bene dice di facultate munitus, non subuerterit, ac summis laudibus de illis ti iumpharit Z Catilina, cuius insignis nequitia, & saeuitia uniuersum Rei, publicae statum deturbarat, Ciceronis,qui tunc
temporis consul erat, oratione coactus e ciuium numero decessit, nec ullo modo vim orationis
pertulit. Quantum excelluit inHortensius Quid etiam de eius filia Hortensia dicam quae
non magis genitoris nomen, quam facundiam, verborum. elegantiam imitata est, atque mi sequuta:&audaciam cum benedicendi facultate tam mirifice adnexuit, ut cum matronae graui tributo a triu uiris essent oneratae, exorauerit ut maior pars praescriptae pecuniae hs rei, Xaretur . Nec alios, qui mira cum bene dicendi arte multa,& memoratu quidem digna secessit, nisi longa oratione possem memorare: quos non inconsulto omittam. Illud tamen vos ignorare non patiar: quod nullum cuiusuis facultatis genus eloquentiae copi; s carere potest.Namque si praeclarae doctrinae familiari quodamia, tenui atq. cotrito dicendi genere explicentur,
verba frustra fundantur. At si vel inserioribus, vel altioribus rebus eloquentiae lumine quisque
adsuerit, non mediocrem sibi conciliat dignit,lcm , gratiam, atque auctoritatem. Quis enim siue Unilosophus,sive Iuriscontuitus, siue The logus , aut suum, aut eius, quam profitetur, a tis, nomen, ita contemnet, di Gijciat, ut is malit, artisq. insignia, & ornamenta in Ascurutatis tenebris, latebrisq. iacere, quam eloquemtiae Iuce illus irata in adipectum, mediumq. pro ferre Etenim eloquentiae haec vis est,pateta ere, & illustrare obscura, & pro locorum, temp.
rum , persenarum, atque causarum varietate moderari, fingere, ornare, atque formare Or tionem ι eamq. audientium mentibus pari vemborum , sententiarumq. splendore, & grauitate perpolitam admouere. Et qua lacultate potest, ct ampla grauiter, & humilia tenuiter, & breui
tempore dicere, eadem, mutata ratione saepe numero paucis percurrit, aut exaggerado susius
exponit: & quae mediocria sunt, in amplissimo gradu collocat dignitatis,de quae sublimia vid
tur, speciemq. habent, atque maiestatem inmgnem,imminuendo eleuat,atqueprosternit: sinpe humana diuinitus, diuina humanitus audi tium oculis,animisq. ita offert,insinuat,& QEdit, ut quae cogitando complecti vix possimus , audiendo, & intuendo teneamus. Tantumque
inter disertum Philosophiae,Medicinae,Iuris r dentiae, & Theologiae doctorem, & non disertu
interest,quantum inter doctum, & indoctum , vel prope inter rationis expertem, vel muta, &inanimata. Quapropter in illam veteris disciplinae, probitatisq. cifigiem nonnunquam intuemti, di causam, cur illa aetas, atque religio multo sanctius,& rectius, quam haec noli in constituta,& firmata fuerit, curiosius inquirenti, clarissimuillorum nomen, di virtus occurrit, qui non sola
290쪽
vitae comendatione, probitate, & innocentia riverit m eloquentiae viribus mortalium cupiditatibus, sceleribus, atque libidinibus semper rςst,
treunt: di contra omnes fraudes,& insidias, cintra sceleris, & improbitatis vires, contraq. nes haereses salutem rebus humanis attulerunt.
