장음표시 사용
91쪽
tia cum naturalem habeat densitatem totaip sit per seipsam totam densa. si deposita hac densitare irra ruerit .fit aer.quoniam aquae sextarius decem sorte sextarios secerit aeris: idque fit aqua non inminutas portiunculas dissipata: uelut si in aerem plena manu proiicias puluerem plurimum* is occupet spacilis, partes sint eius explicitae. quandoquidem si id esset nobis quoq; conficere aerem dispersa minutatam aqua perande liceret. terum siquis dixerit at nobis negatum est aquam ronuiter adeo dispartiri.ς, si uel opere nequimus,uti ne ratione id quide supposuerimus: ne* fiori hoc ita potest.aquae enim partes prorsus aqvulae sunt nam partes sunt toti substantia similes ac dissoluitur quos in haec ex quibus quodque componitur. Aqua igitur si ex partibus quae aquae sunt sinulibus constat nam toti sunt similes partes ut diximus in has etiam omnino resoluendas
tribuitur.aer autem no foret continuus, sed inambus mediis interciperetur capedinibus nam aut continuas esse aquae partes necesse est.aut disiunctas .fieri non potest ut se tangant mutuo. nam si tangant continuae protinus ob humiditatem sunt. ergo si diuisae sunt non erit aer continuus: ofalsum est ac praeter euidentiam. sin coniunctae totum rursus aqua erit nec aer. Aerem igitur non
facit aqua tenuissime discerpta: sed conuersa prorsus algi alteram. Porro 'qualitates hae sint, palalacit in physica Aristoteles.Quemadmodum enim corpus inquit cum capax qualitatum sit, per se ipsum totum secundum eas mutatu stili nigrum ex albo,& album ex nigro.sς quoniam qualis rates sunt raritas etiam de densitas .corpus quoqi iure secundum eas mutatur: ac spissitudinem accipiens fit aqua: terra autem si magis item densetur. st ex densitate in raritudinem transeat, fit aere magis uero adhuc rarescens, ignis evadit. Ital naturalis raritudo uel densitas quae circa subicctu unum uersatur qualitas est quae uero non circa unum,sed plura corpora habetur uel si naturalis sit non qualitas sed positus nominatur qualis dentium frequentia est aut infrequentia quanquaenim est ex natura tamen quoniam no circa unum subiectum sed plura fit hoc est dentes n5 qua litas dicitur sed positus magis. haec quidem hactenus. Verum cum Aristoteles qualitates esse reγctitudinem ac curvitatem dicat asperitatem autem lenitatemque non etiam qualitates sed ut ante
prodidimus asperum Be lene situm esse partium duntaxat sunt qui addubitent utrum rectu quoque 5c curuum situm solum indicet partium . si recta quidem linea est ea quae suis ipsius punctis aequaliter sita est:uel rursus a cuius mediis praepediuntur extrema. costat autem uel hic a tali partium lineae positu fieri rectam nempe ut pars eius nulla foras intro ue vergat,sed ab squalitate obtendantur extremis media. Et uero curuum a rectitudine situ partium solo differt. quippe si infectantur eius partes sorasque aliae quaedam intro exorbitent curvitatem fieri accidit. Ergo si id asperum 6e lene qualites non sunt, haec autem situm solum significant partium, idem utiqi 8 r ctum curuum indicabit.huiusmodi igitur est quaestio:quam hunc in modum solvemus. Non est idem rectam lineam stactam* dicere. non enim stacta rectae speciem qua recta est mutat sed ex
una duae fiunt,& saciunt angulum.curua autem speciem habet a recta diuersam.nam curuum circunuexum significat. Porro st circunferentia specie a recta euariet ex pluribus comperias argumeris. primum pars circunferentiae omnis parti omni cohaeret. quo pacto & rectae rursum lineae partes inter se omnes conueniunt nulla autem pars rectae, cuiquam parti circunferentiae cogruit.
Secundo, si consistentes ex rectis figurae a compositis ex circunferentia specie distant, specie igitur Be recta a circunserentia dirimitur.Item recta linea ne* una neq; duae sed tres minimum figuram absoluunt. Unde recti linearum prima figurarum ac simplicissima Diagulus est, qui tribus rectis comprehendatur.circunflexa autem una circuli figuram reddit.est enim circulus figura plana una linea contenta M. Itaq; si recta 5c ambiens diuersam sunt speciem sortitae, non situ solo partium disserunt. asperum tamen & lene solo dissident partium positu. quapropter nec circa h subie/ctum specie euatiat sed specie eadem manente superficiei eadem aspera lenisque fit. Exempli causas sit ager quadrangularis quem quis fodiendo partim excavet, partim cumulet, asper fit manens quadrangularis. ac si derasis rursum partibus eminentibus cauitates implear, lene, quadranguli non demutata specie, nec aliqua ascita qualitate redditur, sed dimoto duntaxat partium positu. quamobrem probe Aristoteles rectitudinem curvitatemq; idest circunferentiam qualitates dixit, asperum autem & lene pro sola partium positione differre.
sa Forsasse quidem igitur alius quispiam modus apparuerit qualis iis sed fere sui maxime dicun/tur hi sunt.
ALIVS QVOQUE VIDERI FORsITAN QUEAT QUALITATI s
92쪽
MODUS. SED QUI DICANTUR MAXIME, TOT FERE SUNT.
Postquam species quatuor nobis qualitatis tradidit,conci usionem quos inseri, atque hi sunt inquit qualitatis modi. Ceterum cum non eius dictis acquiescere nos uelit, nec desdere ociosos, atque ab aliis mouendos, sed intemo aliquo & nos ipsos motu esse praeditos, ac scrutari, fortassis S alium uideri posse dicit qualitatis modum. at re vera praeter traditos alius non est, ut diuisio monstrauit,& antiquiorum ac prudentium uirorum indagatio.
s Qualitates itaquesunt quae dictaesunt. Qualia vero sunt quae secundum has denominatiue di
cuntur,vel quomodolibet aliter ab his. In plurimis itaque emere in omnibus denominutive dicun/turrvi a candore candidus,s a grammatica grammaticus, o a iustitia iustus similiter o inalbs. In aliquibus vera,eo quod non sunt posita qualitati nomina,non contingit ea quae dicuntur,ab iis de nominatrue dicuvi cursor,aut pugillator,ses secundum naturalem dicitur potentiam, a nulla qua litate denominatrue dicitur. non enim posita sunt nomina potentiyssecundum quas isti quales dicun/tursu si disciplinissecundum quas pugiles vel palaestriciscundum dis ostionem dicuntur. Pugillatoria enim opalaestrica disiplina dicitur: quales vero ab his denominatiue dicuntur, Pi disto/nuntur. Aliquando autem ετ posto nomine non dicitur denominative quod secundum eam quale dicituravi a viriote studiosus.eo enim quod virtutem habeat sudiosus dicitur: sed non denominatiae a virtute. non cutem in pluribus hec tale est. Qualia ergo dicuntur quae denominat: ue a dictis qua hiatibus dicuntur,aut aliquo modo aliter ab eis.
