Thomae Campanellae ... Philosophiae rationalis partes quinque. .. Thomae Campanellae ... Rationalis philosophiae pars tertia videlicet rhetoricorum liber vnus, iuxta propria dogmata

51쪽

res optimos; interdum ster Conciliat sicuti diximus in Topicis. po et as, bc Osatores, philo, Ophos pertranseun. do .idduccr. Nec oc p by sici, tradi .ibit, aut de Mathema ticis propolitionibus, nisi parce, prout subiectae rei necesse est: clio iis in erit ostentatio. Qua materia bene tra-ct.ita eliciet ii lca bonorum, & reprehensiones peccan. tium. Et ibi amplificabit, prout supra diximus, &as eius excitabit. Et animos ad Deum elevabit. Exempla patent a sanctis. Et cos vocabit. Aliquando etiam elementa. adue cariι, auribus percipe terra; sicuti

1saias, &Moyses. Nec quidem vilibi Rhetoricam efficaciter suasiuam inuenies magis quam in sacra Scriptura. Quod etiam Picus considerauit. Fugiat ornatum v crborum, uti pestem, mediocri contentus stylo , quoniam infructuosiis est ut, & saepe noxius. Calix enim iit e Babylonis cit , teste Origene. De hoc infra. Rarus sit in sensu allegorico enucleando: quoniam nil aedificat, &uniuersaliter Iaboans, ubi utilia. de clara sunt multa: quando tamen res posci tr parce tractabit. Moralis sensus sit ibi praecipuus: qui per se anagog tam parit, Si instruit ad Deum peruenire Mirificus cst super omnes Chrysost.. Et Leo Papa: Et ex parte Origcnes. Qui licet allegoricus, tamen gratus, subtilis, S moraliter allegorizans. , Si vero texturn totum exponere est in animo, utere Ca leua aurea S. Thomar& Lipom. proe X positione loco tu ex patribus. Adde amplificationes, exempla, reprehcnsione Siuxta propositum;& in fine percitus Zelo, populum inflammabis, excitando spcin, dc amorem erga Deum; & iram

erga peccatum. Non disputabis utrum possit qui non habet gratiam saluari. Sed temper non decllic a Deo gratiam nobis, dices, sed nos gratiae, uti Beria. dolet, & Chrysost. Quaestiones lineaedificationc de vita, S profanas vosces poetarum, quas Castalio in Biblia genti ligando inuexit.

Qirando vero apud Haereticos praedicas, tunc disputationes arma: & te vallabis Scriptutarum, de Patrum,

Conci rum testameto , dc possessiohe Fidei a Christo ,

52쪽

usque fid nos,&Haereticos nouatores dices, hon Missos a Deo, neque a ratione: suoniam Carent signis, Bc virtutibus, quibus legati diuini insigniuntur. Vide quae sint haec in Metapby. & Topicis nostris, de in Antimacchiaue,

lismo Si vero inter Nationes Barbaras ingressus Euangeliis zare debes. Expone Symbolum Apostolorum. Dicte Missum a Deo per Papam eius Vicarium. Primo proba Deum esse ex ordine & gubernatu singulatu rerum. Dcinia de quod curam gerit omnium rerum, praesertim nobiliciis . rum. Ergo maxime hominum si negant, J immortalia c. talem animorum. Deindo, ergo apparuit hominibus. de testes habemus. Et quia aliae Nationes se iactant testibus diuinis inniti, ostendes non posse esse veras omnes Mumdi religiones nisi unam. Adde signa, quibus discemitur legatus diuinus ab humano, & diabolico. Et conclude Apostolos esse tales solummodos Per quos Deus si prouidus est pater, in terris scolam nobis reliquit. Haec omnia in Antimacchiauellismo seriatim docuimus. Indo petatur oratoria ad gentes,&Hebraeos,& Maconainanos,&Asac. chiauellistas, &Atheistas, &ad Politicos nostri temporis- Ex occasione, concessis exordiri prodest, ut Apostolus ab noto Deo,s. Praxim totius Rhetoricae in lib. attitesato, Quod Reminiscentur, ad quatuor magnas mundi Natio

nes, inuenies.

DE AMPLIFICATIONE

ex seis locis.

