Regnum animale ... cujus pars septima de anima agit

71쪽

DE INTELLECTU DURO.6 iii alii perpetui et infiniti, secundum doctrinam ordinis, graduum et sormarum, cujus leges supra tradidi.

VOCeS universales, ut dictum, recurrendum est; est enim ille ipsa sui c0rporis natura, et ipsa scientia rerum naturalium quae infra illam existunt: dum enim intellectus purus agit, ex Se agit, id est, ex ipsa natura et scientia, omnia enim in ac lumini uitioni ejus convenienter suunt; prius enim non Se informal, quomodo et quando actum sit, sed eX se et in se novit mensuras , leges, regulas, Veritates, et caetera quae deprehenduntur inesse, sed imperfecte, cogitationi, imaginationi, sensa lioni externae, actioni, singulis organis, in quibus omnibus

quicquid in limum ei abstrusissimum in scientiis latet, ui in Philosophia prima, in Logica, anthropologia, dialectica, phJsio-l0gia, phJsica, geometria. mathesi, mechanicis, Opii Ca, acustica, chymia, medicina, juris prudentia, ethica, grammatica,

et caeteris cujuscunque nominis; harum scientiarum exemplar et complementum in universo nostro systemate organico, et singulis ejus membris, partibus, operationibus manifeste contemplamur; quae Omnia non ex se confluere, nec subsistere

queunt, sed a quadam causa efficiente, cui talis scientia inest, seu quae sit ipsa scientia, ordo, Veritas, harmonia et fu maformarum, quae omnes sunt voces illae universales, quae inlellectui puro competunt. Ila intime in nobis possidemus rerum omnium naturalium perfectissimam cognitionem, sed sollicite quaerimus, quomodo nos aliquam scientiae ejus aut penitus nostri pariem conscire et ab umbra quadam in lucem protrahere queamus. Ita intellectus hic purus. vocari potest scientia scientiarum naturalium, singulae enim scientiae sunt paries alicujus scientiae universalis, quam philosophiam ei mathesin univer

salium appellavimus, ab hac enim intellectus purus in singulas paries, quousque velit, descendere pol est. Ita apparet quod de intellectu hoc puro non nisi quam abstracte et obscure loqui

liceat.

10. Intellectus hic purus simul comprehendit, quae cogitatio seu meus nostra rationalis successive, praemissa scilicet et antecedentia simul cum consequentibus, prout in concluso

seu in aequatione analytica: principia et causas simul cum prin-

72쪽

DE INTELLECTU PURO.cipialis, causalis et effectibus, inluetur enim omnem esse cluinin i iis a causa efficiente ut jam dum existentem, sic omne formandum ut formatum, et omne formatum ut formandum, nec haeret in excogitandis mediis, omnium enim tenet complexum; solus de seclus causarum instrumentalium ejus actum remoratur; contemplatur eliam omnia praeterita ut praesentia, et simul su-lura, quae scilicet a nexu et secundum ordinem naturalem

fluunt. Ideo de operationibus hujus intellectus non praedicari

possunt momenta et gradus, ita nec tempus, Spalium, locus,m0 tu S, celeritas et plura, quae successionem et distantiam ponunt; nam ejus forma est prima naturae, ex qua ut a suo principio naturae accidentia et qualitates descendunt, aut sub illa oriuntur. Forma enim coelestis complectitur, et quasi in se

existentes contemplatur omnes formas Sequentes, quando operari incipit. 11. Intellectus purus nihil ut verisimile et probabile, sed