SVNT ERGO QUALITATES EAE QUAS RECENSUIMUS. QUAu LIA VERO QUAE DENOMINATI UE SECvNDUM EAS DICUN
TUR. Postquam de qualitate disseruit nunc de quali sermonem instituit. secat enim de utrol inscriptionem. Sunt ergo qualitates, ut albedo, nigredo,dc similia.quale autem,st partem qualitatum habe taut album corpus.nigrum,dulce,amarum:uel modestus animus,uel IracunduS:corporeaPid genus animariaque. Et insumuntur quidem qualitates qualia autem iis participant.Dicuntur uero a qualitatibus qualia, ut proditum saepe est. at non denominative ab ipsis dicuntur omnia: sed nonnulla θc aequivocciaut ne ab ipsis quidem prorsus nominantur. nam εἰ huiusce rei gratia
dixit, uel alio quouis ab ipsis modo. IN PLURIMIS ITAQUE, FERME OVE IN OMNIBvS DENOMINATIVE DICUNTUR. Quoniam in sermone de
qualitate exordiendo illam esse qualitatem dixit a qua denominatiue uocatur impertita, diuiscera nec subtiliter pronunciauit. non enim hoc qualitatem omnem consequitur nunc sermone repetit,atque exactius decernita verums esse in plurimis inquit sermonem, nempe a qualitate denominatiue impertita nuncupari. dicitur enim albus ab albedine:& a grammatica grammaticus.
AT lN QUALITATlBUS NON NULLIS. PRO9TEREA QUOD NON SINT POSlTA QUALITATIBUS NOMINA, NON DICUN.
TVR AB IPSIS DENOMINATIVE IMPERTIT A. Hoc in specie secunda
qualitatis accidit,quae in potentia ars impotentia posita est. Nam nes cursorii, neq; pugillici quinaturalem in his quaidam obtinent aptitudinem,denominative ab his dicuntur facultatibus.nes enim posita sunt his facultatibus nomina propterea quod absolutis rebus aestu existentibus nomina indere consuetudo studuerit. nam pugillicus aut cursorius a scientiis in actu pugillica nepe& cursoria nominantur. Ac quid inquam in potestatibus quibus non sunt indita nomina: quadonec in quibusdam qualitatibus nomina habentibus denominative ab ipsis participantia dictitur quippe uirtutis particeps non uirtuosus sed studiosus uocatur.Quando* uero&aequivoce ainpellantur a qualitatibus participam ut a gninurica scientia gramatica mulier: εἰ musca a musica. Proinde exquisitiorem nobis hoc loco uti diximus sermone exhibens qualitatis uerba illa adiecit, uel quouis alio ab ipsis modo.addidit uero haec ob innominabilia ac diuersivoca.
m Inest autem o contrarietassecundum qualitatem: vi iustitiae iniustitia contraria est: tu assera nigredinuo alia. Similiter autem ρυ ea quae secundum eas qualia dicuntur: ut iniustum iusto: σM iii
93쪽
album nigro.Non in omnibus autem hoc accidit.rubro enim aut passido aut hiau modi coloribus nihil est contrarium,qualibus existentibus. Amplius. Si contrariorum alterum uerit quale, o reti/quum erit quale. hoc autem palam est exfmgulis proponenti alia praedicamentur vis est i in uia m/i titiae contrarium: quale autem est iustitia: quale igitur ο iniustitia. nivsstim enim aliorum praedi/camentorum aptabitur iniustitiae, neque quantum, neque ad aliquid, neque ubi, nec omnino aliquidhtirusmodi nisi quale. sic autem o in alus quaeJecvndisn qualesunt contraria.
INEST UERO ET CONTR ARIETAS IN QVALI: VT IUSTITIA I Ni USTITIAE CONTRARIUM: ET ALBEDO NIGRICI EI.
Accedit ad proprium qualitatis, eadem quenaadrnodum in praedicamentis aliis pricceptionis regula utens. Proprium igitur qualitatis inquit est contrarietatem admittere. neq; iniuria. nam Sin corpore album nigro & in anima iustitia inlustitiae S in utrogi sanitas morbo repugnat. spectatur enim in qualitate proprie contrarietas. Etenim uel in praedicamentu aliis contrarietas penes qualitatem considerabatur. quippe dc substantia huius nomine contrariorum est capaa: ta quae contrarietatem admittunt relativa ex qualitatis pr dicamento desumebantur. Proprie igitur ut modo dixi contrarietas circa qualitatem uisitur. Ceterum non adest omni qualitati contrarieras.
nihil enim est coriarium qualitatibus inter couarias qualitates medii cui ruis uel luteo uel similibus. Sed ne figuris quidem est contrarium triangulo inquam, & circulo, atqrad genus reliquam Similiter inest contrarietas 5e qualibus. dicitur nan* album nigro contrarium: & calidu frigidα
ITEM SI CONTRARIORUM UNUM QUALE SIT, ERIT ET A L. TERUM OVALE. ID UERO PRAEDICAMENTA A Ll A se Ropo γNENTI CONSTABIT. UT SI IUSTITIA EST IN IUSTITIAE CON, TRARIVM QVALIS AUTEM IUSTITIA EST, QUALISTI Gi TVRET IN IUSTITIA FUERIT. Patet enim sub g, praedicamentum contrariorum quodque recipitur,alterum quos eodem iti relatum ex eo st in aliud p dicamentum nobis cooptari non possit.nam genus idem est contrariorum.
