장음표시 사용
81쪽
st eodem pacto de deprauatiuae, cum simul de i cum subiectis in quibus gignuntur perennent
atque intereant,qualis uini est acor ac fructuum,corporum y reliquorum putredo. Quod si uel deprauatiua in nonullis qualitas non diu permanens reperiatur,ut aerugo in argento aut huius/modi quidpiam talia quidem potissimum quis sors tan magis proprie affectus seu passiones quae ad qualitatem reseruntur nominauerit. Quoniam uero occupauit prorsus deprauatiua qualitas persectivae coniungi, propterea st in altera subdiuisionis parte, ea inquam quae persectivas ac d prauatiuas nec passionem ingerentes capit consors in omnibus est persectivae, fiebat enim uel livbitus utrasi,uel dispositionisi in solis animatis conspiciebatur. iccirco de in parte altera, nepe hae proposita necessario constructa,cum ea per omnia est delata:nes in diu breviqi durabile diducta, ais effigiem ex affectu invehendo magis recipiens,quam ex eo ς, ab affectu inducatur.Connexae hae porro inter se sunt persectiva inquam & deprauatiua, ne multifida diuisio reddita posset oculis tota incomode subiici,atq; in eadem segmenta discerpi cogeretur. Sin nec persectiva fit nec do prauatiua qualitas,aut in profundum penetrat, aut per summa diffunditur. ac si alte desedit aut difficilis abiici est,aut facilis. si uix ergo abiiciatur, passim qualitas dicitur, quasi a passione inna/scens: ut dulcedo in iure:uel ab ortu pallor. Haud uero haec passionem circa sensum nostrum v luti ingenerans uocatur,quanuis ipsa quom ingeneret: sed tanquam a passione innascatur propterea quod ipsam peculiarius ab eo quod ipsi magis inest appellauimus. id enim ipsius expressius figuram repraesentat est secundum mutationem subiecti esse genitam, hoc est secundum passi υnem,magis quam st eadem in sensu nostro moliatur.Sin autem reiici queat facile, id est breui mamaneat,nisi paruo negocio emendetur expellatu , passio dicitur ad qualitatem relata: ut pallor ex diutino morbo:& fuscus color ex multo solis aestu contractus. quae sese propterea quoque sub qualitatem recipiunt,quoniam proprium & in his cosequens seruatur qualitatis, nempe id quod est denominative ab ea quae participant appellari. Quod si lacile emendetur, passo ad pati praedi/camentum relata nuncupaturivi siquis expalluerit metu:uel pudore erubuerit. hsc enim ne qualitates censet quidem prorsus appellandas:quoniam nec qui ua affecti sunt, denominatiue in ipsis uocantur.nemo enim qui uerecundia inquit erubui rubicundum: aut qui impalluit metu pallidum nominauerit. Tertia autem ex hisce species fit qualatatis quae sunt qualitates passuae passio nes :passivam qualitatem eam uoco quae ceu passionem intus generar, quas ut a passione inna scitur.& passionem eam tum quae ad qualitatem,tum quae ad pati praedicamentum redigitur.na sunt priora quidem tria qualitates, quarta uero passio est. Verum quo pacto subiisse haec in pro fundum dicimus, pallorem inquam atque erubescentiam, cum circa corporis summa duntaxat spectentur Dicimus non sine mutatione in profundo factam circa superficiem esse id genus qua/litatem.nam sicuti ab ortu rubicundi, tales temperaturae eiusmodi causa extitere, superante nimbrum in ipsis calor ais ad superficiem erumpente:sic rubri quo* uel pallidi per timorem aut ue recundiam redditi sine mutatione in prolando tales haudquaquam euascere. At uero si actu qualitas neq3 persectiva nes deprauatim sit,ac superficiem tantum occupet,atque in inanimis habe, tur imaginariisque,figura:in animatis uero, forma seu graece morphe nuncupatur.in imaginariis quidem ut mathematicis omnibus,triangulis inquam 5e circulo ac reliquis figuris.haec nans ip/lum esse in sola imaginatione obtinent. inanimis uero lignis lapidibus,similibuis. quippe imagi f. . u. . I nam hoc est figurae qua Inanimatis insunt, ea quos tali natione esse aut tali disposita pro figura Hς i I ' g tum disserentiis faciunt in ipsis uero animatis ut animalibus omnibus forma seu mOrphe risca superficiem solam consideratur.Quid ergo,nonemor en habere dc statuam dicimus Verum non prima ratione.figuram enim habere in primis dicitur: