장음표시 사용
221쪽
A R T. IV. DIctio autem dixi iditur in nomen , verbum , participium, adverbium, pronomen, propositionem, interiectionem, coniunctionem , articulum. Arist. addit Casum . qui non est nisi nominum & verborum inflexio, nullam partem orationis faciens. Omittit participium, pronomen, coniunctionem , m. teriectionem , ponendas quidem: cum longe magis distinguant quam casus. Nomen est dictio significans e sentiam rei, ut diximus in logica. Verbum vero dictio significans aetiim, siue essendi, siue agendi, siue patiendi, siue operandi. Tot enim sunt ach us. De quibus in logica, ubi 5: Arist. emendauimus. Participium significat essentiam cum actu simu i hoc est, vel existentem, vel agentem, vel dcc. pronomen ponitur lOCO nominiS, ut ego. . coniunctio partes orationis, & sensus colligat, ut &, atque, &.c. In lingua vulgari solam, se, habemus coniunctiva, esset aliunde accersenda altera, ne semper eandem repetamus. Latini vero abundant his. Datur&coniunctio aduersat sua, quae verba coniungit, & sensus separat, uti, ast quibus latini exuberant, vulgareS solum, .ma habent, quae a ly magis derivatur. Hispani ma/, quati loco particulae Alas , utuntur. Melius autem Lusitani. Diuis dicunt & distinguunt. Intericctio non significat actum, neque esiantiam rerum scd solum affectionem animi. Et valde utilis eii poetae, & vocatur potius Oratio consa ut in Logica diximus. Alia est explicans risum, alia gaudium . ut euax , alia minas , alia precantis affectum, alia plangentis , alia timentis , alia sperantis. Et denique quot sunt sis iactiones iam dictae in Reth. toti teriectiones fieri possunt. Non omnes habent latini. potest tamen porta licenter addere, sitque autor grammaticis , non seruas. Praepolitiones apponuntur casibus no-
222쪽
minum, vel pronominum, ta causalitatem, vel efficientiam, vel circumstantiam & locum, & motum exprimamus. Vt propter Petrum laboro. In Hatea sedeo. Utilissimae sunt contexendo sermoni. Adverbia vero sunt qualifica. tiones actuum, ergo verborum; idcirco his apponuntur. Qualificant enim actum temporalem , vel localem, ut fui hiri ; vel qualitatem , Ut curro velociter; de quot sunt aedicamenta, tot sunt qualificationes, uti docuimus in ygica , ergo de tot adverbiorum genera. Mirifice differentias , & proprietates docent existentiarum,&actionum , & passionum. Poeta his uti iciat: nam tanquam epitheta sunt, & versus magnificant, dc illustrant, & cominplent. Gerundia vix a participiis segregabis i significanti tamen adiuum cum rebus collationem. vulgariter his parum ut ur. Articulo latini non utuntur. Graeci Uvul gares utuntur tanquam signis essentiarum. Vnde quan- do vcrbo articulum ponimus, fic nomen, ut it correre. Ac genus malculinum . dc femininum , de singularem de pluralem numerum habent, sicuti nomina, quibus apponuntur. Variantur apud nos per casus , dc apud Graecos. Suntque casuum notae: sed apud nos & Hebreos non datur flexio casuum: lassiciunt enim soli articuli ad ipsorum ostensionem. Graeci vero art. de casu utuntur, Vide quid disimus in Gram. Deo ratione. A R. T. V.
O Ratio autem est complexio dictionum ordinata in
dicans animi conceptionem, de scientiam de rebus sicuti in logica docuimus. divisimusque in simplicem, ut tu es homo , ic compositam. quam in hypoteticam seu cinali rionab:', & in coniunctivam,& disiunctivam, Meontemporalem , dceorrelativam distinguimus. Ut si v n ras ad me, dabo cytharam. Et ego scribo,&tu Curris. Et, vel Petrus est cluricas,vel est monachus. Et duin ego.