Π Suscipiunt autem qualia magis o minus. Album enim magis o minus album alterum aliero dicituraci iustum alterum altero magis o minus. Sed π ipsa intensionem suscipiunt. cum candidum nanque sit,contingit amplius candidumferi. non tamen omnia sed plurima. Iu titia nanque hi dic fur magis o minus iustitia potest quilibet ambigeres liter autem o in uidis dii tronibus. qui
dem enim dubitant de talibus. iustitiam nanque iustitia non omnino arunt murs π mirus debere L ci: necsanitate unitate.minus autem habere alterum altero sanitatem aiunt: π iustitium alterum
minus altero habere dicitur ic autem o grammatica π alius disto itiones.sed tumcn ea quaese/cundum eas dicuntur,indubitanter recipiant magis o minus.grammat cror enim alter altero dici
tur :σ iustior: π saniorasic autem o in alidis. Triangulam vero π quadrangatum non Nidentvr mgis π minus suscipererineque aliqua alianum figurarum. 3Me enim da 'itumem trianguli reci prunt G circuli, omnias liter trianguli vel circuli sunt. eorum autem quae non recipiunt ratio
nem eandem mbit magis alterum altero dicetur.nihil enim quadratum magis quam porte altera longius circulus est. neque alterum enrm recipit circuli rationem. impliciter autem scutraque non re/cipiunt propositi rationem,non dicetur alterum altero magis . non ergo omnia qualia recipiunt m eos o minus.
SUSCIPIT AUTEM QUALE ET MAGIS ET MINUS. ALBUM ENIM MAGIS ET MINUS ALIUD ALIO DICITVR. ET IUSTUM ALIUD ALIO MAGIS ET MINUS. ET UERO I pSUM SIBI IPSI INCREMENTUM CAPIT.
Aliud consequens ipsius qualis nempe suscipere magis S minus. album nanque albo magis Beminus dicitur,& ipsum stim albius. hoc autem inquit non est omnibus consequens, idque me 'rito.squidem dictum .est ubi contrarietas ac mistio contrariorum uisitatur ibi magis quoque & minus considerati. ubi nec contrieras,nec contrariorum missio est,ibidem nec magis minusque
94쪽
spectati. IUSTITIA VERO AN MAGIS QUAM IUSTITIA ET MlNVS
DICATVR SANE QUIS DUBITAVERIT. Quod autem non in omni qualitatis praedicamento suscipi magis & minus dicere conueniat, patet ex eo quod circa haec quidam addubitant nolentes iustitiam magis de minus iustitia esse,& sanitatem sanitate,& similia uerum de his Aristoteles non articulate nobis rationem explicat. nos uero haec de iis in medium afferimus, affirmamuis admitti citra con uersiam a qualibus quem in modum diximus magis de minus. a qualitate tamen quae finibilis est ratione magis minus p non suscipum iustitia, sanitate ac strvili hus. iustitia enim ipsa per se non utique magis 6c minus quam iustitia suerit. nam squid iustitiae finitionem non tapiat ne omnino quidem iustitia est. Ut enim sunt homines nihilominus ii qui/hus hominis finitio congruit,in quibus autem pars uel minima finitionis non conuenit,uel rationale ut brutis,uel scientis capax aut mortale,ut angelis,nec omnino sunt homines,ita nisi iustatis, uel sanitatis, uel alicuius huiusmodi finitionem adaequabiliter accipiat, neq; tale erit iustitia, neu lanitas,nes eius generis quidpiam.Recipiunt tamen haec qualia magis minusque,quoad sibi sue plus siue minus unumquods qualitatis uendicauerit. nam quod albedinis plus quam nigri ira/deptum est magis album id dicimus plus nigredinis qua albedinis obtinente. similiter eum quo que magis iustum appellamus qui comunicationem erga iustum uberiorem est amplexatus.& salubrem qui estis magis sanitate fruitur. tandes in id genus omnibus.Quo enim pacto no aeque ignis omnes qui circunstant si sorte accidat calorem percipiunt, sed magis propinquiores quo pyram etiam liberalius fouent,remotiores minus tametsi ignis unus idemq; sit calor, ita uel in qua litatibus omnibus arbitrati conuenit,nec intendi nec remitti per se eas posse.st si in subiretis fiant corporibus in quibus misceri quo* natura sunt aptae, contrariorum plus minus admistionei
tenduntur aut remittuntur. TRIANGULUS AUTEM QUADRANGVLVs
QUE I pSVM MAGIS ET MINUS ACCIPERE NON VIDENTUR NEQUE ALIARUM ULLA FIGURARUM. NAM QUAE TRIAN GUO VEL CIRCULI RATIONEM ADMITTUNT, OMNES PER/
INDE TRIANGULI SUNT AUT CIRCULI. Per haec etiam magis εἰ minus
non omni inesse qualitati comprobat. neque enim ulla competit figurae. quippe triangulus nullatus triangulo magis 6c minus triangulus dicitur. nanque horum uterque rationem similiter ca pit trianguli. si circulus circulo,quanquam decies millies suerit maior. nam suscipit de uterque horum similiter circuli rationem.paris in caeteris modo, in quibus eadem invariabiliter racio co
haeret. EORUM UERO QUAE NON ADMITTUNT. ALIUD NIHI.LO MAGIS QVAM ALIUD DICETUR . NIHILO ENIM QUA/DRANGULUS MAGIS QVAM PARTE ALTERA LONGIUS QUA
DRATVM CIRCULUS EST. Hoc est st sibi uult per haec uerba.In quibus inquit ip
sum magis minuis consideratur, eadem in iis finitio,non tamen similiter prorsus, oportet conuoniat.nam si nulla mariatione congruat,non accipiunt ipsum magis de minus. Salubre exempli causa est st ad sanitatem se commode habet. competit exercitationi quoq; haec ratis 5 cibis,& utinis, alii is compluribus.Quandoquidem igitur finitionem eandem,no tamen indifferenter recipiunt omnia,sed ut sanitatis custos,exercitatio: cibus ut reicienssotia ut indicativa:ipsum magis quo ac minus iure admittunt. dices enim exercitationem cibo mag3s salubrem. nam praesentem illa sa nitatem tueturihic absentem reuocat. magis uero cibus quam lotia. tantum quippe duntaxat ob
tinent saIubris lotia,quantum dispositionem salubrem indicent.Quod si sit in quibusdam finitio
eadem nullo discrimine,aut prorsus diuersa, c ipsum magis ac minus non suscipiunt. nam prursus quaedam diuersa nonnulla prorsus eadem sunt: ut homo ic equus. nemo quippe dixerit ho minem equo magis hominem:nec equum cane magis equum:quoniam diuersa plane sunt.sed neque hominem homine magis hominem eadem de causa affirmabit: neque equum equo magis equum: quoniam inter se sunt eadem penitus, finitionemque eandem perinde accipiunt. Verum quoniam album in niue Sc ueste eandem finitionem, sed non citra differentiam admittunt, iure aliud magis quam aliud dicitur.suscipit enim diffinitionem utras no similiter eadem: sed nix ut rognatum habens album,promta completivum substatiae, nec admittens contratiuuestis uero, arte compararum si sorte accidat nec substantiae completivum, nec contrarii minime tapax. idem quoq; in nigro modus est,ais altas. Polygonum igitur seu multangulus non magis triangulo circaeus dicitur:quoniam eorum neuter finitionem recipit circuli. nes uero multangulus circulu
95쪽
l aliis minus circulus perhibetur,eadem rursus ratione.
