장음표시 사용
161쪽
118 De rationali curandi ratione,
& vita etiam breuior redditur, refrigerato pulmone. In uniuersum igitur quinque principaliter quaerere oportet,nam omnia nimis longum ellet. Quod magis vrget, seu dc qth conqueritur; quod periculosius est; causi morborum norbus circularis velut dolor: nam seipsum & reliquos morbos adauget ;& reflexio perquam ad curam propriam deuenire licet, id est, per generalia ad unumquemque,quod a mensura singulorum auxiliorum de proprietate prouenit. Signa eius qui fit a percussione seu dolor seu abscessus , aut a purgationc, sicut quandoquc accidit, quando schidia inter dentes retenta pungunt gingiuam, sunt per se manifesta, & non sumus in casu. Si vero dolor fiat aut abscessus ex vitio lienis aut iecoris, deprehenditur ex morbis illorum. Cum autem non apparuerint ciusNodi morbi, materia profluit a capite ; & hoc est quod innuit Princeps octata terti , loco adducto. Potest: igitur elle in dente,& neruo,& gingiua per se, vel communicari aliis; si in dente, ut dictum est , vel a frigore, vel a luxatione, vel ab abscessu, vela diuisione continui: si igitur sit a frigore , laeditura frigidis, & a nulla alia causa, & cs signum proprium. Et si laeditur a duris, potest esse ex omnibus aliis causis, scilicet ab inflammatione dentis, ab in-sammatione nerui substrati, a repletione eiusdem , a luxatione dentis , a solutione continui in dente , & a repletione in gingiua. Distinguitur autem subtiliter hoc modo. Si est in gingiua, ex compressione dentis dolet magis gingiua quam dens-propter regulam topicam : propter quod unumquodque tale est, de illud magis est. Sin autem neruus est plenus sine abscessu, non dolet, nisi cum comprimitur, Sc licet a frigidis magis laedatur quam ab aliis, tamen non laeditur , niscompressiuS,
162쪽
Lib. II. Pars III. cap. II. I 29
Compressius , dc a re dura ; & si abscessis sit in nemo vel in dente, dolor est: vehementissimus etiam sine tactu,& aliquando accendit febrom , & differentia ostinter illos, quoniam in phlegmonc dentis sentitur pulsatio in dente ipso circa coronidona , vel in medio:& si in neruo, est pulsatio in radice dentis; lolor etiam
nerui est acutior dc vehementior:dentis autem quam-liis sit valde vehemens, non est: tamen illi arquatis,sed
quasi obtusior & latior, S: est quasi dens diuidatur in
frusta: in neruo autem nescit patiens quomodo doleat dens, sed solum sentit illum dolere. In luxatione vero dolor non est magnus, δ differt a dolore repletionis nerui, quia in repletione nerui valde dolitat dens cum comprimitur ; sed in luxatione quomodo-Cunque prematur, seu trahatur ad superiora, seu ad latera. Quandoque fluxio non est ad neruum , sed ad concauitatem quae est inter dentem Sc os, δc tunc non dolet, nisi comprimatur, dc in hoc casii ascendit dolor & tumor, aut descendit, ita ut dolor digito exterius manifeste sentiatur. Et est dolor valde leuisa repletione nerui, & Ol quam conuenit in his purgatio capitis. Solutio vero continui est dissicilior omnibus , de magis iaecollaria scitu, quia plerumque indicat,& sola Drme, de evulsione dentis. Quae autem est diuiso perfecta facile dignoscitur , quia parte vita Compressa, alia manet aut stridet. Scd de carie quae frequenter contingit, signa sunt, quod dolor saepe reuertitur,& in illo dente de non aliis, de sine causa manifesta, Sis videtur aut tangitur locus , non est dubium;& cian sanatur , non ejt robustus , 3c fit scaber, de fuscus, & adhaeret intus materia lapidosa, L gingiua Croditur in angulo, vel e regione partis Lese, de raro
contingit quod non laedatura frigidis & duris , de I aliquando
163쪽
13o De rationali curandi ratione,
liquando consequitur foetor : Sc omnis dolor vehemens facit luxationem dentis , si sit propter neruum, quia natura fugiens dolorem eiicit dentem c loco , ut non comprimat neruum. Sed si dolor sit in dente, nullum commodum sequitur ex hac luxatione , ideo persaepe in hoc casu dens remanet firmus , & cum sanatur neruus repletus, aut luxatio quae fuerit ex perculsione
vel morbo Indico, si fuerit magna sed in iuuenc, aut in sene sed parua, tunc est locus auxiliis & restituuntur, 3 clim perseuerat diu, difficile est ut confirmetur. Et si ex morbo plures commoueantur dentes, facilius confirmantur quam unus solus: & hoc contingit; quia homo magis abstinet ab omni cibo, & ita non mandit , & sanatur ; sed qui unum tantum habet
commotum,dum exercet suetos confisus in illis,magis commouet 8c excidit,& dens luxatuS extenuatur propter imbecillitatem caloris, quia non est coniunctus toti, & etiam quia cause luxationis , scilicet pituita, uel humor serosus , aut crudus, aut melancholia Corrumpit alimentum dentis , & ita non nutritur. Et
signum dentium ob aetatem casset propinquorum , est fuscus color & obscurus, raritas , hebetudo sensus, facilis luxatio, seabrities,& gypscar crulfu.Dolores autem gingiuae dignoscuntur tactu ipse.Absce istis vero de tactu & visu. Specialiter autem signa sunt.
