Hieronymi Cardani Mediolanensis, ... Opuscula medica senilia in quatuor libros tributa, ..

321쪽

Lib. III. Pars II. Cap. I. 289

cuationum harum diccndum cst,atque haemorrhoidarum primum. Inquit igitur Hippocrates secundo Epi-ῶmiorum cl. 3. Absicesus eorum, in quibus fit interceptio, qct recidivae mer to ob id Geniunt, facere oportet: optimi

vero potissimum i fait ibidcm ,) inferni, ct longissime

infra ventrem , ct remotissimi a morbo, Er quister essthaeionem fiunt: nam qui tumorrhoidas habent sui docet sexto idemserit. 3 neque pulmonia neque laterali morbo, neque ρhagedaenis, aut terminthu, aut Athienis ,forta pis neque Dyris corripiuntur: tum alidis quae in Aphori sinis dicta sunt, phthoe scilicet, hydrope , insania , renum doloribus, atque varicibuι, ut ob commodum de his inter alitum purgantia dicendum sit. Nam de aliis, sudoribus videlicet, urinis, atque vomitibus, tum etiam sectione venae,hirudinibus, cucurbitulis incisis ; hae enim omnes & ipsae euacuationes sunt uniuersales : tum etiam

de specialibus, vestit stiptis,dictum est. Ergo quae per aluum purgant,tribus generibus distinguuntur: Re quae purgatur,modo purgandi,ac loco. Et res quae purgantur,sunt octo,sex secundum naturam,&duo praeter naturam:nam licet sit ichor in venis,procurare non debemus, ut is per aluum , etsi naturalis sit, excernatur, sed per urinas, aut sudores ; fit enim vis naturae: nos autem hic tantum de utilibus purgationibus dicere instituimus. Naturalia ergo excrementa appello nunc, stercus ipsum , flauam bilem,& utramque nigram , scilicet naturae temperamento exustam, Sc non exustam; tum vero ut dixi, singuinem, non solum ea ratione qua improprie per haenaorrhoidas cx-Purgatur, sed ut etiam a quibusdam mcdicamentis Don ipse, sed quicquid in eo vitiosum est, euacuatilr, ut infra docebimus. Quae tamen evacuatio ad unum mcmbrum supra dictorum pollet reduci, scilicet ex- T cremcnto

322쪽

1 o De secultatibi medicamentorum,

crementorum omnium sanguinis, sed claritatis causa, ab aliis eam distinximus.Sub his etiam omnes humores vitiati & corrupti seu a febre , seu ab alia causa continentur: quamuis in purgando putrefactos iam, nec furentes,iubeat Hippocrates cochionem expectari; in vere naturalibus solam praeparationcm. Similiter ει sub unoquoque genere species suae continentur, velut sub pituita humor crudus,sub exusta bile aeruginosa & caerulea. Non naturale autem eXcrementum,

puS, & aqua hydropicorum. Secunda diuisio a substantia humoris: quaedam enim crassum, alia tenue in Vnoquoque genere purgare solent; dc alia multum, alia paucum. Tertia est, quoniam quaedam unum humorem tantum, alia plurimos ; atque in purgantibus

plurimos, alia fgratia exempli) primo & principaliter

bilem puta flavam, inde post ac minus pituitam, Virhabarbarum;alia conuerso musio, ut agaricum. Ideo is quis misceat ac fermenter utrumque, ex aequo pur gabunt. Similit cr alia bilem crassam, quasi miliam pituitae,qualis in tertianis nothis , quae neque est bilis per se,crassa est enim, multoque frigidior sinccra, neque admista pituitae crassae,ut quidam opinantur, cum ex illa hemitritaeus; ex hac, ut dixi, tertiana notha

generetur. Idque . diligenter animaduertere oporret : quanquam enim ab iisdam medicamentis utraque harum materiarum expurgetur , est tamen quoddam exiguum discrimen , tam in electione, tum praeparatione medicamentorum , quod nonicuo commodum affert. Atque haec de prima diuisionea