3 Horum itaque quae praedicta sunt ni Fil est proprium qualitatis. Similia vero aut di 'imilia με.
cundum solas dicuntur qualitates. Si te enim o dissimile alterum alteri non estsecundum aliud,
nicti secuntum id suod suale est. Quare proprium es qualitatis secundum ea imite vel disse , NULLVM ITA OVE EX IIS QUAE RECENS UlMUS QV ALIT A, TIS pROPRIUM EST. SIMILIA VERO ET DISSIMILIA IN SO, LIS QUALITATIBUS DICUNTUR.
Quemadmodum in substantia algi aliis secit ac reprobatis prius iis quae propria uidebantur, postea quae propria re uera essent tradidit ita uel hoc loco,reiectis duobus ipsius qualis cosequentibus nimirum inesse ipsi contrarietatem,& magis ac minus accipere quasi non omne comit ut quale eligit m simile dicatur at* dissimile. nan in aliorum praedicamentorum nullo id dicitur. Caeterum non ipsa qualitas, sed quali simile ac dissimile suscipiunt. Nam qualitas quae uis una eademque est, si ipsa per se, nec in subiecto spectetur. quonam igitur pacto similis ipsa uel dissimilis sibiipsi fuerit subiecto tame insta simile ac dissimile excipit uel proueniens syncera in iisdem, uti contrarii similiter admistionem recipiens,ita gi subiecta ipsi similia secundum eam inter se eo res dens uel dissimilia, g, no similiter in concretum deducatur sed contrarii mistione ipsum magis deminus in subiectis admittat. Ita* ea de re quo omni praedicamento proprium accomodemus,uti fecimus in substantia assignato eius proprio no nihil addentes dicenteis substantiae esse praedica menti proprium, ut eius indiuidua unum idem* numero manentia contrariorum sint alternis capacia atra eo modo propem omnis lubstantiae consequens effecimus,ita uel hoc loco agemus.ac qualitatis proprium esse dicemus praedicamenti ut ei subiecta mdiuidua similia uel dissimilia di tantur. sic namy dc omni praedicamento consequens & soli conuenit.
3 At vero non decet conturbari,ne quis nos Zicet δε qualitate propossum scientes, multa eoram quae sunt ad aliquid connumerasse. habitus enim o distositiones eorum quae ad aliquidsunt esse dracebamus. Pene enim in omnibus qualitatibus genera ad aliquid dicuntur, nihil autem eorum que sunt sim laria.nam cum disciplina genus sit, idipsum quod est alterius dicitur: alicuius enim disci/plina dicitur.eorum vero quae singulariasunt nihil ipsum quia est alterius dicitur: vigrammatica non dicitur alicuius grammaticae nec musica alicuius alterius musica. sed fortesecundum genus σhae ad aliquid dicuntur: ut grammatica alicuius dicitur dij ciplina,non alicuius grammatica: σmuin sica alicuius disciplina, non alicuius musica. apropter quae singularia quidem sunt non sunt ad aliquid.dicimur autem qualessecundum singula.haec enim π habemus.1 cientes enim dicimur, eo quod habemussingularumscientiarum aliquas. quare hae erunt etiam qualitates quae segesaressunt se cundum quas aliquando π quales dicimur: hae outem non sunt eorum quae sunt ad aliquid. Amflplius. Si contingit idem inum o qualio ad aliquid esse, nihil est inconveniens in utrisque hoc ge
MINIME VERO TURBARI CONVENIT. NEQUIS CUM DEO VALITATE VERBA FACERE INSTITUERIMUS. COMpLVRAOvAE AD ALIQUID SUNT CONNUMERARE NOs p UTET. HABITvs ENIM DISPOSITIONES QUE AD ALIQVID ESSE DI/CEB AMUS.
Quandoquidem ei de qualitate sermo est, habitus uero ac dispositiones sub qualitatem redogit quae erant ad aliquid nam ipse quos ad aliquid prius ea retulit, dc habitum inquietis hillatis rei habitum 6c dispositionem rei disponendae dispositionem ino iccirco dissicultatem sentiens duplici eam ratione soluit. ac primum leuius quidem, dein subtilius. habetque solutio prima ad
hunc modum. FERME ENIM IN EIUSMODI OMNIBVs GENERA AD ALIQVID DICUNTVR, SINGULARE AUTEM NULLUM
Haec Blutio prima est difficultatis. talium enim inquit genera ad aliquid reseruntur: species uero a quale.
