Hieronymi Cardani Mediolanensis, ... Opuscula medica senilia in quatuor libros tributa, ..

281쪽

Lib. III. Fars I. cap. IV. 24'

immittat clystere ex oleo rutaceo LMS.roficeo. J Et hoc est quod dicit Princeps A. i.c. r. Et cum ad diuersum tra- here volueris, dolorem prius seda. Porre, utilitas cucurbitularum est multiplex: inflationem enim discutiunt, &ob id dolores leniunt, soluta intemperie etiam grauitates alleuant, phlegmonas auertendo minuunt, qua que in profundo sunt,ad superficiem transferunt,capitis materiam euacuant, cataphoras sedant, & bonos somnos conciliant, fluxiones sistunt, & sanguinis eruptiones cohibent,nihilominus mensium circuitus deficicntes adiuuant, velut & haemorrhoidarum sanguinem trahut, si consuetus iam defecerit,rigores quoque finiunt,& circuitus noxios impediunt: sed & corruptos humores atrrahunt ad cutim,animi desectiones tolluta exolutum ventriculum roborant, & ciborum appetentiam excitant.Hoc aute maxime ex loci differentia duplici,aut per se,uclut quae inter coxas bonae, quae super spathulas malae,aut comparatione,auertcdo,auocando ex intimis, derivando & euacuando;tum ratione propria. Siccae confirmant sed non evacuant; quae cum incisione sunt,euacuant sed debilitant: & rursus ratione magnitudinis & multitudinis caloris. Diccbat enim Galenus i 2. Artis curandi, c. 8. Fiδd cucurbitula magna cum multo igne, etiam si 'materia adsit crassa & lenta, similem praecantationi effectum in sedado dolore agit. Tum ratione opportunitatis temporis .Et Princeps ci curbitulas connumerat etiam inter illa,quae augent calorem naturalem. Calidorum vero opus seu caliditatis nam non facio discrimen inter calidum & caliditatem: quanquam non ignorem Galenum I. de elementis, C. 6. ct I.de Temperam. c. 7 . nimis iusto plura more solito nugari, tanquam deesset materia utilis, & multiplex, ac necellaria ad implendum chartas : nihilominus res

282쪽

11o De facultatibus medicamentorum,

ad tria capita redigitur. Primum ut intelligamiis per caliditatem, solam qualitatem , recta nominum ratione utendo; per calidum autem, ipsum etiam subiectum. Secundum, quod in calido naturali adeo qualitas est annexa lubstantiae, ut parum intersit, dicasne calidum caliditatemve, & unum sepius pro alio accipiatur. Tertium , quod in his quae ex accidenti calida sunt, cum ad opus referuntur, parum interest, calidiimne dicas an caliditatem, quandoquidem principalis operatio calidi sit calefacere , & rursus nullam qualitatem agere absque subiecto: est,quod per se cxcrctiones omnes mouent ac prouocant, adeo ut etiam

calida aqua adhibita , alui excretiones creet, teste Galeno quinto in sextum Epidem. comm. 17. Idem etiam dicebat in tertiodecimo I fethodi, cap. 8. quod modice

calefacientibus dolor sedatur in phlegmone , nam mitigant fMS .i m mitigat,J digerendo ctiam phlegmonen minuunt, Vt tamen videatur tam de caliditate quae in actu est, quam quae in potentia est, intelligere. Et ut regulam quasi generalem constituam,

ne Galenum toties arguere cogar : medicamenta ominnia talia debent adhiberi tam intus quam extra, actu, qualia sunt potestate, ut lactuca frigida, S anethum Calidum , chamar clum tepidum. Quae regula colligitur ex nono Arethodi cap. s. dum dixit, Erysipelas in terius non alias melius etiam ante coctionem, quam frigidae aquae potu sanari. Et euidentius in libro de Marcore,cap. 8. Erysipelas marcori iunctum si sit, curat frigidis actu& potestate, tam intus quam extra. Verum euidentissime primo de compos. medicam Fcgen. p. . in Erysipelatis curatione medicamenta frigida

potestate, nive refrigerata adhibet. Sic igitur intelligendus est quartodecimo Artis curandi, cap. 3.ubi eiusdem morbi

