장음표시 사용
61쪽
deprehendamus , negamus idem , quod in ea fuerat demonstratum Atque ita propositio hypothetica usum habet in errore refellendo . Nil itaque obstat, quo minus demonstrentur, quae ex hypothesi aliis qua consequuntur, ubi principia sufficientia adsunt, etsi ipsam hypothesin possibilem esse nondum constet, imo etsi eam per sequentia impollibilem cite deprehendamus.s E. gr. Etsi in ontologia nondum demonstrari possit, ens simplex proprie se dictum,
quod omni parte careat, e Milere , vel minimum possibile esse; id tamen non Obstat, quo minus ibidem demonstrentur , quae ex notione entis smplicis eomequuntur. Qia niam enim rectam rari inandi viam ingressus nulli enti ea tribuit , quae ex notione entis simplicis eoiuequuntur ; nisi ubi istud omni parte carere agnoverit I de ceteris vero , quae partibus constare intelligit, eadem negat e nihil inde periculi foret metuen dum , si vel maxime ens simplex nullum daretur, quin potius eum adhue experiremur usum, quod constaret, quaenam snt de composto neganda, ne per errorem iis tribu mus , qua iisdem repugnant. Enimvero ubi deinceps in Pischologia ostenditur, animam hominis esse ens simplex, di in Cosmologia probatur, in numero simplicium este elementa rerum 3 animal,us hominum & elementis rerum materialium ea applieamus, quae de ente smplici in genere fuerunt demonstrata. Quod s vero demonstratio eorum , quae enti simplici in genere competunt , omitteretur , propterea quod ens smplex per m dum ti v theseos tantuin 1 umitur 3 eadem fgillatim de elementis rerum materialium
in Cosmologia, de animabus in Psychologia , de Deo ipso in Theologia naturali de monstranda torent , quae una demonstratione in Ontologia comprehendi de possunt, debent. Istiusmodi exempla plura Meurrunt in Philosophia, nec infrequentia sunt in Nathes. Illud vero per te patet, philosophum anteriora in usum posteriorum praemit tentem I. x q. rao non ideo comminisci hypotheses inutiles ae steriles, ut aliqua. tantum dixisse videatur. 6. I 3 .
In propositionibus Di Ubicis praedicatum accurate determinandum , ne scilicet subjecto plus tribuatur, quam per ante ρομα de eodem demonstrari pote. Quod si praedicatum non accurate determinetur, ita ut subjecto plus tribuatur, quam per ante posita de eodem demonstrari pol
rat; quod plus justo tribuitur, id quidem gratis asseritur. In phil
sophia autem nihil admittendum, nisi quod ex principiis in antecedentibus suffcienter probatis legitime deducitur S. II 8. Iaci . Quamobrem illud , quod subjecto plus tribuitur quam per ante posita de eodem demonstrari potest, in philosophia vitio quodam subreptionis
E. gr. Si quis demonstret, dari ens necessarium sive ens a se, ut ut ens illud a se noust aliud praeter Deum, non tamen dici potest dari Deum, qui sit mundi hu us autor: multo murus addere licet , quod fit mundi ex nihilo producti autor . Ita enim vitio subreptionis sumeretur, quod nondum fuerat probatum, nempe ens a se esse mundi autorem eumque ex nihilo produxisse: quod ein verum sit, probari tamen debet , cum omnimodae in philosophia certitudini studeamus t g. 3 3ὶ . Vitatur autem vitium istud subreptionis , fi in praedicatorum numero nullus sit terminus, nisi accurata definitione explicatus t F. II 6 . Nam si quis dedit accuratam definitionem, qua significatum vocis Dei determinavit , is resularum ratiocinaadi memor non tribuet enti , quod existere demonstravit , nomen Dei , nisi ubi demonstraverit eidem competere quae definitiona Dei comprehenduntur. Forsan nonnullis talia moneri superfluum videtur : quod si veruruis expertus fuerit, quam vulgare fit vitium istud subreptionis ex neglecta praedicati:termaatione ortum, is aliter statuet.
