Hortorum libri IV, et cultura hortensis

91쪽

Sanguinis , & trepido ramos horrore moveri. scilicet haec quondam , priscos incessit agrestes III

Relligio, crimen pavidi qui triste putabant ,

Antiquas dura quercus temerasse securi. Crimine pro tali, sensit Dryopeius iras Caelestes , serro aemoniam cum tollere quercum usus , & infesta Dryadem violare hi penni. I 2 Vymphae fida Ceres , pro tam furialibus ausis , Sumpsit ab injusto meritas Erysichthone poenas. Grande nefas adeo est , sacros exscindere lucos :n quibus horrorem tenebrarum, altosque recessus, Atque umbras , atque ipsa Silentia Vulgus adorat. 1 2sqam sacer est lucis , vastisque recessibus horror. icti mos priscus erat quondam portare piandae biba Palis; quando silvam vicinia ferroi aeserat, aut ramo lucum spoliarat opaco.

Ipsaque silva olim meruit Dodonis honores, ta orempore quo , Quercus oracula sacra ferebant atidicae , vatesque ipsos ventura monebant. Cumque feret truncos arbor procera Valentes,

si t sua frondosae diffundent brachia Fagi, )astor sub ramis frigus captabit opacum , I 3 sl Jum gregibus , calamoque suos cantabit amores. ι ἰil tamen incestum lucis agitate sub altis , yastores : sacro nemorum sed parcite honori. Jos folia, & rami, vos alta silentia testor, st Deus, est vestris Deus in penetralibus ultor , I 4 usta parum castis mittat qui fulmina lucis. Sed dum per silvas pubes cantabit agrestis , urba aderit volucrum , festo quae murmure lucum

92쪽

Personet, & vario permulceat aera cantu.

3 Ipsa suae Philomela olim plorata sorori, Omnes implebit, Τerei de crimine , ram SNoctes atque dies , & conscia saxa movebit.

Et vestris discant volucres assuescere silvis. Plurima per volucres caelum monet: improba cornix II OSaepe cava e Quercu ventos praedixit, & imbres : lUnde suis rebus praesagia ducat arator. Auguriumque petat, caelumque eXploret, & auras. At lucis diras volucres absterreat altis.

Et cum plantabis silvam, tibi plurima & ipsis

II 3 Quercubus est inter Fagus miscenda neque altas De genere hoc , duro cum robore , rejice Cerros. Est quoque glandifera celebris de gente, supra omnes, Iliceis regnat longe quae maXima silvis , Esculus ; ingentem nam late amplectitur umbram , i 6o Ipsa ingens , ramoque nemus facit una comanti. Hanc neque profusi, ruptis de nubibus , imbres . Non venti, non durae hiemes , tristesque procellae Convellant, altis adeo radicibus haeret.

His Quercus sociis est semper laeta , suoque 16 1 Iungi & amat generi, & cognatam agnoscere gentem.

Si quando armandae naves , & bella paranda, Det Quercus nautis tabulata , det arma furori Bellantum , det ligna foco , det aratra colono . Aut aliis alios porro sumatur in usus.1 o Sacra meo Quercus numquam Violabere ferro. Decerpant de te ramos , sumantque coronas

Victores bello egregii, quos Μartia virtus Servato pro cive caput praecingere Quercu

93쪽

LIBER II. 4s

hdmonuit, meruit tantos haec arbor hono S. At Quercus primos quae patria viderit ortus, ITIVI aenalus , an Ladon, an pinguia culta feracis haoniae 3 Memorat rumor diversa vetustus :Serra doce verum rumore vetustior omni.

