장음표시 사용
61쪽
APPELLAT io, species quaeda Restrictionis est, lust i traxi
me in adiectivis terminis respectu terminor u quibus iuguntur reperitur, siue tales termini absoluti, siue connotatiui, peri- sint. Est aute Appellatio, applicatio signiticati sor malis unius termini, ad formale, vel immediatum significatu alterius rutsi quis dicat, Petrus est Logicus magnus , hic terminus, magnus applicat suum sormale ad sol male sui substanti ui,denotatque Petrum esse magnum,& pertium Logices, talisque applicato, Appellatio dicitur,& tei minus applicas suti formale, A pen . Appellans cicitur, is autem cui applicatur, Appellatum. Fit etiam Appellatio in termino absoluto,quando aliquid ipsius immediato significato conuenire denotatur, ut, Homo est species. Co nosco anima ,Video Petrum. In quibus propositionibus tales termini, nempe, Homo: nimal, I et rin, pro
η .iari immediaic significatis sumuntur. Quauis autem in his ululario. ρ.n de vim locutionis maxime inspicere oporteat, quasdam tam e ινην. Regulas praescribere iuvabit. PR I M A Regula. inrando terminus absolutus subiicitui prς dicato, non conuenienti suo mediato significato, tale prς- dicatum appellat immediatum significatu ipsus subiecti, ut, Homo est species,Animal est genus: praedicata enim illa ho- . mini, vel animali insunt ut homo, di animal sunt, id est, ut c5ceptu communi cognoscuntur. R SaCvNDA Res uia. Quando adiectivus terminuscii con- notativo ponitur a parte eiusdem extremi, appellat formale ipsius substativi, ut Iste est monachus albus, Petrus est Logicus magnus in quibus denotatur quod ille sit albo habitu,&hic peritus Logices Cum autem tales duo te ini a parte extremi eiusdem n5 sunt,talis Appellatio non fir , ut si dicas Iste monachus est albus,non significat quod sit albo habitu. ' TtRri , Regula Verba significatia actu animet appellant sormale, vel immediatum significatum proprii termini cui iunguntur, ut, Cognosco venientem, vidi Papam: in quibus
denotatur, me cognoscere alique venire, re me vidisse Papa, dum erat Papa. Iderii censendum est de quibusdam verbis adiplicantibus significationem suam terminis con notativis, ut, Facio ealceum,Construo domum, in quibus f nificatur, me inducere sormam in materiam, non autem quod faciam corium, vel lapides,ex quibus fit ealceus,vel domus.
QUARTA Regula.Nomina numeralia primitiva termino substan
62쪽
substantivo iuncta multipl icant formam, & suppostum substanti ui,ut Tres homines, id est,tria supposita, habentia suas
singulas peculiares naturas: iuncta tamen adiectivo multiplicant sol una materiale vi,Tria alba, id est,tria corpora habentia albedinem ; adeo ut si fieri possit ut una & eadem albedo in tribus esset distinctis corporibus talia possunt tria alba dici, si album adiective sumatur. Aduertenda est autem haec Regula magis pro Theologia, quam pro Logica. CiRCA modii argumentandi id obseruandum est, ne sub Osfra
termino appellato argumentemur, & varietur, vel auferatur
appellatio termini appellantis. Vnde non valet, Petrus est Logicus,& Petrus est magnus, ergo est Logicus mas nus: nec valet,Est Logicus magnus, ergo est Logicus, & est magnus:
nec valet, Video venietitem, Petrns est veniens, ergo video iPetrum: nec similiter valet, Iste facit calceum, calceus est corium, ergo facit corium; nec similiter e conuerso. 'De Enunciationi simplicu Oppinitione.
