Georgii Agricolae medici Libri quinque de mensuris & ponderibus, in quibus pleraque à Budaeo & Portio parum animaduersa diligenter excutiuntur

41쪽

LIBER PRIMUS. sis frusta sextarios urbicos tres. Graeci uerosiue Attia seis Marij capacitatem libro sequenti declarabo,nune is quo milites in eastris sunt U,qui ob id dicitur eastrensis,

est explicandus: capit uero duos sextarios urbicos, fue Italicos: qua de re audiamus diuum Hieronmum Iliseribentem in E chielem,Sextam enim partem mensura Hebraicae,que adpellatur his, iubetur per foveos dies bibere.θorr ὁ duos χοαζ Atticos facit , quos nos adpellare posseumus duos sextarios Italicos: ita ut

his mensura st Iudaici sextar ,nostri, castrensis, mis sexta pars ficit tertia partem sextarij Italici. E quiabus uerbis quis non intelligit sextariu castrensem duos Italicos siue urbicos capere s sed hoc in loco sextarij diuisio in e thos adpellationes suas sortita, praesertim apud poetas aperienda est,ut Scriboni) Largi loeum, . ubi inquit sextarij bes,medici postivi intelligere. seriarius itas,quod ante me Budaeus non indocte explicauit, . quia duodecim cratos in se continet, quemadmodκ aser libra duodecim inicias,' ut perinde si in re num ria uel ponsere sextantem duas uncias dictavi, ita in poculis duos odibos. Mart. libr . . Epigrammatum,

Sextantes calliste duos infunde silenti. 'Suetonius in O latio Auga to,Posis quoties largifime

se iuuitaret enos sextantes non excesit,id est, duodeacim o ibos,qui esticiunt sextarium: iccirco uero sextortu non dixisse uidetur, quod pocula habuerit in iis , quae sexta Mem,id est, os orthos caperent. Sic qua drans tres ovibi. Martialdo. 9.ca calatissim, o Addere

42쪽

DEMENSURIsR O M. Addere quid cessas puer immortale flernum sQuadrantem duplica de beniore cado. Nune imbi die,quis erit cui te calatisse deorum Sex iubeo e seos fundere scaesar erit. Hine elarum satis est bee de cyathis non de unciis, ut caldarinus er Beroauus sunt interpretati,debere acipi. Hoc modo Budaeus putat dictum quadrantem a cornelio celso de curatione quartanae βbris. Si quarto die cum horrore fibris reuertitur uomere,sicut ante praeceaptum est :de inde poct Drem modicum cibi sumire, uiruquadrantem.Triens quatuor Galbi.Proper. libcum fuerit multis exacta trientibus hora. Persius suoru tertia, Sed tremor inter uina subit, Olidams trientem Excutit E manibM. nartiat. lib. 5. Setinum dominael niues,densis trientes. Quando eu uos medico nou prohibente bilam sQuicunx quitis c ibi. Martialis libro secundo.

ad librum surant, Te conuiua legit misti quincunce,sed ante Incipiat positus quam tepuisse calix. remissem stum usu esse non stI, sed loco eius hemiis

nam uel sex cmihos,ut apud eundem Martialem uius Ormen paulo post subnectim. Septunx septem Oathi Martialis libro tertio in Zoilum, Septunce multo deinde perditus stertit.. ves octo cγathi. Martial b. Π.decato Proculo,

43쪽

LIBER PRIMUS.

cata ut fiat Iulius Cr Proculus. Ita Scribomus Largus comp. CCXXVI .scripsit,E insiti sextarij bes,id est,octo cγdibi.&e deris Dodrus

nouem Oathi, xtans decem,inunx undeci)n dici possunt. Martialis libro duodecimo in cinnant, Poto era sextantes . tu potas cinna deunces , Et quereris quod non cinna bibamus idem. Hactaenus desextario. cosequitur , ad mensura Romna,vocabulum quoque licet ex Graeco fit derivatum. in sare cato de re Runica glium nunc henana scrisbat, nunc coola, non eandem mensurum indicare uia detur, sed per seminam Romanam, per cot iam Graeacam, Cr qui in Georgicam ,de qua proximo libro sum dicturus. catoras uel ba de olea sunt capite CXLVI. Primae cotγlas duas. Nulla enim necesἶ:tas fiat cur non sentinas diceret Rom o loquendi more , quum alias