Secundum genus medicamenta purgantia distinguendi, ex loco actionis sumitur. Quaedam enim medicamenta soluin ex ventriculo, intes tinis, osculisque

venarum

323쪽

Lib. III. Tars II. Cap. I. 29 I

venarum mesarari trahunt. Qua dun ex vcnis mcsarri&caua tantum parte iecoris trahunt, velut aloc , &hicra Galent. Quaedam ex gibba etiam iecori S, & totovenoso genere, vel ut rhabarbarum, non tamen ex uniuerso corpore. Alia ex articulis ipsis,capite,& pulmone, dc utero, quae sunt membra remotissima, ut Elaterium,colocynthis,& sagapenum. Atque primo generi nomen lenientium inditum est : secundo conuenit illud plane Arabum , Benedictorum ; quanquam non soli, nam dc rhabarbarum, dc fumaria, dc lupulus, benedicta sunt; nos innoxia appellabimus , dc tamen e

tertio geracre sunt, non secundo. Quarto generi violentorum nomen aperto de merito conuenit. Distinguamus ergo, neque enim exigua est utilitas hoc facere, sed maximorum errorum causa non distinxiste in imbecillia, robusta, violenta. Imbecillia non excedunt cauum iecoris : Robusta,quae undiquaque venas permeant: violenta ad remota vim suam transferunt, dc non parum nocent; neque enim talium ullum innoxium cst. At robusta sunt partiira innoxia, ut rha barbarum; partim noxia, vi cnicus, epithymum. Quae ergo leniunt,necellario in quatuor species diuiduntur: alia enim taces molliunt, ut succlis cerasorum dulcium : alia leniunt parietos intestinorum , Ut mucus seminum cotoneorum dc psyli ij: alia mordent, ut iura chamarum,piscium mollitura, cochlearum, muria,

Ec talia plura. Alia astringendo compellimi descende-rci faeces, velut cydonia aut pyra post cibum, & myrobalanorum sevistus. Dicebat Gabriel Falloppius talia non educere, scilicet cotonea de pyra post cibum, nisi ante cibum mollientia quis praesumpserit,quod verum cst ut multu educant, non ut aluus aliquando deliciar. Sod myrobalani adeo constringunt, ut cum nonnihil

324쪽

29 r. De facultatibus medicamentorum,

prope trahant,lenire aluum videantur. Quaedam verbex his duo habent, veluti olea molliunt, & simul lubrica reddunt intestina. Malua etiam quam palam est ventrem mouere , sicut& ius galli antiqui mordet de mollit. Sed propositu non est de Lenietibus hic agere,

nili eatenus ut ostendamus non polle esse plura genera lenientium,neque pauciora his quatuor: nam aut Vas quod continet,assicitur, vel materia contenta: si haec, necesse est ut emolliatur: si vas,vel ut constringatur,vel irritetur, vel ut continere ob lubricitatem non possit: nam irritari est cum motu expellere;constringi absque motu: at inter haec duo nullum est medium.Non igitur dantur plures modi leniendi ventrem. Tertium genus distinguendi medicamenta purgantia,est ex modo atque hic triplex: vel in comparatione ad modicamentum praeparatum , aut non praeparatum nam ex natura praesupponitur optimum.) Aut compa ratione operationis,quod educat multum aut paucum, Velociter aut tarde:vel comparatione ad consequentia, quod educat cum molestia & iactura corporis;aut sine

molestia & quod iuuet. Sic sertur de tragorigano , &de absinthio usus ipse ostendit, S: de rhabarbaro ratio

docet;& de syrupo rosaceo nonnunquam, tum etiam manna expertus sum.

