장음표시 사용
101쪽
88 Lia. I. cap. VI. BEcBLAE PROXI AEquae de his scripsere Iudaei in laltaude fa , sique pentaleuehum excipias , prophetarum libros , plures psalmos , Proverbia, Canticum,
ecclesiasten, Esdram, Nehemiam , et eeelesiasileum , ceterorum libro rum auctores aut plane ignorantur, aut dubii sunt. Non tamen omnino disseile est reperire , quanam aetate vixerit auctor , rudior ne fuerit an eruditior, quonam stilo et quonam di tendi genere utatur , quae omnia non raro ex libro ipso eolligere est.
142. Ita auelor libri Ruthae videtur Davidi aetate aequalis suisse, quum ad hunc usque Iudae posteros enumeret, nullumque post ipsum lη. Auctorem libri quarti Regum serip i se post obitum Ioaehini, id est, Post annos xxv ab eversis Hierosolymis, conficimus ex postrema parte illius libri lc . Auetor libri primi Maehabaeorum stilo suo hebraisint, non item auctor libri seeundi, quare hie alius est quam primus. Stilus quarti evangelii ipsissimus est, quem praeserunt epistolae Ioaunis, quo plane resulanlur, qui luanni illud abiudieant.143. Quum itaque hae vel alia ratione auelor nobis ex parte saltem in noluerit, ea noli ita nos interdum iuvabit in sensu seriplu rarum investigando. Exempli eaussa , non ita de saeili sorsan intelliges, quid sonet vox senior in seeunda et tertia epistola, quae Io annis nomine inscribitur, nisi seias eam reapse seripsisse Ioannem, qui longaevam admodum prae omnibus apostolis vixit aetatem. Si putes Davidem auetorem esse psalmi LXXXVlli, qua de re scriptus sit ille psalmus, numquam divinabis.144. Ad id autem potissimum a uetorum notitia eondueit, ut tu Sensuum investigalione tutius utamur aliis quibusdam harum regula rum , puta, quae petuntur ex modo loquendi atque ex auctoris con silio Seu proposito; quam rem melius pereipies, ubi de hisce regulis
102쪽
Cognitio argumenti. 145. Perspeelum apprime nobis sit oportet argumentum lum eorum, quae interpretari aggredimur, sive libri integri sint seripturarum, sive librorum partes. Complectitur autem argumentum haee tria , seribendi sive die endi oeeasionem, seriptoris seu loquentis eonsilium , seriplionis seu orationis materiem , qnae omnia considerare diligenter oportet lumin toto libro totave oratione, tum in singulis horum partibus , nec magis in illis, quae ipsius auctoris sunt, quam in illis, quae ab alio Feripta aut prolata aueior resert. Id iam olim nos monuerat Hier nymus ita seribens: Necesse est enim ut iuxta diυersitates I COrum , et temporum, et hominum, quibus scriptae sunt, diser εω , et caussas, et argumenta, et Origines habeant sa=. Ηieronymi verba in Gratiani Deereium relata sunt ibὶ.
Cognoscenda scriptionis aut Orationis materies.146. Quod attinet ad materiem seriplionis seu orationis, haec regula esto: Eam verbi notionem eumque enuntiationis sensum accipito, qui unus materiei seriptionis aut orationis respondet, aut qui meliusquam alius quilibet, qui vero seeus est, eum respuilo. Materies qua stionis Iudaeis suit, an Ioannes laret propheta ille, qui eo tempore exspeelabatur, id est, Messias sc . Sensus itaque verborum Ioannis, quibus quaestioni hiate respondens negavit se esse prophetam , dumtaxat fuit se non esse Messiam, neque proinde eontra dixit Zachariae patri suo, qui de ipso ita suerat vallei natus Et tu, Puer, Pro
pheta Altissimi oocaberis My. Verbo 'χzri in vaticinio Nahumi te
103쪽
so Lia. I. cap. VI. REqvLLE PROTI AEnulla notio magis eongruit quam testudo, praedicit quippe prophetasuturam Ninives oppugnati0nem. 147. Nonnulla autem proderit monuisse. Ae primo quidem regulam hanc servandam esse potissimum , quum scriptionis seu orationis materies mysteria sunt resque aliae divinae, atque ad haec verborum no-lionem , quae non omnino certa videtur , esse exigendam. Hoc pacto