CAP. XII. DE proprietatibus terminorum in propositione hucusque
tractauimus: aequu erit modo de accidentibus ipsa tum
propositionum, quae ad inuicem collatae sortiuntur disserere. TEa sunt Opposito, Aequi pollentia,& Conuerso Non autem dinis hic de Oppositione, vae inter res inuenitur,agimus, secundsi tria. quam calor frigiditati,& albedo nigredini opponitur: nec de Pea,quae inter terminos, secundu qua alii Contrarij, alii Contradictor ij, alu Relativi, alij Privativi sunt: sed de illa quae iti a ' 'ter propositiones versatur. Est autem Opposito, duaru propositionum utroque cxtremo eodem ordine participantium, L cundum qualitatem, vel quantitatem rc pugnantia. v Anxv ix aute est oppostio Contradictoria,Con onsintraria, Subcsitraria, Sub alterna. Contradictoria,est Oppo odia aium propositionum, secundum qualitatu dc quantitatem repugnantiu , nimirum quia altera uniuersalis, altera particu laris, altera affirmativa, altera negativa, ut, Omnis homo est
albus, Aliquis homo non est albux. Contraria. est Opposito
duatum pro postionum uniuersalium, se eundum qualitatcm repugnantiu Yt, Nullus homo est albus, omnis homo est albus Sub contraria. st Oppositio duarum propositionum particularium, secundum oualita em repugnantium, ur, Aliquis homo est albus, Aliquis homo non est albus . iacchi nderi ni tam a ptirticulari discernimus. Subalterua, est Opposito dua- ballis rum propositionum,sola quantitate repugnantita, Vt, Omnis homo
63쪽
εο LIBER homo est albus, Aliquis homo est albus: Nullus homo est alo
di bus Homo non est albus. Harum duarum propositio uniuer- πυ- ρ'ς salis, dicitur Sub alternans : particularis vero, subalternata. Sunt autem quaedam particularius in omni Oppositione obseruanda. PRlMvM est, ut utroque extremo eo de ordine participet, id est, em habeant subiectum,& praedicatu: unde istae nullatenus opponuntur Homo no est animal, Lapis no est equus: nec istae, Homo no est equus,Homo est amma Enec istae,Homo est animal, Animal non est homo. a SE C v ND o obseruandum est, ut ista identitas extremorum Uert - Nomine,In te significata, In integritate, In tempore, &.u-T. In nomine, ut sit eadem dictio categore lica: unde i- mihi. sae non opponuntur, Cicero scripsit,Tullius non scripsi. An -gς lus est Dei. Angelus non est Deus: Corpus est albu, Corpus Inresiuisi- non est albedo In re significata ne sit aequi uocatio mon enim Opponuntur Canis latrat, Canis non latrat In integritate, ut' ' V V idem totale subiectum,& totale praedicatum: unde Omnia
1agna,omnes termini, qui palles extremoru emciuntur debet
cive in utraque propositione opposita: quare omnes hae non
Op Fontatur,Petrus non currit ve Ociter,Petrus currit: omnis
equus regis possidetur a Rege, Aliquis equus non possidetura Rege: Petrus est animal, Petrus non est animal album: Omnis homo est omne animal, Homo non est animal. Dixi,
de terminis qui efficiuntur partes extremoria: alia enim fgna, quae totam propositionem signant, mutantur: na negatio mutatur,& quantitas ψ aliquibus. In tempore,& loco. vi oppo- sitarum veritas, vel falsitas. sumatur a rebus secundu eundem locum,& tela pus: unde istae non opponiitur,Petrus legit Petrus pon legit, si una pro tempore, altera pro altero tempore
sui turmee istae, Ego sum in Diui Petri, Ego non sum in Diui Petri, si una uno lo o, altera altero a me profer/tur.
, TERT i o obseruandum est, ut proprietates termino si non mutetur, scilicet Suppositio, Appellatio,& reliquet Suppositio autem ea,quae non prouenit ratione signorii quantitatis: haec enim mutari debet: sed alia, qualis est, Materialis, Simplex, Personalis .nei una simpliciter,in altera per 'aliter, vel materialiter supponant. Idem in Ampliatione, si seruetur eadem Ampliatio: licebit tame in Contraria negativa terminos magis amplos esse, quam in assirmat tua: unde istae opponuntur, Omnis homo disputat, Nurus horno potest disputare. In Sub contiariisvero affirmativa magis ampliari, ut, Homo non. disputat,
64쪽
disputat,Homo non potest disputare. DEBET etiam attendi, ut seruentur praecepta Resolutionis Remi terminorum,& ordo ascendendi, vel descendendi, idem sit in 'traque opposita propositione. De quibusdam praeceptis aliis in Oppositione.