223쪽
Gito tu sedes ; & legentem magistrum vel qui legit in audiunt discipuli. De his ibi dictum cst. Alia est oratio
multiplex seu d ccom posita; quae tamen dicitur una, quoianiam unum negotium e X ficat, & ad Vnum finem, aut vis num effectum tacit in auditorιbus, quia suadet vel ratio ne aliquid ut Rhetor, vel exemplo Vti poeta. Ψrgo Ilias MAEneis una sunt oratio, sic N Oratio Tullia pro Q. Ligario est una , quoniam unius defensionem essicit ex non sola coniunctione Vna, Vti Arist. parum solers , docet. Differt autem contextus Orationi S poeticae ab alijs, quoianiam illa est metrica, aliae solutae. Prius ergo dicamus de dictionibus, quibus utitur poeta, deinde de metro . De Dictionum contexentium orationem, varietate,
T Ictionum aliae sunt propriae, aliae mutuatae, aliae peregrinae, aliae fictae de novo, aliae usitatae, aliae minu
Istinguitur dictio propria contra communem imo modo, ut ensis contra arma. Et poeta utitur semper illo pro isto, & e conuerso per synecdoche, ut dicebamus de omni generatione totalitatis & partis. Distinguitur Becontra improprium , ut parricida est occisor patris, sed improprie dicitur etiam sic occisor fratris. Raro poeta his utetur. Tertio distinguitur contra mutuatum ab alius vocabulo rei, ut cum non est metaphoricum, nequc aequia vocum. Aut contra mutuatum ab aliena lingua. Itaque quoniam vox propria his duobus modis intelliaitur hic,& ut distinguitur contra inusitatam, manifestum est, quod
histqricis sit conuenicns, di philosophia, qui rerum proin
224쪽
sas Thoma Campane a Po Dicorum
prietates attendunt. Attamen quoniam oratio debet esse perspicua, admirabilis, &apta rebus, de quibus loquimur, & elegans; manifestuna sit , quod propria vutata faciunt orationem lucidam ; ficta , peregrina, dc transtata, obscuram. Commista vero admirabilem. Ncque e. nim admiramur quod nil intelligimus, neque quod i ubito patet. Omilia vocabula in grandiora, de consonantiora secantur,*in humiliora, S: mitius consona oria. Si-'cuti dicere quam'uam grandius est,&consonantius, quamissi, vel, licet. Similiter , quam Item magnificativa sic se habent ad diminutiva, ut in vulgari dicimus , Francisione , & Francischesio : in latina Tantum , MTantillum. Sed magnificatiuis carent latini. Vtemur ergo in poemate grandibus consonantibus, & magnis. At ubi opus est diminuere, Vel quia res parvipenditur, vel quia cara ostenditur, ut puelli sunt cari , diminuemus more Catulliano.
Salue Thalle mollior cimiculi capillo Vel Anseris medullula, aut his ti tenellula. De mutuatis dictionibus.
Voces mutuatae sunt multiplices , ut in Rhet. diximus. Sed metaphoricae sunt mirificentiores, &iucundiores.
niam in cogitatum alterius rei nos ducunt. Et similitudinem inter res docent. Et artem humanam ostendunt, quae de neeessitate scit facere virtutem. Hoc ultimum Arist. non considerauit.
Duo prima balbutit ipse ac Cicero, & coniectatur. Non enim quia simile delectat ut aiunt, sed quia docemur quid aliud simul. Arist. transfert a genere ad specieS, & Cc-uerso de inter species: & a proportionalibus. Nos autem synecdochem in prioribus implicari putamus. Tras feri-
α autem rectius ab animato ad inanimatum, & e con
225쪽
dinem quamcumq: maxime autem in diuersis ob proporationem. Quot autem sint similitudines in suo ipsaru dixi.
mus praedicamento : tot ergo & transsationes. At quidem de his in Rhet. Nunc autem illud notemus, quod aliae sumuntur a rebus pulcris, aliae a turpibus , aliae a m gnis , aliae a paruis. Pro rei autem conuenientia transferemus. Oportet enim & moratam, & affectam, & Congruentem rebus esIe orationem pocticam. Igitur in comoedia dices , castratam Eemp. morte Africam , & ubi aliquidvis exprobrare, & abiectum ostendere , non autem in heroicis , & in tragicis, & ubi magnificare , dc laudare cupis. Sancti viri mortem vocabis quietem . scelesti vero extinctionem per metaphoram Sic de stingulis. Rem, de qua dicimus, ante oculos ponunt metaphorae, quoniam quasi in exemplo , 5 speculo , aut in lumine quodam novo, illa praesentantur. Cum enim dico prata rident, statim in risu ostentatione laetitiae , tanquam in speculo, pratorum apertionem,& laetam floritionem conis cerno. Quapropter utilissimae sunt metaphorae, maxime autem quae a proportione enascuntur, & Iagnificanter geri aliquid ostendunt, non quae nil agi. Si erum dico, Paulus es aes stiritus sancti, nil forte ob oculos pono; sed si dico, ioba tonans, statim, quoniam actio intuba continetur, eius vim in dicendo caelestia agnosco. Et quoniam translationes sunt similitudines absque nota similitudin is, eadcm ratio tenenda est in comparationibus. Poeta ergo amplificans, aut diminuens, aut ob oculos ponens, capiet comparationes a magnis, a paruis, a pulcris , a notissimis ad dilucidandum minus intelligibilia , sicuti inuisibilia per visibilia. Turpiter 'poetae huius temporis in singulis propositionibus ad-
dunt comparationes , di plus temporis incomparando, . quam indicendo insumunt. Et quasi per obl curiora docent interdum. Quod non faciendu: nisi ubi quid nouum declarare cupis, & admirationem praebere. Si inibierinde criptionibus rerum. Non enim cantum aviculae de-
226쪽
a a J Thoma Campanen Pollisorum
scribes longo sermone: sed famam , aut inuidiam, tanquam monstra depinges cum Virgilio, dcc. Comparabit Ecdelcribet aliter miles; aliter Rex; aliter pastori aliter ipse poeta ; dum loquuntur in poesi : v- nul qui Rae autem a propria arte mutuabitur voces , Mcomparationes, &descriptiones , ut plurimum.