283쪽

Lib. III. Pars I. cap. IV. 2 Si

morbi docet curationem. Sed obstat quod in quinta apiarismor. 13. tam Hippocrates quam Galenus, licet consulant adhibenda frigida in eryspclate non vice rato, s& intelligitur de frigidis actu) tamen negant in vicerato frigidis utendum : & ideo bene fecisset Galenus talia distraxisse : & nunc rogo Medicos istos, qui se adeo Galenicos profitentur, ut mihi dicant, quomodo Erysipelas curarent , ut tametsi adiuti ope nostra,cum unum hic,aliud ibi,aliud alibi praeceptum tradiderit, non satis constet cum illis omnibus quid

agendum. Quod si modo periisset liber de Mediea

mentis secundum genera,aut αυγαλ extitistet, tota

illius morbi tam saeui, tamque familiaris ubique, cura excidisset; nisi quis existimet parum interesse in huiuL. modi affectibus, an tepida, an temperata, an frigida, an frigidissima adhiberi debeant : nam calida non commemorabo ; quippe neminem sanae mentis futurum spero,qui id existimet bonum esse. At de tepidis multos lapsuros credo, cum multos labi videam, nee paruo detrimento: nam si frigidissima iuuant & conueniunt,tepida nec conueniunt,nec sine magno detrimento adhiberi poterunt. Ergo ut dixi, par ratio erit actus atque potestatis, nisi quod ob vehementiam qualitatis calidae actu , sufficiet medicamenta calida facultate, tertii dc quarti ordinis, calida satis, non tamen feruentia adhibere, & in erysipelate vicerato, donec erysipelas manet , frigida quidem potestate,

temperata autem actu applicare. Sed ut ad ordinem redeam,Calida actu vehementer, ut dixi ex tertiodecimo

Methodi, phlegmonas augent & dolores. Quinetiam sine phlegmone, ut dicebat Galenus fecundo de disseriseis. cap. I i. sola caliditas vel dolor in corporibus repletis fluxionem facit. Quinetiam generat rigorem

284쪽

, De facultatibin medicamentorum,

& horrorem, ubi corpus plenum fuerit malis humoribus:velut tertio insextum de Morbis unioribus, comm.a6.Sc quarto de Tuenda sanit. P. 2.ct 6. in fine,docet Galenus : a calido enim de frigido horrores fiunt & rigores,atque eodem modo,scilicet motu ipso; sed calor quidem trahit, frigus autem intus compellit, unde etiam magis mouet rigores & horrores,transeuntibus humoribus acribus super membra neruosa,& praecipue musculos. Praeterea calor etiam refrigerat,atque id saepius ac multifariam: primum quidem euacuata calidi innati substantia,tum etiam humoribus calidis,ut Galenus docebat secundo insextum de Morbis vulg. comm. 9.Vol quod corpore rariore reddito fMS. cum corpore rariore addito Jhisori ingredienti fit obnoxium;aer enim semper frigidior est comparatione viscerum, eumque modum docuit Galenus secundo ad Glauconem, cap. 2. in fine. vel cum id quod calefacit ach potestate refrigerat, velut balneum; atque hunc modum etiam non intactum reliquit Galenus, quinto in sextum Epta comm. 3 6. Caliditas praeterea desipientiam parit,& tangitur a Galeno optime primo Pror G. comm. 8. per exemplum carbonum, & est: calor in actu, & per exemplum domus illitae calce recenti nuper , & est caliditas potestate. Circa quod scire expedit, quod quaecunque calida sunt vehementer potestate, calida etiam sunt

actu, velut fodinae chalcanthi, ut etiam narrabat Galenus nono de simpl. medicam. ubi dicebat, quod vincti illi nudi ob caliditatem manebant: idem dico de fodinis sulphuris & bituminis, & domibus ubi calx seruatur. In his omnibus calor est aded vehemens, ct propinquus actui , Ut ex quavis causa in actum transeat, seu per antiperistasin, seu per putredinem, ut in fimo equino, seu per calorem in actu, velut a Solcs