HIs visis ad causerum inuentionem deueniendum cst, non solum quod curatio omnia sublata causa - fiat,
164쪽
Lib. II. Pars III. Cap. III. IJ i
stat, ut supra diximus: sed quZd cum necessaria sint ad omnem curationem describendam multiplicia auxilia, nam virum solum si describamus, vidcbitur ubi illud non profuerit, Medicinae ars manca atque inutilis:) quomodo poterit quispiam multis auxiliis conuenienter uti, nisi nouerit quod cuique conueniat: nam si singula praetentare voluerit atque expuriri, praeterquam quod occasio est praceps in Medicina, ut dicit Hippocrates , magnum sumptum & temporis dc pecuniae facere oportebit, & praeterca Medicus ridiculus fiet , singula perperam tentando , Vt aeger fidem amittat; sed quod omnibus maius est, calida calidis morbis adhibendo, vel frigida frigidis, vel intempestili vel modo quo non debet adhibere, tantum abest ut sit aegro profuturus, ut etiam grauiter sit
obfuturus. Ergo in causa est hic materia cruda, sanguinea,
mista, iuxta secundum modum significati sanguinis, id est, aggregati ex quatuor humoribus, & ςtiam pituitae,& est sanguis purum concoctus, sed tamen viti ius , partim a capite descendens per venas,& arterias, Ec neruos etiam , partim a iecore transmissus , partim ob exhalationem ventriculi & iecoris : & ideo in his morbis peculiaris est iactura ex cruditate, & maxima: nam in suffusionibus oculorum,& tinnitibus cst otiam peculiaris iactitra ex hac, sed non adeo magna, quo niam Vapores non possunt tam prompte penetrare ad Oculos & aures,sicut addentes & instiuas. Ideo mala ratio victus in his morbis offendit trifariam : ratione qualitatis cibi,utpote vapor cx porris; δc ratione cruditatis . ut quili Set cibus crudus , & hoc est minus; ει ratione tunicae quae est una gingiuis δc ventriculo; de hoc est adhuc minus. Et esset ultimus ordo, scilicet
165쪽
I31 De rationali curandi ratione,
nutrimenti, sed est adeo exiguum hoc damnum, ut possit posthaberi. Sed in oculis & auribus plus nocet cruditas, & est primum ratione vaporum, & post qualitas cibi: & reliqua duo parum aut nihil prosunt,
aliquid tamen potest nutrimenti vis: nam consensus simplex, nullus est. At iecori nocet ob quartum modum, primo ob alimentum, inde ob malam coctionem , reliquis duobus modis non nocci. Nas autommorbis & ozaenae nocet ratione qualitatis cibi, post ratione alimenti, ultimo ratione cruditati S,non ratione consensiis. Causa verδ descensus materiae facientis abscestum aut dolorem in dente , imo neque destillationum, non est illa quam credant communiter Me dici , scilicet ascensus vaporum ex cruditate a ventri-criculo ; tum quia non pollet fieri in ieiunantibus, Cum tamen magis tunc fiat, nec repente , ut videmus; sed longo indigeret tempore , nec sine tinnitu & oculorum imaginibus, quia in tanta vaporum ascendentium multitudine, fieri non posset ut non aliqui ingrederentur in aures de oculos,adeo patulis viis,& nec in die : quae omnia cum sint contra experimentum , liquet talem materiam ascendere per venas & arterias plenam ichoribus, de materia aquea inde congelaturct crastescit in cerebro, si cerebrum non sit immodice excalefactum : ideo fit hic casus a caliditate plerumque , maxime iecoris, & indiget purgantibus aquam, S tamen Medici utuntur calefacientibus , quo nihil deterius. Et hoc de causis propriis. Considerandum est etiam quod dolor dentis trahit
materiam, quia natura cogitur succurrere parti, aliter corrumperetur: nam dolor & causa doloris Corrumperent partem. Est enim causa, ex con sello , volvicus , vel intemperies calida vel frigida : quoad symptoma
166쪽
Lib. I. Pars III. cap. III. I33
symptoma ipsum non corrumpit, nisi quia extinguit vitalem spiritum, qui est in loco, a quo particula conisse uatur. Ergo si non transmitteretur, periret: huius causa uniuersali natura transmittit specialiter, sepius peccans plus transmittendo quam Oporteat: nam ex hoc fit phlegmone,cx qua dolor alius fusi itatur,& bris accenditur ab initio ephemera,phst synochus,demum cum materia putrescit, etiam synocha. Et cum materiam oporteat, sic si debet calefacere sanguinem, esse vel intimam & cordi proximam, aut multam , aut 'valde prauam & interiori loco,ideo non potest ex hoe accendi, nisi Ephemera. Sed quoniam materia praua potest elle, vel quia valde calida, vel quia valde putrida , oportet s deberet fieri febris consequens phlegmonen, sanguinea MSphlegmon anguinem MurneaIVt ellet, vel multa , vel prope cor, vel in loco intimo.