62쪽
Hi ne porro consequitur, subinde minus de re aliqua demonstrari debere, quam eidem competit. Quoniam enim ex dictis S. IIost patet, de is jecto non plus assirmari debere , quam quod ex antecedentibus de eo demonstrari potest i si minus dato in loco demonstrari possit, quam eidem competit, eo tamen ad demonstrandum alia habeamus opus, utique id tantum demonstrari debet, quod potest , ceteris in alium
E. gr. In Theologia naturali primum tantummodo demonstramus , Deum esse ens, in quo continetur ratio suificiens actus contingentis uimers, cum hinc iam porro attributa Numinis demonstrari possint . Et si enim Deus mundum produxerit ex nihilo . ab initio tamen de dependentia mundi in existendo a Deo minus demonstratur, quam ea importat, propterea quod nostro dein strandi modo initio Theologiae naturalia plura demonstrari nequeunt; hisee autem opus habemus ad attributa divina stabilienda, unde deinceps porto creatio deducitur, quatenus actionem ex nihilo aliquid producentis de lignat. Exemplo nobis est EMudes, qui, etsi non ignoraret, tres in triangulo rectilineo angulos simul esse aequales duobus rediis, & ideo externum latere uno continuato dumbuet internis oppositis aequalem, initio tamen minus demonstravit, nempe quod externus ille angulus sit uno oppositorum internorum ma or, quoniam hoc theoremate opus ipsi emat ad demonstranda alla, unde tandem istius aqualitas eum duobus internis oppositis deducebatur. Equidem Peιναι Ramti. ut in aliis hene multis, ita in hoe quoque EMeiidem reprehendit Sehes. Nath. lib. s. de s. p. m. Ira. ira quasi hille tol Og a reum rSed hoe non obstante in elementis Geometriae Eaeriuem secuti sumus, propterea quod aliter laetendo rigorem in demonstrando tueri non daretur, a quo Ra Mis subinde in Gemmetria tua recciso conliat. At Euclides rigoris in demonstrando tenacissimus tuit.
In omni parte philosopbis is tenendus es ordo , ni ea praemittantur , per me sequentia intelliguntur es demonstrantur, vel minimum probabiliter adstruuntur. In philosophiae parte quacunque non occurrunt nisi definitiones& propositiones, nec ab his diversum occurrere posse, in Losica demonstrabitur. Enimvero in omni philosophiae parte per dc finitiones antecedentes explicari debent termini , qui ingrediuntur definitiones sequentes S. II P & in antecedentibus demonstrari debent propositi nes , quae ingrediuntur demonstrationes sequentium S. D . Imo in. singulis demonstrationibus ratiocinia praecedere debent, quorum conclusiones ingrediuntur tanquam prae inissae ratiocinia sequentia g. ra . Patet itaque in omni philosophiae parte cum esse tenendum ordinem , ut ea praemittantur , per quae sequentia intelliguntur & demonstrantur, vel min mum probabiliter adstruuntur : nam probabilia quoque ex philosophia non prorsus eliminanda , ut ut a certis probe distingue da car. Ia . I 27
Quoniam philosophica methodus est ordo, quo in tradendis dogm malis uti debet philosophus S. IIs , ordo vero is tenendus cst, ut ea praemittantur , per quae sequentia intelliguntur & demonstrantur, vel minimum probabiliter adstruuntur c S. 331ὶ: hanc supremam in
63쪽
Cap. IV. De partibus Philosopbia. 4stbedi Μilosopbicae legem esse apparet , quod ea sint praemittenda , per vis
sequentia intelliguntur oe ad iruuntur.
Idem eum ordo tenendus sit in tradendis partibus philosophiae 6.87 , unus idemque ordo est per pkl opbiam universam ejusque haec lex
cominunis , quod praecedero debeam, iande quomodocunque pendet cognitio seqtientium.
Habes itaque hie methodi philosophicae summam, quam primo loco ex notione eertiis tudinis omnimodae, cui in philosophia studendum i I. 33), demonstrare potuissemus, regulas speciales, de quibus i s. iis. & seqq. diximus, inde ulterius deducturi. Enimvero maluimus ex ipsa philosophiae notione ae eius socia notione certitudinis eas eruere, ut earum evidentia sortius Perstringeret aciem mentia.