285쪽

Lib. III. Pars I. cap. IV. 263

Sole, seu per attractionem, seu per motum ; in calce autem domui illita remanent partes crassiores, quae per antiperistasin, licet a principio non potuerint una cum tenuioribus inflammari, tandem accenduntur;&ita metallica calida potestate, serme semper fiunt calida actu : sed & semina , dc piper, sinapis, thiaspi, g ryophylli ; de radices, prassertim ciun valde siccae fuerint,ia redactis in puluerem, excalefaciunt acrem, ut gingiber: idem dico de lignis , ut agailocho, &fructibus duris, & nuce myristica,& macere eius cortice. Talia, dicit Galenus , & potus vini faciunt desipientiam etiam sine humoribus ebrietati sini-lem , visexta Aphorismor.comm. 3 i. Plerumque tamen insania fit, caliditate vapores ad caput impellente vel attrahente, quoniam rarδ vel nunquam cx sola qualitate fit, ut dicebat Galenus tertio in sextum de Morbis vulgari comm. 3 6. Et causa quod caliditas modo attrahat,modo impellat dicta est superilis: sed hic magis di stincte, & est triplex: prima, ignis trahit a parte,a quaest motus, & impellit ad partem, ad quam est motus;& ideo impellit ad partem superiorem, quia ad illam

mouetur, & trahit a parte inferiori, quia mouetur ab illa;& hoc est ex consecutione corporum,& cst declaratum a nobis secundo desubtilitate. Secunda est quia trahit humidum pingue,& trudit humidum aqucum.Tertia est propria in corporibus animalium , quia trahit Nara ascendere,vel ratione leuitatis,uci nutrimenti,vel impulsu,& expellit grauia vel excrementa, vel quia in loco contineri no pollunt. Ipse vero calor sertur vel ad alimentu undequaque;veI uusum, cotrarietate naturae terrae & aquae;vel ad principiu,sicut ad cor in animali-b Us ; Vel quia truditur, ut a vento; vel quoniam defi-Cicte materia,per continuitatem, ne inane admittatur,

286쪽

α14 De secustatibus medicamentorum,

sequitur quod trahit. Porro non sollim infinite a calore fiunt, scd & multi alii morbi, ut dicebat Galenus libro de tremore 2 palpitatione,cap. 6. dc principaliter febres , & erysipelata, seu ignis sacer Latine; tum vero carbunculi,& vigiliae,inquies,& motus vari j, sic ride locis assectis,c.9.iuxta inem, docet Galenus: ubi etiam dicit, calidarum aquarum balneas, licet minus quam potabilium, innum inducere. Est etiam illud animaduertendum , qudd calor ille qui totum motum seruat, naturalis dicitur ; unde qui maxime mobiles , maxime vitales, ideo mobilissimi pueri:Jcontra senes maxime inertes & tardi. Qui vero motum omnino tollit, exitialis est, velut ignis vapores ex antris sulphureis,ex fodinis auripigmenti. Qui Vero partem motusJprohibet,putridus vocatur; ideo calor putridus humidus est, nam siccus motum prohibere non potest, & ideo non est exitialis, nisi valde exuberet. Calor igitur siccus dicitur aduentilius, quia naturalis non esti, eo quod motum impedit; nec putridus , quia non valde motum impedit,

ideo dicitur aduentilius. Et si quis dicat quod impedit

de suffocat, quando est magnus. Dico quod non est Verum,inad experimentum docet,quod si iit plane sic cus, prius urit quam sustocet: videmus enim in clari L simis diebus,qtomuis ardentissimo Solo, in locis liberis homines non suffocari; in nocte, quae non est pro quarta parte calida, homines suffocari in cubiculis.

