Desiderii Erasmi Roterodami Colloquia familiaria nunc emendatiora, quibus accedunt notae recognitae et auctae a Davide Constantio

501쪽

us quo per fortunam plus accesserit Imperii finibus hoc ipse plus addat clementiae benigraitatisque. Ad- haec , habere solet & aetas ea peculiarem Iacilitatis ac mansuetudinis dotem. L Α . Nihil est quod in i troq; desideres S .Quid igitur remoratur publicum orbis votum3 L Adhuc jureconsulti de finibus ambigunti: &scis , comoediarum tumultus semper desinere in nuptias itidem principes suas finiunt tra goedias. sed in comoediis subito cocunt nuptiar; hic inter magnos magnis moliminibus res agitur. Et praestat, aliquanto serius obduci cicatricem, quam moX interim hulcus erumpere. S A. An credis, istas Ruptias esse firma concordiae vincula 3 LA. Vellem

quidem: sed ex his video fere nasci maximam ben rum partem , &si quod bellum ortum fuerit, dum assinis adest assini, latius se spargit incendium, & d;

sicilius componitur. S A. Fateor, &agnosco, verisi naum est e quod dicis. L A . Sed aequumne tibi videtur , ut ob jureconsultorum rixas 8c contractuum moras totus orbis tantum perpetiatur mali 3 Nunc enim nihiI usquam tutum est,& pessimis licet plurimum , dum neque bellum est, neque paX. S A. De principum conliliis non est meum dicere. Verum siquis me faciat Caesarem , scio quid sim Acbarus. L A. Eia, facimus te Caesarem, simulque Romanum pontificem . si libet. Quid facis 3 S i. Fac me potius Caeserem & regem Galilae. L A . Age, esto utrumque. S A. Protinus concepto pacis voto edicerem per universam ditionem meam i inducias , dimissis copiis, denuntians poenam capitis, si quis vel gallinam ait .

Induciis inductae sunt, cum in breve & in praeseno tempus convenit ne invicem se lacessant z varro vocat pa- m Gistrensem paucorum dierum, ta belli stilas.

502쪽

rius att7gerit. Ita pacatis rebus meo commodo, vel,

ut melius dicam, publico , transigerem de ditionis finibus, aut de coniugii conditionibus. L A . Habesne firmiora foederis vincula, quam matrimonium Θ S A . Arbitror. L A . Imparti, SA. Si Caesar essem,sic absque mora transegissem cum Rege Gallorum. Frater,in lus quispiam genius bellum hoc inter nos incitavit, neque tamen inter nos certamen sitit de capite, sed deditione. Tu quod in te fuit , sortem ac strenuum bellatorem praestitisti. Fortuna mihi Avit, teque eX

rege fecit captivum. Quod accidit tibi, mihi potuit

accidere ue & tua calamitas omnes nos admonet humanae conditionis. Experti sumus, quam hoc certaminis genus utrique sit incommodum. Age, diverso genere inter nos conflictemur. Dono tibi vitam,dCno libertatem; pro hoste recipio te in amicum. Sit omnium praeteritorum malorum oblivio , redi ad tuos gratis ac liberi habe tibi tua. esto bonus vicinus, ct posthac geratur unum hoc certamen inter nos, uter alterum fide, ossiciis ac benevolentia vincat meque certemus uter altero latius regnet, sed uter sanctius administret silam ditionem. In priori congictu fortunati laudem tuli: heic qui vicerit, longe splendidius auferet decus. Mihi quidem haec clementiae sema plus adseret verae laudis , quam si universam Galliam meae ditioni adjuniussem. Et tibi gratitudinis opinio plus decoris conciliabit, quam si me tota Italia depulistas: Noli invidere milla laudem qnam

affecto ; ego vicissim tuae sic favebo, ut huic amico libenter sis debiturus. AE A. Prosechp sic possit adstringi Gallia,imo totus orbis. Etenim si conditionibus iniquis huicus hoc obducatur verius , quam sis

netur , vereor ne mox per occasibilem rupta cicatrice pus vetus erumpat majore, cum maloe. s A.