Si quis methodo philosophica pbilosophiam tradere velit , is o regularum
luicarum apprime debet esse gnarus, et habitu pollere easdem au praxin transferendi. Methodo philolophica philosophiam traditurus omnes, quibus utitur, terminos accurata definitione explicare S II 6 , principia sufficienter probare sy. II 7 & ex iis per legitimam consequentiam propositiones deducere F. II 8ὶ earumque tum subjectum S. Ia I , tum praedicatum accurate determinare S. x3o , tandemque omnia ita ordinare debet, ut praemittantur ea, per quae sequentia intelliguntur &adstruuntur S. I 33 i imo in ipss demonstrationibus singulae propositiones eo Ordine collocandae , quo subeunt animum demonstrationem concipientis cS. I 249, nec plures istiusmodi propositiones in medium afferendae, quam quae ceteras ad complenda ratiocinia requisitas lectori anteccdentium gnaro in memoriam revocare possunt S. I 23 . Enimvero modum accurate definiendi, determinatas propositiones formandi & demonstrationes legitimas condendi tradit Logica. Regulis itaque methodiphilosophicae satisfacturus regulas Logicae cognitas atque perspectas habere debet habituque polleat necesse est caldein ad praxin transferendi.
Patet hine Logieae ad recte philosophandum necessitas. Supponimus vero, Logicum satisfacere osse o suo, ut recluni denniendi, iudicandi & demonstrandi modum exponat. Trademus vero tuo loco criteria , unde dignoscitur, num Logicus latis tecerit ossicio suo. Quod vero is , qui regulas logicas novit , eas non statim ad praxin transserre postit,ipla experientia loquitur ac ex eo confirmatur, quod habitus definiendi, accurata iudicia Drmandi atque demonstrandi nonnisi multo exercitio acquiratur. Quaenam sint ista exercitia , quibus me nodum philoiophicam in nostram potestatem redigimus, in Logic
Si quis alia , quam philosi bica metiari, philosophiam tradere intendit, is Damnam ea tracti, quae nee sincienter intelligi, nec evidenter vera agnosti possunt. ex ηCl Etenim qui alia , quam philosophica methodo, de rebus philasephicis' ς'. tractare instituit, is terminis utitur nulla accurata definitione explica- tbω ρω
64쪽
Damnum a. Ieram . Damnum tertium.
nes priori loco tradit, qui definitiones aliorum ingrediuntur 6. II 6. IIs . Quamobrem sensus propositionum manet dubiae interpretationis& in posteriori casu verendum , ne sorte circulus in definiendo fuerit admissus. Illas igitur suffcienter intelligere non licet. Idem porro utitur principiis vel prorsus non, vel non suffcienter probatis S. III , in anterioribus propositiones probat per ea , quae demum inferius s ruuntur S. Iro & rationes, cur praedicatum subjecto sit tribuenisum, magis indicat, quam ut absolutam suis numeris demonstrationem tradat S. I a 32. Principiorum itaque ac propositionum demonstrabilium veritas evidenter agnosci nequit.
Hine eonsequitur, neglecta metiari Hilosopbica , nullam certam ae distinctam obtineri cognitionem. Nam si methodus philosophica negligitur, nec termini, nec propositiones suffcienter intelliguntur S. a 36 , a de que nonnisi confusa est rerum notitia . Similiter quae traduntur, vera esse evidenter non agnoscuntur S. I 36 , adeoque dubia & incerta
Equidem fieri potest, ut imperiti sbi persuadeant, se optime intelligere, quae aeu-mine praeditis vel obscura sunt, vel dubiae interpretationis deprehenduntur, utque se deveritate alleuius propostionis convictos esse arbitrentur, ubi demonstrationum gnari multiplicibus dubiis eam adhue involutam esse perspicium e mimvero nobis in pratenti non cit,no est de imperitorum opinione, sed de eo, quod res est. Nulla videntur, quae non sunt. Philosophus vero statuit de iis, quae sunt.