Iupiter, ut perhibent, vastum dum conderet orbem,mmanes terra nati de matre Gigantes , ISO 'rotinus ausuri caelum perrumpere , & altodella movere Iovi: turbam domat ille rebellem,n conjuratos molitus fulmina fratres. ψatorum caedem Tellus miserata suorum , Jervidum adhuc, ut erat, Rhoeci complexa cruorem: IS Jum fovet, ingenti de corpore tenditur ingens Pruncus , & edurum crescit de pectore robur erobur sunt humeri , sit robur & ardua cervix, cit totidem tollit ramos , quot grandia nuper enti manus vacuo jactabat brachia caelo. I9orruncum durus arat libro septemplice cortex, ngensque ingenti de corpore constitit arbos, psi, quam laeso pro numine , terra tonanti Devovet : unde deo Quercus sacra , cuius opaca

primi mortales glandem fregere sub umbra. I9IQuamquam sacra Mui sit Quercus, & illius umbraet Constet honos , paveat tamen alto Vertice in auras Gum tollit sese : nam sicubi forte rubenti Tela manu quatit insultans, tonitruque corusco

Iupiter, illius frontem quatit igne superbam : zoo Dum parcit myrto honus , indulgetque Myricae.

Nunc porro reliquas nemoris describere partes

Persequar. Accedant Fagis , & Quercubus Ulmi,

94쪽

Et Tiliae r nec erunt silvis frondentibus ΑIniaz3 Indecores , & Acer ligno bicolore notatum , Et quae per montes ramis uberrima Pinus Frondosae laetum praetendit frontis honorem , Necnon & mixtae Corylis fruticantibus orni , Et Cornus teres arbor, & Oriciae Terebinthi,

Fraxinus; at longe Betulas, Taxosque repelle. Supremos Pinus montes , Abiesque coronet , Per silvam inculti teneant media omnia Vepres, Et Dumi, tantum de spinis laedere nati. 2Iue Arva nuces habeant late , camposque patentes , Et quae fraenando in cellis dant vincula Baccho Castaneae ingentes , & Juniperi hirsutae. Ne te autem lateat, quo sint discrimine quaeque Plantandae hae species , paucis , adverte , docebo. 22o Ut viror est ulmo laetus, ramique comantes , Arduus, alta petens , turpi nec cortice truncus , Ulmum adhibe ordinibus, quoties fundenda per Hortur Sunt serie spatia ingenti, tendendaque totis , AEstivos contra Soles , umbracula campis :223 Una alias inter texendis aptior Ulmus Marginibus spatiorum , eXornandoque Viret O. Seque adeo series , plano super aequore, tendat Ulmorum tractu longo , quantum ipsa tuentum Lumina , vel gressus valeant lustrare sequentum.13o Tales Bellaquei Viridaria fontis , & Ηortos Exornant ducti, diverso limite , tractus

Ulmorum immensi, praetentaque brachia caelo.

Hic magnis nullus spatiis modus, ipsaque late

95쪽

Et viret, & quadrat, versu non simplice , scena. Corycius sic ille senex, qui rure paterno, 3I Ebalii coluit ripam , camposque Galesi ,

Ponendas, in mille modis , mille artibus , Ut mos, Et longa campos illarum ambire corona , Aut rectos seriem in versus differre docebat. Arboris immensae crescit numerosa propago , 2 o Et docet in similes stirpem sobolescere ramos et Uerum aliae obturbant aliis, ni forte serendum n partes justo dirimas discrimine campum. Ipsaque , Threicio Vati quae tenderet umbram Ulmus digna fuit, cum valle rediret Averna , a si sese ad superos rapta his conjuge ferret. rduus ad gelidum mons est Rhodopeius Hebrum rMonte super,citharam simul impulit,umbra comantes Densa simul ramos praetendit, & undique multa arbore componit subitum nemus : adsuit Ilex, aueo

Et Platani, & Salices, & coniserae Cyparissi.

i Una tamen reliquas super ambitiosa sorores, Ulmus tollebat sese , vitemque maritam Vati ostendebat, qua non spernenda moneret Connubia : at plantae monitus negleXit amicae. auest Namque viro satale fuit, socialis honorem Vi avisse thori. atque omnes sprevisse maritas.