CAP. XIII. PRAETER ea quae dicta sunt,obseruandum est etiam,vt in
omni Oppositione, praeter bubalternam, mutetur quali- tas, ut altera sit a firmativa,altera negativa. Quantitas autem
non in omni muta da est, nisi in C sitradictoria,& Sub alterna, Vt altera uniuersalis, altera particularis sit: Contraria: enim uniuersales simul, Subcsitrariae vero particulares esse debent. Hoc etiam seruandum est in uniuersalitate syncategorematica,qualis est colunctio cppulativa, Et, ac in particularitate, qualis est, Vel. Quando enim complexum copulatum est subiectum, in sua Contraria propositione manet ipsa copula copulativa, in sua vero Contradictoria mutatur in , Vel: vnde istae sunt C sitrariae,Ρetrus,& iste equus est irrationalis, Petrus iste equus non est irrationalis ristae vero Contradictoriae, Pettus & iste equus est irrationalis, Petrus vel iste equus. non est irrationalis. Quando vero utrunque complexum est per ι propositiones sunt Subcontrariae Hoc autem intelligendum est,quando, Et,accipitur diuisue,&,Vit,disiunctive, x complexa constant ex partibus singularibus Quando inimcopulatim, vel disiumstim accipiuntur habentur tales propositiones pro singularibus, inter quas sicut& inter unguiares non est nisi sola Oppositio Contradictoria: & talia subiecta inuariata debent manere, quod idem censendum est de propositionibus de signo Collectivo. Vnde hae solum opponuntur contradictorie, Omnes Apostoli Dei sunt duodecim, Omnes Apostoli Dei non sunt duodecim. Similiter istae, isti Apo
stoli, & isti, & alij sunt duodecim, Isti Apostoli, & isti & alij
non sunt duodecim. PR A E T s λελ obseruandu est, ut in signis mixtis habeatuae i. ratio eategorematis inclusi in illis quantum ad eius quatitatem, ut mutentur in Cotradictoria. uniuersale in partieulare, assirmatum in negatum, in Contraria seruetur uniuersalitas, in Sub contraria vero particularitas. Vnde huius propositionis,Nunquam homo currit, Contraria est, semper omnis homo eurrit,contradictoria verδ, Aliquando homo curtit. Pris et sta Mo obseruandu est, eue aliquot signae Ita mix- .sa, & 0aeategor Matrea, quae non plenam habeant uniuer
65쪽
salitatem, nee particularitatem, ac inde Incopleta dicuntur:& in talibus propositionibus Contradictoria maxime reperitur Oppositio. Cauere autem oportet, ut in una propositione fiat uniuersale,quod in altera erat particulareraliter nulla erit Oppositio: nde istae non opponuntur,Vterque homo currit, Vterque homo non currit, seu, Neuter homo currit, cum ita utraque maneat eadem uniuersalitas,& particularitas, cum fgnu utrunque per, Et,& per, ,exponatur, ut diximus. Istae tamen contradicunt, Vterque oculus est dexter, Alter oculus non est dexter,quia id quod in una exponitur per, mel, in altera exponitur per, ει:& ita particularitas in uniuersalitatem,& c cotra mutatur, ut pater exponenti. Idem iudicandum est
de nominibus Madverbiis numerabilibus, quae incomplete uniuersalia sunt: ac proinde optimus contradicendi modus est toti propositioni negationem apponere, Bis cantavi Misesam, Non cantaui bis Missam: Tres homines currunt, Non
currunt tres homines. Complexa autem ex termino communi,vel ex terminis communibus, pensanda sunt tanquam termini comunes in Contrarietate,& Cotradictione,& aliis op- positionibus. Propterea eis debet addi signum uniuersale, vel particulare ,hoc uno excepto, ut in Contrariis maneat, Et, in C5tradictoriis vero in una, in altera, Et, in utraque Sub contraria, ιγ I: unde istae sunt Cotrari et Omnis homo,& equus currit Nullus homo,& equus currit istae Cotradictoriae, Homo de equias currit, Nullus homo vel equus currit ; istae Sub- cout rariae,Homo vel equus currit, Homo vel equus non cuserit. Hoc intellige de subiecto:nam verbum complexum nota debet mutari, Omnis homo currit, vel non currit Nullus homo currit, vel non currit,sunt Contrariae, nec oportet mutare
illud, M.t, Ex his non difficile erit oppositiones in propositionibus Hypotheticis inuenire: cum enim quantitatem Donbabeant, solam Contradiistoriam sortiuntur Oppositionem,
quae facilis est in Conditionali,& Caucali per negationis appositionem, ut, Si sol lucet dies est, Non si sol lueet dies est: Quia aestas est,calor est, No quia aestas est,calor est. In Disiudictiva vero & Copulativa est parti qui ris alius contradieqndi modus. Nam Disiuct tua, & Copulativa ex partibus contradi -eentibus compositae inter se contradicunt Istae enim Contra dictoria sunt, Nullus homo est aut mal, & Nullus equus est albus;Homo est animal, ve Equus est albus. Possent etia injter has Contrariae,& Subcontrariae secundum partes assignati, ted id intelligenti quae dicta sunt, facere non erit dissicile.