secudaria uero ratione & formam. eo enim 'ter qm ' quomam animati imitamen est, in quo dc forma existit, forma qucet in eo maἶis per abusionem fertur. Habes ta speciem quartam qualitatis figuram inquam ac sormam. reddetq; descriptio diuisionis laciliorem captu rationem nobis ac uiam. Aperuit itaque nobis diuisio cuiusnam rei gratia solae species quatuor nes plures neque pauciores sint qualitatis. Haec uero de earum ordine pro nunciamus, Statuit quidem iure speciem habitudinis ac dispositionis primam. quandoquidem enim circa animata eae uersantur,prs stantiora uero sunt omnibus animata qualitas quoque quae in iis uisitur iure sibi primas uendicauit. Metito autem secunda per potentiam species est alip i Potentiam .nam quoniam potentia dc impotentia naturalis quaedam est aptitudo: quippe & pura rutus naturalem quandam habet potestatem suscipiendῖ grammticae uel rethoricae: dc equus na
82쪽
net similitergi id genus alia,secunda uero sunt ab animatis naturalia, qualitatis quoq; per poten/tiam & impotentiam species cum in naturalibus rebus uisitetur, secundum Iocum no immerito obtinet.Quoniam uero naturali quadam ante prsditum esse aptitudine dein secundum eam aut facere quidquam aut pati conuenit.nam nisi prior aptitudo existat,utiui nec pati quis poterit aut sacere. quandoquidem Amiantum uerbigratia aptitudine urendi uacat: neque si sexcenties quis ignem admouerit conflagrabit . at lignum potestate urendi praeditum, igne adhibito uretur ha/bent & passiuae ob id qualitates passionesque tertium inter species qualitatis ordinem: quoniam nemo uti diximus facere secundum eas aut pati ualeat, non prius facultate in eo existente aliqua quae apta sit ad eiusmodi res capessendas. terum figura & forma cum in sola superficie considorentur, sedem sunt postremam sortitae, passi uis quaIitatibus atly affectibus usque in profundum mementibus.haec quoip de specierum ordine. Sciendum uero modis pluribus eadem dici qualitatem posse. ut calor in igne passiua qualitas est uelut senIui nostro affectiam insinuam .in nobis uero ut febris, passiua qualitas uelut a passione ingenita. in serro cadente atrii eum si sorte accidat per diem seruante passio quae ad qualitatem reseretur. calor autem qui nobis sorte iuxta ignem fit
praetereuntibus passio est quae sub pari pr dicamentum redigitur QVALITATEM AU
TEM EAM VOCO SECUNDUM QUAM QUALES ESSE QUIDAM. . . .
DIC U N T V R. s Cur qualitatis praeceptionem lacu per qualedespondemus quoniam man 'sestius quale est ut iam docuimus,uelut sensui perceptibile.ac dei i* a quali in qualitatis notione ' Venimus. q uippe album in lacte,in niue in cerussa contuiti in albedinis notitiam concedimus. is
militer gustato melle,& palmula & carsca,in dulcedinis intes ligentiam deducimur.ex quali igitur ut pote planiore praeceptionem cotar. Porro ipsum id cui impertitur,qualerid quod impertitur . qualitas est ed uuamobrem uerba adiacent illa, lacundum quam quales esse quidam dicuntur ian ob ruborem ex uerecundia, de pallorem ex metu. non sunt enim qualitates hae: quoniam non μί- cubicundi uel pallidi qui sunt pudefacti ac territi dicuntur. nam praeuertit appellationem muta tio.sed erubuisse at*GNIIuisitast appellationem non praeuenit. neque hscetiam qualitati passio eadem de causa sed praedicamento pati sertur accepta: siquidem non patientes. sed passi duntaxat
nominantur.' EST UERO QUALITAS EX EORUM NUMERO QVAE
MULTIFARIAM DICUNTUR. Quonam pacto multifariam 'hoc est secundum ea
quae uelut ab uno at TAd unum pemnentasta no uti uox aequivoca.Multifariam igitur dici qualitatem affirmat.hoc cum dicat non aequivoce sed modo diuerso appellari indicat. nam dici mulatisatiam non aequivoce significat: sed ut hoc loco differenter. nam si aequivoce esset sumptum in diuersa significata diductio fieret. uerum quoniam pro differenter acceptum est diuisio iccirco ut generis in species obitur. Utrum ergo non est qualitas genus quamobrem igitur species eius priγma alia dicitur alia secunda Respondemus non quoad qualitas primam hanc, secunda esse illam,ta dignitate dunt at: ut homo quos dissertab equo.