, CAP. VIIL ART. L FT quoniam de inuentione diximus: & pars eius amplificarior & a Bono, & a malo est persuasio ideo de his nunc dicemus. Amplificamus quidem vel maiorem, vel minorem propositionem syllogismi, vcl assertio, & argumenta praedicta.

53쪽

Cap. VIIL I,

Non enim ieiune, sicut in Logica fit, proponuntur, sed

cum suis probationibus,& exemplis,& consi in ilibus. Procedemus etiam a causis, vel effectibus, vesa signis, vel ab authoritate, dc testimonio. Propriumst amplificationis, magna producere ad finem, vel persuasione, vel effectum augendum. At magna dicimus, vel secanduin naturam, uti stollas, Angelos, Deum. V et secudum nos, v t quae obstrusa recondita que sunt a sensibus nostris: aut quae: maxim Cnostro ut uiiunt necessaria, & optabilia, aut terribilia, ut filij, uxor, mors, pestis, S c. Omnia haec ponit Apostoliis, dum nullam caulam esse asserit potentem se a Christi cliaritate avellere, sici aeuis ossif0yarabit a charitare Christi Z TH-ιalasio' an angustia' an persi casto an fames an Auditintan pe- riculam' an gladias oet. Haec secundum nos. Deinde ad dit secundum se, & nos, alia. 2 sque vita, neque mors, neque Angelus, neque virtus, neque aθιtudo, neque pro Odum, neque praesentia, neque futura, neque alia creaiura poterit, sec.

Ab effcctu ut Iehu,quomodo non religiosus, qui ut vindi- Ccaret Dei cultum, occidit 'impium Ioram, & 7 . natos s Ie fabel idolatriae tui clam; Sacerdotest Baal, nec reliquit. ex eis mingentem ad parietem, iuxta prophetiam Heliae pAb indiciis per comparationem mirifice amplificatur. Vt sponsa dicitur , Pulchra υt Luna, electa ut Sol 1 vic/stro

rum acies ordinata, sicut tabernacula dari Ece.

Et ab exemplo multiplici, ut crudelis est qualis Nero, vel Aet Ealinus, vel diabolus, &c. Ec a repugnanti, non sic erat Caesar de D tuid, de Iosias, &c. Synonima gradatim crescentia, plurimum valent, & definitiones conglobataei que in Rhet undecunq; Sunt enim a variis respectibus t Variae & per Metaphoricos etiam terminos, ut Cicero vocat Historiam; Testem rem-

- porum, lucem veritatit, vitam memor a: magistram vitae , nun

ciam vetustatu, ergo, &c. di ab his, quae consequuntur,&C.

Nec est locus, vide non possimus amplificare.

54쪽

Campanen Rhet.

De amplificatisne a Melion Eliobiliori, a peiori, σῖ

Voniam vero Bonum est cauta finalis', a quo persu demus, a maiori bono amplificabimus, & ab eligibbliori, ut plurimum. Maius igitur bonum; ac proinde eligibilius, sit, quod

magis conseruat nos ita Rep. aut in ζDeo, aut in filiis, aut in fama: ex his elige potiorem conseruationem, iuxta auis ditorum affectum.

Prςterea maius bonum est quod a pluribus appetitur. Et honestum potius quam utile. Et quod plura bona affert secum. Et quod pauciora incommoda. Et a sapientibus plus commendatur. Et quod natura praescribit: Et quod durabilius :Et quod inimicis dii plicet. Et quod amici optant nobis. Et ciuod necessarium est magis. Sic de laudabilibus, 3e vituperabilibus, & de cunctis amplificabis. Nec vcrba asiactata, & perpolitissima. sed grandia, &perspicua, S: arei magnitudine noua trahenda sunt; &fingenda si delunt,& derivanda, & transferenda, ut infra, in amplificationibus.

E contra maius malum est.

Quod magis dcstruit. Quod plus odio habetur. Et a pluribus. Quod honesto plu4 regnat, aut utili. od secum plurima mala affert, & bonum quasi nihil, ut scortatio. Cuius in commoditates sunt durabiliores, & gaudium

breuius. Disiligod by Coosl

55쪽

QDd maiori bono opponitur. Ex quod Dco. Quod a legibus, & sapientibus improbatur Quod alios homines pessum dedit, &c. per opposiatum a Bono,&c. Amplificabis etiam de specie transeundo ad genus, uti solet Rhet. & probabis assumptum pee Iocos , ut in Topicis.

