Hieronymi Cardani Mediolanensis, ... Opuscula medica senilia in quatuor libros tributa, ..

191쪽

i38 De rationali curandi ratione,

purgemus , aut sanguinem mittamus , dolorem prius sedare, propter dictum Principis, quarta yrimi, c P. 3. Et antequam ad diuersum tris ι,dolorem prius seda. Similiter est dissicultas,an sit purgandum,quia non est concocta materia, & etiam ante purgationem debeat uti inedia,nc corpus inflammetur, & humores accendantur Verum dico pro prima, quod debemus inciperea curatione causae,quia si illa potuit excitare es istum, quanto magis prohibere ne sanetur, & tamen non neglecto periculo inflammationis gargareonis, neque ipso morbo,qui cum per se indicet de curatione,etiam semper. Ergo quilibet morbus, ni si sit faetiis a causa externa, duplicem habebit indicationem , unam a se, aliam a causa, & si magnus fuerit, terti xm a Virtute. Pro secunda dissicultato,dico quod in generali oportet singulas latentiones & morbos seorsum explicare, specialiter autem simul multorum habere rationem,& ita nullum inconueniens sequetur. De euacuatione autem dico, quod illud dictum : Vbifames, laborandam non est: sic intestigendum est: ut ei imbecillitati, a qua nunquam natura se sponte redimit,& sunt duae,fameses vigilia, nulla unquam debet,nis facta restitutione, succedere causa debilitans vireis,quia natura non fert,& si non potest redimere se ab una, quanto minus a duabus. Et si dicas quδd dormiendo vel dando cibum poteris recipere vires: dicam ego , cur non dedisti cibum , aut permisisti dormire, antequam euacuares3 Et si dixeris, quod non poteras dare cibum, ProΡtCrmorbum, caulam, vel symptoma; nec crat in arbitrio tuo ut dormiret: dicam ego, num a debilitato lonna inedia si detraxeris sanguinem aut purgaueris , liccbit dato cibo speraro salutem - quia vel non conuenior, Vt nec prius conueniebat, S erit adeo debilis, ut non

postu

192쪽

Lib. II. Pars III. Cap. VI. Sin. II. IIv

possit concoquere. At vero aliis causis, a quibus natura prostratas vires recipit sponte, licebit vel inodiam, vel balneum , vel aliquid huiusnodi adiicere , quoniam tales virium lapsus assimilantur deliquiis animi; qui vero contingunt ex inedia vel vigilia,verae sync pi: nam in vigilia, ubi vires deciderunt, nunquam restituentur nisi per somnum, & in inedia per cibum aut potum. At cibum & potum exhibere in magnis morbis, graue est & periculosum : somnum adhibere,

non est in nostra potestate. Ergo ubi ab euacuatione sanguinis,aut purgatione, aut balneo, aut fatigatione, aut dolore, aut tristitia, aut Venere, aut morsu serpentis, aut potu veneni, quis se recreaverit, licebit tam inedia,quam δc aliis euacuationibus,& medicamentis venenosis uti: quamobrem in initio inediae , talia adhibere conuenit. Est autona inediar initium,donec homo perfert illam sine ullo symptomate malo, praecipue animi deliquio , aut delirio , aut pulsus imbecillitate vel inaequalitate,vel inquiete, vel cima exanguis iacet,& mortuo simi lis. Multum autem interest, aetas puerilis, consuetudo multi cibi ac plurim)m nutrientis , & prHipue vini atque ouorum: vita omnino Otiosa , vel nimis laboriosa , animus timidus, Venus frequens , temperatura biliosa , diuturnus usus iculum cibariorum atque multorum : Vertim contraria'

producunt inciliam, nihil autem magis quam cruditates. Cibi ergo, panis , caro apri iuuenis, glando vituli, alae gallipatiorum, iecora gallinarum, avicular , pisces friabiles, nuces , uuae pallae, & quod est ptisana aegris , oryza sanis : condimenta oleum , sal, mel, saccsarum, Capa: potus aqua, tu pro consectudine, vini albi parum , aequalis cibo. Somni horarum