43 Una quidem igitur species qualitati habitus et dilositio ὀicantur. Dissert autem habitus a issstositione,quod permanentior o diuturnior est.Tales verosunt Deitar π virtutes.scientia enim videtur esse permanentiumn diuturnorum si quis vel mediocriter sumat scientiam: nisi grandi permutatio facta sit vel ab aegritudine vel ab aliquo huiusmodi. liter autem o virtus t iusti stitia,O temperanti'σβηgala talium non videntur possescite moueri, neq; facile permutari.di Dositiones vero dicuntur quae sunt Iacile militia:vt calor, o in rigidatio,σ taritudo, anitas, ο επcunq; alia huiusmodi. icitur enim quodamodo secundum eas homo.cito autem permutatur ο ex calido frigidus f π exsanitate in aegritudinem transit. si liter cutem O in Hys:mbi aliqua earundem contingit per temporis longitudinem congenita et immobilis,vel omnino dissicile mobilis existens:quam iam quispiam ut habitum vocet.Manifestum est autem quod haec volunt habitus di/cere quae sunt diuturniora π disticilius mobilis. Nos disciplinas non multum retinentes sed jaci/le mobilei existenter non dicunt habitum halere is tamen distositisunt aliquo modo secudum scisitium peius meliusciquare disseri habitus a distositione, quod haec quidem scili mobilis tuli eve/ro diuturnior π difficilius militis. Sunt autem habitus, dissorsionesiailossiones vero, no M
83쪽
resse est habitus esse. qui enim retinent habitumin quodammodo,dispositisun secundum ipsos: sucusem digesti sunt,non omnino retinent habitum.
SpECIES ITAQUE UNA QUALITATIS HABITUS AC DISPOSI)
Species prima qualitatis habitus ac dispositio est. Dissere uero inquit a dispositione habitus.*amittatur facile dispositio habitus non faciterquod habitus omnino Bc dispositio sit, dispositio autem non etiam habitus necessatio. TALES PORRO SCIENTI AE ViRTV,
TESQUE SUNT. VIDETUR ENIM EX IIS QUOQUE SCIENTIA Es SE QUAE TENACIUS ADHAERENT NEC FACILE DILABUNTUR TAMETSI MEDIOCRITER SCIENTIAM ACCEPERIS MODO NE MAGNA SlT UEL A MORBO FACTA UEL ALIO QUO.
QVAM EIUS GENERIS MUTATIO. Uocat hoc Ioco scientias non quae carent
errore,sed artem absolute omnem pertinacius animo insitam. Fit igitur hoc significato ut scientis tum grammatica,tum fabrica tum mechanicae artes reliquae sint. stabilis enim sunt quidam habitus singulae.Tribus autem modis nominatur scientia. m 6c cuius subiectum offendiculo uacat, atque secundum eadem ac eodem pacto perpetuo habet, sic dicaturiqua significatione & Geome/tria Sc Astronomia.& Arithmetica scientiae habebuntur. Medicina, si hoc significatum attendas, m item,cum circa subiectum fi se uersetur. catur scientia εἰ ea quae ex probatis per se principiis emanat. at* haec re uera scientia est,quam philosophiam suppositionibus carentem seu grsce anypotheton nominantapropterea P ex comunibus animi conceptibus prodeat. Hac porro ratio ne neφ Geometriam, nes Astronomiam, nessi ullam eius generis,scientiam appellabis: quoniam non ex creditis suapte natura principiis oriuntur, sed demonstratione indigentibus. Sunt enim Geometriae principia punctum linea superficies ac similia. definitque horum quodlibet Geometra punctum id esse inquiens cuius nulla pars est. lineam uero,longitudinem latitudinis experte. ac caetera uti habent. at horum demonstrationem, qua inquam de re impere punctum sit, uel ID a longitudo carens latitudine,no etiam,qua Geometra est nouit.sed horum faciendas demo
strationes ad primum philosophum relegaricum scientia nulla ipsa sui ipsius principia demostret. Quae ergo non ex creditis per se principiis proficiscuntur, eae ne scientiae quidem proptis suerint, id st uel Plato affirmat.cui enim sunt qua no nouit prinopia, media autem finiis ex iis sunt quae ignorat quomodo costare huic potest scientia Est uero 6e tertia quadam ratione scientia paratrix uiae, graeci odo reticen uocant intelligens quae antecedere,quae sequi conueniat.in quo ligni ficatu scientia est tum Medicina, tum Mechanica ars omnis. qua sane significatione uel hoc loco usus est scientiae Philosophus. Virtutes aute hic dicit persectas eas nimiru quae dc quod sit sciunt, re quamobrem sit. Sunt enim uirtutes sis naturales ut qui naturalem modestiam obtinent quadam aut mites natura sunt:qua bruta quo* praedita seruntur nonnulla ut turtur 5c cornix casti eate ciconiae iustitiae aliae morales, quae honestum esse iustitiam, de omnem simpliciter uirtutem norunt, quam autem ob causam honestum sit haud norunt: sed hoc qui praediti iis sunt ex patrihus aut praeceptoribus recta opinione instituti intelligunt. aliae ciuiles, quae simul de quod sit. 6c qua de re si cognoscunt. qusdam autem purificae. Porro a ciuilibus distant purificae eo,ς, circa interiora ciuiles uersentur, honestioreis arripiant uoluptates, ac tempus εἰ locum & quantitatem observent.qui autem pure agunt haudquaquam curent deteriora,voluptate'. semel conterant. sunt uero de contemplativae quadam uirtutes.Itas uirtutes hic ut comonuimus persectas intel/ligit nempe&ciuiles εc purificas & cotemplativas. MODO NE MAGNA SIT VEL