definies, quid sonet apud Lucam verbum obumbrare la , apud Ioannem vero Procedere et mittere ibi, aliaque huiusmodi.l48. Praeterea in seri pluris, prout et in ceteris libris, hyperbolas interdum reperias l23l , videasque universe aut absolute quidpiam diei, quod aliqua solum ex parte aut sub aliqua conditione verum est, nonnumquam autem contrario enuntiari ex parte , quod universe debuisset. Quae quidem nullam videntur habere dissiculiatem, ubi levi negotio talia esse deprehendantur, atque ex parte lanium, aut sub con ditione, aut latius atque ex toto aeeipienda. Ita facile seniles hyperbolam esse in his, quae de gestis Christi seripsit Ioannes: Nec ipsum a bitror mundum capere posse eos, qui scribendi sunt, libros ic , ad proinde Deile tibi erit ad ipsam sermonis materiam ea exigere, ut nihil praeterea significent, nisi multis ae praegrandibus volumini bus opus suisse ad omnia Christi gesta eonseribenda. Quin imo ipsa materies prodit quam saepissime, quatenus universales quaedam loquutiones paleant, niim conditione aliqua id, quod simpliciter enuntiatur, sit implicitum, et quaenam ea sit, num dicta aliqua latius, ac sonant, sint intelligenda. Sic omnes quandoque non esse nisi Plures id sta lim percipimus, minas quoque ae promissiones interdum haberi sub certis quibusdam eonditionibus, quae verbis non exprimuntur le , mu tum, magnum, et similia de Deo diei a tantumdem valere ae in nitum n. Quum tamen pateat horum notiones ae sensus magi R Obvios haudquaquam materiei respondere, perieulum inde est, quod ma xime cavere oportet, ne, contra ac fieri debet, huiusmodi notionibus ad Sensibus, quales videntur, aeeeptis prave materiem ipsam intelligamus, alque exponamus; ut si negares Christum de omnibus homini- έ Lire. I, 55. ροὶ Io. XV, 26. αὶ Id. XXI, 25. Q Ps. LII, 4; CXV, ll.
104쪽
REcuLA III. Cognirio ARountari sibus a se redimendis loquutum esse, ubi narravit, se venisse dare animmam suam redemptionem pro muItis la , aut si minime animadvertens eonditiones, sub quibus Ionas Ninivem subvertendam tbὶ atque Isaias Ereelliam moriturum Ic vaticinabantur, diceres haec absque eo ditione ulla praedicta suisse, quuinque praedicta minime evenerint, pro phetas illos vana ac saeta praenuntiasse. 49. Materies seriptionis aut orationis alias quoque seribentissen loquentis sententias inierdum manifestat, in quantum his ea innititur, aut ex ea hae eonsequuntur. Qua de re ita Iahn: Cum Iesus
Matth. XIX, 9 dicit moechari eum, qui excepta fornicationa uxorem repudiat, et aliam ducit, manifeste damnat ρου
naeciam , nam hac non damnata maritus sine iusta caussa
rvudians uxorem peccas quidem , sed ducens aliam moechus aeque dici uora potest, ac si semata uxore sua duxisset secundiam. Hic autem, velim, obiter animadvertas , ut Ialin aesopi cam corniculam imprudens egerit haee seribens : Atque hic est Iocus damnans μου naeciam a theologis quaesitus et non obse vatus ; quod scribere abstinuisset, si Calliolieorum allentius, quam Rationalistarum , seripla versasset, loeus enim notus suit Bellarmino,
Tournelyo id , aliisque fortasse. Si Ioannes Ι, 11 ait του λογον venisse εἰ, ἰδια, id est coli. Ioh. XIX, 27 , ad suam familiam seu ρvulum suum, ei tribuit tacite divinitatem , nam Hebraei dicebantur, et erant populus Iehooae seq. ldem dieas de his aliis verbis Ioannis: mec dixit Baias, quando vidit gI riam eius f Christi), et Iocutus est de eo μ', Isaias enim Dei gloriam se vidisse narrat ig), deque iis: Neque tentemus Chri-δtum , sicut quidam eorum tentaverunt μ=, quae Paulus narrat de priscis Israelitis Deum ipsum lentantibus iij.
ιη V. Beliamin. De matrimonio e. 10; numelu De matrim. quaest. 5. ari. et de polygam. simult. tonet. S.