DE HIS QUAE EXIVIr MAGIA ORAE

toria in auditoribus : quomon potest nolentes . audire, facere, ut audiant. Et de parabolarum,.

C A P. IX. A R. T. I. D Icendum esset nunc de orationis dispositione secun

dum ordinem. At quoniam necessc est aptari ipsam auditoribus, quae requiruntur in Auditore, examinemus. Igitur Auditor, aut non potest; aut non vult audire: si non potest, vel quia aliis premitur negociiS. Huic tu contules succum orationis distillando, &breuibus ei propinando, quanta potes cilicacia, ut Paulus coram Festo: vel quia ignorat linguam. Et sic nisi eius idioma calicas, nil suadebis. Disce ergo. Si vero non non Vult, aut quia habet te pro inimico, .

Vel quia rem de qua dicturus cs, pro fallaci habet, aut sibi execrabili. Quam si audes proferre , pcriculum capitis

imminet.

. Si primum, conciliabis te illi, dicens, nil vetare quo- , minus & hostis verum dicat: praesertim cum communis res agitur, ut faciunt legati inimicorum principum. Vel dic te amicum hominis non impietatis, aut viiij, S c. Si vero suaderi non Vult, nec periculum abest, Oportet fi ngere, te aliud velle dicere; quam quod ipsoputat: aut 'faccrcaliquid, undc a seipso moueatur ad te inteIroga dum. Primum per parabolas perficiemus: quae seritici

56쪽

fictus est, ubi verus deest, proponens in alia person a vel re, id, quod auditori proponere vis in sua persona, dcre: & ex illa tanquam ab excmplo, &speculo rem suam, seque ipse in agnoscat, quam male faciat. Talis fuit parabola Men. Agi i p. ad populum Romanum, a Patribus desciscentem.

cum nollet de reconciliatione verba audire , finxit Men. se aliud velle narrare: Et dixit, quod incmbra Corporis contra ventrem insurrexerunt, inuidendo, & tu

multuando, quod eius gratia, qui semper ociabatur, ipsa

perpetuo laborarent. Constituerunt que eidem non obe. dire, aut consimiliter ociari. Tunc cum ventri cibus deesset, defuit sanguis, unde membra nutriebantur idi CC peruntque languere. Tunc intellexerunt , ocium ventris 'esse utilissiniam acgocium; ac parere decreuerunt. Membra sunt populus; Seiratus venter. Erg6, &c. his dictis, reconciliationem ultroii eam extorsit. Similiter Natham, ne Dauidem cum sui periculo adulter ij argueret, conte. xuit parabolam mirificam, qua extorsit confessionem, scpoenitentiam. Socrateῖ,&Pythi goras his utebantur. Et Elopi fabri laetant mirabiles ad moralitatem. Nil tam nimirabilius his. quae in Evangelio habesnus , quibus Deus noster homo factas suadebat grandia rudibus plebibus, ocperstringebat sapicntes Ribi nos, & arg icbat scelera corum, antequ i in auditu ab orante Claristo auertcre no Tent.

Prophetae pals n his abundant. Mirum, quod Cicero, do Arist. Ista non satis considerarunt. Sunt e contra alia parabolae, & tabcllae aptissime ad persuadendum vitia, Religionem eradicandam quales in fabellatoribus nuperis quos nec nominari vellem Sed caveodum a Boccaci, Deo amer. S: Milatij Salernitani dictoriis: unde miraculaedi mysteria redemptionis nostrae per consimiles fabellas, ludicra,& figmenta fuisse repraesentantur. Nil impium magis, nil inscii eius, quam arte mirifica in perniciem abuti. A dogmatis Auditorum exordiri prodest ad idem, ut Apost. a titulo arae, Ignoto Deo. Secundum vero proficiem is aliquid ostentando , Unde