A MORBO FACTA, VEL ALIO QUOQUAM Eius GENERIS MU
TATIO. Consentaneum enim est ut diutumo aliquo uexatus morbo, aut alioquin negociis
impeditus ob posthabitam meditationem scientiam amiserit. DICUNTUR UERO DL
SPOSITIONES EA QUAE SUNT PER MOBILES AC CITO M v. TANTUR. UT CALIDITAS, ET FRIGIDITAS, ET VALETUDO. ET SANITAS, ATQUE ID GENUS RELIQUA. DISPOSi TVS QViDEM HOMO QUODAM PACTO IN IIS DICITUR. NON HABI, TUM TAMEN OBTINERE. NISI HARUM QUOQUE ALIQUA
IPSARUM TEMPORIS D lv TvRNITATE IAM IN NATvRAM
84쪽
ABIERIT, SITQUE INSANABILIS AUT UIX ADMODUM DI. MOVEATUR. QUAM QUIS HABITUDINEM FORSITAN Ap,
PELLAUERIT TMn.n.no amplius dispositio sed habitus nominatur. In natura aut inquit abierit.hoc est mutata fuerit in natura,aim ob cosuetudine multi ipis ipsa natura euaserit. Q VI
ENIM p ARTICI pES NON ADMODUM SUNT SCIENTIARUM, EOS OBTiNERE HABITUM HAUDQUAQUAM DICUNT. Nam
qui in grammatica uel rhetorica, de quibuscumF rogetur rhetoratae uel grammatim speculambrubus ad respondendum est promptus,rationems de iis reddit,ar' oborientes difficultates impigre soluat hunc rhetorics habere aut grammatitae habitum affirmat. sin est aliter qualitate earum quodam pacto seu modice perfusus, non is quidem habitum obtinere harum dicitur, sed in iis
quodam modo dispositus. NAM QUI SUNT HABl TVS. II DIS p OSIT io,
NES QUO QvE AT QUAE DISPOSITIONES, EAE NON HABI.
Tvs Ex NECESSITATE SUNT. Sicut enim de nomine & uerbo praedicatur no/uaerissique nomen tum genus nominis 5c uerbi,tum quod a uerbo eregione distinguitur ita dis positio quoq; altera ut genus de habitu ac dispositione dicitur, aetera ut species ab habitu in aes uersum semouetur.quo fit ut qui habitus est is S dispositio sit prorsus, quoniam genus est eius dispositio: at quae dispositio, non praeterea ec habitus. nam per contrariam ab ea distinction dicitur habitus.
so Aliud vero gemis qualitatis est secundum quod pugillatores vel cursores vel salubres vel in salubres dicimus, e impliciter surcuns secundum petentiam naturalem ues impotentiam dicun/tur. Non enim quoniamsunt dissositi ali suo modo, uθυο bu iusmodi dicitura sed quod habent naturalem potentiam vel impotentiam facile aliquid sacer vel nihil pati ivt pugillatores uel cur/Ρres dicuntur non quia set Milesiti aliquo modo sed quia habeant potentiam naturalem vel imo potentiam aliquid facile faciendi. Salubres vero dicuntur, eo quod habeant potentiam naturalem ut nihil a quibusebet deridentibus facile patiantur: insalubres uero suod impotentiam habeant na/turalem nihilJacile a quibuscos accidentibus patiendi.Similiter autem bis durum et molleseba/bent. durum enim dicitur suod habeat petentiam nonsacidesecari: molle vero quod eius sius
ALTERUM EST GENUS QUALITATIS, SECUNDUM QUOD PUGILLICOS. AC CURSORIOS QUOSDAM . UEL SALUBRES. AC v ALETUDIN ARIOS ARPELLAMUS, ET SIMPLICITER QUAE/CUNQUE pER NATURALEM POTENTIAM VEL IMPOTEN/TIAM DICUNTUR. -
Species est haec secunda qualitatis quae potentia inquam constat atque impotentia.Sed cur g Vc sinus ipsam qualitatis appellauit c genus enim qualitas generalissimum est. aiunt pro speclegenus . ab eo dictum ne speciem quis hanc esse putaret specialissimam. huiusce rei argumentum id est, i, no genus generalissimum,sed genus dixit ut subaltemum genus est peciem uero quae sub qua/litarem consertur indicaret: perinde ac si diceremus genus esse substantiae animal, hoc est ad sub santiam referri.Speciem igitur tradit qualitatis secundam ut diximus, quae ad potentiam de impotentiam pertinet,ac secundum quam pugillicos, ues cursorim, uel sesubres,uel ualetudinarios vocamus.Porro eos pugillicos aut cursorios nominat qui naturam ad horum aliquod idoneam possident hoc est qui tales sunt facultate. Ac qualitatis prima quidem actu species cosideratur ha bitus inquam ac dispositio secunda potestate.alivdenim est pugilem, aliud pugillicum.& cutici x Recuristium dicere. quippe actu pugil cutiessest,potestate uero pugillicus algi cursorius, qui nondum actu quidem eiusmodi est, taeterum ut talis fiat natiuam obtinet facultatem, id est aptitudinem. at qui est actu pugil aut cutior, non is etiam per naturalem potestatem dicitur, sed habitum uel dispositionem habet. pugillita autem nominamus infantem cui longae sunt manus, quasi ad cenandum summis manibus utiles: de infantem cu num qui Nestoricus non est sed bene etiam ualet. Quomodo uero di impotentiam qualitatem nuncupat c quoniam dispositi in