Sed & in rebus non viventibus , calor conclusus Putredinem generat: unde quarto de simplicibiu medicam. cap. t 2.Acetum , quia ex putredine genitum est, calefacit. Quocirca dubitare expedit, num calidum possit astringere; nam crocus est in secundo ordine calidus,& siccus in primo, ut septimo desii pl. medicam. habC-

287쪽

Lib. III. Pars I. cap. IV. 2FI

tur, & cst tenuium partium, & tamen astringit , Iexto de composit . medicam.sec loc. p. i. tum de sexcentis aliis: nil mirum cst de atramento sutorio,quod cum calidissimum sit, ctiam valde astringat, qdoniam crassarum sit partium. Respondeo, quod esse astringens necellario cst terreum : cum hoc tamen else potest, quod pramalcant partos tenues multitudine,vel etiam partes illae terreae sint adeo exustae & ex materia prius bene concocta, velut cinis surculorum sabarum , qui inter cincres cli vehementis caliditatis, de astringit propter eam quae in faba est vehementem astrictioncm , victiam possit elle tenuium partium. Reuertcndo ergo ad Ordinem & propositum , dictum est quod calida adaugent phlegmonas & dolo TCS, dc tamen reponuntur in getaere eorum quae sedant dolorcs. Rc spondet Galcnus secundo de victu in acutis, comm. I. quod calida fomenta ex se digerendo per halitus , minuunt phlegmonas & dolores: in quantum

VCro trahunt a toto corpore,augent utrumque. Si igitur plus trahunt quam dis Ioluant, augetur phlegmone de dolor : sua autom plus distOluant quam trahant,minui tur. Trahunt autem plus quam dissoluant, si corpus sanguine plenum lacrit,dicit Galenus; addo ego, dc si sanguis crassus fuerit, & cutis densa, δc humores mobilcs, & si fomenta lenta sint & potestate crasia, nam quod ad caliditatem attinet, de ea quae cst inachii, sermo est apud Galenum.) Contra si corpus sit

mundum , & fomenta tenuia, nec lenta, & cutis rara,& humores quieti & tenues, plus dissoluetur quam adtrahetur. Docet autem hoc in tertio de simpl. medic P. II. inquit enim: tis autem penitus tenuia calliaque sunt, malis digerunt distatiuntque humores ex cor oribu , quibud admovemur,quam alios 'sa apponat. Simili ratione

calida

288쪽

α16 Qe facultatibus medicamentorum,

calida & emplastra,& unctiones,& sussitus,grauitatem capitis faciunt, quoniam calidum attenuat, quod vero tenue est, caput suapte natura petit, inquit Galenus quinta Aphori or si comm. 28. Idem inquit in libro deinctrumento odoratus,cap. 6.addens,quod talia quae vehementer odorata sunt & calida, non solum aggravant, sed etiam implent & laedunt caput, & dolores quandoque excitant : nihilominus videtur dicere, primo in primum Epidem. comm 8. quod cum vigent caloreS, caput est firmum; quidam legunt infirmum, ex contextu sequentium. Dico quod potest legi utroque modo; quia aestate capita sunt leuiora quam hyeme. Idebaliud est dicendum de constitutione totius temporis & aeris, & aliud de qualitate applicata uni parti : calidus enim aer dimat corpora,& extenuando humores, pura reddit illa,& colliquat excrementa

cerebri , S illud mundum reddit , & etiam eius temperat frigiditatem:& ideo nati in regionibus calidis fiunt ingeniosiores & sapientiores quam in frigidis. Aliud est ergo de medicamento vel auxilio speciali, aliud de constitutione aeris generali floqui.JEt similiter aliud est de naturali statu aeris S quieto, aliud

de praeternaturali constitutione facta a venti si nam calida semper est mala: unde illud, tertia Aphori s-rum, s. Auseri auditum hebetantes, caliginosi, caput grauantes , pigri , disoluentes. Similiter calor in tempore non proportione respondenti, velut vere & hyemo, semper laedit & aggravat, quia fit mutatio maior,quae

percellit corpus vehementer , & ideo etiam vehementer laedit; ut etiam tertio de Tuenda senit. cap. Io.&est regula generalis : cum omnis calor & frietus in aetii vel cincias, laedat corpus vchementer, tum c Hri Vnum alteri succedit repente de permanserit, etiam vehemen