Nec Tiliam faciles quae det spatiantibus umbras , Et caput alta serat, spernas plantare : sed inter plantandum , memori veniat sub mente Philemon , 26o Nec non Baucis , anus . casti quos foedere lecti, Et pietas & amor , tecto sub paupere , quondam l Iunxerat: hospitio susceptus Iupiter ambos

96쪽

Annorum iam mole graves, & inutilis aevi, 26s Esse dedit virides Titias : hinc sexus uterque

Servatus Titiae, quae mas & foemina nunc est. Torno planta habilis, nemori nec tarda Parando. Ipse etiam in silvis non aspernandus Rcernae

Frondis honos , Tiliae forma , foliique colore ,2To Non multum absimilis , rigidi sed corticis arbor ,

Informem truncum crebris arat horrida rugis. Quae se autem late partes profundit in omnes , Ipsa teres trunco, passisque amplissima ramis Pinus , erit toti non ultima gloria luco , 273 aeternum quando divinae frondis honorem Servat, & ingenti nemora inter frondea trunco Assurgens, late silvam dominatur in omnem: Grata Deum matri; postquam Cybeleius Atys Mortales vultus truncum duravit in illum. 28o Hac olim , ut memorant Vates , ex arbore victus

Marsya per Phoebum nudatus pelle pependit. Ille terebrati per certa foramina buxi, Cum digitis molles rudis alternantibus auras Conciperet, lignum stulte miratus , ic usum , 18ue Pastoresque inter, buxo resonante, superbus Carminis auctorem Vocat in certamina Phoebum, iQui dignas vili poenas ex hoste recepit. Ut se praeduri valido munimine septi Pinea nux contra ventos defendit, & imbres ,1 o Ipsa potest Pinus montes eXtare per altos, Impune , & rapidis sese committere ventis. Nam ventos amat, & montes , & vallibus imis

Languet, ubi tenuem ramorum Proseret umbram. Nascuntu

97쪽

Nascuntur passim Coryli; sed Cornus , S Orni

Per lapidosa situ loca, inaccessosque recesius , EXultant, ventosque ultro patiuntur , & imbres. Alni autem , & Salices rivos & laeta fluenta Praetexunt: & prisca sibi si fabula constet, Ambo olim socii unanimes , piscosa secundum Flumina , lintre cavo Vitam , linoque trahebant. 3ONFesta dies aderat, pagum solemnis in omnem , Sacra Pali, festae lucis dum retia tendunt Immemores , iram divae sensere furentis. Namque, ut erant,fluvio intentos, operique Vacantes, Indignata Pales , aeternum litore in ipso . 3OIFigit, bc ignava duratos mole coercet, Ad terram : longae patiantur ut otia poenae. Qui tamen humor aquae praeter labentis obibat, Aerias utrumque dedit frondere per auras :Sed frondes , ipso vel adhuc de crimine , pallent, 3IO Longa quibus turpes dicunt convicia ranae. Tu declive solum , & supremos consere montes Abietibus , montes laetabitur inter apertos Ardua per se actos. E silva hastile recisum Infodiatur humo : nec multum tempus , & illa J I SIn caelum late ramis ingentibus ibit, Neglectura Notum , cursusque ausura marinos. Sed per planities camporum Fraxinus aequas,

Miti danda solo : non est ignobilis arbos , Postquam Pelidae dedit olim , Pelio ab alto , 32θFatalem , armipotens Hector qua concidit, hastam :Ipsa quidem frangi patiens , sed nescia flecti. At non Heliadum fortuna tacenda sororum ,

98쪽

so HORTORUM

Grandibus in silvis , quae dum fraterna dolerent 3χ Funera, populeae fecerunt semina genti,

Flavaque maerentum fletus in succina versi, Tam magno majus pretium fecere dolori. Τu sociam nemorum gentem hanc admitte tuorum Omnibus arva licet plus haec amet Itala terris, 33o Et patrem Eridanum, ramo e Xultante, coronet. His autem saltus cures implere profundos Arboribus : laetae veniunt namque omnibus umbrae Omnes vim similem cognato e semine ducunt.