Sed potest generari febris putrida , quae non dicitur
consequens, & hoc ex omni ephemera, ut 8. Artis curandi, cap. praesertim-8. S in lib. s. ωρ. I. docetur:
de licet suo more nihil unquam perfecto doceat, imo satis confuse , ut non possis dicere, sic est. Dico tamen ex re ipsa quae se prodit, & auxilium etiam capiemus ab eodem, ex primo dedi fersebr.cap. Vadd febris Ephemera transit in putridam, vel ob malam rationem victus,ut non prohibeatur causa quae illam a cendit, & ipsa producatur: nam cum producta fuerit, necesse est tandem,ut hecticam in siccis corporibus,in humidis putridam accendat. Secundum est, si aer ipse
pestilens sit,nam tunc vapores illi sola caliditate squia nihil fit in istis inferioribus, nisi per primas qualitates activas, in indigentes ad febrem propagandam, statimeam immutant.Tertium est clim corpus est vel exterios stipatu occluss cutis meatibus, vel interius obstructu,
167쪽
tunc enim vapores illi, ut lebete contecto,incalescunt adeo, vi quod est serosum in humoribus putrefaciant. Quartum est, cum habitus ipse cacochymus est, multisque corruptis & calidis humoribus refertus: nam nisi hoc modo accendi febres periclitaremur, ex quanam MS. quadam J causa aliqui ex febre putrida interirent λ nam si non cum ephemera, multo minus
sine illa. Scd non aliqui solum, imo permulti inter-cunt. Igitur ephemera in huiusmodi accendit putridas febres. Constatque hoc modo non solum ex dolore dentium, sed etiam alicuius minimae particular interiisse. Ultimum est ex intemperie, maxime calida 8 sicca, quae cum sit ultima inter has quinque, ipse quasi primam statuit, sed oportet intelligere res ipsas potius quam illius verba sequi. Sic enim neque errabimus nos, nec illum Vt errantem accusare cogemur. Caeterum ex causis aliis externis , insolatio magis nocet oculis, aer autem frigidus & humidus dentibus atque gingiuis, utraque autem utrisque, sicut fMS. tamen sicJ ctiam somnus in terreno cubiculo.Abscesses autem in gingiua, doloris praebet spectum in dente ob propinquitatem , quia dum dens heditur, comprimit gingiuam lassam, atque ita videtur dens dolere, cum gingiua doleat. Alter modus est, quoniam confluentcimateria ad gingiuae abscessiim, etiam aliquid ob propinquitatem derivatur ad dentis radices. Cum etiam materia quae in abscestu gingiuae est, corrumpitur, Corrumpit etiam sanguinem, qui est in radice dentis, ω mali qualitate assicit neruum ; ita fiunt mutuo Vtrinque causae. Causa vero cuius pars prima cerebri est auctor, ex doloribus, excrementis , laesa opera tione , tumoribus f innotescit: J & si conuerso capite in ceruicem, homo videatur pati defectum sensuum
168쪽
Lib. I I. Pars III. cap. IV. i3s
aut mentis ,aut quod quippiam descendat in posteriora, quasi auulsum, & si percipitur quaedam inanitas in illo, aut si circumuolui aliquid sentiatur,& oportet experiri id in omni hora, & multis diebus. Haec enim
solent pati affecti vigiliis,& significant periculum
De symptomatu affectus propositi.