ad viri usque simul undecimam partem usque ad octii-

193쪽

Iso De rationali curandi ratione,

uam tripla. In aegris quanto maior, tanto melior si ferre possit. Siquidem concoquunt, somnuS, inedia, Calor : quies quanto minor , co deterior ad animum primum, inde ad sanitatem, inde ad robur. Diuiditur ter in die ad summum, . Artu curanssi, caP. 6. Sed purgatio ante coctionem materiae, cum nulla sit expectanda, nisi in febribus, imo nec praeparatio, si oporteat , negotium nullum praebet; veriura hic minus necellaria est quam periculosa: in uniuersum non oportet, cum necessitas urget, abstinere, imo nec tardare quouis modo. Quantum vero ad doloris sedarionem, dicebat Princeps quarta primi: Cumque materiam ad longinquum trahere volueris , loci dolorem prius se. dabis , ut inius minuatur coarctatio per attractionem, quoniam dolor est trahens, cumque ad locum non obedit, ad quem Usam trahis, non violenter agas, quoniam quandoque Molentia illa ipsam mouebit oe subtiliabit, π non trabetur, fiet velocius declinans ad dolentem locum. Hoc totum sumptum est a Rhasi duodecimo Continentis , qui illud sumpsit a Galeno,duodecimo Artis curandi, cap. 8. in Foe, ubi in coli dolore a flatu & humoribus crassis , non soldm antequam auertat, sed eti in evacuet, dolorem sedat cucurbitula imposita. Itaque a dentis curatione inchoandum censeo,tanquam a causa. DoloriS autem ratio habenda non est pluribus in causis , ut cum non

Vrget,ut in hoc casu; vel si nullum sit aliud praesidium singulare ab euacuatione; vel cum incipiendum est adoriuatione. Cura Vero generalis per conserentia membro est

eadein quae superior , led ca est custodia haec admixta curationi , veluti Plantago laudatur a in Se

Sapius bane 'sam si dentibus atteris herbam,

194쪽

Lib. II. Pars III. Cap. VI. Sect. II. 16

Gingiuas reprimet tumidas o sanguine plenaου, Sicquesolet dentis compescere sepe dolorem. Laudat & Plinius lib. i. cap. 67. caprifici succum detractum tempore mcisis. Vermes quoque terrenos ex oleo dilutos in aurem infundero ex codem latere docet. Cincrem quoque corum denti imponere, maxime si exesus sit. Aliud ex co, cap. ct s s. valde potens. Chalcanthurn & cadmiam aceto incoque,& cum gos sypio impone denti. Ex Scribonio Largo : Iubet is manducare portulacam ex aduersa parte, Ita ut succus traiiciatur ad locum dolentem, aut rhododaphnen, sic ut multa saliua ex Oro decidat. Succus quoque solani tepens gargarizatus dicit) benefacit. Marcellus vero libro de medicamentis,cap. in . laudat luod e& a Scribonio ponitur, cap. 16. compositum medicamentum. V. Succi peucedani, partes tres , Thuris partes duas, succipunacis ct uua passea, an. partem unam. Misce, st dentem

emplaHri loco contege. Laudat & cornu ceruinitin ustum, Vol decoctum scobis eius concoctae in vino. Praeter reliqua vero,quatuor haec ascribit: Radix terrae mali sumito eruta st commanducata, si ore contineatur, inter initia quidem excandessere facit dolorem dentium ,sed mox potenter eum extinguet. Porcesii lactentis ventriculo, id est,uyualiculo exempto, quod in interiore cute luteum adhaeret, lana coniunges , madefactuque ea illum humorem auricula

inseres, cuius re diuersa parte dens dolebit, certismo remedio statim sibuenies. Mori radix tempore messis inciditur, ea succum apti simum inhibendo dolori dentium emittit, quem ideo colligi , ct seruara oportet. ut cum opus fuerit, dentibus imponatur. 4 ris florem pore ue hedera pari

pondere in unum terito,vinoque m ceto , ac naribus mori- rate,c 3 dentium dolor fuerit, infunde, statim omnis mσω-stia dentium compsitur S sanatur. Serenus laudat