Quod ad praeparationem attinet, dicit Falloppius

quod medicamentum purgans redditur leniens ex modo exhibendi, qui est quadruplex, aut ob quantitatem, ut sit exigua: secundo , ob ablutionem medicamenti : tertiδ, ob cochionem : quarto, ob compositionem. Sed vere omisit modos alios praecipuos & meliores,quos nunc subiiciam .Primus est separationis illius

nobilis,de qua locuti sumus in primo libro, per quam ex quavis ferme re, & praecipue semine tametsi minime purgare

325쪽

Lib. III. Pars II. Cap. I. 2',

purgare potente, fit medicamentum quod purgat adeo violenter, ac si esset helleborus albus, per quem soluuntur dolores praecordiorum annui vel etiam diuturniores. Et siquis dicat quod haec praeparatio non

est hic in proposito; ideo praetermissa S Falloppio, qui volebat loqui nonnisi de praeparatione, per quam

minuitur vis medicamenti in purgando, ad ed ut expurgante fieret lenies. Dico quod eadem via fit utrumque,eX non purgante Violentum,& ex violeto leniens; sicut apparet de oleo seminis ricini,quod est violentarum virium in purgando,& tamen eius oleum lenit,parumque differt ab oleo seminis lini. Secundus modus est per separationem, quae fit in destillatione, ex qua maxime etiam validissima medicamenta, in lenientia aluum transetini: de quo egit Conradus Geseerus, &diligentius Theodoricus Dorsthenius.Aqua ergo vitis albae, octo unciarum pondere pota hoc potest, aluum scilicet lenire,cum ipta radix violentum sit in purga domedicamentum debet autem extrahi succulenta, icili- .cet per balneum Mariae,exacte & vehementer ferueat,& diu destillatio perseueret, & ad ultimum usque, donec feces siccae prorsus remaneant, & Vt vapores exitu prohibeantur, longo vasis collo, sed diligenter praecluso. Similiter absinthii & aloes aqua aluum leniunt, & lathyridis, tum regalis consolidae, cuiussos calcari assimilatur, ex unciis tribus ue ebuli autem aliquanto plus: verum super omnia aqua hellebori nigri. adeb ut drachma sufficiat cum vnciis' tribus vini nigri , ut contra aqua foliorum sistit aluum : & Esulae, violentior quam ut ferri possit: fuismariae quoque aluum mouet, aliquibus urinam, a liis Vtrumque:caryophyllatae quoque purgat,etiam crassos lentosque humores. Lactucae vero si copiosa sit aqua, T 3 ventrem

326쪽

ry De facultatibus medicamentorum,

ventrem mouebit ac doliciet, cum per se herba non purget. A qua quoque radicis iridis viridis, aluum mouet: non mirum cst de aqua maluae quod ventrem leniat , maxime ex unciis octo epota ; nam ut dixi, ipsa herba mouet ventrem. In eodem genere sunt aqua

quinque iij, porri, bulis, seti primulae, sed ex unciis sex; tum polypodij, & generaliter omnium quae plurimum in purgando pollunt,tum aliorum. Quid dicam de aqua lactis, quam Galenus refert este innocentissimam omnium quae corpus laxare pollunt 3 Ferunt etiam aquam foliorum sambuci, & magis florum, purgare omnes humores, si pondere dimidiae libraesumatur , cum etiam ipsa sit innoxia. Ergo tam multa sunt in hoc,velut aqua turpet hi seu turbitti,tithymal lorum,cyclaminis ,radicis cucumeris anguini, dc colocynthidis: mansucta sed debilis ex foliis aut floribus violarum. Inter composita est nostra aqua experta. v. Electuarij rosari Mesuae, de succo rosarum, succi cassiae nigrae .an. libram mediam. Asari viridis, aut caD set hae. I ij. destillentur in balneo Mariae : quantitas ab Isi .ad Jj.Tertius modus est per circulationem,de quo in libro de ε Ethere. Quartus per ustionem, qui est praecipuus cum primo. Verum quintus est in usu ex pluribus constans, lotione, mistione plurium sibi succedentium, inde saepius rcpetatur siccatio in Sole, quomodo parantur Catapotia. An Verd ex purgantibus medicamentis lenientia feri possint, nunc videndum cst. Principio hinc sumpto , quod medicamenta quae pyrgant omnia, vim imprimunt in ventriculum & intestina, per quam trahunt humorem, quia omnis a tractio fit ab anima , ut etiam concoctio, & reliquae