vel ut verum vel ut salsum, et quantum vel a vero vel a falso distat, perspicit; proinde omnes ejus ideae sunt totidem veritates naturales, exque ipsis veritalibus salsa et fallacias, lan- quam oculus ex lumine umbras, distincte videt. Idcirco ejus operationes ex totidem veritalibus inter se connexis, unde veritas universalis exsurgit, constant. Quae est ratio, quod intelligentiores, seu quorum cogit alio aut analysis rationalis propius ad intellectum hunc purum accedit, plures propositiones ut veras aut salsas illico intueantur et agnoscant, et quidem absque demonstratione a p0steriori, effectibus, experientia, logica artificiali, et scientiis scholarum, imo persaepe in tantum, ut indignentur quod mens demonstrare velit, quae omni demonstratione in se clariora, certiora, veriora et superiora sunt; talium demonstrationum tentamina tanquam lolidem crepusculares umbras, quae non illustrant, sed polius Obscurant, considerant. Ejusmodi sumus quando purae intelligentiae seu animae, tunc enim ludos ille rarios ut ludos infantiles, et universam logicam syllogisticam tanquam puerorum par impar ri

12. Intellectus purus, cujus est Scire universam naturam, et ex se intueri et nosse omnia ejus arcana, non potest instruia sensibus internis, minus ab externis, ipse enim intellectus pu-

73쪽

struxit; consequenter talis intellectus, qui prior est sensibus, nequaquam potest acquiri, excoli, perfici, sed permanet similis a primo stamine vitae ad ultimum, proinde tam persectus est in embryone et insanie, quam in adulto et sene, in Davo quam in Oedipo, in insano ei stupido ac in principe Philosopho. Intellectus qui instruitur et persicitur est proxime infra intellectum hunc purum, ille vocatur ratio humana, tum etiam mens rationalis, ejusque Operatio est cogit alio, quae nusquam pura, sed mixta est, Seu litus ex ignorantia quam ex intelligentio trahit. Haec in causa sunt, quod lis orta sit inter Eruditos,

num ideae connatae sint, num Vero omnes acquisitae, sive num

aliquid in intellectu existat, quod non prius fuerit in sensu; ulraque propositio suos nacta est defensores: exstant enim indicia cujusdam intellectus inuali, et reperiuntur ideae omnes connatae, ipsa Vero dispositio et ordinatio id earum, ut inde analysis existat, non potest con nasci, nam id purum intelle- cluale est; at Vero ipsa emet ideae, quae ordinantur, nullae dari queunt nisi cunnatae: exhinc sequitur quod utrumque Verum sit.

13. Ex his etiam liquet quod intellectus purus nequaquam

possit suas ideas, seu veri lates universales per aliquam loquelam exprimere seu expedire, loquelae enim partes sunt lolidem ideae, imagines, formae, quae per Viam Sensuum acquirendae sunt, et quae longe infra flani: sed intellectus purus suas analyses simplices et universales per simulacra, qualia visuntur in somniis, tum etiam per parabolas et similitudines, imo per sabulas quales an liqui in aevis aureo proximis, repraeSental; nam talia simul continent non modo res singulares, sed communiter Omnes quae ad eandem Veritatem spectant; haec debet mens nostra lanquam sortes Oraculorum interpi elari et evolvere; obscura enim sunt nostro intellectui omnia illa; in intellectu puro luce clariora sunt, nam praecipue in ipsis veritalibus cae

14. Sed non lacile cogitatione percipitur, qualis sit intellectus purus, ideo etiam ambigitur num sit; ipsa enim cogitation0n comprehendit quod supra se est, seu quod purum est, quia

74쪽

DE INTELLECTU PURO. ipsa non est pura, sed mixta: id quidem comprehendit, quod ubi mixtum, ibi erit purum, cum quo mixtum sit, seu quod in cogitationem nostram, in qua tam intelligentia quam ignorantia, seu tam lume n iluam umbra regnant, influat a superiore quoddam tutellectuale, quod sphaeram cogitationum illustrat, et facultatem cogitandi indit, hoc enirn sensationes corporis nequaquam efiicere possunt; tum quod in eandem ab inferiori influat id quod non intellectuale est, unde miscela intelligentiae et ignorantiae, hoc est intellectus noster mixtus, Seu cogitatio. Ipse vero intellectus purus est medius inter intelligentiam spiritualem animae et inter cogitationem nostrae mentis rationalis: ut ergo percipiatur qualis sit intellectus puriis, inquirendum es, qualis est anima, et qualis mens rationalis, tum etiam qualis est influxus utriusque; de singulis ac lum est, sed juvat brevis recapitulatio. 15. Anima est intelligentia pura , et essentia ac forma spiritualis, proinde proxime supra intellectum purum, cuius essentia et serma est prima naturae, seu coelestis: ipsum enim intellectorium non potest nisi ex animae deler minationibus essentialibus formari, quot determinationes tot radii luminis spiritualis, nam ejus intelligentia non est naturalis, sed spiritualis, et ejus scientia non est philosophica, sed metaphysica, pneumatica, ac ut ita dicam theologica, ex hac pr0siciscitur quod prima ejus proles sit intellectus purus, cujus est praesentissime et ex

