Io. Nic. Madvigii Adversaria critica ad scriptores Graecos et Latinos Io. Nic. Madvigii adversaria critica ad scriptores Graecos De arte coniecturali, Emendationes graecae

111쪽

Lib. I.

suae aetatis contraria ponit. Ipse Rutem usus quam habeat libertatem et motum. quaerendum est ea grammaticae probabilitatis lege. de qua alio huius libri l0co dicima, nec in generibus sermonis a communi usu remotis angustioros certioresve termini. quam Verus scientiae nostrae m0dus patitur

constitu0ndi velut in serm0ne tragico cum de aliis multis, tum ut exemplo utar, de media verborum forma pro activa interdum posita . In . metis eadem, quae in rebus grammaticis, etiam in metricis cautio adhibenda est. Atque in his omnibus ut fugienda est ignavia difficilia et prava non sentiens et superstitio in apidibus scriptis timide haerens et ad eos defendendos artificiosa et contorta et incredibilia quaeque nemo veterum intellegeret fingens, sic non minus virundus est c0ntrarius

quidam error ea, quae ad c0mmunem SenSum et usum accommodate dicuntur, ad rabularum Subtilitatem revocans et calumniis oppugnans, qu0d Bentleius in Horatio non raro s cit, interdum etiam in aptissimis et apertissimis significationibus et iocis aberrans sui in digito male pertinaci od. I, 9, 24 . Nihil est autem in mendo arguendo firmius quam si plura rati0num momenta a diversis ducta initiis concuserunt, ut si ad sententiae vitium ins0litus verbi usus accedit aut grammaticae legis violatio aut rhetori eae formae mania festo institutae perturbatio sui apud Velleium Paterc. II, 29 2, quem l0cum supra correxi aut si etiam ad eas. quae intus oriuntur, dubitandi causas adiungitur, si diligentius attendas, aliquid extrinsecus aut ex scholiastae ann0tati0no ad id, qu0d scriptum est. non apta aut ex imitati e aliqua cuius generis exemplum in Aristophanis pace v. 800 suo loco monstrabitur, aut in illa ipsa scriptura, quae tanquam codicum omnium defenditur. aliqua tamen a codicibus discessi0, velut squia perirequenter accidit) in verb0rum o dine. Atque h0c, quod extremum posui, adm0dum notabili exemplo declarare libet. Nam in Plutarchi Pelopida c. 23 ubi deseribuntur Spartani sie exercitati, ut in proelio, si acies dissoluta esset, quem cuique l0cum casus Et

112쪽

Drtuna obtulisset, eo facile uterentur ibique proximis se aggregantes pugnarent, haec leguntur: ουδὲν oλως

offendit illud συνίστησιν ὁ κίνδυνος, qu0d debet eS8ρ:quo eos periculum defert, praesertim sequente, qu0d necessario prius est, καὶ καταλαμβαν ει defert et deprehendit). Verum in eodicibus primum omnibus est καταλα/ιβάνοι, aptum ad praeteritum tempus verbi sententiae primariae. ἐπαίδευον , ουνείθιζονὶ , qu0d editores pr0pter

βάνοι. Itaque mendum manifestum tenetur, ad cuius c0rrectionem ut perveniamus, animadvertendum est, sententiam universam recte per se abs0lvi his onoet sic enim scribendum est ποτὲ ὀ κ δυσ/oς καταλαμβάνοι ubi e0s periculum deprehenderet); itaque illo ουνίοτηοιν c0ntinetur aliquid, qu0d ad id, qu0d adverbio οπου monstratur, amplificandum pertineat; id efficietur vocabul0 in tria, ex quibus coaluit, sic dissoluto, ut una littera adiiciatur, una

mutetur: ὁπου ποτὲ και συν οι στισιν ὁ κίνδυνος καταλα/tβανοι, ubi et cum quibuscunque periculum eos deprehenderet. Facile intellegetur, accidere interdum, ut mendi suspicion0n temeraria nec levis 0riatur nec tamen id pr0rsus certo convincat ; non ita raro rem conficit reperta ipsa emendatio ita omnibus indiciis vestigiisque apta et resp0ndens itaque manifesto mendi originem declarans, ut omnis dubitati0 lallatur, cuius rei exempla ex l0eis c0mpluribus superiori capite tractatis sumi posse arbitror. ι C0nvictum mendum primum nudandum plane est de-