Si quis philosophiam alia , quam Dilosopbica methodo trad7t , is dolet, quae ab usu vitae abborrent, seu q- ad casus vitae humanae non commode applicari possunt. Non urgemus hic, quod ea tradat, quae non sufficienter intelligi possunt S. I 369: etu nemo facile negaverit, quod minus commode ad vitae humanae casus applicari possint, quae non sus.ficienter intelliguntur. Alia eni in adhuc ratione idem evincitur et rius. Etenim qui philosophiam alia methodo tradit, quam philos phica, is in propositionibus conditionem accurate non determinat, sub qua praedicatum convenit subiccto A mP. Enimvero si propositioncs ita formentur, ut conditio accurate determinetur, sub qua praediacatum subiccto tribuitur ; tum demum ad scientiam & ad vitam utiles sunt S. tra . Ergo si conditio ista in propositionibus non accurate determinatur, sed cnunciationes sunt vagae ac indeterminatae , utilitas
Mettidi philosemicae eaedem sunt regulae , quae methos matbematicae. Nam in methodo philosophica non utendum est terminis nisi accurata definitione explicatis. S. II 6 , nec admittit ut tanquam verum , nisi
65쪽
Cap. IV. De Methodo pbilosopbica. 4
quod suffcienter demonstratum S. III. D89, in propositionibus su
bjectum pariter & praedicatum accurate determinatur S. III. IIo P &omnia ita Ordinantur , ut praemittantur ea, per quae sequentia intelliguntur & adstruuntur cf. I 33. 123. I a P. Sed ex nostra commenta tione de methodo mathematica & ipsa Matheseos accurata tractatione, qualem offerunt Elementa nostra Matheseos universae, liquet, in tra
denda quoque Mathesi terminos accurata definitione explicari cS. I 7.18. Meldi & terminos, qui ingrediuntur definitiones subsequentes, in antecedentibus explicari, nisi aliunde satis intelligatur, quae res iis
subjiciantur c g. I . Metb. ; principia sufficienter stabiliri c S 3 o. &
seqq. Meth. ; ex definitionibus ae propositionibus in antecedentibus jam evictis propositiones , quoad subjectum & praedicatum accurate determinatas aD 49. & seciq. Meth. ,rigo rose demonstrari S. 3. I.&seqq. Metb. . Ubique ea lex sancte custoditur, ut praemittantur ea , unde cetera intelliguntur & demonstrantur S. I . 43. 44. Metb. . Quis ergo non videt, methodi mathematicae easdem est e regulas, quae
Nemo methodi philosophicae ac mathematicae identitatem mirabitur, nisi qui ignorat, unde
virtusque regulae deriventur. Nos regulas methodi philosophiem ex notione certitudinis deduximus, cui in philosophia studendum esse probavimus t g. 3 34. Enimvero si quis rationem roquisiverit methodi mathematicae, is non aliam deprehendet a certitudine cognitionis, cui in Nathes studendum esse quilibet Mathematicus ultro sumite quis enim adeo te innae men. is erit, ut cognitionem incertam preteserat certae, ubi certa haberi potest, cum nonnisi certa cognitio certum spondeat operis in vita successum 3 Quoniam itaque methodi philosophicae ac mathematicae regulae eadem ratione nituntur ἔ non mirum, quod ipsae quoque regulae eadem snt. Ceterum non opus est ut adstruamus, philosophiam methodo mathematica tractandam esse: etenim si vel maxime nulla esset Mathesis, vel saltem ea nondum esset adeo exculta , ut certam cognitionem offerret sui cultoribus; non aliam Philosophicam methodum reperire liceret, quam eam, quae a nobis hactenus stabilita fuit , quamdiu certam rerum cognitionem consequi studeremus , tum ad progressu inscientiarum, tum ad vitam utilem t . Iaa ). Inanis adeo atque superflua omnis de me thodo mathemati ea ad philosophiam applicanda discrepatro. philosophia methodum suam non mutuatur a Mathesi a sed perinde ae Mathesis eam ex veriori Logica haurit 5 ideo eam sbi eonvenientem agnoscit , quod ea sola perveniatur ad cognitionem ceritam, quae cum ad seientiarum progressum, tum ad vitam utilis . Quods fuerint alii. qui. hus cognitio incerta satisfacit, quae ad progressum scientiarum nil conseri, quin didem potius adversatur, nec alium in vita ulum spondet, quam ut ambiguo tentamine suceesilum fortunae committamus ti spe saepissime inani animum lactemus 3 eis non succcns mus, quod rem suam suo modo agant summa imis miscentes , utentes terminis. quihus nulla determinata respondet idea , & defendentes provostiones vagas, de qu bus , quod sub ectum N praedicatum conveniente modo determinata non sunt , in utramque contradictionis partem eum veritatis quadam specie disceptatur . In O nee invidemus ipsis gloriam victoriae reportatae, qua shi blandiuntur certae cognitionis sensu dest uti. Nos certam consequi studemus cognitionem, non vanitati litantes, sed progressui scientiarum S utilitati in vita intenti. Neque magis utilem iudicamus disceptat ionem num in philosophia certam cognitionem eonsequi detur. Veniendum potius esse eensemus in rem praesentem , ut experiamur quid possint humeri, quid ferre recusent . si non ubivis sa tim voto re pondeat eventus, hypotheses tantisper admittimus continuata industria emendandas, douce tandem veritate liquida, quam quaerimus , poetamur. Imitamur A strinUmo , quorum per plurima secula continuatum uird um sagax S indeseisum ea tandem perfecit, quae Omnium expectationem superasse dicenda sunt . Quod si ipsis quoque vi
66쪽
stire suis et impossibilitatem cognitionis selemiae sideralis speciosis argumentis a nimia fiderum nobis inaccessorum di hantia , ab imbecillitate rationis humanae in rebus adeo abditis N a cognitione nostra remotis scrutandis , a frustrato per tot secula ingeniorum excellentissimorum suecestu &c. petitis adstruere; nulli equidem dubitamus, quin amplausum meruisent eorum, quibus segni Dei vel vanitatis praesdium in imbecilitate ra tionis postuma sed ipsa scientia sideralis narum inde nacta suisset incrementi , nee ad id fastigii pervenisset, ad quod hodie eandem evectam admiramur.