57쪽

ri interrogatus praedicaret transmigrationem.Et Ieremias rupit lagunculam : & Isaias ambulauit nudus, dediscalce, res. Quod factum prodest etiam ad suadendum, nedum

ad audientiam captandam. Sicut Levita uxorem in 11. partes diuidit, misitque ad M. tribus Israel, ut vindicarent mortem eius contra adulteros Beniaminitas: Et Saul

sc partitus est boues. Praeclare Socrates Alcibiadi, spernenti ipsum di philosophiam, obuius ostentauit orbis dα

scriptionem, depictam: ut interrogaret puerili currostate. Et sic expiscatus est eum. Et Cato tribus ficis, in charta sine hesterno die lectis, suasit Senatui eius euersionem, cum tam vicinum ostenderct tam perniciosum hostent. Solon vero,ut possit de recuperanda Salamina, quod sine capitis periculo fieri non posse decrero Senatus constasat, se insanum si nimia uit: & expeditiovem insaniendo proposuit, & periculum euasit. Recte sane: quoniam.de iure gentium furiosis parcitur. Aliqui fratres nunc in America ostentant figuras sanctorum ι & mysteriorum S. Rosari inde quibus interrogati , respondent, suadentque. oportctautcm doctissimum esse vel solertissimum qui sciat signa ad signatum apte applicare: & prius introducere in anim mi d strinam tuam quam Auditorium percipiat, quod de illa dicere intendebas. Sicuti bonus M cdicus elicit saniem ex apostemate , aut instillat liquorem salubrem, quando necdum tetigissc locum aegroto innotescit. Quo facto, orabis, confii mabis, amplificabis, vinces denique. Vsus est Agatocles eclipsi ad animandos milites contra Africam: & Drusus contra seditiosos milites, quorum gratia lunam tristari dixit. Emilianus nesciuituti. Hispani horologio, Scriptura, & tonitruo aschibu-gij, multam audientiam captarunt in America. .

Est quid cm parabola exemplum fictum. At ubi vera

σxempla habemus, fingere non est opus. Vt patet in par bola de Lazaro mendico,& diuite cpulone. Interdum ad- .dcmus fictiones veris, ubi non susticiunt proposito nego cio. Sic Xenophontes pcdiam ab exemplo Cyri, de quQ. multa fabulatur, contPit. Et Poemata sic sunt ut suo loco dicemus. H ii

58쪽

i Enigmu i quoque apta. sunt ad moues'dum, ut te ire. tςrrogci 1 t. Auditores. Sicuti Ezechiel proposuit, Aouila grandis magitarum alarum, S C. Enigma fix ex translatis vocibus perpetuo , Hilas coma Hoc est, vibrat holiuin arboris. Cauo ab Enigmatibus F. Sita.

. DE DISPOSITIONE ORA I ΝΠ, elusique panib us

C AP. - X. id Empus est qua ratione disponenda sunt inuenta, in oratione seriatim ad persuadendum apte, dicamus. Sunt quatuor dispositionis partes communi cr. I. EXO dium, Narratio, Confirmatio, & Peroratio. -- ' De Exordio. : A R T. L

IN prooemio praeparatur animus Auditorum ad dicen

d a. .Captat orator in hoc aut beneuo Icntiam , aut at-rentionem, aut docilitatem, aut reuertntiam. Vel haec

omnia, vel quaedam. l8eneuolentiam quidem captat, aut ex sui persona, vel auditorum, vel rei,dequaeri sermo, vela persona aduersariorum. Primum fit propriam dignitatem, cui vIrtutes , aut Beneficia in Remp. aut studium benefaciendi, aut cum Auditoribus necessitudinem; saltem naturalem, ostendendo. Secundum laudando Auditores , ut prudentes, iustos, amicos veritatis,'quibuscum Fiducialiter te agere, &ctoria sperare dices. Tunc ipsi videblitur sibi tali laude in- digni, nisi sic faciant. Vel, cum hominibus f dices J non tam bestiis, si ad ignorios, & Barbaros loqueris. Extollendo vi*taim rei, de qua es diorus. Et cum

59쪽

VII. Tr

osendis, te misericordia motum dices , &amicitia, reprobitate citentis. si desit, dicas probitate Causae,rec contra qiae si delint ex naturali inisericordia,&precepto Dei. aut legi S. Qtrarium te ducendo aduersarium in odium, aut in uia

diam, aut coat 'riptum.