113쪽

iab. I.

trahendaque et abiicienda omnia, quae ad id occultandum accesserunt, non tantum longius pr0gressa, sed etiam prima interp0lationis stamina, et prima, quantum fieri potest erroris larma invenienda; velut in Livii XXII, 28, 4 ab so

quod codices vulgares habent, semper occursurum, redeundum mihi fuit non solum ad per occursurum, quod in Colbertino est, sed ad per ocursurum, quod in Puteaneo, ut inde Ierum emeretur procursurum semendati. Liv. p. 200); tum autem etiam circuinseritisendum terminandumque sua sede vulnus, ne sana et recta, quis id cingunt, h0c est, sibi constantia et apta et sermum Sententiae orationisque dem0nstrantia, simul in dubitationem trahantur eonvellantnrque ut in Plutarchi, quem paulo ante

guum). Sed abiecta sic interpolatione subsistendum est paulisper videndumque acriter, ne non solum ad pr0ximam vero lamam, sed ad ipsum verum pervistum sit: nam interdum mens, manifesta interpolati0nis pravitate depulsa tamen confusa semel et perturbata non animadvertit, se id tenere, ultra quod nihil quaerendum sit et qu0d non intel- lectum interpolationem pepererit. Egregius est ad huius admoniti0nis vim monstrandam Platonis Iocus in Theaeteto p. 175 C, ubi Socrates ostendit, quid accidere soleat cum philosophus aliquem e vulgo hominem a communibus opinionibus et sermonibus sursum ad altiora et ad ideas contomplandas vocare et extollere conetur; sic enim ibi scribitur

114쪽

τ orso pia uno Disιν sprorsus ei paria accidunt iis . quae ante in philosopho ad communes hominum sermones detracto commemorata erant . Primum ut in priore membro recta oratione positum erat exemplum ἐκ τοίη τί ἐγω σὲ αδικω, ab huiusmodi iudieii et sermonis Arma: quam ego

tibi iniuriam facio p), sic in altero. deleto εἰ, inducendus

est homo recta oratione vulgi m0re regem Persarum beatum ob pecuniae magnitudinem praedicans: ἐκ et Ου' βαοιλευς ευδαι tu ν κεχrζJtενος ε'αυ πολυ χρυσίον ab huiusmodi iudicio: rex beatus est magnam pecuniam p08sidens ; εἰ significaret dubitationem, beatusne rex esset necne, a vulgari

opini0ne alienissimam. Sed h0c parvum; illud agitur, quid laetendum sit illi τ'αυ apertissimi orationem perturbantiet. ut nunc est, abundanti; itaque alii aliter corrigunt sine ulla probabilitate sui Heusdius Πάνυ). Hermannus autem, mirabili ultra fidem iudicio, quia a codice omnium longe

praestantissimo. 0x0niensi, abest πολυ, tollendum notat, quid putas 3 non Πολυ Sed et 'αυ, quod ex illo natum credit: ita. inquam. ortum ex πολυ, qu0d n0n seriptum erat. Abest autem πολυ n0n 80lum ab Ox0niensi, sed

a Vat iis et Ven. Π h est, p0st 0x0niensem 0ptimis, nisi quod in II, ut manifestior interpolatio siti altera mann additum est. Eo igitur sublato supersunt baec:

ubi ταυ scriptum est, requiri ad sententiam emetendam adiectivum multitudinem set eam magnam) significans. Id qu0modo reperietur 3 Adest vero ipsum, nulla littera mutata ταν, annesatum apud Hesychium sic: τανς, fi εγας, noλυς, cui subiicitur rari σας, /ιεγαλυνας, Πλεονα Πας. In

vulgi iudicio et serm0ne imitando usus est Plato plebeio vocabulo. apud scriptores inusitato; et in deterioribus codicibus interpretamentum id ipsum adiunctum est, quo Hesy-