503쪽

8 IX Orodi Ar I A. mam magnificam , quamque plausibilem clorui

haec humanitas per universum orbem pararet Carolo 3 Quae natio te non lubens tam humano, tamque

clementi principi submitteret ξ L A . Egilii Caesarem sat feliciter, nunc age pontificem. SA. Perlongum sit singula persequi: dicam compendio. Sic agerem, ni universus orbis intelligeret, esse principem eccle i

sae, qui nihil aliud sitiret quam Christi gloriam ,

salutem omnium mortalium. Ea res vere medere-

. tur invidiae pontificii nominis, & solidam ac pere nem pararet gloriam. Sed interim i ab asino, quod aiunt, delapsi,multum aberravimus ab instituto.L AEgo te mox reducam in viam. Ais igitur, obligare ponti licum leges omnes, qui sunt in ecclesiais A. Aio. LA. Ad poenam a gehennae ξ SA. Aiunt. L A. Etiam episcoporum Z S A . Sic arbitror ; in sua cujus et que ditione. L A . Etiari abbatum 3 S . Haereo : naim hi certis conditionibus accipiunt administrat onem, nec possunt suos gravare c'nstitutionibus . nisi ex auctoritate totius ordinis. L A . Quid , si episcopus iisdem conditionibus accipiat fiam functionemZS Addubito. LA. Quod episcopus constituit, ponti sex . potest rescindere i S A. Opinor. L A. Quod pontisex decrevit, nemo potest abrogaret S A. Nemo. LA. Unde igitur audimus, resciuas pontificum sentei itias, hoc titulo, quod parum recte fuerint edocti, α 1 Ab asino delapsi illi dicuntur qui commodis praesentia

hus excidunt, vel quoque dicitur in eos qui orationis se- item deserunt ut hic loci videre est, a Gehenna. est vox Hebr. composita ex Ialle & n mine proprio permutationem litterarum suarumdam : Hin non erat pomor illius vallis prope Hierosol mam sitae. in qua parentes filios candentibus Moloch brachiis obiicieba*t: uinc pro loco damnatorum in N. i. si .

504쪽

psorium conmitutiones a posterioribus t antiquatas, quod a pietate delirarent 3 S A. Ista subrepticia sunt ac temporaria. Nam & in pontificem, ut hominem, cadit ignorantia personae factive. ceterum quod ex auctoritate concilii universalis proficiscitiar, teste oraculum est, pondus habet par Evangeliis, aut certe proXimum. LA. Licetne de Σ Evangeliis dubitare Θ, s A. Bona verba : ne de conciliis quidem rite in spiritrusancto congregatis, peractis, editis tareceptis. L A. Quid, si quis dimitet, an haec compe tant in concilium 3 quod objicitur, quemadmodum audio , Basliense concilium a nonnullis rejici, nec omnibus probari Constantiense Z loquor de his, quῖ minc habentur orthodoxi ; ne quid dicam de proXLmo concilio Lateranensi. S A. Dubitent qui velint, suo pericvlb ; ego nolo dubitare. L A. Petrus igitur habuit auctoritatesticondendi novas leges 3 S A. Hata. buit. LA. Habuit & Paulus cum ceteris Apostolis r. S A. Habuerunt in sitis quisque ecclesiis, a Petro, seu christo commissis. L A.Et Petri successoribus par est potestas cum4pso Petro 3 S A. Quid ni Z L A. Tantumdem igitur bonoris debetur rescripsis Romani pontificis,quantium epistolis Petri ;& tantundem constitutionibus episcoporum , quantum epistolis Pauli 3 S A Equiaem arbitror, etiarn amplius deberi, si prae ripiant, & legem seram cum auctoritate. L A . Sed fasne est dubitare, an Petrus & Paulus scripserint a

s tu divitii Spiritus 3 S Aamo haereticus sit qui dubi i

505쪽

tet. L A. Idem censes de rescriptis & constitutionibus pontificum & episcoporum Θ S A. De pontifice