se et in se scire omne id, quod naturale est. Ipsae ideae animae sunt Neritates spirituales; ideae vero intellectus puri sunt Neritates primae naturales; ideae nostri intellectus dicuntur ratio nes; ideae vero memoriae seu imaginalionis sunt proprie ideae: ideae visus sunt imagines et objecta; ideae auditus sunt modi, modulamina, Noces. Talis est sub ordinatio id earum , ilia a re omne spirituale, quod loquelae inest, est animae; omne Vero intellectuale est intellectus puri, omne rationale est cogitationis, et sic porro.

16. Sed quaeritur, quomodo intellectus purus influat in

sphaeram cogitalionum, seu num sit influxus, aut num sit correspondentia et barmonia, id praecipue ex ipsa forma sensorii interni seu glandulae corticalis discimus; in illa enim conlinetur cortex simplex, qui intellectorium vocatur, siculi in cerebro

75쪽

DE INTELLECTU HUMANO.65 substantia corticalis: cortex ille simplex est origo omnium fibrarum simplicium, hic vero seu cerebri, est origo omnium fibrarum medullarium et nervearum corporis. Ipse intellectus purus qui residet in memorato intellectorio seu cortice simplici, non potest influere in sphaeram cogi lationum aliter quam imagines visus seu ideae ima θinalionis in modos auditus seu in loquelam, quod non est influxus, sed correspondentia; nam modi auditus, qui sunt totidem soni articulati et contremisce taliae, non nisi quam communiter movent et vibrant sensoriola, ipsum tunc sensori uni illico ex usu et experientia novit, quid talis contremiscentia aut mutatio superficialis significet, proinde ejus ideae concurrunt, quod dicitur fieri per c0rrespondentiam. Ita etiam intellecto iiii in seu ejus intellectus purus, quando enim sensorium mutationes sui si alias peragit, lunc intellectorium communiter actum, seu, ut ita dicere liceat; in alium situm externe redactum, ex iisti et experientia protenus intelligit, quid talis mulatio significet, ideo statim concurrit, sic non est insu-Xus, sed correspondentia: sed de his melius infra, ubi de cogitatione et de commercio agitur. De intellecti Ouf, cogitatio ne . ratiocinio et

judicio,

de Intellectu humano. l. Cogit alio non datur absque imaginatione, quia non absque id eis memoriae, quae sunt iam paries imaginalionis

quam cogitationis, absque enim memoria c0gilare non possumus; ita perarduum est distincte percipere , quid imaginatio, et quid cogit alio; quod iam in se distinctae sint, et dis lingui queant, apparet in no clam bulis, qui apertis oculis et aliquali imaginatione, sed plerumque perversa, quia cogitatio non inest, vident; tum etiam in brutis animalibus, quibus non denegatur imaginatio, lamelsi cogitatio; lum etiam in teneris sere infantibus, qui blaterare incipiunt, qui imaginata, non cogi lata, loquuntur; iis similes sunt plures adulti, quorum unus praealtero meliori cogitatione et phantasia pollet; sed quia imagina

76쪽

DE IN PELLECTU HUMANO.

tio inest cogitationi, et cogi latio imaginationi, credimus cogitationem esse persectiorem quandarii et e X cullam imaginationem, sed si haec separari, ut dictum est, non potuissent: dignum itaque est penilius inquirere, quid una el quid altera.