66쪽
CAP. XIIII. HA E c autem lex, & natura Contradictoriarum est, ut in Lex dinulla mate ita utraque simul vera, aut talita esse possit, sed ex unius veritatu alterius talsitas,&ex talsitate veritas se- , ia--
quatur.Contrariarum lex est, ut in materia naturali,& remo- conira=ia ta altera vera, altera falsa neccssario sit: in materia contin- rum.
genti utraque taliae illi pollit, nunquam tamen vera: unde ex unius veritate alterius talsitas colligitur, quia utraque vera nequit esse : tamen ex unius sit sitate alterius veritas non infertur,cum utranque laltam esse formaliter non repugnet. SUB CONTRA Ri AR v M lex,in materia naturali,&. te mota S ut e dem est cum aliis, in materia vero contingenti utraque ve- - μ' ra formaliter esse potest, non tamen Alsa: unde ex unius tal- state alterius veritas, non tamen ex alterius veritate alterius
S x B ALTERNARvM lex est, ut in materia naturali & remota simul verae, vel nisae sint: in materia vero cotingcti altera ς-ra,altera talsa potest esse, ita is visi uniuerialis est vera,particularis sit talia at si particul ris ialsa, uniuersalis sit falsa, tapncontra: potest enim particularis esse vera, uniuersilis falsa Suru T aute aliquot Regul* pro usu ac cognitione Oppoli' nisia ..tarum propositionum Prima Rςgula: Propositis duabus pr0-ῖ. : -- positionibus Oppositis, si Sub alternans unius est contraria uarum. alterius, illae sunt Contradictoriae: verbi gratia, Omnis hom0 est albus, Homo non est albus, sunt Conxi dictori ς; nam sub alternans illius negatiuae, qux est ista, Nullus homo est bus, est Contraria prioris.scilicet,Omnis homo est albus .Perinde est,ac si dicamus, in Contradictoriis Subabernans particulatis est Conxraria proposuionis uniuersetis. SE c v Np A Datis duabus Oppostis,si affirmativa inserat 1. carit Contradictoriam negativae, nec inseratur ab ea, illet supt Con- r a mn. trariae, ac s dicas, Coptraria affirmativa infert Contradictoriam negativae : omnis homo est albus, Nullus homo est albus, illa affirmativa inseri hanc, Homo est alb9s,qua: est Contradictoria negati upe illius. TE R T i λ.Si ex Contradictoria negat luet sequatur assirma - μ' riua, illae susti Subcotrari*, Homo est albus,Homo no est at bus, ex Co tradictoria huius negat lux, lux est, Omnis homo est albus, sequitur illa affirmativa, Homo pst albus, & noeo- era. Propxere a jllie sunt Subco uir riet,perinde est ac si dicatur,
Contradictoria Subςonuari* infert aliain Subcontrariam
67쪽
. M AEA QUART A. si Contradictoria unius est Cottaria vel Sub-- ην ' contraria alterius, illae sunt subalternae,ut, Omnis homo est albus, Aliquis homo est albus. Contradictoria particularis est Contraria uniuersalis,& Contradictoria uniuersalis est Subcontraria particularis,ac propterea illae sunt Substernati
t C A P. XV. , ψ L R E in I POL LENTi Α,est duarum propositionum Vtroque -τ, ι a. t te ino eodem ordine participant mira vis eadem a va- signis proueniens.Vnde tales propositiones se mutuo in-istitia. serunt: prodetstque hoc ad obscuras propositiones in elariores resoluendas.