C AP U T V. De stylo philosophico.
PER 'rum pbito Ophicum intelligimus genus scribendi, quo uti dobet philosophus.
Generalia lile proponimus , quae in omni lingua locum habent , quacunque quis philosophetur . Nequaquam vero hic nobis res est cum sermone Latino, etsi eodem philosopluam tradere constituerimus. S. IqI.
In lis philosophico non habenda es ratio rei alterius, quam tit alteri annmi nostri sense aperiamus. In philosophia enim non admi tenda sunt, nisi sufficienter intellecta & probata S. II 6. III. II 8 . Non itaque opus est, ut verborum lenociniis alterum capiamus di in assin sum pertrahamus. Quamobrem in stylo philosophico non alterius rei rationem habemus, quam ut alteri animi nostri sensa palam faciamus.
Nos sane non intendimus nisi docere , quam quis animo conelpere debeat rei ideam de quae eidem tribuere debeat praedicata, citaque eadem ei snt tribuenda. Id igitur unice agimus omni verborum apparatu , ut lectori mentem nostram peripicue declaremus,ne , si attentionem asturat ad philosophica scripta legenda requisitam , al, ea aberrare possit. Non verborum vi, sed rationum pondere aisensum extorquemus &, ut alii qumque nostra opera ad cognitionem certam perducantur, in votis habemus. S. IAE .
In pbilosophia igitur a recepto verborum significatu non es recedendum, baces , verbis non res aliae a nobis denotandae sunt, quam qme iisdem vulgo fgn cantor . In stylo enim philosophico id unice attondimus, ut alterim. lateria nostram perspicue declaremus fg. r i . Quod si vero verbisrcs alias indigitamus , quam quae iisdem vulgo significantur , aut men-lcm nostram prorsus non assequi potest lector, aut minimum dissiculter, prout vocis vel nulla a nobis datur definitio, vel definitio lectori non semper animo Obversatur . Verborum igitur significatus mutatio in alienum perspicuitati officit, quae stylo philosophico propria cilc
Sunt qui sibi persuadent, vocum significatum mutari, quando aliae afferuntur desinitiones , quam quae vulgo tradi 1oleat . Euimvero oppido falluntur , qui sic sentiunt, an iam
67쪽
amdiu enim eadem voce res eadem fgnificatur , idem quoque eius manet smille tus. Dudum hoc agnitum est a Geometras , qui unam eandemque figuram dixersim de definiunt, etsi satis persuasi sint, nominis significatum immutandum temere non esse. E. gr. Apol itis eam sectionem coni vocat Parabolam , quae hasn trianguli per axem secat ad argutos rectos de culus axis est lateri coni parallelus. Sed dum Dε. I a eaniadem definit per figuram, cu us ordinatim applicatarum quadrata eandem rationem habent ae sagittae ; non ideo signiscatum vocis Pa Mia immutat, quam ei tribuit Apol Ionii a , propterea quod eadein est figura, cui convenit definitio utraque . Similiter si qui dam Deum definiunt per 1piritum independentem, Caνιώων per ens periectissimum, nos per ens a te, in quo continetur ratio iusficiens contingentis exissentiae univers; idem semper est vocis Dei significatus , propterea quod illud ens , quod est sp ritus inderendens, idem est ens perlecti simum atque ens a te, quod continet rationem sulficientem contingentis existentiae universi.