96쪽
ad quale. scientia uerbi causa est ad aliquid. genus est enim scientia: & scibila rei scientia dici tu taGeometria uero ad aliquid non est cum species sit scientia:sed ad quale reducitur. habet similiter res sese in habitu de dispostione eluis notae omnibus.habitus nant habilis habitus.& habile habitu habile.& dispositio disponendi dispositio:& disponendum dispostione disponendum. Sunt
tamen qualitates sanitas uel morbus:& grammatica uel rhetorica: cum species habitus eis positionis ue snt. quales enim secundum eas sumus: denominativeque ab ipsis grammatici uel rhetoris ei uel falubres uel morbosi uel quouis modo appellamur.dicimur uero & scientes: nos, simplici ter scientiae simus,sed particularis alicuius scientiae participes. gramaticae, uel muscae. uel alter: uscuiusquam. Haec igitur lauior est solutio. porro leuior est, quoniam in praedicamentis omnibus genera ad in species quoque micamentum reseruntur sese eodem recipiunt. Exactior autem se
pote habet. ITEM SI IDEM FORTE SIT OVALE ET AD ALIQUID ABSURDvM Ni HIL EST IN UTROQUE IPSUM CENERE CEN,
SERI. Ut enim reducuntur ad substantiam pater εἰ filius, educuntur uero εἰ ad relationem, alia tamen ars alia ratione ita absurdum nihil est habitus dispositioneis ut res ad qualitatem ut respectium quendam recipientia ad ea quae sunt ad aliquid reserti.
Ecipit cutem agere o pati contrarietatem: π n agis o minus. Calefacere enim ei
quod estfrigefacere contrarium est: π calefieri ei quod estfrigefert: υ delectari ei quod est contristari. quaresuscipiunt contrarietatem: π magis o minus. est enim calefacere o magis o minus .eν calefieri magis o minus: π tristari magis o minus. suscipiunt igitur magis o minus egere o pati. de his igitur tot dicuntur. Dictum est autem o de eo quod istum essetis iis quaesos ad aliquid quod denominative a positionibus dicitur. De reliquis vero, idest quando, σνbi, o habere, propterea quod mani esta sunt, nabit de jsis aliud dii itur quam que in principio dicta sunt: od habere quidem signiscat calceatum esse, armatum esse: ubi vero,ut in I eo,inforo: ο alia quacunque de his dicta sunt. Igitur de omnibus gencribus q s pro
posuimus su ciunt dicta. FACERE AUTEM ET PATI TUM CONTR ARIETATEM, TUM MAGIS ET MINUS RECIPIUNT.
Simplicia quaedam sunt praedicamenta: quaedam ipsum esse per simplicium cobinationem co/plexumqt obtinent. Simplicia sunt quatuor exposita,substantia quantum quale de ad aesquid re lata: per complexionem uero ad horum unum substantiae, uel ad seipsam, sex fiunt reliqua: ut ex substantia 6c quanto ubi,dc quandorex substantia de quali facere,& pati ex substantia oc relativis, habere dc situm esse. rerum ut id quoq; intelligamus,proprie inquam praedicamenta supradi cta quatuor esse, sex uero reliqua ex mutuo horum complexu fieri: ea quae diximus ex diuisione sumamus. Ex iis qus sunt subsistunt alia per sciquidam ipsum esse in altis possident.Subsistit per se substantia. Quorum esse in aliis est ea partim in respectu considerantur ut relativa: partim eo dem carent. Quae se ad aliud non habent alia secati in parres possunt, ut quanta. proprium enim id quanti esse dicebamus,nise diuiduum In partes.alia distribui in easde nequeunt ut qualitates. Haec sunt quae proprie ac primu praedicamera appellantur. Alia uero sex fiunt coplicata tribus re liquis substantia quanto inqua,relationi,& quali.Quanto enim iuncti substantia duo Nicamera
t,quando,dc ubi. nam tempori sociata praedicamentum facit quando.sgni at enim quando neqi substantiam duntaxat,nely tempus sed substantiam quae sit in tempore. significativum aure est temporis quando tribus sui partibus instante, aeterito consequente. Sin uero connectatur loco substantia ubi praedicamentum conficit. quippe ubi neq; locum solummodo indicat. non est enim locus in loco neque substantiam sed substantiam quae sit in loco. ubi autem loci declaratio est.diuiditurς sursum deorsum,dextrorsum, laevorsum protium, retrorsum. Rursus praedicas menta alia procreat duo substantia ipsi quali addita, faciendi de patiendi. nam sacere Sc pati penes qualitatem fiunt qui enim facit in aliquid is aut calefaciendo, aut refrigerando, aut alia qualitate
aliqua facit. Aliter quoque. Facere est in aliquid agere:& aut in seipsum agere, ut per sese laborare,
97쪽
cernere, sermocinari: aut in aliud, ut uerberam uapulantem uerberar. Et uero patiens uel incaloscendo uel nigrescendo,aut alia qualitate aliqua paritur.patremm est ab aliquo alterari.Diuiditurque ita ut uel in corruptionem a contrario ducaturiuel in perfectionem,ut uisio a uisibili. Iterum si relativis adiiciatur substantia situs praedicamentum facit. est enim sitim eci talis corporis positus. atq; in haec diuiditurqus sunt recubare,sedere stare. situm autem esse ad aliquid dicebamus.
Ipsa ueto sibi ipsi complicata in re quapiam arte constructa praedicamentum habendi efficit. significat enim habere substantiae circa substantiam obuolutionem. Hac porro arte comparata res aut tota est in tota substantia ut tunica in corpore:aut tota in parte,ut annulus in digito uel telum in manu Dicitur nanse tribus modis habere in animo ut habitus,in corpore ut cicatrix circa corpus ut pallium tunica, calceamentum arma. Ccterum proditis quatuor praedicamentorum rationi
hus finitionibus p ac consequentibus, Aristotelcs sex reliquorum neq; finitiones,nem diuisionem in species tradidit: rinde quasi haec nobis ex dictis incognoscere liceat. nos igitur cum i d ni γtionem oportet ac diuisionem in specita edamus. Facere est in quidquam agere. ius species duae suntinam lactens aut in seipsum facit, ut animus seipsum uiuificans cognoscensit. aut in aluid, ut ignis in nos cum calefimus,at ut sensus circa sensibile agens. Vel aliter quoque duplex est facere: per animi impetum, ut in cane latrante: per naturam, ut in ignis ustione. Pati uero est alterati ab aliquo.sunis species eius duae.nam aut perinde patitur ac quidquam quod in corruptionem agatur ut lignum quod ab igne uritur:aut uelut in persectionem ducitur, ut cum a uisibili pati dici mus uisum. deducitur enim uisus in persectionem a uisibilibus: cum proprium actum recipiat. patitur discipulus quoq; a praeceptorem p corrumpitur ipse uerum perficitur. Russus item di plex est pati.nam aut corruptiuum est, ut secare,uΠ:aut persectivum ut discere legere Postum eo se autem est situm quendam habere. huius sunt species tres recumbere sedere, stare. aut enim ut saepe comemorauimus reclinatum corpus totum est ac recumbere dicitu Caut partim reclinatum est,mmm rectum,& sedere nuncupatur: aut torum est erectum, de stare appellatur. Quando estu, tempus declarat, uel P est in tempore. species irra eius sunt, praesens pinteritum, &futurum.