Attentionem captabis, proponendo te dicturum de magnis., aut de necessariis, aut de cum his coniunctis. i Reuerentiam cum diu in 1 mandata te explicaturum

dices aut de diuinis differturum, quae non nisi puris auribus, &fidelibus, sunt accipienda, ut de Trinitate, de Angelis, 3ca. De Regis negotio.. Docilitatem dicendo quae sis dicturus, & partiendo genus, de de qua specie; definies, ec signabis, ne Confusione. Auditorum prudentiam obruas, & multitudinis

memoriam.

In causa obscura &doctrinali, do eilitate eges: - . In iudiciali, benevolontia. - Inhonesta,attentione, magis autem in humili,& quado audierunt iam aduersarium, & sunt taedio affecti: tuna rcficies eos urbanis dictis,& promissione breuitatis. In diuinis, & abstrusis arcanis, reuerentia. In turpibus causis attentionem non postulabis , neque beneuolentiam, sed insinuabis ex predictis. ιIn paradoxis, & admirabdibus, & opinioni audito rum, contrariis, reddes belletiolos, quasi illud quod illis Placci dictarus; M parabolam propones, ac deinde, Vt insuperiori capitulo docebamus. Docilitatem prorsuS re Ege; sed suspende a. imos in diuersa attentione.

Debet exordiurn esse accuratum, acutum, breue: in-

structum sentcntiis , aptum verbis: & cx causae visceribus de promptum Vitiosum autem crit e contra. Item si non captat beneuol. per quae diximus. Si nimis longum, si separatum a causa, de qua est tractatio. Si pro betae- uolentia captat dociliratem , &ubi opus reuerentia ,. delectationem inanem, bcc. Item si vulgare 'sit, friuolumque: si commune aliis causis, alti antiphouae : praeserit .

60쪽

Item si commutabile adeo, quod aduersirius possit in sui defensionem illud vertere. In iudicialibus maxime cst neccssarium, ut Audito

res causae faueant, & a suspitione contra defensorem , de defensum reuocentur. Et ab aduersarij amo te.

In deliberationibus susticit, si de quo consulis, speiciatim proponas, ubi non est nota intentio. In laudationibus, & vituperiis spatiaberis undique incitando amorem, aut odium, delectationem, de iram

semper tamen memento, ne quid nimis.

Est 3c ubi nullo exordio indiges, cum auditores scientes, dispositique sunt. Figuras veteris testamenti, concionatores insulse proponunt, ubi nec ad Iudeos est se vio conuincense nec ad eos, qui audire nolunt; tune enim valent loco parabolarum, nec clare sunt, sed muruta torsione indigent; in qua dum laborat praedicator fatigat auditorcs,N nihil docet, nisi quod sic, & sic potest

allegorizari textus. Et saepe inaniter sine fructu. Quae enim non sunt utilia ad declarandum, aut adprobandum, aut ad assiciendum,aut ad doccdum inania sunt. v. g. quidam concionator, eXponens illud Mat. Misit Ieses disra discipulos , interpretabatur. Icsus id est pater iri sit filium 3t Spiritum sanctum: utque doc cret, quod potest ly Iesus sumi pro patre, S discipuli pro fit. Sp. sanct. cosumpsit horam fatigauit Auditores: & nil probauit nec declarauit, nec assccit. Disi nausea auditores. Bone Dcus, deest in S. scriptura , & in rerum natura, quae etiam pro modo Dei scriptura teste, S. Ant. Chrysost. & Ber. est, materia diccndi super quocunque verbo Ut quid relictis veris, S utilibus, ad ineptias, & friuola confugiunt: id hoc lubito in pro armi ol uti nam clicerent sensus morales solum. vii aliquadb Cluysost.& non subtilitates insulsas. Omitto tyrannidcin i piritualem, insaniam spiritualem,& adultcrium spirituale, cu Od conamttunt, torquendo scriptura, ad sciatum prophanoru Phyolopho tu, parato. gir adci ad se,i Oss euius,5 adulterando ad lucru&adula- . noxat Apost. Δ S. Thomas cum eo. Sit crgo nobis proa inlum apparatuo textus: & postulcmus arte