censeo ; de episcopis ambigo ; nisi quod pium est, de

nullo perperam suspicari,nia es ipsa palam clamitet. LA. Cur Spiritus citius patitur errare episcopum, quam pontificem ξ S A. Quia gravius est a capite poriculam. L A. Si tantum valent praesulum constiti tiones, quid sibi vult, quod Dominus in Deuterono mio tam rigide comminatur, ne quis quid addat aut

adimat legi 3 S A. Non addit legi, qui latius explicat quod latebat, qui ea suggerit quae spectant ad legis

observationem : neque detrahit qui pro viribus at dientium legem dispensat, alia promens, alia celans, . pro ratione temporis. L A. Num obligabant Phari Laeorum ac Scribarum constitutibnes λ s A. Non arbutror. L A. Cur ita Z S A. Quia docendi habebant auctoritatem , non condendi leges. L A. Vtra potestas videtur amplior 3 condendi leges bustianas,an interiretandi divinas 3 S A. Condendi hunaanas. L A. Malii ecus videtur. Etenim cui jus est interpretandi, hujus sententia pondus habet le*s divinae. S A. Non Δ-tis assequor quoa dicis. LA. Dicam explanatius. Lex divina jubet subvenire parenti ; Phatisaeus interpretatur, hoc esse datum patri,quod miniim in i cor bonam , eo quod Deus sit pater omnium. Nonne hvie interpretationi cedit lex divina a S A. Ista quidem Alsa interpretatio est. L A.. Sed posteaquam il- . iis semel tradita est interpretandi auctoritas, unde mihi constabit, cuius sit hera interpretatio, maxi

si ipsi inter se dissentiant 7 S A. Si minus citissecit ti

i Corban vox Hebraea significans , donum Deo obla-trim , oblationem a rad. obtulit appropinquare

cit in Hyph. Iosephus interpietates δοῦρον donum Dei, nam dicito de muneribus Deo oblatis. :

506쪽

b4 sensus communis . sequeret praesului auctorita tem, id tutissimum est. LA. Ergo Pharisaeorum AScribarum auctoritas devolata est ad Theologos diconcionatores ὶ S A. Est. L A. Sed nullos audis ste quentius inculcantes, Audite, ego dico vobis, quam eos qui nunquam versati sunt in palaestris Theolo gicis. SA. Audies omnes candide, sed cum judicio, modo ne simpliciter insaniant. Tum enim oportet populum cum sibibo surgere , quo suam agnoscant

dementiam. Ceterum quibus contig t titulus docto

ris, his oportet fidere. I A. Verum in his quoque

comperio nonnullos multo rudiores ac stultiores iulis , qui prorsus sunt illiterati : & inter doctissimos

miram video controversiam. SA. Elige quae sunt opti ma ; inexplicata aliis relinquito', ea semper amplectens, quae procerum & multitudinis consensus approbavit. L. A. Scio, istbuc esse tutius. Sunt igitur Aeonstitutiones iniquae, quemadmodum sunt inter

pretationes falsa 3 S A. An sint,asu viderint,arbitror, esse posse. L A. Annas & Caiphas habebant potestaten condendi leges3S A. Habebant L A Num horum qua vis de re constitutiones obligabant ad poenam gehennae 3S . Nescio. LA. Pata Annam constituisse, ne quis reversus a soro sumeret cibum, nisi loto corpore: qui illotus caperet cibum, num crimen gehenna dignum admitteret i S A. Non arbitror, nisi contemtus publicae potestatis crimen exacerbaret. ii A. An omnia praecepta Dei obligant ad poenam gehennae Z S A. Non opinor. Nam Deus prohibuit omne peccatum, quamlibet veniale,si Theoloois lia henda fides 4 A. Fortassis & veniale pertraheret in

Phennam,nisi Deus sita misericordia sublevaret iri ecillitatem nostram. S A . Non est ab serdum dictu, mare non sim, L A.. Ciunastaclitae exularent