Ubi est st locum significat uel est in loco. sex sunt huius species,supra infra, dextrum, snistrum
ante & pone. Sex autem iure sunt loci discrimina.est enim locus uti nos prodidimus suis ambiei tis quatenus ambitum complectitur.ambirum autem corpus est,st in tria patescit spacia: quorum . secundum rectam lineam quodq; definite,nec secundum aliam quampiam spectatur.Siquis eirim dimensionem in longitudinem uerbigratia nosse quanta sit parietis uelit ad perpendiculum hane metietur. est uero perpendiculum recta linea.eodem modo si spacium in latitudinem uel prosum ditatein quantum sit cognoscere cuiquam libeat, id laniculo extento metietur, qui εἰ ipse recta est linea. habet uero omnis recta duos fines. Ergo si tribus dimensionibus constat omne corpus, ouslibet autem per rectam lineam figuratur dimensio, haberip recta omnis linea duos fines, im eis finibus corpus concluditur. Sex igitur si sint corpori fines locus quoque ipsum ambiens totiγdem habeat necesse est:quoniam locus secundum dimensionem omnem corpus amplectitur.suntque dimensus in longitudinem extrema,ut in animato dixeris,supra de infra: in latitudinem dextrum ac sinistrum: in profundum, ante Sc retro. Habere autem est substantin circa substantiam
amictus.hoc uero aut circundatur ut totum, uelut tunica totum corpus ambit: aut totum parti- inducitur, ut annulus digito. FACERE AUTEM ET PATI CONTRA Ri Ebusteio TATEM RECIPIUNT. Quaerendum hoc loco quid sit st ipsum iacere S pan Philoso/phus non ad ea quae sunt ad aliquid redigat, sed alterius esse ea dicit praeditanoti. faciens enima in patientem facit: εc patiens a faciente aliquo patitur. quamobrem sunt haec quoque ad aliquid. 3, LQ . Itaque ad hoc dicimus infinitiua uerba natum actionum uel passonum significatina essedunt, xat. nam aut actionem tantum,aut passionem declarant.alia autem uerba, uel participia, submitiarum uel cum actu uel cum assectu coniunctionem indicant. Facere igitur 6e pati cuia infinitistia sint uerba, factionis ipsius indicativa passionis ue sunt, nec ex eorum genere quae sunt ad ali/quid nemo enim ipsum facere in id quod pati est facere, uel ipsum pati ab eo mest secere pati dixerit. patiens tamen uel faciens sub relativa recipiuntur. nam faciens in patientem faciet de a faciente patiens assicitur.Quaerit autem merito in naturali auscultatione Aristoteles, si ex faciendo patiendoque prodeat motus,utrum in faciente an patiente spectetur. affirmatili in patiente.est enim motus a potestate in actum uiaeporro actus,est habitus ipse adiectio.mouentur ergo quae sunt indo
I. MAis ab imperfecto ad perfectum transmigrant.mOubus igiturcientur pluribus quae plura do
98쪽
λ siderant: quae paucis opus habent parcius mouentur. Deus sane Opr. Max. cum nihilo egeat est. prorsus immobilis. Faciens itas si habitum in hoc ipsost facit persectum obtineat no secundum illud o secit mouebitur. patiens uero perinde quasi iacientis egeat, quo insitam ei facultatem in actum producat, iure ab eo A, est potestatis ad ipsum actus esse moueri dicitur quod natura esse idoneus est cum prouehitur. Quamobrem unus est motus qui in solo patiente consideratur.duγ
plicem tamen licet esse motus rationem .potest enim S in laciente,& In patiente spectari.nam cum a faciente aspexerimus inchoantem motum in patiens desinere, factionem eam vocamus. passio nem uero.cum a patiente eaordiri eum ac cessare in faciens uiderimus. similis modus quoque in
doctrina disciplinas est. Unus est ita y subiecto motus ratione differens.Qus uero ad aliquid hahentur,non solum ratione sed subiecto quoq; diuersa sunt quamobrem ad aliquid non erunt fa/cere & paturum circa subicctiam unum hoc est motum diuersentur:si ad aliquid pertinentia non relationem solum habere sed subiecta quo uolunt diuersa.Quid ergo ca, non de saetione & D ίymi chsione titulum indidit quoniam duplex inquam est laetio. siquidem & uia ipsa factio dicitur: edificatoris actio,& finis ipse actionis uerbi gratia domus. ne errorem igitur quempiam aequivolcano pareret eum* de fine disserere arbitraremur,ob id ita inscripsit, De faciendo & patiendo, id
est de actione ipsa&uia. FACERE AUTEM ET PATI TUM CONTRA Rita TATEM TUM MAGIS ET MINUS RECIPIUNT. NeFniuria. nam contrarietas in qualitatibus duntaxat cernitur. facere autem ac pati ex substantiae complexu ad qualita/tem consistit. Et uero magis minust ab illis suscipi saepe prodidimus quae de contrarietatem ad/mittunt. Quandoquidem uero non omnis qualitas contrarietatem, neq* magis & minus recipi cuiusmodi sunt figurae, merito nec contrarietatem,nec magis ac minus suscipere omni faciendi 8c patiendi pmdicamento est consequens. sed si magis minusq; accipiat st est ex qualitate desumptu. hoc ipsi inest. ς, si ex qualitate prodeat quae contrarietatem non capiat,neque erit quidq uam ipsi
contrarium. ITAQUE DE PROPOSITIS QUIDEM GENERIB vs Di,
CTA SUFFICIVNT. Ex pauculis hisco uerbis de solis conceptibus praedicamentorum intentionem eme suspicati sunt quidam interpretes. Aristoteles enim aiunt genera sola nouit postorius genita ac mente concepta. Quippe uniuersale inquit ipse in comentatione de anima, uel nul/ . ilum est, uel posterius.quae uero prae multis sunt,ne Omnmo quidem uult esse,sed ea naenias dicit i et, di superuacuas nugas.