facultates per se. Dico per se, quia quaedam constricta expellunt,

327쪽

Lib. III. Pars II. Cap. I. 29 S

expellunt, sed omnia indifferenter, ob frigus vel artiscium. At ego loquor , cum quid attrahitur, aut exinpellitur , vel retinetur, Vel concoquitur naturaliter. Et quamuis conetur labefactare Falloppius hanc claram veritatem, ac quali principium cognoscendarum

omnium naturalium rerum dc actionum,nec cum pluribus agat, respondeat argumento, Verum principium petens , rem euidentiorem relinquit, quam ante responsionem. Etenim cum id ab initio supposuissem, nil mortuum operari aliquid proprium, non partem

animalis,non plantae alicuius, nec clementi: cum autem sint infinita quae propono, recurrit ad Herculeum lapidem, quem iam dixi & edocui vivere. Quis simus iudex talia larga optione data, & a seculo, & quod videamus medicamenta operari in vitiis,& non in mortuis, non potius concedat hoc unum, etiamsi ellet ab- studissimum, lapidem illum vivere, quam tam gene rate atque utile dogma negare velle i cum praesertim constet,hunc lapidem uiuere,mori,aegrotare, sim esce re; & quod hoc verum est de omni genere lapidis venenosi. Accedit ut dixi, quod peruerteretur uniuersi ille ordo pulcherrimus, qpo decretum est nihil ha-bcre vim , nisi ab anima,nec ullam esse operationem, cuius origo non sit anima: nam de elementa mouentur ab anima mundi, & calor naturalis omnis a sideribus. Alia habent operationes sellan nomine,id est , corruptiones operationum, ut calor ign is vrit; ustio non Cst operatio vera & naturalis: motu s frangit: pondus

rumpit funem & impcdit,ut in horologiis: frigus co rumpit sata,& huiuimodi. Quis aded amens, haec non videatῖDico ergo quod medicameta quae purgant,pro prictatem imprimunt in membramullum leniens me dicamentum proprietatem imprimit: ided transmucasi

328쪽

Di is si

19ς V estultatibis medicamentorum,

non pollunt vere, Sed dices, medicamenta lenientia

multitudine sua purgant, velut mucus psyllii, dc ius pulli iuuenis,& cassia nigra,& aqua laetis. Dico quod1uccus cassiar, dc aqua lachis sunt medicamenta proprie reliqua duo adaucta pollunt mouere diarrhoeam dc fluxum voratris , sed nunquam purgabunt aliquem humorem dcterminatum, sed in hoc bilem magis, in illo pituitam. Cum vero dicis: at cassia aqua lactis, sunt ex concessis medicamenta purgantia, de tamen plerumque sol im alitum leniunt. Igitur commutantur. Respondeo quod istud verum est, quod cum medicamentum habet duas vires, lenientem dc purgantem, ut una sopiatur, altera manente : sed in non habento, nisi vim purgandi,velut scammonio vel colocynthide, hoc nunquam accidere potest. Et si dicas,qubd iuncta cum cassia nigra vel tali, hoc agunt in corporibus duris : dico qudd non est verum , quia adiuuant lenitionem, ut dixi, imprimendo, & ideo mouent humores,

licci non educant cos,ob paucitatem medicamenti,&ideb multo magis nocent quam lenientia,corrumpendo statum δc temperamentum naturale membri, δίmouendo humores,nec educendo.