507쪽

in Ba lone, , praeter alia plurima quae lex praeserta rsit, in multis fuit omissa circumcisio. An i omnes hi perierunti S A . Si Iudaeus clam fame periclitans vesceretur carne suilla, committeretne crimen. S A Mea quidem sententia, necessitas eXcusaret factum: quandoquidem ore Domini defensus est David, quot contra legis praeceptum comederit panes sacros, quos appellant propositionis : nec solum comeditisese, sed δ: segae comites profanos iisdem pavit. L Aas quem ea necessitas constringeret , ut aut pereum dum sit fame,aut sertum committendum, utrum elugeret 3 mortem, an furtumὶ S A . Forsitan in eo cassi , fumim sartum non esset. L A.. Hem quid a vi ovum non est ovum3 S A . Praesertim si caperet animo

reddendi , placandique dominum,cum primum luceret. L A . Quid,si pereundum esset homini, nisi A sungi testimonium ferat dversus proximum ξ utramesigendum3S A. Mors. L A . Quid. si commisso adulterio p0ssit servare vitam ξ S Potior erit mors L a. .id si simplici stupro possis effugere mortem' SA Moriendum potius,ut aiunt. I A. Cur Keic ovum non desinit esse ovum, praesei tim si nulla fiat vis aut injuria Z S A . Fit injuria corpori puellae. L A . Quid, 'si perjurio 3 S A . Moriendum. L A . Qilid, si Bitiplici nulliquo noxio mςndacio 3 S A Docent praelytan dam mortem. At ego crediderim, gravi necenitate, aut ingenti proposita utilitate mendicium hujusm di aut nullum esse crimen, aut levissimum, nisi quod aperta fenestra periculum est , ne discamus& perniciosis mendaciis assuescere. Finge incidἹse casum, ut innoxio mendacio possit servare dc corpora de antii An omnes perierunt. 8 si petierunt illud non ob pila .ri'neni circumcisionis sed 'b cordit duritiem diuiscedi, ..sas' sum isti ''myinvida elao eiderunt in deserto.

508쪽

sim totius patriae suae ; utrum eliget vir plus 3 fugiet mendacium 3 L A . Quid alii sint tacturi , nescio: ego vel quindecim Homerica mendacia non verear dicere , moxque labe culam illam abstergerem 1 aqui sacra. S A. Idem ego facerem. L A . Igitair non quidquid Deus praecipit aut interdicit , obligat ad poenam gehenetae. S A. Non videtur. L A . Modus igitud ligationis non est ab auctore legis tantum, s d ex

materia. Quaedam enim cesilait necessitati, quaedant, 'non cedant. S A . Sic videtur. La. Qilid,si sacerdos periclitetur de vita , servandus , si ducat uxorem . utrum eligetrS A . Mortem. L A . Cum divina lex cea dat necenitati, cur haec lex humana s Terminum

it,nulli dignans concedere 3 S A . Non lex obstat, sed votum. L A. Quid,si quis vovisset vi fere Hierosi lymam, nec id posset, nisi certo vitae dispendio 3 non

ibitZan m'rieturὶS A . Morietur, ni voti relaXationem ampetrarit a pontifice Romano. LA. Cur alterum Vorum rei atur, alterum minime 3 S A. Quia ait

rum solenne,alterum privatum. L A . Quid est solen neὶS A . Quo solet fieri. L A . An hon igitur solennex alterum quod quotidie fit 3 S Α .Fit, sed privati

LA. Proinde monachus si privatim apud abba emi profiteretur, non esset votum solenneὶ S A. Nugaris. Ideo facilius relaxatur votum privatum, quia mino-- et Aqua sacra , i. e. lustralis, cui vim expiatricem assi

3 Terininus apud Priscos Deus pura i , in cuius t tela . agrorum fines credebamur , unde etiam suis aperto colebatur. Hine Terminalia , festa quae in ipsus honorem mense sebruario celebrabantur : Is noluit Iovi cedere quod agricolarum lites diremisset solus t Ovid. l. 2.