sic loquatur, misi diuersam mensurum fgruficare uela

44쪽

s DE MENS VRI S ROM. honoris gratia quam necesitatis decernentes cotulerunt in aedes eius,quantum quisque uictus singulis diebus cxisperet. cibi quidem selibram farris c enim ipsun adpelli, ni quartam partem Graecae cotγlae. Haec ille. Appaaret igitur Plutarchum non quartam sextarij parte quarturium accepisse, sed heminae, quae esst Graecis coola: uis c ide esset quartarius cum acetabulo,quod tamen est contra Voluctum Cr Dioscoridem,qui quartarJ ci,

pacitatem declarans . Ego ceseo Plutarchum mensuram Romanam per Graecam uoluisse explicare, cum alitemrrullam inueniret proximius accedere ad sextarium qcooten oracm , quam cI Georgicam dici arbitror, quartarium cotγles dixit. Graecae uero addicit ad disperentiam Romanae,quam cotγlen etiam uertere solent,ea autem aliquot uncijs minor est Georgica,ut in Graecis exponam .Porro licet iam tum erat in usu Grae, cis,non tamen nisi medicis,ut ues ea uox Rutarchum latuerit, uel si cogimia si erit anquam nou sq:ιs pura,noluerit uti. Idem Plutarchus sit lι ratione cum Romant . scriptores habent derarios,draclinas transfert,cu octo drachmae Atticae uix septem deuarios esciant, quemaudmodum hic tres coolae Georgicae nondum duos sexta Hos Romanos . Nam alios diligentius alios negligentius bane diuersitatem inter Romanas cr Grccas tam meusuras quam pondera confideras e magis ex sequentibus intelligi poterit . Si vero qui iam dixerit aliquam cos len Graecam fulse, quae Romaeto sextario incapaciatate reston dcrit, quidem illi sua sente uia relicta , de

45쪽

LIBER PRIMVs. 9re Uetria non contendam. Sed quid tertiarius Cr quartarius significet apud calonem nonnihil in dubio est.

Is uero inquit capite XCV. Amurcae in uas aeneu inadito congios duos : postea igne leui coquito : rudicula

agitata crebro, usq; adeo dum fiat tam crassum quam mel postra sumito bituminis tertiarium Cr sulphurisqvariarium,conterim in mortario utrunq;. Plinius tertiam ex quarta p/rtem intelligit amurce duorι; conagiorum , in crafitudinem mellis decoctae. Verba eius sunt libro septimodecma capite ultimo . Simili modoxae conuolutilus fiat in vinea,amurcae cogios duos dea coctos in cras litudinem mellis, rursusq; cum bituminis tertia parte,Cr sulphuris quarta sub diuo coquito,ne excandescat sub tecto. cum autem non explicet Plinius an amurcam ut eam crafitutivim consequatur,oporisteat ad quartas ,uel tertias, uel dimidias decoquere,nulla potest hine mensura cons tui,nisi decoctionis periculum quilam Iecerit. Budaeus uero ait , Quartarisi apud catonem,sic congij quartam partem Agniscare exta 'mo,ut tertiarium tertiιmos retarium sextam. Nisi itaque Plinij authoritas,qui quartam partem non conaamurcae decoctae interpretatur, obsuerit Buα o,erit aliquis quartarius congi , perinde ac quartaurium sextarij ex Volusio er alijs probauimus. Sed delas nimis multa. Acetabulum,ut supra dixi, ad imitautionem Graecae dimonis,quae est o νῆα pop ab aceto

denominatum Aldetur. quamuis Hermolaus Barbarus incaluationibus Pliniam ab accipiendo dictum putat, D unde

46쪽

so DE MENSURIS ROM. unde quidam scribat acceptabulum. Sed idem Allitur in coria rijs scribens, Quiquani er mensurae genus fio

mMat,quod Cr cochleare dicimus. Acetabulum narrisque Oattam unum cum dimidio cupit, qui sex magnaeochlearia,quas ligulas quos dicimus,efficiunt. In Gatho lapsu in Acron cum stribit super hoc Horati tertio carminum,ode o flaua, Sume Mecoeras crassios amici Sebitis centum. Ait enim, cγathos mensuras dixit, quas pro si xta parte sextarij dicebant. cmitas en non sexta,sed duodecima pars ect sextarij, ipse uero sextarius sexta est congj,quod striasis eum decipit.