195쪽

I62 De rationali curandi ratione,

ungulam porcae in cinerem redactam, sed& Ole, struin, unde illud :M ausus item prodestseuccis olea fier acerbis,

Hinc oscedo fuit, lingua quoque vulnera cedunt. 3Sed nihil melius, meo iudicio, Celsi auxilio : is enim

Lb. 6. cap. 9. inquit: Haec a Medicis accepta sunt, seda et Iium experimento cognitum es, cum dens dolet, hembam menthastrum cum Iriι radicibus velli debere , π inpetnem conqci ,seupra 'Pe aquam infundi , collocarique iuxta sedentem hominem υndique De te contectum, tum in Feluem candentes μιlices demitti ,sic ut apιa tegantur, hominemque cum hiante ore vaporem excipere,ut supra dicitum est, dique inclusium , nam ct sudor plurimus sequitur, or per os continens piι uita defluit, s ques e longiorem,spe annuam valetudinem bonam pra tar. Caelius Aurelianus in Chronicorumsecundo, cap. . laudat decoctum papaueris vel

radicis dulcis,vel foenigrieci. Quae omnia ego laudo: quemadmodum & illud de Erasistrato, qui sacrauit odontagogum sta est,dentes educens) Delphis c plumbo,

ut intelligeremus dentes non nisi volentes , ut ita dicam , ac sequentes educendos esse , nec avulsioncm,

ut inquit ille, dentis, eile sanationem , sed partis

valde inutilis imminutionem. Itaque haec est cura generalis dolentium dentium, quae heri solet vel per acopa, vel stuporem inducentia, Vel quae agunt proprietate quadam , vel omnia auxilia quae plerumque calcfaciunt,aut pituitam multam educunt multa etiam dicta sunt superi u S. Memento autem praecipue, quod trium principalium membrorum contentorum,in eis iecoris quidem cura maxime perfici rur medicamentis ebibitis; cordis autem per illita arteriis & e regione illius; at capitis per suffumigia. Et ratio est euidens in omnibcis: ccrcbram

196쪽

Lib. II. Pars III. Cap. VI. Sea. II. I 63

cerebrum enim est remotum a medicamentis, dc non habet adeo magnas arterias ac multas. Cor sepitur ab acre per pulmonis carnem , & medicamentorum vis

commutatur prius ,& debilior fit propria membro IMS.absque ullo sensu, rius debilia,st propria membra.JSed iecur habet calorem imbecillem, ut rapiat & attenuet unguenta, nec suffumigia ad illud perueniunt. Quod autem fallit in corde, & magis in cerebro est, quoniam plerique morbi illius habent consensum Cum iecore, ideo putant Medici, quod iuuetur a medicamentis : dc post suffumigia habent quas vocant Embrochas, sed non sunt adeo tutar, & minus etiam Operantur, quoad occultas qualitates. Febribus ergo putridis adhibebimus medicamenta exaccrbationibus S rigoribus spinae dors. Pro cura autem speciali, primum quidem illud Galeni considerandum , in libro de dissectione lari mentorum odoratus, cap. I. quod etiam alibi repetiit: Cluatuor scilicet esse in hoc necessaria,scire babitum naturalem illus, tum etiam causυ, dissectionem, ac huiusmodi, deinde morbum resique omnes strvier naturam,velut causawO tomata, ac alia , deinde instrumenta ad curandum necessaria, vitiamo modum administrandi ilia instrumenta, iuxta electio-ctionem, quantitatem, qualitatem, te κου, praeparationem,

atque alia elusemodi. Dictum est autem superius, & forsan sita dicere liceat in meli)s, quam t separentur Priora, scilicet naturalia, a modo : siqui dem modus

mihi videtur exhibere,quantum natura, habitus,aetas, ac huiusmodi ferunt : praeterea quantum morbo debetur. Vt ergo ea generaliter, quae specialia esse debent tractemus,non erit necessarium ut distinguamus qHantitatem huic congruentem. Sed mittemus sanguinem, si dolor dc abscessus fuerit adob magnus, Vc L i metuen