115쪽

Lib. I.

chius secundo laeo utitur; similis generis est, quod supra Platoni restitui nερικατω, simile etiam καλα Παταγεὶς Qiaque. Graeco huic exemplo adiungatur Latinum, quod in s periore capite posui, ex Ovidii metam. VII, 276 ). In-

terdum loco gravem mendi suspiei0nem habenti atque,

qualis editur, prorsus vitios0 Subvenitur non scriptura mutata, sed tantum orati0ne melius distineta novaque ita Sententia essecta, quo genere mendi speciem tollendi et olim memini me non ita raro uti et utar saepius; nunc tria exempla p0namus, in quibus unum eiusmodi, qu0d etiam rarum et ignoratum habeat vocabuli alicuius usum. Apud Dem0sthenem orat. Iadv. Aphobum 63 sic nunc editur : otio υ

Almonet me Platonis loeus ob ignorationem insoliti vocabuli omnibus litteris recis seripti depravatus simillimi erroris nondum ex Horatii satir. II, 2, 29 consensu omnium expulsi, quod, postquam semel verum in mentem alleui venit, fieri pridem oportuit. Nihil enim tertius est quam Horatium scripsisse: carne tamen, quam vis, distat nihil hac magis illa, id est, ab hoe eatino, in quo pavo appositus est, ille, in quo gallina. Nam quod obseure hoc aeriptum aiunt, Romanis, qui magi da norant, nihil magia perspicuum esse poterat quam hoc: illa magis non distat hae. Sed verentur homines confiteri a tot millibus hominum summisque philologis vocabulum non ignotum pro adverbio pervagato habitum esse, nec celebratum tot tamque longis disputationibus locum tam faeile expediri et silentio tradi sequo animo serunt. Quot poterant etiam- nune da illo Platonis et hoc Horatii loco programmatum p ginae impleri y Potuisse dixi7 Poterunt; ne desperaveria.

116쪽

ub. I.

mationem de indignitate rei praeparandam aptum est, sed ad ratiocinandum, quid alia condicione posita eventurum fuerit, idque etiam apertius fit additis illis δικα ἐτων γενομένων. Ex Germanica interpretatione res facilius sortasse sentietur: Wem ieh nach Verlaus von geta Jahren Deindo illud δῆλον confirmationem promittere videtur superiorum; itaqus etiam in vulgaribus codicibus apte ad hanc sententiam interponitur ruρ εἰ γάρ); atqui sequitur non confirmatio, sed gravioris, si alia condicio fuisset, eventus significatio, prorsus a δῆλον δέ aliena, aptissima ad

illud initium οπου γάρ. Quid i lar fiet 8 Coniungantur,

ταλα παρ αυτω- άnnasyoν; Us interponitur per parenthesin exclamatio, indignum esse, quod dicturus oratorsit, sed manifestum: αξιον ἀγανακτεὶν, δῆλον δὲ παντάπασιν) 3. Sed notabilior Senecae locus in epistola 92, 12, qui nunc, revocata optimorem eodicum scriptura, nullo sensu sic oditur: Ita quo non est bonum per se munda vestis, sed mundae vestis electio, quia non in robonum est, sed in electione, quali actiones nostrae honestae sunt, non ipsa, quae aguntur. Quaero et universe, quae sit electio, quali aliquid fiat, et nominatim, quae electio, quali actiones nostrae honestae sint, magisque, quae electio, quali non ipsa, quae aguntur, honesta sint; sed quoniam, qui id mihi dicat, reperturum me despero nec rustior res fit deteriorum

Misoμέσθαι illud nihil nisi error optimi eodi eis est; verbum

passivum tertiae personae ab hac eoniunctione παρὰ μὲν των ... πω δὲ καὶ ... προσοτεἱχων ἐγγέγραμμαι et a tota argumentie elusione alienum est. Nee reeis de redditis bonis diei

117쪽

Lib. I.