E Oppo his autem quot modis solent opponi dicendum est.dicitur enim alterum alteγri opponi quadrupliciter:aut ut ad aliquid, aut vi contraria,aut ut privatio Er habi/tus, aut ut allirmatio'negatio.Opponitur autem Unumquodque istorum,ulsit f/ guratim dicere.tanquam ad aliquid quidem, in duplum dimidio, tanquam contrariuautem,ut malum bono. tanquam aut secundum privationem G habitu Ut caecitas ta viso. tan quam vero es alio π negatio isedet non sedit.
DE Oppo SITIS VERO QUOT MODIS OPPONI CONSUEUEὸRINT DICENDUM.
Absoluta est praedicamentorum disputatio: ac postpraedicamentorum sectionem auspicatur. nan diuisum esse in tres panes librum inter initia diximus: nempe in eam quae praedicamenta antecedit, & quae de ipsis agit praedicamentis. 6c quae a praedicamentis consequitur. De uocibus quom in antepraedicamentis tractata quibus foret in pnedicamentorum pCeceptione utendum, nobism igini ignotae ex usu essent comonuimus. in secundo autem segmento de praedicamentis ipsis. in tertio hoc est proposito, de uocibus quibusdam in ptaedicamentorum praeceptionem assum ptis quarum notitiam quidem habemus nonnullam, caeterum non articulare distinctam at* eraplicitam.Quod uero haec non taurina a ptaedicamentorum scopo statio sit,ut sunt quidam arbitrati, tum ex iis quae diximus liquet, tum ex ipsa locutionis serie innotescit. quippe coniurullionis quide in sectionis fine mecedentis positae, in hac ipsi uerq coniunctionem intulit. nam cum
in illa dixisset, Itaque de propositis quidem generibus duri sinciant nunc in huiusce ptimordio
99쪽
inquit De oppositis uerO.itaiy uel ex hoc patet scopi continuitas. Docet uero de oppositis priminetenim mentionem horum secit cum de quanto dissereret,quando oppositu esse magnum paruo no ut cotracia,sed ut ad aliquid astimabat.docere igitur hoc loco uult opposita quot modis dicatur. iacent ergo quatuor inquit modis opposita:uel ut ad aliquidiuel ut contraria uel ut habitus Se priuatio, uel ut assimatio ac negatio. Ceterum quaerendum est cur species quatuor solae oppositorum nec plures nec pauciores habeantur.5c quinam sit huiusmodi ipsorum ordinis causa. ut ergo cur quatuor species sint condiscamus, dicam us hoc pacto. Opposita uel ut orationes, uel ut res mutuo sibi aduersantur. quae ueluti res opposita sunt aut in respectu quodam spectan
rem uelut contraria,ut album de nigrum: aut non mutantur, quemadmodum priuatis 5e habi/
crates non ambulat. ut res autem respectum habentes opposita sunt quae ad aliquid reseruntur, ut pater εc filius:dextrum lc sinistruscientia εἰ scibile.ut res nullo respectu deuincts ais in se mutuo transeuntes opponuntur contraria,ut nigrum&album:& calidum igidum*. ut res autem quae nec ullo respestri iunguntur nec in se uicissim mutantur habitus de priuatio, ut uisio de αν citas.mutatur enim in priuationem habitus,ut uisus in caecitatemmd tamen priuatio in habitum comeat ut caecitas in uisum.porro priuationem hoc Ioco absolutam formae potestatisq; ipsius corruptionem capit. at in auscultatione naturali no interitam absolutum potestatis,priuationem uocat. uult enim in libris illis priuationem quoq; in habitum mutari, sed formae solius absentiam. Cuiusnam igitur rei gratia species quatuor tantum sint oppositorum nobis aperuit diuisio. a rem uero oppositionem statuerit relativorum primam secundam contrariorum,tertiam habi/tus ac priuationis quartam ammationis negationiis, nunc explicabimus. Dicimus itaque ab iis quae molliorem oppositionem haberent relativis inquam Occcepisse. haud enim haec sua oppoitione non se mutuo solum corrumpunt,sed simul etiam inuehunt.quippe uno posto,uerbi gra/tia patre secum alterum quoq; infertur,ut filius.sublatot uno simul aufertur 5e alterum:cum esterum ipsum esse alteri praestet. cum secundum obtinet contrariorum opposito, ut albi de ni/gri. horum enim est oppositio quodam pacto ualentiorequoniam non se mutuo duntaxat no in/ωunt,sed etiam corrumpunt.alterum enim n6 permanet uno praesente quanquam hsc inuicem quoqi in se transmutentur,ut calidum 5e frigidum:album Sc nigrum. Tertium obtinent ordinem quae per habitum ac priuationem repugnant. est enim horum ualidior Oppositio contrariorum oppositione. nam mutantur in se inuicem contraria, priuatio nunquam in habitum transit. nes enim ex caeco quis rursus uidebit quod ad naturalem aut artificialem rationem attinet nisi id di/uina potestate acciderit. Postremo loco sita sunt quae per assimationem negationemque obnituntur.quippe horum oppositio ualentior est.quoniam in omnibus quae sunt & no sunt uerum sabsumi diuidit.dicitur enim Socrates uel esse dexter uel dexter no esse. ueras haec sine diuisio est, uel si solus sit Socrates uel cum pluribus uel neque omnino sit.nam de solus si sit uera est diuisio quae eum dicit dextrum non esse. siue cum pluribus,similiter.nam aut dexter est in pluribus aut noest dexter.sed uel medius,uel sinister. utrunis autem no dextrum significat. sed si ne omnino quidem etiam si uerum est dicere dextru no esse.quo modo enim,si ne omnino si quidem. Vox quos alba esse dicitur,uel no alba:& Iapis aut habere uisum aut no habere. Et uero hac in omni bus oppositionem ueram esse non in particularibus solum oppositionibus, sed in uniuersalibus quos coperies.nam