Gusdem noris idem constanter esse debet in platosessis , saltem in eadem cissit
eju1 parte, Agnificatus. Ratio eadem est quae regulae praecedentis . Si e- tiae lo-nim voce aliqua non constanter in eodem prorsus significatu utaris, Mendi sensus subinde erit ambiguus & facile nonnulla a lectore in alienum ra- η est μή
pientur: id quod perspicuitati ossicit, quam philosophia postulat S.I4r .
Est vero ratio adhuc alia, quae constantem vocis ejusdem significatum injungit . In philosophia propositiones sequentes dcmonstrantur per antecedentes S. I 2o . Ita sequentibus adeo vocum idem esse debet significatus, qui fuerat in praecedentibus: alias enim fieri non potest per leges artis ratiocinandi in Logica tradendas, ut propositiones anteriores ins rediantur demonstrationes posteriorum.
Si quis omnem Logieam habuerit perspectam, ut methodum philosophieam intim tu perspiciat, atque ipso tacto eandem sbi reddiderit clariorem; is evidentius percipiet. quantum inconstantia loquendi methodo philoiOphicae repugnet . Nihil equidem communius est loquendi inconstantia, sed nihil quoque experimur accuratae philosophandi methodo magis adversum.
Hinc consequitur, si per inconstantiam loquenae vocis euiusdam significa
tus si uagus o indeterminatus, in philosophia eum ad determinarum reduci signis. debere. In philosophia equidem a recepto significatu verborum non est tu ν orecedendum S. I 2 , atque sic retinendus videtur significatus vagus adfix*m& indeterminatus, ubi usu fuerit receptus. Enimvero in eadem philo stist sophia constans esse debet ejusdem vocis significatus cf. I 39, adeoque determinatus, non vagus, consequenter ab inconstantia loquendi comm niter recepta recedendum. Utrumque cum fieri nequeat, quod repugnat per inconstantiam loquendi voci eidem tantisper variatos tribuere signi ficatus, & missa loquendi inconstantia eidem fixo significatui inhaerere; μdeo exceptio fieri debet ab alterutra regula. Quoniam in hoc casu vocis significatus ut sit certus accurata definitione explicandus S. II S, nullus hinc nascitur nisi lectori incauto, ad definitiones nimirum traditas non attentον sensus ambiguus. Quoniam vero loquendi inconstantia a methodo phi
losophica prorsus abhorret S. I 3 9; ideo exceptio fieri debet a regula
68쪽
primi, quae receptum usum loquendi tuetur . Significatus adeo vagus& ἰ., determinatus ad determinatum & fixum est reducendus.
De tylo philosophico eum agimus , usum vocum , quem Losica praescribit, potissimum 1 tendimus . Quam rem pertractata Logica non modo elariora evadent , quae itihoe a scursu prae liminari de stylo philosophico praecipiuntur; verum etiam dilucide conis stabit , quomodo iisdem ipso opere satisseti queat . Ceterum in hoc praecipuus quidamia r philosophi consistit, ut voces a vago & indeterminato, qui vulgo obtinet, senifieatu ad fixum & determinatum reducat, accuratas rerum per eas denotatarum tradenado definitiones. Difficultatem operis non modo experimur, dum nos ad id accingimus ἔverum eandem ipsa quoque definitionum aeeuratarum raritas palam loquitur. Naior autem deprehenditur dissicultas, ubi definitiones una ordinandae s s. Iasa, ut voces in an terioribus explieentur, quibus utimur in sequentibus t magna enim cautione opus est, ne in circulum ineidas in definiendo vitiosum . Experta loquenti non denegabit fidem, qui definitiones sparsim traditas in ipsa Mathesi colligere de ordinare decreverit experimentum rei facturus
Quae a se insinum aeferentia intristea constante disserunt, aerversi quoque in philsopbia nominibus infigniri debent. Philosophi est reddere rationem eorum , quae sunt vel esse possunt S. 6 - Rationes vero e rum , quae sunt, desumuntur ab iis , quae rebus inesse & quibus a se invicem differre intelliguntur. Quamobrem per ea, quae rebus in sunt, eorum genera dc species constituere debet, ut constet, num aliquod praedicatum rei cuidam tribuatur ex ratione generali, an ex ratione sp ciali, sicque judicia accurata formentur et de quibus in Logica dicemus expressus. Cum igitur per differentias intrinsecas determinentur rerum enera & species ; tot constitui debent genera & species rerum , quoti fierentiae intrinsecae constantes deprehenduntur. Singula vero genera