T1 Ii imus peregrinas dictiones, quae sunt ab altera lin-x guai quae si plurim; sint faciunt barbarismum, sicuti
plurimae metapliolae nigma. Vtemur ergo Parce, Vt ad, mirabile sit poema , & lucidum , & per alicram vocem adiacentem nostratum, peregrina in contexetu innotes .cat: alioquin obscuritatem fastidiosam faciet. At ubi in propria lingua desunt rerum vocabula aliquarum, a per gritiis mutuabimur, aut fingemus Sicuti Dantes & Petrarcha gallicanis utuntur. Commodius autem Hispanis ivtendum nobis esset, quoniam Hisp.ma. propinquior est Italae, & Latinae, cuius filia est nostra vulgaris. Ab Arabubus mutuantur Hispani, non autem a Germanis: cum his,
enim commercium non habuerunt Di imus tamen castrensi voce sat esto germanice, ut Ariostus: quoniam recepta est a militibus. Et in sua arte cuilibet autoritas iri- est nuncupandi res illius artis. Non tamen affectandum est uti peregrinis vocibus sepe, nec oratiunculis, sed VO- cibus com nistis inter nostras. Miror cur tantopere Vut ramontani hoc tempore graeciZent, ita ut plures graecas quam latinas inscriptis ponant quodam turgentes spiritu inanis affect ais que nugacis gloriolari & quidem ubi vocabula latina contonantia,& propria non desunt. Nec videas catillulam ipsorum , quae statim in graecismum nori prorumpat; quasi dicens, & grece noui, & omnia. Ast ubi alienae linguae autores allegare Oportet, Vtique eoru in lingua cos loquentes facere non dedecet. Sicuti Petrarcha allegans verticulum cantionis gallicae,&Da
tes Amathm Danielam Gallum gallica loquςnteiri .
227쪽
sua introducit, quia poeta erat, & suis versibus quum ut loquatur. Item Nembrot ignota lingua , quoniam
linguarum confusionem inuexit. Virg. autem licet grae- eis vocibus utatur, nunquam tamen Oratione. Lucretio id conceditur, quoniam philosophiam graecorum cane bat citabat. Plautus Punicum mercatorem put .ice loquentem in scena affert: & Tomitanus Dalmatice. Sed
ubi intelliguntur a spectatoribus istyd licet , ut imitatio peregrinae linguae quid miri faciat. Non tamen in Italia Britannice loquentena histrion m faciemus: quoniani illa lingua penitus ignota hic est: sed hispanum hispanic 'Conuenire Et quoniam in omni natio nelinguae saAt v aDet aliquo pacto, .sed tamcn una, quoniam a cunctis intelliguntur, scribet poeta lingua optima, ut apud nos Etrusca, apud Gallos Parisienu, apud Hispanos Castellana: Min heroico poemate perpetus eandem linguata seruabit: in comico vero uniuscuiusque person, Iinguam. Ergo de Lombarda,& Calabra,& Sicula,& Etrusca,& Ligure potest comicus vii , si personas ex talibus prouincijs varias introducet: uti Tomitanus Rusticum rinica lingua P tauit notam, facete loquentenγfacit. Et Homer , Ioni- Ca, Dorica, di Attica utitur lingua etiam iii epopaeas Vc, eligenda ex omnibus meliora vocabula, vel quae in una, detunt. V cl&c. IDe inusitatis. Vocabula inustata, quae tame a veteribus usitatarunt, si meliora nouis ad significandum. non spernet philosophus, fagiet orator, quoniam affectus apparet. POcta autem parce accipiet, tum ad admirationem, tum ad numerum metri. Quod Virg. mirifice fac ir. Lucretius vero, quoniam plus indigebat vel priscis propinquior erat. At si usitata sint in tua prouincia Etrusca, usitata tame in Veneta, aut Lombarda, au CalabFa, poeta commode Sc licenter illis uti poterit, sicuti Homerus La
malaa, Anica, Dorica, & Ionica lingua loquitur. Sic
228쪽
enim poema prodest, plurimis communicat linguas, recommercia,ditat grammatica, supplet, vcl eligit meliora: de facilius & admirabilius explicat conceptiones. Dant tes mirifice cunctis Italiae linguis loquitur, vocabulist men ad Etruscam inflexis phrasim, similiter &latinis: m l aime autem ubi quid ante oculos ponere valde optat.