hac sumus quodam pactoaequum enim dicimus, propterea st tali dispositus ratione si impotem L i i i
85쪽
tiam habere scientiae capessendae. Ac demum in quibus potestatem in iisdem quo* impotentiam contemplamur.nam qui praeditus patiendi est facultate, habet ista non patiendi impotentiam. Ad qui facultate pollet non pariendi, is patiendi impotentiam obtinet. potest enim pugillicus sacere. potest & no pati salube uippe ab aettificis causis pestilentia saeuiente non facile excipitur. nec faia cere potest consilio tardus:de quo dictum est Dila orem operum nunquam non noxa fatigari s cete no potest ignis ut restigeret: sacere non potest ignis quin calfaciat. nes potest non pati molleraui ualetudinarius pestilentia grassante.at pati durum non potest. Alia ratio.Quoniam genus ita est oppostorum.Siue igitur quis hsc ut contraria opposita esse uelit,sub quo genere unum habetur contrariorum eodem sese Salterum recipiet. siquidem & album & nigrum qua sunt contraria.eidem generi qualitati reseruntur accepta. Ergo si sub quale potetia colligitur recurret subadeec impotentia.siue haec mutuo aduersari sibi per priuationem ais habitum malis,ea sic quo ad idem genus reduces.nam cuius esse sertur habitus generis huius quoq; priuatio dicetur, ut Ocae Ii.est enim eius ει uisus de caecitas. itas sub q uo genere continetur habitus. ad idem priuatio quo
que reuocabitur. NON ENIM QUALE HORUM QUOD UIS DICl Tvit QvOD DISPOSITUM SIT QUODAM MODO. Quas dicat no enim ii pro/
pterea q, actu sint tales dicuntur: sed q, eiusmodi potestatem habeant. Porro uocatur tribus mo/dis lacultas. nam aut ex eo nominatur st facere si quisquam natura idoneus, hoc est facultatem quisquam ad faciendum habeat aut ς, ad patiendum aut ad non patiendum quemadmodum adesse ualetudinatio exempli gratia potestatem patiendi dicimus a multa ambulatione, aut solis ar/dore: subese uero salubri uim a talibus non patiendi: & fabroianuae faciendae secuItatem adesse. hQuot autem modis uotatur potentia,totidem & impotentia nuncupabitur. habet enim qui potest pati impotentiam non patiendi:& qui potest non pati, patiendi impotentiam. non uero etiam qui facere potest,is omnino & non saciendi impotentiam obtinet.Quamobrem igitur ut cum patiendi potentia non patiendi qumi assumpsimus impotentiam non itidem cum faciendi ui impbtentiam non faciendi comisimus Respondemus i quoniam res quaedam sunt quae ad faciendum duntaxat nequaquam uero de ad non faciendum uim habeniat in libro quos Aristoteles de interpretatione inquit,partim utroq; s stare potentiam, partim ad alterum tantum sese habere contrariorum.anticipitis est naturae quaecun* rationali constat specie. possidet contrariorum solum alterum quae eiusmodi non est.potest uerbigratia sanare Medicus.sed nihilo minus 5 non sanare. faber quos ianuae potens construendae,nihilo minus de non construendae praeditus est facultate at uero calefacere cum possit ignis non potest praeterea & non calefacere. similiter cum adst & re/stigerandi uis niui,non insuper uis quo non refrigerandi praesto est.& Deus cum faciendorum honorum facultate polleat non est item εἰ non faciendorum compos. Habenti iure optimo potestatem ad utrumq; rationabilia quoniam non in iis potestas concurrat cum uoluntate. non enim quae uolunt possunt iam omnino:nec quae possunt,ea etiam uolunt. Dcus tamen Opt.Max. co/ι mitem uoluntati potestatem habet. nam si uelle quidem dicimus eum, caererum quae uelit non posse salua esset uoluntas. quemadmodum fatuus & homo ille in qui ea uult quae consequi nea quit ut uolare immortalis ue esse. Rursum si posse eum quidem,non aute uelle affirmemus ina, nem facultatem obtinebit. nam si sacere potest quisquam aliquid, c facere id uelit. omnino noti faciet nec facultatem in actu prouehet.quapropter inanis erit facultas, qus nunquam actu illustretur.eam ob rem ipsum in deo pose duntaxat dicimus haud uero etiam non possetquoniam qui potest uult ea quoq;.uolens autem facit etiam prorsus.nec sorte quidem facit, sorte uero ij n f,