105쪽
Considerandum scribentis seu loquentis consilium.150. Quod de ipsa materie seriptionis aut orationis diximus li46 , die lum quoque puta de ipsius seribentis seu loquentis proposito et consilio,
ut, quae notio quique sensus huic repugnat, eum respuas, accipias vero eum,
qui unus aut melius alio huic respondet. Propositum autem illud et consilium altendere oportet lum in integris libris, tum in singulis horum partibus. Numerus septenarius in scripturis adhibetur nonnumquam pro numero interminato. At in verbis Petri iaὶ : Quoties ρeccabit in me frater meus, et dimitram ei Z Usque Grei Es p vox se ties desin tum sensum habet, Petro quippe propositum erat discere, quoties igno- Mendum esse l. E contrario Christi eonsilium, quum Petro respondit, esse non poluit, ut definiret, quoties ignoscendum esset, quasi non semper id fieri deberet; qnare voees septuagies septies ibi numerum interminatum sonant, id est, quoties ab aliquo iniurias accipiemus.15l. Sententiae eius, qni seribit, aut loquitur, recte lenendae a P prime conducet, si animadvertas, quaenam is pro consilio suo loqui, quae rei ieere voluerit; quod nisi fiat, ex facili contingit, ut vel die tavel praeterila in deleriorem partem interpretemur. Quae quidem, etsi ipsam interpretationem directe ei proxime non alliugant, frequenter ve ro eonsilium seribentis seu Ioquenlis, quin illa declaret, ex eis potius manifestum fiat, aut maius saltem lumen aequirat, iuvant tamen interpretem hoc ipso, quod eonsilium illud magis illustrant, ex quo non levibus dissent latibus notiones ac sensus saepius extricantur. Ila Moy si nequaquam propositum erat rerum creatarum naturam nubis Pandere, hine ieiune admodum illarum creationem enarrat, ae plurima re licet hue perlinentia, quo eonfirmatur eius propositum tale fuisse, quod dicimus; id si animadvorteris nulla erit tibi eaussa timendi, ne Violatae religionis reus habearis, quod narrationem illam secundum do e trinas physieas interpreteris. Qui ecclesiasten attente perlegerit, de so Na lib. XVIII, 21. bὶ Ib. 22.
106쪽
BEsdLA III. Coanirio AacvnEητl 93prehendet illi is seriptorem pugnantia enuntiare, ita lamen, ut liber in modum disceptationis eompositus sit, atque hoe intelliget consilium seri-ploris suisse errores veritate opposita resulare, ideoque ea, quae in illo libro veritali adversantur, nequaquam in eum sensum accipienda esse, quasi si ex animi sui sententia auctor ea protulerit, nee modo Dustra esse, sed eontra auctoris ipsius consilium sacere eos, qui haec ad rerum veritalem exigere atque ila exacta explicare eonantur. Huc illud quoque pertinet, quod seriptores saeri aliorum hominum etiam improborum, quorum personam tantisper sustinent, sensus atque ais eius vel uli suos sibique proprios quandoque exprimunt, quod iam animadverterat Clirysostomus la , puta, quum de Dei providentia eonqueri aut eius promissionibus dissidere videntur; lege Ps. LXXII, 13;
Perpendenda Occasio scribendi seu loquendi. 52. Cum proposito et eonsilio scriptoris atque eius, cuius ver ha scriptor reseri, connexa penitus est oeeasio et eaussa, quae his suit ad seribendum atque loquendum ; eam proinde attendere oportet tum in toto libro lotaque oratione, lum in singulis huius atque illius eapitibus, nee inde sententiam aliam colligere, nisi quae Oeeasioni illi et eaussae melius ac verius respondet, quam alia quaelibet. Quod Iudaei Christo fidem habere atque obtemperare nollent, oecasio fuit, eur ipse ita loqueretur: Si enim crederetis Mosi, crederetis forsitan et
mihi, de me enim ille scripsit ibi; proinde his indicavit Moysis vatieinium, quod habetur in deuteronomio id, id quippe illud est, quo
Moyses Israelitas iussit Messiae sdem habere atque obtemperare. Oc- easio, qua Iacob morti proximus Iudam ac cetpros filios alloquutus esse dieitur id , ea fuit, qua totam familiam ae posterilalem in duodeeim tribus dispertivii; quo eonfirmatur verbis illis , quae tuae protulit ,
107쪽
94 Lia. I. Cap. VI. REOLLAE PROXIMAEm i v* m lj lal, subesse frequentiorem notionem, tribum, inquam,
potius quam Osrgam regalem. 153. Animadvertendum autem est oecasionem scribendi seu loquendi non iam arcte eonnecti eum verbis et sententiis, quam scriptionis seu orationis materiem atque auctoris eonsilium, eam lite subinde multimo dam esse, aliamque ex alia subinde in ipsa scriptionis seu orationis serie veluti exoriri, quod in sacra poesi praesertim atque in prophetarum orationibus eontingere solet. Quare frustra sunt, qui celeberrimum illud Danielis vallei nium ibi de Iudaeis captivitate solvendis dictum esse contendunt, quia editum est, quum Daniel id a Deo precaretur lo ; ex hoc ipso enim, quod lunc precabatur Daniel, ex eaptivitate, inquam, illa brevi depellenda a Iudaeis, occasio exhibita est Gabrieli, ut graviorem captivitatem ab universo hominum genere olim depellendam praenuntiarel. Errores multiplices ac monstruosae doctrinae in Asia serpentes oecasio fuerunt, eur Ioannes ad evangelium scribendum animum adpelleret, ideoque in huius evangelii interpretatione illos omnes errores illasque doctrinas praesto nobis esse oportet. Inter prelatio vaticinii de virgine Emmanuelem paritura id , lum ex occasione, qua illud protulit Isaias, petenda est, tum ex eius eonsilio , quod fuit regem Achazum resutare Dei polentiae ac bonitati dissidentem.