Ruistis d. SVNT autem aliquot Regulae obseruandae. Prima Regula I Pipdit, Datis duabus Contradictoriis, cuicunque praeponatur negaunii tio,fit alteri aequipollens. Verbi gratia, Omnis homo est al-
bus, Aliquis homo non est albus,si priori addas negationem& dicas, Non omnis homo est albus, aequivalet illi, Aliquis homo non est albus : si huic addas negationem, Non aliquis homo non est albus,aequivalat huic, omnis homo est albus. Vsus huius regulae est, Quando tibi oblata fuerit propositio
habens praepositam negationem,cuius vis tibi ignota est,deme negationem, & quaere illius Contradictoriam, nam huic aequi pollebit cum illa negatione praeposta. SacvNDA .Datis duabus Contrariis, euiciique postponatur negatio, fit alteri aequi pollens. Nullus homo est albus,
Omnis homo est albus: si dicas, Nul lus homo non est albus, aequi ualebit huic, omnis homo est albus: si dieas,omnis homo non est albus,a qui ualebit alterii Nullus homo est albus. Huius regulae idem est usus,fcut qui & primae. TE Ti A. Datis duabus Sub alternis, cuicunque praepon tur Sc postponatur negatio, alteri aequi pollet Omnis nomo est albus, Homo est albus: si dicas, N6 omnis homo no est albus,aequi pollet huic, Aliquis homo est albus: si autem dicas, Non aliquis homo no est albus, aequi pollet hule, Omnis homo est albus. Idem in his, Nullus homo est albus,Homo non est albus: Si enim dieas, Non nullus homo non est albus, aequi pollet, Aliquis homo non est albus: particulari vero huie non congrue addes duas negariones. Huius pariter Resulae idem est usus,qui x aliarum. r. - . F s T aute lite negation is virtus, et cadens supra terminum supponetem uniuersaliteri,faciat eum supponere partieulariter,& cadens supra particulariter supponentem, saeiat eum
68쪽
supponere uniuersaliter, assirmatum neget,negatu assi et: unde,Non omnis aequi ualet, Quidam non ,Non nullus, Quidam; Non aliquis, Nullus; omnis non ,NulluS; at, Nplius no ,
Omnis hacido ex his ultimis unum cadit supia subiectum, alterum supra praedicatum, ut, Omnis homo non est albus, Nullus homo non est albus. Ex hoc sequitur, i paritas negationum virtute affirmat,
imparitas negat,quando partes extremorum non assiciuntur, ' & tunc tertia negatio exercet suam virtutem post se, sicut ii , .i, nulla pretecessisset. Aliquando Rhetores ornatus causa, & ut vo smagis negantes explicent affectum, lent negationes multi- mui l-plicare, praesertim quando plura nomina ad unum verbum ma Ieseruntur, quorum unum ab altero non pendet , ita ut cum
singulis verbum accipi possu, & tunc talis propositio negatiua est censenda, nee ex his strictis Dialecticorum Regulis est Iensanda: vi, Iste non veretur Deum neque homines,Nullus Omo,nullo loco, nullo tempore , nullo momento quiescit, id est, Nullus homo,aliquo tempore, loco,aliquove momento quiescit.