cit sed facit omnino. quidquid enim uult potest de uult quidquid potest. Porro hic uoluntatem non q, grsci buleuesthae uel buleusin appellant hoc est cosulare uel consultatio sed to thelema. hoc est id quod Iubet vocamus.na ne* consulere proprie in Deo sertur aut consiliu si nihil aliud consilium est ut Aristoteles tradit,quam prudemis desectus.quid enim sacere oporteat S utrum hoc faciundum an illud sit nescientes consulimus.Nam in quibus est praeelectio in iis de costium est si est praeeleetio nihil aliud quidem quam hoc prae illo eligere: consilium autem rerum elemonis gratia suconsulimus uero ignari: ignoramus prudentiae inopes. nam minime eu latent quem
utrumque dixit m liuem.Verum cst exquistius Imum/dum,appetendi facultaa omnis ad utrans partem habet momentum. praeter appeti tricem uero,
86쪽
tum hac p stantior tum deterior omnis membrum alterum contradimonis duntaxat possidet, uti iam in igne niue monstrauimus. Igitur si faciendi solum facultatem in rebus quibusdam lo, cum habere ostensum est, haud uero dc partem quiny contraductionis alteram, merito non ut in Patiendo ipsum non pati ex aduerso collocauimus, sic uolumus in laciendo id etiam stest no lacere oppositum statuere. enimuero non omnem prorsus lacultatem sequitur impotentia. Porro M
Non potest lacere, Non potest pati, Non potest non pati, Ita eas ob res triplicem hanc de ipse speciem tradit potestatisac eam que iaciendi est inquiens, Pugillici enim uel cussorii dicuntur,no se dispositi sint quodam pactosta lacultatem facile quisquam laciendi habeantihic laciendi est facultas. Salubres uero appellantur, se naturalem habeant nihil a quibusvis latae patiendi potestatem.ecce Ac secunda.Valetudinarii uero se natiuam impo tentiam nihil a quibuscunς patiendi obtineant.tertia hic Nam habent quidem ualetudinarii potestatem facile patiendi no patiendi uero impotentiam,salubreS cotra. A quibuslibet autem mini ' me affici salubria dixit exacte,ut ab astu,uel flatu, aut a quibus denU affici lalubria noluit natu/ra assici enim possent a gladio uel igne,authuiusmodi quovis alio. at morbosa potestatem a quom Tertium uero genus qualitatis est pa=biles quali tries o psiones. Sunt autem huiusmodi,ut dulcedo eu maritudo π austeritas o omnia his cognata: cmplius, o calor π1rigus et albedo et nigre .Quod Fidem igitur σε e qualitates sunt manifestum s.ffvso s enim hassuscepe , ipsa qualia dicuntur secundum ipsas: ut mel quoniam Julcedinem' cepit,dicitur dulcer π ces usalbum,quoniam albedine u cem: sunt liter o in caeteris.P67ibiles uero qualitates dicuntur onquod ea se illas susceperint qualitate aliquid patiantur nes enim mel quoniam aliquid pa sum sit dicitur silicines ali suid aliud huiusmodi sumbter autem bis o calor ostilus passibiles qualitates dicuntur e non quia ea luae illas suscipiunt aliquid Psyasini: sed luoniumsecundum sensustina quae 3 dictarum suali Mupsionis festiua est,r siles qualitates escuntur.dulcedo enim passionem quanda ecundum gustum oscitio calorsecanium tactumse liter autem et aliae. Alieri autem o nigredo ετ caeteri colores non eoZem moti lys quae ricta sunt pusilites qualitates dicuntur ed eo quia ipse ab aliqua pa=one innascantumquoniam enim sunt propter aliquam pastionem multae colo mutatones manifestum est.erubescens enim aliquis, rubens factus est:σ timens pallidus o unaquodq; talium. quare etiam si quis natura aliquid taliam accidentium perturbationavi passus enimilem colorem uerionile est eum babere.Quae enim a sectio nunc in eo quia uerecudetur circa corpus sum est,etiam secundum naturalem constitutionem eadem feri potes assectio, ut O naturalis color sumtisD.Quaecus igitur tali m acridentium ab aliquibus passion ibus discire militibus opermanentibus principiumsumpserunt, passibiles qualitates dicuntur.'e eni, ea cundum naturalem constitutionem pallor Is aut nigredo,qualitares dicuntur quales en secunti eas dicimur siue propter ciritudinem longa uel propter aestum eae conligit nigredo uel passor, o non facile praetereunt,uel etiam per intam permanen P sibiles qualitates υ ipse ditatur. si Hrrenam Falis secundum eas dicior Quaecubuero ex dis Ψ ae scalesoluuntur σ cito transeu
uis obuio patienai narentei potentiam uero non patrenui. omne nise Ioc aurum oc molle. na
bet nans illud potestatem quo minus diuidatur fatale,atss huius ipsius impotentiam molle a tem potentiam ut lacile.impotentiam ut minime disiecetur.