197쪽

is 4 CDe rationali curandi ratione,

metuendum illi sit ; aut si morbus sit ex sanguine, &hoc pro ratione; aut si urina sit valde cruda, aliter non. Vtemur potius purgatione, quae potest fieri sex modis simplicibus. Et est etiam modus ille septimus, de quo ibi, & in libro de secretis, ubi disputatum est, an vi diccbat Theophrastus ille Paracelsus, una medicina possit curare omnes morbos;& si sic:quomodo3si non:

Cur Proponemus ergo modos compositos,velut cum

cassia nigra quae lenit aluum, Sc humores acres educit. Et si morbus esset maior, dum fluxio fit, potest ac debet purgari corpus cum helleboro quia est pars altior, Sc si in Da, cum veratro albo. Sed non debet unquam esse par periculum in medicamento & in morbo : ergo multo minus debe esse maius. Et similiter conuenitauertere materiam peccantem a locis maioris noxae,

non tamen cum cucurbitulis in dorso, quia locus est medius inter membrum patiens, & principale. Et ita conuenient frictiones 3c vincula, post uniuersi corpo-' ris .purgationem .Et debemus abstinere a cibo,& ratione flux onis maximo, & ita per totum principium. Et dum fluxit,ratione coctionis, donec incipiat evacuari

materia, ut praecipit Hippocrates, & hoc est tempore incrementi & vigoris totius, qui habet duas partes, Vnam in qua perficitur coctio, aliam in qua est cochus abscessus, sed nondum purgatur aliquid. Et ideo ne cellarium est scire,quod in abscessibus sunt duo genera

temporum,generationis,& coctionis. Et quatuor tem

pora generationis continentur in solo principio Coctionis: ideo ob duplicem causam est ne flaria ma-4or abstinentia cibi,in initio generationis, & ob via Amtantum , in initio coctionis. Tempus alitem in qDO euacuatur materia ex abscessu, est declinationis. Ab initio ergo oportebit uti adstringentibus & ropclleri-- cibus,

198쪽

Lib. II. Pars III. CV. VI. SeLLII.

tibus: & quia membrum est prope exangue scilicet

dentem , non conueniunt frigida, nam augent dolorem,& ita magis trahitur materia; membra etiam exanguia laeduntur a frigidis. Et etiam lenientia doloremtcmperata, in ore sapa calefacta mediocriter. Sed melius est calefacere oleum rosaceum croco admistum,& imponere denti,& similiter ex his quae a proprietare prohibent, ut dictum est de faba AEgyptia; & nos iam descripsimus medicamenta quae sunt calida moderate , & quae adstringunt, inter quae est absinthium. Deueniendo autem ad curationem specialem; dic bat Hippocrates lib.de humidorum Uur Calida aqua conis

fera gingiuu denigratis. Cum enim abscessus vel ulcera in Ringiuis perseuerant, indigent his quae detergunt S: Arditiem auferunt, velut & in Epulidibus. Aqua

autem calida detergit, EM temperat prauitatem carnis Corruptae, & maximo saepius repetita, atque id est generale auxilium. Specialiter autem dicebatur septimo idemiorum: Melissindro cum gingiua dolore corri8eretur; ct vehementer intumesceret emo vena brachis ct alumen e gyptium in principio sedabat. Hic desunt multa. Primum quod nescimus , quid sit alumen AEgyptium, de quo Dioscorides lib. s. p. 8i .egit,distinguens ipsum in tres species, scissile, rotundum, & liquidum ; quod quidem alumen AEgyptium sit praestantissimum facit. reddere possiimus : sed & habere ipsum licet cum reliquis mercibus : at vero de speciebus ipsis magna est dubitatio : nihilo secius Matthiolus existimat, scissile alumen esse dissicile inuentu, habuissόque se refert, Luea Ghino Imolensi, Pisano Proselsore, sed pro sn- , gulari dono, non vulgari re. Reliqua duo primam nunc inueniuntur Puteolis in Campania, inuenisque