Alia quaedam in toto argumento attendenda.
154. Pro diversa ratione sive materi ei, sive consilii, sive occasionis, non modo, quaenam verborum Πολυσομ ν nolio accipienda sit, definitur, sed et ea verba, quibus una ac Simplex notio subest, hanc variant nonnumquam, atque ila ut id nequaquam metaphorae tribui possit. Exemplo sit vox perbum, quae in evangelio , in epistola prima, et in apocalypsi Ioannis diversam omnino a communi habet notionem. Ceterum haec varietas melius plerumque apparet ex contextu orationis, de quo intra dicemus. οὶ Gen. XLIX, 10. e) Ib. coll. 2 . οὶ Dan. IX, 2 27. d) Is. VII, 14.
108쪽
BGΠLA III. CogniTio ARGuWEIτ3 95155. Porro tria illa , quae argumentum complectitur , non unielim eaput est, ex quo diseas. Etenim nonnumquam ipse a uetor aliquod ex illis vel elare edicit, vel sub monet, idque ex lolo aut ex parte. Exempli gratia,
in primo Moysis earmine lal, in ecclesiaste ibi, in psalmis nonnullis ici , qnaenam materies sit, initio ipso proponilur, Lucas di ei Ioannes let ,
quodnam consilium sibi sueril in evangelio conscribendo, expresse nos do- eent, quaenam vero scribendi occasio Lucae fuerit, quaenam Paulo literas
mittendi in Galatiam, ipsi met produnt νὶ .
156. Quod si scriptor ipse haec non enuntiet, ex lectione tamen capitis aut libri ea aliquando ediscimus. Et quidem, quod attinet ad maleriem, ea legentes latere nequit, nisi ubi, in psalmis polissimum eiIinIvaticiniis, obseurior est die lio; quis enim non statim assequatur, quaenam ea sit, puta, in psalmis L, LXXII , aut in eeelesiaste 8 Sed etiam seribentis aut loquentis consilium, exempli caussa, in evangelio In annis, etsi is non expresse aperuisset, illud perlegentibus apparet manifesto, quale su ril. Diligens item lectio nonnullorum psalmorum, ut sunt psalmi XX lli,
XLVI, LXXlII, LXXXVIII , CXXXI, epistolae primae in annis, e
pistolarum Pauli, praesertim si eum Actis apostolorum hae conserantur, sed et aliarum quoque scripturarum, quanam occasione edita suerint haec Omnia, salis manifeste prodit. 157. Quin saepe contingit, ut scribendi seu loquendi materies, eonsilium , et occasio, vel mutuo sese illustrent, vel etiam horum unum aliud aperiai. Ex materie quippe rerum seriplarum dignosces, quidnam .pr positum fuerit auctori eeclesiastae , cur Ioannes ultimum caput evange lio suo veluti adsuerit, quanam Oeeasione psalmus CXXXI et prima Ioannis epistola conseri pia sit. Quum Deus poenas serpenti sive diabolo eoram Adamo infligeret, id eonsilii eepisse omnino videtur, ui hominem ad spem excitaret; quare verborum, quae tunc protulit fg , materies alia esse nequivit, nisi promissio suturae redemptionis. Moyses vero, cui haudquaquam propositum erat in pentaleucho conscribenda κατηχητην agere, nullam enim aliam doctrinam diserte in ea tradit praeter Dei uni talem et pro- πι Ex. XV, 1. b) Eeel. I, 2. e) Ps. XLIV , 2 ; LXXV ΙΙΙ , 1;
109쪽
Lm. I. Cap. VI. BEGΠLAR PBox in Evidentiam , attamen , si duo haec docet , atque urget, patet id laetum esse occasione periculi, quod populo Israelitarum imminebat, ne ob proximi talem atque exemplum gentium sinitimarum in contrarios , qui apud eas obtinebant, errores abriperetur. Psalmus LXXXVIII prodiit ea Oeea- sione , qua Iudaeis Babylone eaptivis et Messiam brevi adventurum spe-' rantibus eos spe sua frustrari atque adventum hune disserri eorum hostes exprobrabant lal; hinc perspicuum sit psallae eonsilium fuisse Deum ad promissa citius praestanda sollicitare, materiem vero psalmi esse que sius