dc singulae species propriis insigniri debent nominibus. Quae igitur disserentia quadam constante a se invicem differunt diversis quoque in philosophia nominibus insigniri debent
Eadem hic militat ratio, qua vulgo persuasit, ut diversa rex diversae sortitae suerint nomina. Enamvero eum in eommuni appellatione plurimum datum fuerit casui, parum aut nihil consito; nee seeundum notiones distinctas, sed confusas res in genera & spe. cies fuerint distributae r non mirum videri dehet, si philosopho in isto genere multa ius rint relicta, accuratius rerum differentias serutaturo
Nomina rerum a philosopho discretarum , sed quarum vulgo diffs
rentia non attenditur,. Termini philosophici dicuntur
Quorum differentia vulgo non agnoscitur , ea peculiaribus nominibus destituuntur x species enim & generae rerum, quae per istas differen ias determinantur, tamdiu latent, quamdiu differentiae non agnoseuntur. Dum itaque philosophus itidem nomina imponit terminis utitur in philosophia, quibus extra eam consuetudo loquendi nullum concessit loeum . Et ita terminos sibi peculiares habet philosophia. Idem obtinet in Mathesi, Theologia, durisprudentia, Medicina & quavis arte , ut termini unicuique svit proprii ex eadem ratione, quam de philosophia modo ineulcavimus. Enimvero cum hodie non desint. qui terminos pnilosophicos fastidiant; non abs re erit nonnulla de iis docere disertius .. T. I D.
Termini philosophici semel recepti non sunt immutandi :quias non saetis
69쪽
aceti rate fuerist definiti , accuratior definitis substituenda. Terminos phi
losophicos semel receptos non esse immutandos, eodem modo probatur , quo supra S. I et adstruximus, receptum verborum significatum esse retinendum. Idem vero etiam hoc modo ostenditur . Si te mini semel recepti non retinentur, sed eorum loco novi substituuntur, lector illorum gnarus hos non intelligit , adeoque eos in gratiam n
stri scripti sibi familiares reddere debet, & contra hos qui primum didicit, illos non intelligit, adeoque aliorum scripta lecturus eosdem sibi familiares reddere debet. Aut igitur in aliorum scriptis versatus
a nostris arcendus & contra , aut nulla urgente necessitate memoria terminis oneranda, quibus carere poteramus , dum non modo eos memoriae mandari opus sit, Verum etiam memoria tenendum, quinam
termini in nostris scriptis respondeant terminis in scriptis aliorum. Quoniam adeo praeter necessitatem lectoris industriam fatigari non convenit i termini philosophici semel recepti notique non sunt immutandi. Porro in philosophia termini omnes , quibus utimur , accurata definitione sunt explicandi S. a I 6 . Quamobrem si ab aliis non satis accorate fuerint definiti, accuratior definitio a nobis substituenda.
Ea prosecto ratio est, cur nos terminos in antiqua philosophia ustatos retineamus. Non moramur , s vel maxime videantur barbari, vel vi etymologiae rebus non satis e veniant, qu' iisdem denotantur . De rebus ex earum notionibus ratiocinamur, non ex terminori i derivatione grammatica . Nec in philosophia verborum elegantia, sed veritus est, suae delectat. Exemplo nobis sunt Astronomi , qui retinuerunt terminos ex erroneis opinionibus enatos. Istiusmodi nomina sunt affixarum & planetarum sue stellarum erraticarum e qua appellat nes dubio procul inde enatae, quod primitus stellae fixae credebantur coeso solido quas afixae, planeta vero incerta tege per coelum hine in- M vagari putabantur. Imo Koptima in nova sua Astronomia terminos veterum Astrono morum retinuit, eis non idem prorsus eorundem retineri potuerit fgnificatus, sed tantisper immutandus fuerit, cum res in theoriis veterum per eos denotatae in novis the riis κοών. non prorsus eodem modo locum habeant. Nova autem definitione noci varia. xi fgnificatum termini, qui ante minus accurate fuerat definitus, ex supra insι. I. I a dictis intelligitur. Multo minus autem serendum, s qui novos terminos commini1euniatur, quibus ab aliis dicta involvunt, ut nova invenisse, vel ab aliis hausta proprio Marte reperisse videantur , cum ventostatem non probet Philosophus .