2. Imaginatio est solum visus Superior et internus, peragitur quando singula objecta eo ordine quo Visa sunt reproducimus, ut palatium et aedem cum omni ejus structura exierna et interna, tum etiam caeterum apparatum, ipSosque domitissministrosque itui inhabilani; absque alio nexu et ordine, quam visu vel auditu observata sunt: similiter urbes, provincias, regna, quae peragravimus, Visus internus seu imaginatio haec collectim intuetur, quae oculus successive, tum ipsum corpus humanum ejusque singula Viscera et partes, e0rum Silum et nexum, proinde totam analomen: ila in caeleris, ut in singulis scientiis praclicis, mechanica, phJsica e X perimentali, a Sironomia, imo etiam in scientiis theo relicis, quas memoria tenus didicimus et retinemus: ergo imaginalio est ipsa memoria rerum visarum audi larumque re prodiicta, earumque simul lanea inluilio, absque progressione ulteriore in ea, quae nondum

sensu Capta Sunt.

3. Cogitatio vero non acquiescit in sulis id eis memoriae seu imaginationis re producendis, aut objectis simul intuendis,

quae Successive visui externo oblata sunt; verum ulterius vadit, ex iis enim et ex similibus aliis successive percursis et repraesentatis novam quandam ideam nusquam visui prius obla-lam sibi comparat et educit, et quidem per analysin quandam non absimilem anal3 si in sinitorum, scilicet per regulas naturalis philosophiae, perque modum reductionis, transpositionis, aequationis; ipsa haec aequatio, quae sola mentis ope formala est, vocatur idea cogitalionis, sic idea iiii aginali imis est, quae per fores sensuum insinuata est, idea Vero cogitationis, quae ex id eis imaginationis, quae instar numerorum in calculo sunt, ex propria mentis vi formatur; hae cogitationis ideae, quae Vocantur rationales, intellectuales et immateriales semel formatae, licet admodum compositae, iterum lamen respiciuntur ut simplices ideae, vix aliter ac in algebraicis inlegrae aequaliones, et in geometricis et arithmeticis integrae analogiae pro unitalesum lae; mens has suas ideas iterum in ordinem quendam aut

77쪽

COGITATIO. 67sormam rationalem digerit et dispescit, et sic iterum novam ex his analysin et aequalionem deducit, inde nascitur et formatur

idea adhuc persectius rationalis et intellectualis; ita perficitur cogitatio, sitque sublimior, et purior, et propius ad intellectum

purum ascendit: eoque altius ascenditur, quo plures ideae in seductae pro simplicibus seu veritalibus assumuntur, et ex iis inter se an albilice digestis elicitur idea altior; aliter per loquelam aut usum vocum seu id earum imaginationis non possumus ad scientiam ipsius intellectorii puri elevari, nam ejus veritates sunt vocibus sublimiores, nec se exprimi, et nudari patiuntur nisi per elevatas et in se ductas vocum forma S. 4. Talis itaque est cogitatio: ex cujus descriptione ii luet, quae ejus intercedat cum imaginatione disserentia: scilicet quod ideae cogitationis sint ab ipsa mutile acquisitae; ideae vero imaginationis solum a sensibus externis: iluodque cogitatio perficiet exaltari queat, ut propius ad intellectum purum accedat, imaginatio vero perficitur solum ab experientia sensuum tam propria qua in aliorum, quaecunque enim memoriae Symbolae sunt, sive per proprios sensus, sive per magistros, sive per literas, sive per labellas, omnes lunc sunt ideae imaginationis, quia solius memoriae per Sensus acquisitae; sed totidem sunt paries, et causae instrumentales, quibus frui potest mens rationalis, ut inde suas ideas intellectuales et analJses formel: exhinc sequitur, quod tantum intelligere queamus, non vero intelligamus, quantum memoria tenemus; nam in memoria latet polentia intelligendi, sed ex sola potentia nulla sequitur a clio, proinde aliud quid accedere debet ut intelligamus, et adhuc plura ut sapiamus. 5. Cogitatio itaque est superior imaginatio: et prout imaginalio, eliam memoria datur superior; memoria inferior est memoria particularium omni unti pie istarum id earum, quae per