Hactenus de primo modo, scilicet paucitate medica monti: at de tribus aliis fieri potest, sed non eo modo quo dicit, scilicet per transmutationem: Verdin nihil prohibet, qudd si medicamentum habeat vim &leniendi, de purgandi, quin corrupta per coctionem, aut separata per ablutioncm, aut cohibita per mistionein vi purgandi, relinquatur tota vis leniendi integra, aut pars illius,aut etiam augeatur. Sed quAd unum transnuitetur in aliud , est absurdum. Atque haec deprima parte terti j gencris, distinguendi medicamenta rurgantia : in quo obseruandum consulo, ne velis permiscere

329쪽

- - .

- Lib. III. Pars II. Cap. I. 297

permiscere illa,utpote leniens purganti, ut melius aut vehcnientius leniat sed potius contrario modo, ut facilius purget, iuxta Aphorismum 9. particulae 1. Corpora cum qui fiam purgare voluerit, oportet fluida facere: qui debet inrelligi non solum de praecedenti tempore,led ubi occasio desit de praesenti. Reliqua duo sunt,qudd multum educat aut parum:

nam cassa nigra plurimum educit, & tamen non procul : at Sarcocolla & Ammoniacum. procul, non tamen multum : & similiter tarde' talia educunt, licet procul: & omnia medicamenta quae velociter cducunt , multum educunt: & etiam conuerso modo inferre licet ; quoniam velocitas prouenit ex robore mcdicamenti por se, & tunc educit multum : quandoque ratione humoris propinqui, vel mobilis , ut pau- cum scammonium, vel aloe ipsa statim mouet aluum, quia educit solum feces in eis, illae autem sunt in ipsa via:non tamen necessarium est in eo casu, ut multum trahant, quia purgatio illa fit celeriter ratione. ma- . teriae , non medicamenti : Medicamentum autem quod procul trahit, necesse est ut habeat substantiam contumacem , quae mutetur vel ratione densita- . tis , ut sarcocolla ; vel caliditatis & roboris , ut

scammonium; vel utriusque, ut euphorbium , id edest principale in hoc. Aloe ergo non procul trahit, Cum utraque conditione .reat: est enim terreae &aqueae substantiae, dc non e genere lachrymae,sed succus herbae & pinguis admodum folij,ideo etiam esseC-tarum virium.

Tertium est, ut educat cum molestia, aut sine molestia. Et quaecunque educunt sine molestia, etiam parum nocent ; imo si bene oleant, ut tragoriganum I aut astringant, ut aloe ; aut utrumque sa-

330쪽

19 8 De facultatibus medicamentorum,

beant , ut rhabarbarum inter medicamenta siniplicia; Sc hiera Galeni inter composita, iuuant etiam membra , praeter id quod purgent. Quae Vero violenter educunt , e* parte plurimum nocent , &quae malum odorem habent : nam 1i odorata iuuant , Olida nocent: & quae sunt immoderato sicca aut calida. Quod si simul odorata sint, & violenter educant, velut hiera Themisonis, tunc si sine impedimento &large educant, non nocent & iuuant; secuS nocent

ab lque iuvamento. Eadem dico de asaro, sed id non cli violentum, nisi primo modo : ideo ipsum est proximum potius hierae Galeni simplici quam The

misonis.

Medicamenta igitur genere distinguuntur , aut enim leniunt, aut sunt imbecillia dc innoxia; nam etsi imbecillia noxia essent , non nocerent Catenus quatenus purgant, sed alio modo: aut robusta, deharcsimi aut valida, & innoxia, aut noxia; aut inualida, & noxia, aut innoxia; & violenta sunt valida .& i nual ida; malefica & non malefica: nam omnia violenta ipso nomine noxia sunt, sed sunt, praescr-lim valida scilicet quae multum & celeriter educunt malefica ac quasi venenosa,quorum mitissmiim est quod sciam, helleborus niger: nam CucumiS an sinus,colocynthis, amri niuria,& helleborus albus,

ferri non possunt; unde praua sunt, & per se hunianis usibus omnino abdicanda. Dicamus ergo primum dasngulis generibus.