codicum et superiorum editorum interpolatione, qua aut q uia pro quali substituentium. mihi ipse sic consulo. ut primum hanc extremam sententiam prorsus separem et per Se ponam. plenam et absolutam: Actiones nostrae hoc est agendi forma et voluntas) honestae sunt, non ipsa, quae aguntur sinateria et effectus ag0ndi in ea posituo; deindo autem ne in prioribus quidem ullam litteram mutem: recto enim non communi usu. sed scholae dicitur: sed in eleetione quali. hoc est ποια. certae cuiusdam qualitatis Sic, ipsum Senorum dixisse opistia li7. 27: prius aliquid esse debet, deinde quale esse, et ante eum Cicer nem academ. I, 28, lexi ea docent; addatur nunc fortium hoc tostimonium. Beditum etiam ad codices s hic quidem plerosque, n0n 80lum optimosi apud eundem Senecam epist. 94. 7. ubi agitur do minuundo tollendinue eorum timore quae vulgo hominibus terribilia videntur. 'sed reditum ita prava Sententia. ut Ila ius quinque verba delenda putaret serti et lacili remedio utens: sic senim scripsit: essicias ut 'quicquid publice expavimus. sciat non esse tam timendum quam fama circumfert: lnec dolero quemquam nec mori.J saepe in m0rte, quam pati lex est, magnum esse solatium. quod ad neminem redit: in dolore cet. Interpolando laetum erat: ... circumfert. nec dolere quoque nee mori, quod Latine dicendiam erat: ne dolore quidem nec mori. Sed illis sublatis manet pravitas in adverbio saepe; nam hoc solatium. qu0d nemo plus semel moriatur, non saepe, Sed semper adest. Trans-sseramus purietum: habebimus: non esse tam timendum quam fama circumfert; nec dolere quemquam nec

m0ri saepe; in morte . . . magnum esse S0 latium cet.

Oecurretur, ut rectissime dicatur, neminem mori saepe, ita negari n0n p0sse, quemquam desere saepe. Supergr sus est igitur Seneca, dum declamatorie imuitur et acumen captat veritatem eadem audacia, qua Epicurus negabat ullum magnum d0lorem longum esse squae sententia proxime aliis

118쪽

Lib. I.

verbis subiicituri; poterat acumine servato et sententiae forma rectius scribere: nee dolere quemquam semper nec mori saepe et nec ausim contradicere, si quis semper excidisse dixerit aut de industria omissum esse ante nostr0rum e0dicum aetatem, quod scribae n0n attento uni tantum adverbio laeus esse videretur ).

Verum ubi leni h Promedio nihil prolieitur, quod verum subest mendum, ibi iam omnia versanda, rimanda nec ullum minimum vestigium contemnendum; saepe enim perexiguo litterarum indicio et mendum iam deprehensum certius convinci et eius M am genus tuo et viam correctionis monstrari, cum inlinita alia ostendunt exempla, tum h quod ex Senecae oensolat. ad Marciam c. IR I ponam. Editur ibi sic: quicquid est hoc, quod circa nos ex ad Venticio fulget. liberi, honores, opes, ampla atria et exclusorum clientium turba referta vestibula. clara, nobilis aut formosa coniux ceteraque ex incerta et mobili sorte pendentia alieni commodatique apparatus sunt. Mendum oratio et sententia arguunt, primum qu0d prava et a Seneca non minus quam ab aliis huius aetatis scriptoribus aliena est haec enumerandi forma: clara, nobilis aut formosa. particula disiun tiva inter primum et secundum membrum omissa, inter secundum et tertium posita'). deinde quod in coniugii solicitato recte nobilitas uxoris aut forma laudatur, claritas ex rebus gestis nulla solet esse aut expeti. Sed his, quae per se certa sunt, tamen multi credere non auderent, qui autem crederent, si nihil accederet praeterea, neque, quale esset

Ep. 93, 9 recte superiores editiones: Et tamen quo usque vivimus p Omnium rerum cet. Negat Senem causam esse vitae longius protrahendae et eausas negandi addit. Apud Fi- evertum et Hiainium sine ulla sententia scribitur: et tamen,

quousque vivimus, omnium rerum tet.

'ὶ Horat. sat. I, 6, 38 scribendum est Syri Damae aut Dionysi filius, non Syri, Damae. Duo servorem nomina Horati ponit, priori eum contemptu patriae nomen addit. Duiligod by Coosli

119쪽

106.