et preces ea de re. Cur Christus illam proferret sententiam : Sunt eunuchi, qui Se SOS castraυerunt prῬter regnum caelorum tb , occasionem ea dedere, quae dixerant eius discipuli: Non expedit nubere scy; Christi ilaque eonsilium fuit, ut eommendaret caelibatum. l 58. Argumento eiusque partibus dignoscendis praesto sunt quoque est terae regulae, quas suggerimus, et quae, non solum ad desiniendas ve horum notiones ac sensum loquutionum, sed et ad omnia alia, quae ad ideon ducunt, invenienda ac declaranda, quin et ut ipsae sese mutuo illustrent , adhiberi possunt, ac debent. Cuius rei exempla lacile est in hae ipsa disputatione reperire. 159. Sedulo autem cures, ut, etiam quum perspicua tibi esse tria illa videbuntur, integram sententiam , atque adeo integrum caput, aut etiam totum librum nihilominus perlegas. Cuius rei caussam rationemque
vel ex hoc uno exemplo cognosces. Τitulus psalmi LXXXV li I legentibus annuntiat misericordias et Deritatem Dei ldὶ, ea videlicet quae Davidi promissa a Deo sunt de Christo ex ipsius Davidis stirpe orituro te . Pulares psallen toto illo carmine in his extollendis versari. At, si id legeris, videas eum potius conqueri, quod promissa haec nondum impleta sint.
Inspectio contextus Orationis.160. Contextum orationis ita deseribit Iahn: NOmine contextus orationis Denit nexus Oocum et sententiarum cum antecedentibus
110쪽
RaavLA IV. Insp Tio coNTExrus Oa1rio'Is 97 et consequentibus earumque mutuus revectus atque . Prout ratio habetur proxime, remote, pel remotius antecedentium et cons guentium, etiam contextus Orationis angustior aut a Itor comsiderari solet. Proximus spectat nexum partium unius eiusdem
Fue Propositionis, remotus nexum propositionis aut periodi H- ferius cum altera, remotior denique nexum plurium propositis num aut perio rum, seu totius orationis fa=.16 l. Lex vero seu regula haec esto: Nolionem et sensum, qui eontextui orationis repugnat, respuilo, nequit enim salsus non esse; qui vero congruere videbitur, ne statim eum accipias, eongruere quippe salis apte Potest etiam, qui salsus est, quem utique nemo aeciperet nisi errore veri. Αlque id peceabant, pula, Ariani , quum urgebant verba Christi :Pater maior ma est my, ut Verbum Patri O LOGUσιον non esse compr harent, ei Calviniani etiamnum peceant Christum pro omnibus hominibus minime mortuum esse eontendentes, quia Paulus sic scripsit: Christus semel ObIatus est ad multorum exhaurienda peccata μ' sensus nim, quem his scripturarum verbis isti affinxere, etsi nullo modo subsit .
attamen, quantum sonant verba ipsa, his salis apte subesse posset. Porro Una eademque ratione agendum est, sive quum quaerimus, an sensus seu notio eontextui orationis congruat, sive an repugnet. 162. Baiio autem quaestionis haee serme erit, ut expendamus tum ea, quae proxime, tum quae remote praecedunt, aut consequuntur ve hum , loquutionem, sententiam, orationem, sermonem , de quo quaestio
est, dispiciendo, num in illis aliqua sint ex iis, quae infra enumeramus. Si haeo omnia eonveniant in unum eumdemque sensum , neque in ullum alium, ille eerius erit; si aliqua solummodo, sensus magis aut minus pro babilis erit, prout haec plura erunt vel pauciora; si nulla, sensus erit improbabilis; si denique haec aut alia praeterea sensui alicui adversentur, Sensus iste respuetur omnino, et sallax habebitur. Sed iam haec, quae in contextu orationis quaerenda atque expendenda sunt, ex ordine proponamus. Nμὶ Mehirid. S. 49. o Bebr. IX, 28. φὶ Io. XIV, 28.