Et quamvis ebeno dites serat India lucos , 331 Pictus odorato sudantia halsama ligno Portet Arabs , ramis depectant Vellera Seres , Thuraque de silvis veniant generosa Cilissis , Omnibus in templis, omnes adolenda per aras IIpsa mihi , Francis quae collibus edita surgunt,3 o Plus placeant nemora, & felices frondibus umbrae , Digestique suo per campos ordine luci. Nec se vana mihi praeclarae filia silvae , Et genus antiquum laudarit Pontica pinus. Nec jam quaesierim Veteris pineta Lycei, 3 ue Atque Cytoriaco natas de vertice huXOs , Aut sacra late horrentes formidine lucos , Vallibus Idaeis , atque Arcadio Erymantho.

Quando nec similes , nec tam eXultantibus umbris, Tollebat caelo , quales nunc Gallia silvas. Aso Saepe tamen rupto pubent cum germine rami: Esculeaeque virent per campos frondis honores. Annus corruptis bacchatur pestifer auris :Unde gravi ferus illuvie se Bruchus in ipsas

99쪽

LIBER IL

Effundit frondes : it late exercitus ingens , Ore Vorax avido , & silvam depascitur omnem , 3ISNecnon & glomerata modis animalia miris Erucae . forma horribiles , & quae mala tetro Cantharis arboreos fetus incestat odore. Illas , cultores , si vos quae cura tenebit Servandi nemoris , quam primum tollite pestes : 3 6o Udi ni primos Maii rumpantur ad imbres. Nec nova defodere in terram virgulta , neque altis Cessandum veteres ferro decidere ramos Arboribus , prolemque aliam supponere lapsis. Ipsa proinde omnem per agrum tibi crebra juventus 36s Exultet , quae sedi haeres succedat avitae. Et lihi sunt statuenda loco plantaria certo , Unde genus silvam possis differre per omnem ,

Atque novo populo gentem reparare caducam. Dumque vacas nemori curando, umhraeque parandae, Plantandis te non postremam impendere curam 37I

Edico arbustis , Horti decor unde petendus , Phillyreae,&Myrto,&Lauro,&Rhododaphnae,&Αcantho, Gelsi minoque , Citrisque , & tonsilibus Cyparissis. Planities, ipsi propior quae praejacet Horto, 373 Carpinei nemoris partim eXornanda virenti Praetextu, tonsa partim cingenda Cupresso. In tractus longos facilis tibi Carpinus ibit , Mille per errores , indeprensosque recessus , Et molles tendens , secto ceu pariete, ramos, 3 SOPraebebit viridem diverso e margine scenam :Primus honos illi quondam , post additus ordo est. Attonsaeque comae , & sormis quaesita voluptas

100쪽

Innumeris, furtoque viae, Obliquoque recessu , 383 In tractus acta est longos , & opaca vireta. Quin etiam egregiae. tendens umbracula frondis Temperat ardentes ramis frondenti hus aestus. Quamquam autem rasas bene digerat ordo Cupressos Perpetuam in seriem , melius descripta tenebunt 39o Intervalla situ certo, certisque figuris.

Nam qu ut tonderi docilis , fingique Cupressus . Et per se patiens in quaslibet ire figuras ,

Ipsa suo virides discriminat ordine campos. Nec te poeniteat, Ceae pulcherrime gentis

393 Infelix Cyparisie , graves quod senseris iras

Silvani, qui te tanto donavit honore. Cervus erat, quondam juveni dilectiis , & ipsἔSilvano , qui dum frigus captaret in herba , Hunc puer imprudens jaculo transfiXit acuto , QOUtque suum agnovit, percussit pectora palmis , Se miserum inclamans: non ipsum eXcusat amore Errorem , factum verbis objurgat amaris Silvanus , durum increpitans, & crimen acerbat. Ille probro victus simul, oppressusque dolore , os Pertaesusque sui, lacrimarum flumine largo Lavit humum , tellus isto tepefacta calore , De puero tecum iacit, Silvane, Cupressum. Olim monstrando per sese nata dolori Arbor erat, sed nunc ornando commoda ruri e to Si praesertim humili se pumila vertice tollat,

Et versu oblongo pratorum extrema coronet,1 ortorumque aditus : aut sicubi detumet agger Herbidus in terram, nutu elemente, jaceiatem.