viam sensuum iam visus quam auditus insinuatae sunt. Mem Oria vero superior est memoria generalium et universalium, omniumque istarum id earum, quae vi propriae mentis formalae et quasi creatae sunt, hae quoque se memoriae nostrae imprimunt tanquam sensui impressae forent, quando enim cogitamus, ipsa cogitata et cogitationum resultata pariter permanent infixa, Sed haec memoria continet ideas rationales et intellectuales, et im-

78쪽

68 DE INTELLECTU HUMANO. naturales et materiales. Ergo datur memoria universalium et memoria singularium, et illa est cogitationis, haec auleui imaginationis. Hae memoriae, si illas penilius intuemur, inter sedistinctae sunt, dari enim potest memoria universalium larga, et singularium parca, ut et vicissim; nasia memoria universa lium in se comprehendit singularia, quae ut confirmationis sJmbolae facile queunt inde educi, aut se insinuare; ut itaque singularia decenter et ordinatim relineantur memoria, Opus e St, ut omnium universalium ideam sormemus, quae ratio Vocatur, ex illo ordine depromi queunt singularia: siculi ex unica regula generali et scientia calculationis in arithmeticis, algebraicis, imo in caeteris scientii theo relicis possumus infinita specialia et particularia proprio marte educere, et sic in legi iam librum, qui solum exempla particularium continet, momento percu Irere, et omnia illico, sicuti ipse autor pernosse; scientia enim uni Versalium comparari potest cum Visu, qui ex turri aut edito monte contemplatur uni Versam regionem et urbem subjeciam et singula illa objecta uno quasi intuitu et complexu , quum ille qui

infra et in vicis errat, non nisi aliquot partes successive, et sic vix nisi partem ex integra myriade, quam simul memoria universalium comprehendit . .

6. Ergo imaginatio capit modo sormam objecti vel objectorum, ejusque qualitatem Secundum ordinem, silum et nexum partium seu id earum; cogitatio vero non ipsam sormam

partium materialem, sed ex tali forma, aut ex similibus formis inter se colla lis sensum quendam non in partibus et in nexu partium conspicuum, sed penilius latentem, elicii; quare cogit alio dicitur intelligere, et imaginatio laei ripere; el idea co-gil alionis vocatur immaterialis, et idea imaginationis, materialis; ac intellectio est sens alio inlima. q. Cogitatio nusquam existere nec subsistere minus perfici potest absque intellectu puro; intellectus purus apparet lan- quam in sphaeram cogitationum influeret, et lumine quodam intelligentiae illam illustrare, sed non est alii luis influxus, verum

est modo concursus, correspondentia, aut harmonia constabilita, quo Vero major, melior et persectior concursus et correspondentia, eo etiam sublimior est cogitatio; sed antequam allius in areana haec psychologica cogitationes nostras immittimus,

79쪽

tellectio, quid cogitatio, judicium, me dilatio, phantasia, ingenium et plura. 8. Talis est progressus et cursus intellectus humani, nimirum quod audimus; id videmus; quod videmus id sensu intimo capimus seu percipimus, quod percipimus id intelligimus, ex intellectis cogitamus, ex cogitatis jud camus, ex judicalis

oligimus, ex electis concludimus, ex conclusis volumus, et demum agimus; totus hic progressus vocatur intellectus communis, in quo sensus auditus et visus Suas partes agunt: non autem caeteri Sensus, ut olfactus, gustus ei lactus; sed intellectus

humanus seu homini proprius, est intelligere, cogitare, judicare, eligere, concludere, velle, et illis convenienter B gere. Tolus hic cursus quidem successive peragitur, sed plerumque absque observatis momentis ei gradibus; ipsa haec velocitas vocatur praeSentia mentis vel secundum alios Praesentia animi; ast quando lentius, dicitur absentia et tardiliasue dari potest praesentia imaginationis, non vero Simul praesentia intellectus . ut et vicissim, nam unum distinctum est ab altero, uti supra