descriptionem eorum ac negationum Iic lacere conuenit.
potest licere, Potest pati, Potest non pati, Sila
87쪽
sunt,passiones dicuntura alitates uero minitarinon enim aliqui seculatim ipsas dicuntur qualis. neque enim qui propter verecundiam rubens factus est, Mens dicitur.neq; cur pallor propter timor rem uenit, pallidus est sed magis eo quod aliquid pulus est. quare passiones quidem huiusmodi dicut r: ualitates uero minime. Similiter cutem his os cadum animum passibilis qualitates opagnones dicuntur. 7uarcuns enim mox innascendo ab aliqvibus passionibus dijiculter mobilibus f nt, qualitates dicuntur υ ipse: ut amentia,mentis alienatio, o ira,eν alia huiusmodi. quales enim sccudum eas dicuntur,idest iracundi,atque amentes. similiter cutem o quaecunq, alienationes non naturalissed quae ab aliquibus olys atridentibus astae sunt difficile praetereuntes,eν omnino immobiles, qualitates sunt etiam huiusmodi. ales enim D secundum eas dicuntur.Quaecuns uero abi ν qua facile edicito praetereunt funi, passiones dicunturauis quis contristatus, iracundior fat. non enim dicitur iracundus qui huiusmodi passione iraculor est: Jed magis quia aliquid passus. quare passiones quidem huiusmodi dicuntur,qualitates vero minime.
GENUS VERO TERTIVM QVALITATIS PASSIVAE QVALITA TES AC PASSIONES DICUNTUR. SVNT AUTEM HUIUSMODI, UT DULCEDO, AMARITUDO, ACERBITAS, SIMILIAQUE
Genus rursus pro specie dixit. Quomodo autem genera ea nuncupauit, si species hae sunt qualitatis Quoniam habent & ipsa subiectas sibi species alias quarum sunt genera. Hoc autem qua . tuor modis consideratur genus.adest enim aut omni speciei passiua qualitas, ut album omni ni ui.aut non omm,naturaliter tamen at 7 ab ortu ut nigrum ΑΠ' 'pibus .atque si omni aut completiva subiem est aut minime. completiva est ut nivis albego adirigiditas 5c ignis caliditas siccitrasque. Non completiua uero, ut nigricia coruorum, atque olorum candor. non enim complet coruum nigricia, ut proditum saepe est: propterea quoniam deplumatus, niger quidem non esto praeterea, coruus tamen est nihilominus. Et aliter. quoniam finiendis iis, nec eiusmodi usurpa mus qualitatum disserentias, nisi dipenumero substatialium differentiarum egestate coacti. nihil lenim mirum est,cum simus homines,non in omnibus substantiales a nobis differentias inueniri: eaque de causa rerum ex talibus obsignandarum necessitate urgeri. Si igitur speciei omni compotat completivaque sit, silua qualitas nominatur ut sensui nostro passionem ingerens. Sin in t ta sit specie,quam tamen non compleat, passiua dicitur qualitas uelut a passione innascens, ut ni gredo coruorum. At si speciei non inest omni aut diuturna est aut breui finitur. si diuturna, rasus passim qualitas sertur quasi a passione inuom,ut dulcedo in iure aut ab ortu Rallor ac rubor. sin speciei non omni conueniat breuique permaneat,nec facile emendetur abibciaturque, passio dicitur ad qualitatem relata, ut palor ex morbo diuturno, aut ex multa hyeme oborta frigiditas. sin deponatur haud magno negocio, ac lacile consestimque emendetur, passio ad pati praedicamentum per tinens uocatur, ut ex intempestiuo metu pallor, aut rubor exuerecundia.talia enim qualitates appellare Oper precium esse non putat Aristoteles: quoniam non ab iis donominative participes dicuntur. Descriptio autem rursus diuisionem faciet conspi/cuam ac subiiciet oculis.
88쪽
si e inna scens. Non omni, natura. liter tamen, o ab ortu, at album
qualitate relata, ut pallor ex morbo diu Facili εmendabilis.