Lib. I.

mendum neque quae correctio adhibenda, scire possent. Nunc codex Mediolanensis Α), ceteris et aetate et bonitate longe praestans, qui n0n clara, sed clarum scriptum habet, Senecam ostendit scripsisse: clarum nomen, nobilis et formosa coniux, librarium autem a priore syllaba no ad alteram aberrantem vocabulum omisisse. Aptissime inter cetera adventicia et externa claritas generis et nominis ponitur. Plane iam perpurgatis, quae in codicibus posita sunt tum vero retractanda omnia ea orationis sententiaeque indicia, quibus iam in mendo arguendo usus sis, considerandumque non 80lum, quid respuat locus, sed quid desideret ad eum sententiae et argumenti tenorem, cuius vestigia supersint et qui praecedentibus subsequentibusque apte adiungatur, continuandum et abs0lvendum, ad grammaticam orationis structuram eam, quae ex iis, quae integra manserunt, pelluceat et emineat, persequendam, ad sormam rhetoricam quae in contrarie relatis, in adscensu aut alio modo appareat, perficiendam, ad verborum colorem imaginumve seriem, quam proxima habeant, conservandam, atque haec omnia cum codicum vestigiis nudatis et accurate inspectis conserenda, apud poetas adhibita versus lege, et certo fine. Εssicietur enim saepe simile aliquid prorsus mathematicorum formulis, cum in iis, quas aequationes appellant, quaeritur, quid unum condicionibus undique constitutis respondeat; qu0modo olim sopusc. academ. I p. 486) in Ciceronis oratione pro Sestio 104 ostendi in litteris malexatur necessario subesse praesens indicativi tempus verbi deponentis primae coniugationis in xor exeuntis, studium et amorem significantis; id esse amplexatur. Sed hoc interest, quod apud nos neque tam certis terminis notisque circumscribi id, qu0d quaeritur, p0test neque, ut praesto sit, necessario cogi, qu0d apud illos fit, si recte constituta sequatio est. Nam saepe animus aut non in rectam partem quaerendo intenditur aut incidit, aut memoria criticus defi-

120쪽

Lib. I.

107 estur in iis, quae olim legit cognovitque, aut omnino rem at scriptors significatam aut verbum ab illo positum orationis voformam ignorati Velut in illa, quem paulo ante tractavimus, Hatonis ex Theaeteto loco cum . ubi ταυ scriptum exstaret, adiectivum neutri generis requiri intellexissem ipsae litterae omnes servatae lacerunt, ut ipsum adiectivum, de quo antea me nunquam cogitasse sateor. invenirem aut potius agnoscerem: si prima littera mutata fuisset, non i venissem. Quid, si Hesychius id n0n annotasset pQuid, si subest alicubi nomen loci, hominis, rei non solum nunquam tibi ieetum, sed omnino nusquam apude0s, qui supersunt, scriptores positum p Itaque ad mendan0n prorsus vulgaria et laenia varii generis corrigenda et rerum et sermonis scientia opus est ampla et accurata et praeterea squo maxime bonus coniector censetur) libero' quodam et celeri mentis moin in rerum verborumque copi iacerta acie lustranda et ad extremum recto subtilique, quid cuique conveniat, quid non conveniat, sensu iudicioque; adiungendaque illa etiam, de qua superiore capite disput vimus, quid accidere potuerit accidisseque probabile sit. intellegentia; nam et ad inveniendam emendationem prodest de erroris origine cogitare et ad confirmandam magnam habet vim mendi causam et genus probabiliter demonstrare. Atque hoc totum, quod de indiciis notisque, ad quas emendatio dirigenda sit, inveniendis, eomponendis sequendisque breviter diximus, quale sit, age, hic paucis ex utriusquo linguae scriptoribus exemplis declaretur; nam et ex superisscapite permulta huc transferri possunt et plurima per reliquos libros spargentur. Apud Platonem r. p. X p. 60η ΑS rates se et Glauconem ait poeticam suam causam agentem benevole quidem audituros, sed tamen inura et ut sibi