L 3 sunt

199쪽

166 Qe rationali curandi ratione,

sunt a Bartholomaeo Marantha Medico nostra aetate, ut idem Matthiolus refert. At praeter illa antiquorum, nostris temporibus multa alia genera inueniuntur; Rochae, scaiolae, primae faecis,catinae. Quaedam etiam ex prioribus composita, Velut Saccharinum , quod simile saccharo sit, candidum , splendens, hoc ex alumine rochae fit, candidoque oui,& aqua rosacea. Uerum Catinae,quo vitri artifices Vtuntur, ex cinere herbae gustu salse, quam Sodam vocant, fit. Scaiola autem amiantos est, quod fit ex faece vini, & etiam usui est vitri artificibus. Reliquum est ut de eo quod plu-

meum vocant, & communi rochae , cuius tanta copiacst, loquamur. Fit autem alumen rochae ex lapide satis duro, eiusque sunt duae species, album simpliciter, Scquod cx albo rubet, quod melius est S essicacius: ingrati est saporis, subsalsi , & palam adstringentis;

cuius usus maxime ad fullones , & aquam separationis est: splendorem enim addit coloribus, ossiciique ut recipiantur atque retineantur: inimicum ventriculo, tametsi adstringens , omnisque aluminis genera etiam notha, oris ulceribus &gingiuarum putredinibus conserunt,Verum alia magis,alia minus.Optimum fore AEgyptiu, lihud dubiu elle reor,& in unoquoque genere,est enim substatia tenuissimii, quocirca & igni-Dus elaboratum , atque in aquam redactum longe melius est ; reducitur autem utrariarum,uel etiam distillatione, sed ea acutior est. Cum vero adeo adstringat, plerique frigidum illud elIe existimant; at non ita est , namque chalcantum , & chalcitis, & miis, de sory, adstringunt vehementer, quanquam calidi D ima sint. Alumen vero plumae , scissile quasi nothum est , & cx lapidum genere. Praecipuae illorum i pocios praeter id quod etiam cancrosis gingiuarum ulceribus

conferant, by Gorale

200쪽

Lib. II. Pars III. Cap. VI. MEI. II. 167

conferant, familiaritatem quandam habent cum dentibus totoque ore,expurgant autem ipsum ab humidis superfluis , veteresque authores Latini addito sale &melle utebantur: verum cum, ut dixi, multiplex sitvsus,veluti seris in emplastris,unctionibus,unguentis, ceratis, liciniis, collutionibus, evaporatione , tum si mandantur , vel detineantur sub dentibus, aut pcr ratis illis immittantur , usque ob vi pro amuletis utamur, te quibus dicendum erit. Nunc ad rem redeo.

Aliqui solent exustum mittere, sed an usta vires habeant , pauid post dicemus. De quantitate igitur non magna est difficultas.Solet cum miscetur sali & melli, tantundem si1lis add mellis decuplum aut etiam plus: propter illius insuauitatem authores ipsum refugiunt,

aut addunt odorata & ventriculo grata,malobathrum, iuncum odoratum ; sed malobathro caremus: iuncus odoratus Graece ανΘω, unde Ruinanthum corrupto vocabulo, aut spica Inda, sic enim & ventriculo commodius redditur. Verum inuenitur & latercularium alumen : Princeps lib. 2. tract. 2. cap. 7. Vocat alumen scissum Iament, scribitque ipsum calidum & siccum in secundo ordine. Ego vero de scisso non pugno : de alumine tamen rochae dico, qudd est siccum in secundo, & forsan etiam in initio tertii, calidum autem in fine primi. Princeps autem videtur agnouisse utrumque genus, & cum utitur alumine scisso appellat ipsum Iameni; cum Vero communi, alumen, ut in octava terti': quanquam nec in hoc seria et regulam generalem ; sed cum describit medicamenta Galeni, & Pauli , & reliquorum Graecorum,

debet intelligi de scissili, quia illud est praestantissimum , & Graeci non cofnouerunt alumen rochae : at Cum recitat medicamenta Rhasis & reliquorum Ara-