FIctum vocabulum non est sacerdotem vocare eusto dem, & cornua ramos, uti Arist. ait, id enim est potius me aphoricum: i ed quod de nouo fingitur, ab oli snon dictum, sicuti qui primus dixit iamba Gm , & qui
Firi autem appropriatione inualescunt. fingeda sunt voeabula a rei proprietate, aut affectu secundum philosophiam. At sc cundum usum meliora sunt quae ex umteribus inflexis trahuntur, sue ex graecis. Quaecum ex contextu innotescunt, poeta non aspernabitur, ut Hor tius monet.. Vbi autem propriam habemus abundanter, fingere non licet. Valent tamen multum in exaggerationibus , & in ponendo ante oculos rem istae voces, si alii m. de ex notis inficctuntur. Sic Dantes ait. 'innente Giordan volto e retrorso Vbi retrorso est peregrina vox maxime ostendens mo nachorum dcprauationem a recta via. Sic cum ait.
Vbi imparisaesare fictum est, sed valde ostendens felicitatem , qua ab amata affciebatur. Nos e contra dixi mus che I'Vole fortunatu doue gli an ii bi postro it saxa so , Iouis pii sparadisu desmondo. Et alibi Dantcs.
S' is m' intras, come in ii Amst. Mitabiliter dixit propriissime licet fictissime. Ergo ves
229쪽
a verbo noua nomina participialiter effingemus, vel e nominibus verba : ἐκ omni ex parte orationis omnem par-lcm. Quae autem lia non finguntur , nequaquam recipiuntur. Ennius finxit Taratamara, sed i pie sonus in hac voce sese indicat , recte ab effectu more philoso- phorum. Diminuere & magnificare pertinet ad figmentum, item producere ut per apheresi in abbreuiare per syncoapem. Poeta his utitur ad rei opportunitatem , non adulacitum, temereque. In omnibus obseruabit, ut voca-hula potius res quam vocabula videantur: &transtatio-ies & fictiones lucem, non obscuritate, afferant: sint ergo conuenientissimae. Item aspera asperis rebus , lenia leniabus. hiulca hiulcis quod ex consonantium & vocalium textura nascitur, ut dictum est hu&in Rhet. unde Dantes de inferno loqui volens , ait recte.
Cosi nes mio partir Nabo es Come nego aut quem en pistra; i
Quapropter ex arte loquitur non incondite. ut scioli putant, licet lingua eius antiquetur, ut Enniana. Siliteis rarum vocalium & consonantium vim & pro prictatem considerabis, vocabula,quq res ipsas exprimant ad viuum facies: item & quae magnifica, & quae paruifica sunt, illarum situs M textura declara int.
230쪽
De.carminis utilitate , m Eo sitione ad usum fineminque suum, videlicet affectionis , accommodata.
Et quare multiplex sit metrispecies.. C A P. X. A R T. LOVoniam poeticus dicendi modus elegantissimus
est, & magicus, aptus mouere hominis affectiones non modo obiecta illorum proponeudo, sed lani assi ciendo: ibnus aute in spiritu motum coniunicat & natiuum motum excitat, & fouet, de modificat, di figurat. Ex motu autem egreditur actio , idcircoque moralis est sonus, Sion automiapor, aut alius scnsus obiectum. Hoc balbutivit Arist. in probi. sed non intellexit motiones spiritus : propterea in poetica oratione texenda multus inest labor, ει industria. Iudicium autem spiritui audie , ti esto. Hinc versus inuenti sunt dicia vertendo,quoniam ' tandiu verti debent dictiones,donec sonum placitum a ribus afferant. Et quia non percipitur in longa oration dum a principio ad nnem ius penditur animus ad numeri perceptioncm, nec in breuissima, quoniam tangit, non agitat, ventilatque spiritum, quantum est opus, Ut assi-
elatur, nisi forte edi sciisu unius vocabuli, non autem ex sono; idcirco au quasdam mensuras versus redacti sunt, proptereaque metra dicuntur, unoque abloluto. ad alterum reditur. Vocatur & carmen , quoniam est cantusim itatio, de quia a cantando inuentum est, & prius cantari coeperunt, quam legi ; est tamen grauitate non lenocinio vocis, sed numero e pronunciandum. Sunt autem Carmina multiplicia pro rerum canendarum conuenientia. Vt Η cxametrum heroico poemati aptum pentametrumTr
goediae & Elegiae: Phaleucium, Asclepiadeum, sappiacum, aliaque sunt plurima ex his composita.