289쪽

Lib. III. Pars I. Cap. IV. . 237

vehementissime laedit. Excipiuntur quoties in robusto corpore & consueto , cum volumus illud robustius reddere, facimus i mritationem frigidae, sed non debeteste longa.Similiter & post Digiditatem vehementem,

quae morbum aut dolorem fecerit, viribus validis admouere calorem vehementem, non solum liberat ab

affectis , sed etiam voluptatem affert. Quandoque calida adhibemus necessitatis causa, velut balneum, ut in libro de Renum a Cesi,m,cap. . Sccus sit necessitas absit, vitandum, quia vires deiicit, utendumque tepidis: non solum autem actu calida deiiciunt vires,sed etiam potestate; nec solum deiiciunt vires, sed etiam febres accendunt: quae duo mala sunt potissima, communiaque tam calidis actu , quam ctiam potestate, ut libro desectione vena, cap. 6. sed in his quae potestate, cum ad actum reducuntur. Interest autona squod maxime considerandum est inter potestare calida & actu, 'quod quae calida potestato sunt, magis accendunt febres,parum deiiciunt vires; quae autem actu, multum deiiciunt vires,parum incendunt febr s. Causa autem quare calor non naturalis deiiciat vires, colligitur ex Galeno, prima Aphori orum , comm. F. cum dixit 'Dod calor naturalis expellit solum excrementa ; non naturalis autem non solum inutilia, sed utilia. Dico , vcrum

elle quod de naturali dictum est; sed ut diligentius intelligas , de non naturali distinguere diligentius

oportet: diximus enim supra, quod non naturalis ca-

lor duplex est, ascititius, & praeternaturalis. Ascititius dissoluit serosa, & tenuia, & spiritus maxime, Scliquat humores,non tamen nisi rub,& ex Ionga & validistima exercitatione ; dis loluit humidum morbo sum, &. ideo non brcuiat vitam, imo picrumque po- . tius producit: sed inccndiarius qui est febribus com-R muuis

290쪽

8 De facultatibus medicamentorum,

munis f MS. comunitas, J distoluit etiam utilia ac necessaria vitae, scilicet humidum paratum nutritioni membrorum , dc ideo longae febres breuiant vitam, similiter qui saepius i liis aegrotant, tum propter id, tum maxime propter alia, ut sectionem venae, purgationes,vigilias, breuioris sunt vitae.Jlstar tamen febres non putrefaciunt humores, sicut pestilentes, quae fiunt ex putrido calore, neque corrumpunt humidum proprium membrorum , sicut hecticae confirmatae, ideo hi calores sunt deterrimi. Tertium discrimen est caloris per se & per accidens , velut enim calor sccus attenuat, humores digerit,atque extenuat particulam aut totum: cum humido autem suppurat & implet: tum Vero quae tenuia sunt, mapis digerunt & extenuant pari ratione caliditatis & siccitatis : quod etiam veru est in his quae potestate calida sunt, ut declarabat Galenus undecimo ae simpl. medicam. cap.de Carioreo: ita constitutio calida, si fuerit etiam sicca , dc cum tenui aere, vel cubiculum,uel sicculus,vel puluis inspersus, erunt multo utiliora capiti quam frigida, licet sicca& tenuia. Simili ratione calida non nocent oculis, si

tamen sint vapores, S maxime acreS Vehementer ocu

lis nocent; ideo fumus valde noxius est illis,non quin calidus, sed quia vapor, & acris : quae ratio Vera et Letiam in potestate calidis, quemadmodum docet Galenus quarto de compos medicam seec Ac. cap. I .fect. T. Tepida vero , ut antea dixi, sedant dolorcs, & expertia sunt noxae debilitandi vires ,& conueniunt plerisque cataplasinatibus, quoniam primo omnibus imbecillibus , non enim debilitant vires; febrientibus , quia

non intendunt febres LMS. Hes ; J omnibus morbis 8e doloribus frigidis, nisi fuerint valde frigidi, quanquam & in his conueniant: tam vero in phlegmonis,