Sed, ut a Philoibphis paulisper recedamus,quibus flagitiosissimum semper visum est Philos, phiae gloriam ab eloquentiae pulchritudine, &splendore distinguere quare ijdem olim Philosophi,& oratores appellabantur tum a Iurisconsultis, quorum facundia uniuersus orbis illuminatur, ac regitur, & ad sanctissimos ThemIogos vetustatis ornamento, atque luce ,& Pinsteritatis fama, & honore insignes accedamus :ut ex admirabili eorum auctoritate intelligatis, possit ne Theologorum diuina scientia ab eloquentiae viribus esse seiuncta: quae tanto erit cinmemoranda magis, & praeclara, quanto accinratius ad omnium hominum utilitatem coni j c, tur, & ad laudes concelebrandas, & praedicam das Dei Opt. Max qui est loquendi facultatem homini largitus ad communionem, & societate
cum hominibus tuendam. Et haec est illa Christianae eloquentiae vis, qua Gregorius Natian-Σenus, & Basilius, inter se amicitiae, sapientiae, sanctitatis arctuales,plurimum valuerunt: & I
liani amentissimi, & perditissimi hostis Christianae Religionis impetus, atque conatus com presserunt. Hae ex uit Athanasius vir sanci, tale etiam praeditus, quem nulla turbulentissima periculorum p cella. nullus humanorum detrimentorum flatus , nulla temporum commutatio potuit unquam de suo cursu dei uouere, quin Arii improbum, & sceleratum confie- gerit iurorem . Hac magnopere praestiterunt,ut
dicam paucis, Diui Chrysi storuus . Um oua
stinus , Ambrosius, Gregorius, Hyeronimus, Leo, Cyprianus,qui Christianae Reipublicae decus,& lumen longe dilucidissimum, ut alios praeteream quamplurimos, quorum est frequentia digna tanti Christiani nominis gloria . qui quidem omnes tanta fuerunt famae celebritate, &maxime ingeni, ubertate, ut summam homin si capacitatem facile superet. orum idcirco inseri fice laudatus semper erit labor, laudataq. imdustria: quoniam sic praeclarissimi, & excellentissimi viri omnes undiq. eloquentiae flosculos carpebant, ac delibabant, ut non tam coloris, vel odoris ex ijs suauitatem, Voluptatemq. capiendam , quam mellis dulcedinem exprimendam sibi esse arbitrentur.Quare grauis illorum, erudita, perpolita, & pietatis, innocentiaeque
praesidi s vallata oratio, cum praestanti, atque νdiuina animi virtute connexa, magis Christianae Reipublicae luctibus, lachbmis, lancribusq. subuenit: ruentes etiam in Christiani orbis re-
giones maximas , dc potentissimas sceleratissimorum hominum, & religione corruptissim rum copias repressit: ac omnem barbariem imfluentem , atque incendijs, rapinis, depopularitionibus, & armis serentem in Asiam, Asticam, ct Europam esseruescentem,atque erumpentem obiecit, ac profligauit. Variam, &multiplicem impietatis, sceleritatis, & perfidiae rationem
compressi tr Religionis antiquissima studia, de omnia virtutis ollicia diligentissime custodita tenuit. Tum inuidiosae, ac pestiferae nouitatis reos,&dirae, insestae religionis principes, de
auctores, Rerum publicarum labes, de maculas, prouinciarum furias , de saces, orbis terrarum monstra, atque portenta, dc omnem denique nequissimorum hominum peccandi licentiam propulsauit, repulit, exterminauit. Alij quamplurimi sunt eloquentiae seu ius non tam iucundi, dc suaves, quam utilissimi, atque necessarii, quos nullus, etsi Iacundus, integro die posset colligere, vel explicare. Qui igitur eloquentia
vituperet, aut reijciat Quis contra maximas eloquentiae Iaudes disseruerit ξ Immo quis erit, qui eam summo feruore, magna q. laetitia non conetur amplesti Quamobrem ita obstupes et i suerunt omnes. ut nihil, quod dicerent, haberent. Tum Geua , Amo, inquit, de semper amavi industriam, studia, mores tuos. Acce dor porro quotidie magis non desiderio,quo idi se confiteor, congressus nostros, studendi consiletudinem, eruditos sermones requirens tuos, sed etiam incredibili fama virtutum maximarutuarum, quae passim iam volitant. Tunc statim
Fabritius, Tu, inquit, onustas mihi disputationuaures lapidibus demulcere instituisti. Tu vero illa superiora diligis et ego tamen amo, semperis
amavi veritatem, deinde meipsum. Illam ante omnia aestimare leo, mihi autem libenter ce tu , quatenus tamen liceat, placere. Itaque nec accipere debeo, quas in me laudes contulisti, nec, ut libere fatear, reiicere aperte possum .
Nam tibi quidem, omnibusq. doctissimis viris
satisfacere vclim, cum hoc tamen, Vt nolim quemquam nimium esse in mea Iaude liberale reum minime ea dignus sim laude. At ipse mihi tradidisti ea, quae non modo si agnoscam, sed
propemodum si cuperem, modeste parum agere mihi videar. Haec, inquit, Ceua, ut omittamus
obsecro . nam te eloquentia superare non possum. Mutare etiam,vt video,sententiam cogoridi si hanc ipse eloquentiae pulchritudinem, desertilitatem lypius requirens, dccuriosius Rhetoricorum libros repetens, tantum posse et quentiam ipsam, quantum a te ipse audiui, co gnoui, atque percepi, videre nunquam valui. Euolue, aiebas aliquando,diligenter non modo