Malo tantum credere hunc errorem,ut purosque,alia cum librar negligentia contigisse,qui notam heminae non scripserit integrum,ex quo sex crij remansi quod scite seri po:uisse ex notis earum mensurarum, quas tradam libro tertio,intelligitur. Lundinus hoc loco,dia versa recitando haesit. Mancinellus tacendo sibi cauit. Sequitur ligula siue cothicari ,quorum utrunq malto frequentius pro instrumentis hauriet,quam pro certis mensuris accipitur. Perottus uesetis disserentia inater linguam Cr cochlear explicare sic scribit de liguisti,Itein instrumetuum ad si talitudinem cochlearis,ia quod cochlear concauitatem habet: lingua plana est,et oblonga in speciem unguaesecta. od ueru non est, na lingua siue caua eli ac cochlaur,quod satis ostedit Puruis cum ait,Linguae mensura. Si eum mensurae ge

47쪽

LIBER P R I M V s. siesque it cauae actum esset, lingua dictum fuit: paesulte cothlearis est forma.Tum tita diminuti usus no obscure monfirat cavxm fuisse instraenentum. Plinius Iibro vigesimoprimo capite decimoquarto de erea haequens ait,Punica fis hoc modo,Ventilatur sub diuo Dispius cera sidua deinde feruet in aqua mari , ex alto petita,addito nitro tande ligulis eligunt florem id est, candidis a quaeque,tran, fundum ; in uas, quod exiis guum marinae habeut frigidae. Quo modo flos ex uuisse in uas commode ligulis, nisi essent cauae transfretis di posset s Sed columella quoque libro decimo capite decimoquinto de melle conjiciendo scribit, Deinde ubi liquatum mi in subiectum alueum deflux t, transferatur in uasa fictilia,qiue pauxis diebus aperta sint, dum mustius 'ictus destruescat: is saepius ligula purginadus est. Haec ille. Qui uero purgabitur,incti instruaminto cavo s Demum Martialis libro octauo epi is grammatum insulsum Pauli iocum ridens,qui de praeistoricia corona solium mittes phiala appellauis : quo nant modo apte iocum de phiala trans irrct ad ligulum π 'cochlearium msi caua essens s Versus eius sunt, QDid tibi cum phiala,ugulum cum mittere posis snittere cum p s vel cochleare n5hi sLiquet igitur ex his omnibus ligulam non plurunt, sed cauum fuisse instrume itum. caeter eoA'tare Maraiiuli dictum 6t a cochlea, quod ea hoc instrumento ori ingeratur iit enim in apophoretis hoc dicticho , Stin coch cis habilis,sed nec nanuη utilis ollis,

48쪽

Nunquid scis potius cur cochleare uocer s. Quamuis appellatum iuderi posit a sinu=tudine testae ipsius cochleae,quam nonnihil habet in concauit te nataxime si coch leam fra lam ei compares . De diuersiitate cochlearij libro tertio plura dicam. Restant nunc ,hbra. uncia er senisticis,quas nemo,qui nostra legerit, post bae ambiget Romanis mensuras fisisse. Ne itas uocis I ilitudo nos decipiat diligenter aduertendum: in primis ubi autbores libra uel uileiam liquoris alicuius diiscunt,non adiecto pondo. Sed posset hic quiliam colendere, libram olei tanta fiasse mensuram,quod etiamsi dederimus,Galent authoritate neglem, qui scribit lia