Si termini accurata definitisne explicent ν, cognitionem reddunt distinctam ct ad progressum mentiarum vitamque utilem . Si termini accurata definitione eXplicentur, res , quarum differentias intellectus beneficio distincte percipimus, nominibus quoque a se invicem distinguimus & in sua genera di species distribuimus. Rerum vero in sua genera & specios accurata distributione cognitionem reddi distinctam, uberius ex Logica patebit. Porro si res a se invicem diversae in genera & species accurate distribuantur, propositiones quoque accuratae formantur , iaquibus cuilibet generi atque speciei sua attribuuntur Draedicata. E
nimvero istiusmodi propositiones sunt & ad progressum scientiarum, &
70쪽
ad vitam utiles S. Irast . Cognitio igitur philosophica redditur te
minorum accurata definitione explicatorum usu ad scientiarum pro gressum atque vitam utilis .
si terminis caremus, toties recitanda est definitio , quoties termino est locus. Mutatis igitur verbis opus est, ubi vox una sufficit . Et taediosa ista definitionum recitatis saepissime mentem turbat. Nonne taediosum sciret in Geometria, si toties quadrati defi-viitro recitanda foret, quoties nomen quadrati occurit, v. gr. si in celebri illo theoremate P thagorico dicendum seret, figuram quadrilateram aequi lateram rectangulam , cu us latus fit nypothenusa trianguli reetanguli , ei e aequalem duabus figuris quadrilateris aquilateris reo angulis, quarum latera snt duobus e turibus eusdem trianguli rectanguli sigil-1aim aequalia 3 Qui in demonstrat in ibus plurimum , nec fine attentione ad formam demonstrandi fuere versati , quantum ad umentum in ratiocinando si , ubi terminorum benescio propostiones fiunt concinnae , satis superque experiuntur. Oppido autem salis iuntur, qui sibi persuadent, terminis Philosophiam obscurari. Quods enim Meurata definitione iidem explicentur, lueem potius affundunt, quam primum crebro usu evaserint familiares. Ahique terminorum usu non multus in scientia progressus expectari potest. Iis igitur carere Possunt , qui in limine subsistunt . In Arithmetica dudum observavi,
quantum commodus terminorum usus numeri ingentis enunciationem reddat distinctam, quae alitque eo adeo evadit conlula, ut mens perturbata vix intelligat, quod Ore pr
sib liphia In philosophia stendum es verbis propriis : nec pluribus , quam ad vel ipbici ritatem nude proponendam sufficiunt. In philosophia tradimus rerum d smptic finitiones c S. II 6 in & demonstramus, quaenam ipsis sive vi definitio- ιμ- nis, sive sub data quadam conditione conveniant S. I. I 3οὶ, aut qu modo aliquid a nobis fieri possit s8. 71 . Quoniam suo loco in Logica demonstrabitur in definitione non plura esse ponenda, quam quae definitum in esse suo determinant ; in propositionibus philos phicis conditio accurate determinanda , sub qua praedicatum iubjecto
convenit S. Ialx consequenter in eis praeter subjectum & praedicatum ac utriusque determinationem, si qua adfuerit f. Iar. I 3o , nihiI ponendum ; in demonstrationibus denique non plura contineri debent, quam quae lassiciunt ad revocandum cetera in memoriam ad ratiocinia complenda requi sua S. I a 3 , consequenter quae ad demonstrationem animo concipiendam sussiciunt ; nec minus per se patet, ubi docemus,
quomodo aliquid a nobis fieri possit, non plura dici debere, quam
quibus factis intentum consequamur: igitur non pluribus opus est veris
his, quam quae ad ea indicanda suffciunt, quae ad definitiones, pr positiones determinatas, demonstrationes earum & problematum res lutiones seu modum, quo quid fieri debeat, requiruntur. Qui non
pluribus utitur verbis, is veritatem nude proponit . Verbia autem pro
pria sunt, quae rebus istis, de quibus adhibentur, fgnificandis destinan
tur. Quamobrem si non pluribus utendum cst verbis, quam quae animi nostri conceptibus alteri significandis lassiciunt, quemadmodum a nobis modo fuit cuictum ; verbis utique utendum erit propriis. Idem adhuc aliter ostenditur hoc modo. In philosophia non utendum est te minis