509쪽

cit, ut, si commodum fit, mutet sententiam. L A. Ho Uitur animo vovent qui privatim profitentur perpetu am castimoniain ξ S A. Deberent. L A . Perpetuunt igitur,& non perpetuumi Quid si Carthusianum in nachum hic constringat casus , ut aut Vescendum fit carnibus,aut moriendum,utrum eliget Z ὶ A. Docent me di i , nullas esse carnes tam efficaces , quin idenae efficiat aurum potabile & gemmae. L A . Vtrum igitur conducibilius gemmis & auro succurrere peri- esitanti, an earum rerum. pretio multos de vita per esitantes fer are , & aegroto dare pullum gallin ceum Z S A. Haereo. L A. Atqui piscium aut carniunx

esus non est ex eorum numero quae vocant substan .

tialia. S A. Carthusianos suo audici relinquamus. LDicamus in genere.Diligenter frequenter,multisque a verbis inculcatur in lege Mosis sabbatismus. S A. rum. I A. Vtrum igitur succurram urbi periclitatui' avio lato sabbato, an non 3 S A. At interim me vis est. lJua. eum3L A. Volo,& quidem ' recutitum. S A. Istum nodum secuit ipse Dominus. Sabbatum enim ho- minis cauisa est institutum, non. contra. LA. Ista I ex igitur valebit in omnibus tamanis constitutio- subus is A. Valebit, nisi quid obstet. . LA. Quid, si eonditor legis non hoc animo ferat legena, ut quei quam obliget ad poenam gehennae , imo ne ad re tum civi dem ullum, sed constitutionem nihilo plus . vella habere ponderis quam exhortationem 3 SA. o bone, non est in manu conditoris, quantum obliget. lex 3 usus est sua potestate ferendo legem ; cete-

in ad quid obligeti, aut non obliget, id Deo iii

' Reeutitiis, eure nudatus λιτοδεμορ hine apud Hor. indat Iuda- .lta salmasius tamen censet hanc vocem

510쪽

manu est. L i. Cur igitur audi nus quotidie parochos nostros E suggesto clamantes , Cras jejuriandum sub poena damnationis aeterhae , si nobis, non cor stat, quomodo lex obliget humana 3 SA. Id faciunt

quo magis terreant contumaces: naon ad hos arbi- Or ea verba pertinere. L . Sed interim an coni

maces talibus dictis territent, nescio :: certe infir mos vel in scrupum vel in periculum conjiciunt S Dissicile est utrisque consulere. L A. Eadem autem est vis consuetudinis & legis 3 S A Aliquando major est consuetudinis. L4. Proinde tametsi non adest animus consuetudinem inducentibus injicie di laqueum , cuiquam, tamen obligat volentes la lentes 3 S Arbitror. L A . Onus imponere potest. misere non potem S A . Admodum. L A . Jam itaque Vides, opinor, quantum sit periculi, novas i s ab hominibus ferri, si nulla necessitas urgeat, aut nulla ma3na invitet utilitas. is Α . Fateor. F Α . Dominus cum ait, Nblite omnino jurare ; num quemvis jurantem obnoxium tacit gehennae 3 S A. Non arbia tror. Consilium est enim, non praeceptum. L A. At

istud unde mihi liquet, cum vix aliud accuratius aut severius interdigerit, quam ne iuremusὶ SA. Du es a doctoribus. LA. Et Paulus cum dat consultum, non obligat ad gehennam 3 S A . Nequaquam. LA. Cur ita Θ s A . Quia non vult i injicere laqueum.1nfirmis. Lx. Est igitur in manu condentis legem, obstringere ad gehennam , aut non obstringere. Et 1 nctum est cavere , ne quibusibet constitutionibus4llaqueemus imbecilles. SA . Eae L . Et, si Paulus,

a Laqueum injicere, illaqueare. irretire conscientias de eas constitngere, ut vix possint effugere: mandare vero la- naeum , aliud significat . videt. nos tam pariun de illis e

ut vel si suspendant sese putu ad nor attinere.