quorum fulse hilo tamen minuε capacitas mensuratam hinc percipitur : unius enim mensurae capacitate consuuta eliquarum iuxta proportionem , quam inter se habent,necessario consequitur. Item contendat,neque columellam eum scribit mensura semusciae, neque Pautissium tu de scilla libro octauo titulo sexto,unius Ilis brae mensura, sic intelligedos ut imbi placet, sed potius mensuram eiusmodι quae libram,uel bemuriciam capiat iustiam rei appense ab ipsis dici: cur retondeo,eam

interpretationem nati videri multum coactam, tu enim

dicendum sussct pondere librae ex se nuntiar,quod magis proprium cr minus ambiguum fuisset. Deinde ut Palladii locum non magnopere destri in concera niabit probare,sed pro modo quodam siue ratione ibidem accipi mensuram,quia scillam mi contusam commode metiri no possumus,coluntura addit,bene F ae, quod

49쪽

LIBER PRIMUS. nescio an unquam de podere dici p t. Dicisu enim

modium cumulatum uel planti, uel plus modio:contra non plenum,aut mussis modio: nullus uero diceret, opianor,denarium cumulatum uel plenum, quod pondus sit tantum,non etiam mensura. Igitur ex bis perspicuum est,semunciam ella mensuram esse,non pondus solum.

Sed ut demus nec hoc loco columelle quicquam effici posse,Galeri cerse uerba clarifima meae sentemia delibra Cr uncia mensurau.sunt praesidium firmi 'mum,

nec minus eam confrmaru ratio Cr experientia. Haec

quod earum mensurarum usus in hodiernum usque die pharmacopolis utcunque mansit illa quod intelligimus mensurulibus rerum molem,ponderalibus grauitute diisse ι,quae non exiguam habens dιferentium in medicamentιs conficie dis . Nunc tempus esse arbitror,ut ad controuersiam,quae miti: cum docti'mis uiris est,ueaniam,atque testimomu scripto rum quibus sua probat, aut restilum,aut os dum dicta ulto sensu ac ipsi acceperunt.Quod nusi Mero,timendum ne plerisque dubiit uideatur adhuc,quae nam ex is Is semelvijs lancem inbbra At depressura, quod quaelibet suis aut ritatibus appareat esse grauis. Ucrum Portij simplici est errore

inuoluta,quod ipse unciarum numerum sexzar Romam recti desiniens,in hoc uno labitur , quod ponde αles dicat.Budaei uero Cr Alciati,sit uetua dicto,dupliαci: Cr quia in uncijs explicundis alter debitum numeruex fit, iter minuit: er quia uters ponderales asserit. Sed contra comunem lapsum primo digerendu cesto .

50쪽

Libet itaque mox eos interrogare,utrum stituant in comune sextarium tot esse unciarsi quot usserunt an rei iustiam qua metimur'si dixerint in comune,id quaala fit ne intelligi quidem potest.Nam ponderales unciae pro rem quas metimur diuersitate adeo uariant,ut uix duas res reperire posis,quae prorsis idem pendeant. Quod qui credere noluerit, capiat quam uelit mens

ram,aceam nunc hac re,nunc illa compleat, Cr inueaniet diuersum pondus. Sin rei cuiustii quam metimur dixerint,rursu interrogabimus eos,num liquoris aucuius an aridi s si retonderint liquoris: itera cum multi φι liquores percontandi erunt, num sextariri olci tot pendeat uncuse an uini sun aceti sin meque an lactis sun aquae sun denis alterius liquoris Si itas tum liquo rem quempia nobis expresserine , quantu ιlle cum stoxtarii sit monsura pendeat solum dixerunt, de reliquis nihil. sed si malint aridi retondere, si a liter ex ipsis queremm an triticiean Arrissati ordei sun Abaesau auteriris quodcuus uero laudem refrauderint, non nispondus illum cu mensura sextaris sit se expicasse βαteantur necesse est. Qua modo si sextariu definiemus, nonne tot erunt sexrar statuest,quot omnino sunt res Gersae,quas metimur' Ucru tot noluerunt escere, sed unum sextaria certum con stituere ipsis erat propositu, quod minime βcere possunι ,msi nobiscum intelligere mensurales uncias coeperint, quae cuis meos pcrpetuo flar cr sirinae permaneat,qusans res metiam r. Haec contra lapsum coma te dicere Acius Nisuc Aideiamus