quae sunt,aut dextra sunt aut no dextra:uel alba sunt,uel no alba: uel uisum habent uel non habent. no enim haec oppositio in corporibus duntaxat, sed in incorporeis quo obtinet locum quippe nec illa dextrum habent stum: quandoquidem nec corpora suntmecp sunt alba:nes nostro sunt uisu praedita.Quin 6e no ens nes dextrum estme album:negi uisum obtinet. Ergo assimatio dc negatio uti praediximus omnia entia de non entia dirimunt. oppositiones aliae minime. nam nec relativorum oppositio in omnibus dicitur. siquis enim sorte solus sit, non esse dicitur dexter,aut sinister.sed nes ullum ex incorporeis,ut anima.quippe nes dextra est,nes sinistra. Uerum nec contrariorum oppositio.ese enim uox alba non dicitur aut nigra cum quies etiam mollis uocetur.nes in coloribus hi sunt albi,illi nigri quadoquidem sunt ec medii, sustus,& pallidus ars consimiles. Sed ness in priuatione Sc habitu. non enim caecus esse dicitur lapis uel praeditus uisu.Merito igitur primam dixit relativorum, secundam contrariorum, tertiam quae per priuationem 5c habitum quartam quae per assimationem negationems obitur: orsus nimi
100쪽
oppo Si Tis. rum ab iis quae oppositionem sunt molliorem sortita:progressuissi ad ea quae obiacent uehemem
tius. OPPOSlTA UERO SUNT ID GENUS SlNGVLA, UT FORMULA EXPLICEM, CEU RELATIVA QUIDEM, QUALE DUPLUM
DIMIDIO. Notitiam per haec nobis quandam eorum tradit, sermonem in exemplis medi tametum ita separatim unumquod F discernit a reliquis: nequis eandem horum esse oppositione putet.tandem nangi esse oppositionem contrariorum relativorumqi sunt quidam suspicati.con, narium enim inquiunt contrario contrarium est. Ad hoc igitur res quae contrarietatem admit tunt qualitates esse dicimus,ut album & nigrum:& calidum te frigidum .nemo quippe dixerit album nigro esse album: neque nigrum albo nigrum. ipsa tamen ad aliquid se habentium est comtrarietas. nes absurdum quidquam Iane est contrarietatem quae relativorum sit aliis in rebus uisitari.nancn ad aliquid spectantia propria non frui subsistentia dicebamus, sed in aliis praedicamentis consistet e. UT AUTEM CONTRARIA, VELUT MALUM BONO. Bonum hoc loco non supersubstantiale dicit: quandoquidem huic non est Oppositum malum. sed ci, in generatione corruptioneq; uerlatur: quod malum habet cotrarium. Est enim duplex bonum, alterum per se Deo suppetens substantialiter,quod contrarium obtinet nullum. nam nihil contrarium est substantiae. alterum per accidens, P ad distinctionem contrarii dicitur, ad inquam quod in nobis est. Quemadmodum lucem quoque duplicem affirmauimus, tum solarem,cui tenebrae oppositae minime lanuquoniam solis substantiam complet, substantiali a eius est tum aeri insusam et per accidens iunctam, cui sunt tenebrae oppositae, nimirum de ipsae aeri lucis recessu superfluenientes. Est uero de cognitio duplex, ut Plato quiny affirmat, altera intellectualis quae uerum duntaxat nouit nec falsum habet oppositum:altera sunt cogitatiuae opiniones,quibus est opposi tum salsum. lso nant cogitare opinari y est.salso uero non est intelligere,siquidem mens amens esset.aut enim inquit Aristoteles attigit mens intelligibile, aut non attigit. quocirca uacat errore. huic igitur apud nos bono,generabili inquam, tum esse oppositum dicit.
61 Quaecunque igitur vi ia aliquid Opponuntur, ea i se quaesunt oppositorum dicuntur, aut quo/modolibet aliter ad ipsa: ut duplum dimid , hoc ipsum quod est, alterius dicitur. alicuius enim du/plum dicitur.escientiascibiti,tanquam ea quae Junt ad aliquid opponitur. υ dicitu cientia ipsum quia est sabilisnoscibile dicitur ipsum quod est ad oppositam adscientiam.scibile emm aliquo di/citur scilicet scientia scibile. quaecunque ergo opposita sunt tanguam ad aliqui ea iba quae sunt op
positorum,vel alio quolibet modo adinvicem dicuntur.
QUAE ERGO UT AD ALIQUID SUNT OPPOSITA, EA QUAE SUNT, ALIORUM ESSE DICUNTUR, AUT AD IPSA QUOVIS
Relativorum oppositionem uult cum contrariorum oppositione non eandem ese demonstrarer probat id tali in secunda figura utens syllogismo. Quae opposita sunt ut ad aliquid, ea quae sunt,siorum dicuntur,ut dextrum sinistri dicitur dextrum.quae uero ut contraria sunt opposi/ta, non ea quae sunt dicuntur aliorum . nam album nigri album non dicitur. Opposita ergo ut ad aliquid ab oppositis ut contraria diuersa sunt.
3 Illa vero suae opponuntur ut contraria, ea ipsa quidem quaestiri nkllo modo ad se inuicem di
cuntur:contraria tame ibi inuicem dicuntar. neque enim bentim muli dicitur bonum Ued contra/mum. svare disserunt ab inuicem bae oppositiones. Qtiacunque vero contrariorum tuli unt, ut
in quibus nata suntferi, o de quibus praedicantur,necessariumst alturum ipsorum inebse, horum nihil est medi m. Quorum vero non est nece ssarium alterum inesse, horum omnino est alio:d medium. ut aegritudo e unitas in corpore animalis nata sunt feri: π necessarium est alterum ips/rum inesse animalis corpori, vel aegritudinem , vel Janrtatem. o par quidem π impar de numero praedicanturio necesse est horum alterum nomero inesse vel par vel impar: ο non es horum alia quod mediu neque aegritudinis e ammatis: neque imparis atque paris. Quorum autem non es necessarium alterum inesse eorum est aliquod mediam ut nigrum G album v orpore animalis na