CAP. XVI. CONVξRs I o , est duaru propositionu unius ad alteram μ' t
per extremorum traspositione consectuentia necessaria: cuius antecedens dicitur Propositio coueria, consequens autem Propositio conuertens. Nec oportet sit mutua inter eas c5sequentia:haec enim eouersio est, Omnis homo est animal, ergo animal est homo. Non semper tamen valet contra a co- Uertente ad conuersam , ut si conuertatur , Omnis homo est albus,ergo aliquod album est homo, non tamen cotra Valer,
Aliquod album est homo ergo omnis homo est albus. CONVERs Io Ni s tres sunt species. Prima est Conuerso implex, quae in terminis dici solet, quado ex praedicato sub-ectu,&ex subiecto praedicatum fit, eadem quantitate extre- S plaxa Orum,di qualitate seruata: quo pacto vn mersalis negativa,c particularis assirmativa in se ipstas conuertuntur,vt,Nullus omo est lapis,ergo nullus Iapis est homo Homo est animal,
go animal est homo. Secunda species est , quando extrema z. II l ἀν- iurantur manente qualitate, mutata tamen quantitate , quae N onia Crsio in parte dici solet :.quo modo uniuersalis affirma-aa dc negativa conuertuntur, ut , Omnis bomo est Dimal, em .iago aliquod an inini est homo, Nullus homo est lapis, eigo
is non est homo. Tertia species conuexfionis est, Per cou- πιι .e trapo
69쪽
trapositionem , quando manente eadem quantitate propotata Ouis,& qualitate, extrema transmutantur, non sol sim quantum ad ordinem, sed etiam quia ex finitis fiunt infinita: quomodo unauersalis affirmativa in uniuersalem affirmativam, S particular: s negativa in particularem negata uam conuer imur, Ut, Omnis homo est animal, erxo omne non animal est non homo, Homo non est lapis, ergo non lapis non est non homo In hac autem Conuersione illud obseruandum est, ut ciuilo n ip Conuersione assirinatiuae ponatur Constantia conuerten- ρ'' tis: non entin sequitur, Omnis homo est ens, ergo Omne nonens est non homo , prior namque est vera, posterior falsis,quia subiectum non supponit, & est assirmativa. In negativa auic ponatur Constantia subiecti conversae: non enim sequitur, Antichristus non e st bonus, ergo aliquid non bonum non est non Antichristus; nam ista posterior vera n si est: cum cuncta, quae modo bona non sunt sint non Antichristus: quod si Antichristus modo esset,& supponeret iste terminus, esset vera, Aliquod non bonurei, lcilicet ipse Antichristus , non est non Antichristus . . USolent autem ista: Conversiones his carminibus exprimi.
L1TER E enim denotat propositiones conuertendasa per , Α , intelligitur uniuerialis affirmatina, per , E , uniuersalis negativa, per, I, particularis assirmativa, per , O, particularis
Tu db CIRCA haee aliqua comuniter obseruanda sunt. Primo. Giu A- Conuersione accipiatur tota te extremum: unde quando evi' pressiam non est,deb: t fieri resolutio, vel quando apte fieri n6 potes , debet fieri aliqua circula locutio. Iste liber est ArisO- telis ergo aliquod ens Aristotelis est iste liber, Nullus homo est omnis horno, ergo nihil,quod sit omnis homo, est homo, Ceruus ves ociter currit, Currens velociter est ceruus. a. S E C v N D O , obseruari debet genus suppositionis , ut non mutetur ex simplici in personalem , vel ex materiali in aliam quantuis: unde non valet, Homo est nomen ,ergo nomen est
homo , Leo est species , ergo species est leo, nisi sit eadem suppositio. TERTIO, obseruetur eadem ampliatio : non enim valet, Senex fuit iuuenis, ergo iuuenis fuit senex: sed debet aliqqidb assumi
70쪽
T P.RiT I V S. 67 umi ad seruandam terminorum ampliationem,scilicet, Il- qui fuit iuuenis , est vel fuit senex : Basilica incipit esse, in valet, Aliquod incipiens esse est Basilica, sed, Aliquod cipiens est vel erit Basilica. similiter conuertatur, Adami prior Antichristo , ergo aliquod prius Antichristo est vel
ons ERvANDA est etiam appellatio, si qua occurrerit.
Ε Enunciationibus absolute praedicatum inesse subiecto e nunciantibus,pariterq; de compositis,& earum omnium proprietatibus hucusque egimus: nunc de simplicibus quibusdam Enunciationibus praedicatum cum aliquo modo enunciantibus , quas Modales vo-Morammant,disseramus. Circa eas autem tria oportet spetulari, earu acc/VIM .: ilicet Aequi pollentiam, Oppositionem, & Conuersionem: lon enim in his aliarum eadem obseritantur praecepta,& le- es .Est autem Modus, palli,vel toti propositioni adiacens de-erminatio: Modi enim non aliud sunt. quam limitationes, rao rctationes eorum, quae communia , S: in disserentia si ni.
gi euini dicit, Homo disputar, in determinate profert homnem at cum dicitur, Homo albus disputat, iam ratione il-e lius