SVmplomata vero ipsa quae comitantur hos inoria bos, alia quidem sunt propria morbis , ut. dolor, stupor, & est species doloris deterior quandoque dolore, quia homines in dolore vel coguntur uti sorbitionibus, vel mandere ex altera parte: in stupore au-tCm non mansum solent deglutire cibum. Tertium est non polle pati duras res aut frigidas, quandoque Ctiam, licet rarius valde , nec calidas. Post sunt erosio dentis , & similiter gingiuae, & etiam mobilitas dentis, quae est duplex : una quae est cum manet in situ suo, & alia cum elicitur, & quandoque una est deterior , quandoque altera. In iuuenibus deterior est, Cum dens manet in suo situ, quia si elicitur cessante dolore, statim redit ad suum situm & confirmatur: in senibus vero deterior est clim labitur ex situ, quia nulla est amplius spes, ut redeat ad suum locum ob aetatem. Hic vero considerandum, velut &in eo qui ambulando intorquet pedem, & ob id non firmiter potest ambulare : an situs hic malus sit morbus, an symptoma, cum diuisio in qua situs est , ad morbos pertineat, non ad symptomata: sed quia situs non mutatur nisi per operationem, de laesio operationis
169쪽
I36 De rationali curandi ratione,
est symptoma:dicemus ergo quod materia vel intemperies per quam flectitur dens, ut pes,est causa,& morbus,& situs seu flexio, symptoma & morbus, dc impe--dimentum ambulandi,t ymploma secundum.Ergo flexio pedis est morbus, quatcnus fit a nerui mollitie, &ut est causa imbecillitatis eundi, & ut est malus situs. Sed ut est vitium in operatione,& ut fit,est symptoma, nam quod factum est & est in membro, non potest elle symptoma,& ideb hoc accidit frequenter,ut morbi causa sit symptoma,sed nunquam tamen Vt s ympto-ma morbi cuius ipsum est,causa sit. Symplomata vero subsequentia magnitudinem morbi, sunt proprie vigiliae, non solum ob dolorem, sed etiam ob vapores &consensum neruorum , dc febris Ephemera, nec Coniiulso tamen sequitur, quoniam dolor in dente non potest hoc facere, cum neruus non assiciatur, conuulsio autem est symptoma ncruorum, nec si in gingiua,c im exigui ibi admodum sint nervi: nec dolor possit cise vehemens, cum sit in particula exigui sensus: necti in neruulis, qui sunt in radicibus dentium, quia admodum parui sunt,& vix sensu percipiuntur tum vero quia, ut alias docui, conuulsio fit a frigiditate, ob id ex punctione serri. Sed in eo loco non potest esse tanta frigiditas. Ideo etiam non potest contingere conuultio ex dolore in radice dentis, nec nerui illius, neque citam ex siccitate propter frigiditatem dentis Mossium mandibulae circumpositorum, neque ob repletionem , quia comprimitur a dente, plurimum etiam
facit caliditas loci, & ob id nemo vitiis est qui ex dolore dentis aut gingiuae inciderit in conuulsion , quamuis dolor dentis sit maximus ex sententia Galenia de composmedicam.θc.loc.cap. I sin. 7.i fine, & maior lore capitis. Est etiam assectus communis dentibus
170쪽
Lib. II Pars III. cap. IV. I37
&gingiuae,quem harmodiam vocant, id est, stuporem
dentium a.de locis, cap.6. in prisc. Quid autem sit non declarat ibidem cap. 7. plusquam antea. Verum author M.desimpl.medicam. V. de portui.quanquam non Galenus, de ea dicit, qudd est affectus qui contingit dentibus ob esum fructuum immaturorum. Sed Galenus I .des r.causcap. s. docet quid sit. Hoc unum palam est, quod stupor est gingiuae symptoma. Circa quod illud animaduertero dignum est,qudd symptomata dolorum augentur motu, ut in dentibus, & podagrosis, dc herniolis. Calculosi etiam dum lapis mouetur, dolorem sentiunt; dum quiescit, cessat dolor. Attamen videmus quod lapidem renum patientes,ambulatione alleuiantur,8 coli dolore agitatione cunarum: quare dico quod omnis motus qui fit per particulam laborantem , auget dolorem, quia inflammat & distendit
partes. Igitur utrauis sit causa doloris, eam auget: reliqui motus omnes minuunt, tum auertendo materiam dolorem facientem, tum calorem, tum spiritus, tum
etiam dilatando partes,ut faciunt anodyna. Est etiam unum insigne & proprium symptoma doloris den-rium,quod ego semper obseruaui, & est maxime utile ad curam .Estque quod in dolore dentium superiorum, in superiore parte faciei e regione dentis, & in dolore dentium inferiorum in mandibula inferiore,e regione similiter,percipitur dolor tangendo manifestus, adebui curando partem illam, lueretur facile morbus,tanis quam sublata origiue. Accidit etiam quandoque in-sammatio ex hoc,vel in faucibus intus, & est angina, vel sui crius quae disrumpitur cum tussi, de creditur quod sit vomica pulmoniS.