notatum. Qui singula promple percipit seu imaginatione capit, cum intellectus purus pr0mple sed levius cule concurrit, is dicitur ingeniosus, et facullas illa ingenium; at vero qui prompte illa intelbgit, quae percipit, et intellectus purus plene Cori currit, id est, qui sublimiter cogitat, et convenientius id eis aul Veritalibus intellectus puri res inluetur, is dies tiri judicio pollere, seu ipsa sacultas judicium; ila ingenium est persectio imaginationis, judicium vero Ilersectio cogitationis; seu ingenium plus trahit ab imaginatione et sensibus externis, judicium vero Illus ab intellectu puro; proinde ingenium est qualis intellectus animalium, judicium est qualis intellectus humanus; ingenium sa-

miliare est smeris, adolescentibus, sexui foeminino, pocli S, cantoribus; judicium vero ad ullis et senibus, viris. philos0phis,

ae lale enim maturescit et crescit, decrescente ingenio; ad per- seclissimum judicium non solum intellectus purus, sed eliam anima seu intelligentia spiritualis sui luminis radios communicat et confert. Partes intellectus humani seu cogitationis VO- cantur ideae rationaleS, seu simpliciter rationes; quando hae Simul conseruntur et versantur, antequam ex illis certum judi-

80쪽

DE INTELLECTU HUMANO.cium est formatum , dicimur ratiocinari, ipsa illa leviuscula judicia, quae exinde formantur, dicuntur ratiocinia, ingenium i laque non judicia D, sed ratiocinia formare. Quando haec ratiocinia per loquelam explicantur, omnis ille actus vocatur discuimus. Sed specialius de cursu et serie partium intellectus proprie humani agam US. 9. Intellectio est superior perceptio, et sic inlima sensatio; quando scilicet intelliguntur illa, quae visu interno percipiuntur; usus sum Voce intellectias, quia est sensatio et species passionis, ut infra demonstrandum venit.

l0. Cogitati perceptioni proxime succedit, nam dum ideas

memoriae, unas I Ost alteras, particularos et comum ne S, Singulares et universales, aliasque similes ei astines evocamus, tunc

operatio ista proprie dicitur cogi latio, seu mentis in ornitem partem aul ideam versatio et volutio: Cogitatio intentior et conflantior uni objecto penilius infixa, vocatur meditatio; status et habitus me dilationis appellatur phantasia.ll. Quando ideae seu rationes cogitatione Versantur et volvuntur, tandem in formam cujusdam aequationis, in quam omnes anal JSeS et analogiae rationales, inseruntur, vix aliter ac in calculo analytico infinitorum, haec aequalio dicitur judicium; cui duntaxat insunt illa, i tuae ad rem propositam Spec lant; quo itaque perfectior forma aequalionis, et quo similiora et convenientiora ei insunt, eo persectius cst judicium; sed similitudines, convenientias, harmonias et veritales perspicere, est intellectus puri, proinde exactum judicium est, quando mei Si alionalis intellectum purum propius in consortium Voca Verit. 12. Ex hac aequalione anal3lica seu r. ilionali, id est, ex hoc judicio, in quod in latini erae rationes et analogiae illa lae et

collatae sunt, Ordine evocantur una ratio post alteram Seu una

analogia post alteram, ut enim sciamus, quid aequalio algebraica in se contineat, evolvendum est ordine unum post allerum, aliter nillil distincte percipimus, nec potuisset mens Sin uia distincte in actum determinare seu exequi; ideo aequalio haec iterum resolvenda est antequam intelligi liii , quid in sinu Suo feral; lota enim aequalio simul nequit svolvi, nam in illa succeSsi Ve ingressae Sunt ejus partes seu analogiae, et ei simul insunt, ideo etiam successive evolvendae sunt; haec operatio