Non Mum autem quatuor hae passuam qualitatum species circa corpus, sed animum etiam spectantur.nam siquis optimo habitu sit ac simpliciter scientiario in rationalem praeditus contemplationem, tale dici poteri nempe qualitas passim ut nostrum circa sensum passionem inducens, nec quasi a passione inolescens. quoniam animae essentiae completivus persectivus p est id genus habitus. Passionem uero cirea senium non uidelicet corporalem molitur,sed eum qui diuinus Berationalis uocatur. Dicimur iras rationes iniuria'; sentire nimirum animo.&non corporeis sensonibus. Furiosos autem ex corporea quadam temperie, uel iracundos, uel huiusmodi aliquos passibilem qualitatem habere quis dixerit laquam ab affectu in nascentem.qui ex morbo tales euaserunt,passionem quae sub qualitatem recipitur obtinere. qui sunt ob casum quempiam ira correpti,auti quidquam id genus per si passionem eam quae sub pati praedicamentum consertur. rerum constat nos nominibus abutentes hac dicererquandoquidem proprie haec omnia ad habitum ac dispositionem reseruntur.Sunt uero duplici modo passiuae qualitates desumendae. nam aut ab eo et, assectum subiectum sit, ac passiua quaedam ei qualitas ex affectu ingenita qualitatem habere dicitumut Φ iis pereipiendis qualitatibus noster assiciatur sensus, ipsae uero in iis quibus haerent non per assectum fiant.sed naturaliter,uti in igne.non enim per assectum est igni innata caliditas.nam inest ei substantialiter usq; lamatrix est perinde quom res habet in mellis dulcedisne 6c niuis candore ac similibus. Alba tamen raro ab affectu habet albedinem.accidit nan ipsi ab hum negi adest eidem substantialiter,nec formam indit.eodem modo & de nigro & dulci iure ac milibus dicemus. Asscitur ergo & in his sensus: uerum quoniam magis proprium est haec ab assectu ingenito quam ab inserendo sensibus assectu nominemus hoc ipsis ea de re primo loco competit. secundo uero de Meetiam ingerere. par siquidem est ab antiquiore cognomentum passiuae qualitatis fieri. Ergo dc in melle quoniam ei dulcedo non ab affectu prouenit ipsum enim insor mat iccirco ab assectu sensui inferendo passim qualitas nuncupatur. PASSIVAE UEγRO QVALlTATES DICUNTUR. Duplex est passiua qualitas: uel animo uel cor pom insta.quae animo inhaeret aut species omni impertitur,ut animi serocia leonibus:aut nonubiis.& uel ab assectu ex generatione aliquo ut sumnaut ab accidente ut astuta. Ac quae corpori insidet aut omni speciei conuenit,ut albedo niuitaui quibusdam dc aut ab aliquo ex generatione assectu ut aethiopibus nigredoraui non a generatione est, sed post ab affectri genitar id* duplici uia. nam aut inuehit affectum ut febris: aut ut pallor non inuehit. ALBEDO AUTEM ET
NIGRICIA COLORESQUE A Lll NON EODEM CUM SU9RADI,
CTIS MODO. Non laciunt inquit a seipsis denominatiuum assectum no enim albescit qui album contueturiuelut edulcatur calescitque is qui dulcedinem calorems pereipit. Caeterum si
89쪽
i opalliua qualitas albedo nigrors est, ex quali prodiit affectu,& quem affectum ingenerat Albedo ab affectu frigido est nigror calido. affectus uero non circa habentem faciunt, sed cementis aspe
etiam . quippe illa uisum dispergit hic congregat. COMPLURES IGlTUR OB AF, FECTvM MUTATIONES COLORUM FIERI CONSTAT Cum colo/res passiuas esse qualitates dixerit, ipta ex passione innascantur,id ita se habere probat ostediis. exterriti enim inquit pallescunt dilecto natum sanguine ad cor proprium sontem, ut ualidam arcem, sontem uitae confugienter zacy de re postrem um paritum omnium morte occumbens. nam si uel quibus uulneratum cor est biduum ac triduum uiuunt, id accidit arteriam beneficio quae ab ipso pertinent.Pallidum quos una & ad tempus 6c ab ortu facit temperatura fit enim sangui nis defectione. quemadmodum eiusdem abundantia rubicudum dc ab ortu S ad tempus reddit. nam cum pudore afficitur natura, abilem sanguinem sibiim ueluti uelamen obtendit, eorum ritu qui ne cernant indigna manus Oculis admouere:quasi dicere nobis det illud elogium Te uoro ipsum maxime omnium pudeat. QUAECUNQUE IGITUR HUIUSCEMODI ACCIDENTIA. Colores accidetia esse dixit propteream aliis affectibus superuenianta ut mothum diutumum comitatur pallor.est 6c quidam substantialis color ut album cerusis uel niui.& rubru sanguini. dc nigrum in Septe humore. similiter enim quales inquit dc secundu has dicimur.qualitas autem ea est secundum quam quales esse quidam dicuntur.ergo si quales ab iis non dicuntur affectibus qui summoueri facile queunt, hi nec qualitates dubioprocu i nominam
tur. SIMILI HIS MODO ET IN ANIMO PASSIVAE QUALITATES
Di CvNTUR ATQUE AFFECTUS. No modo enim circa corpus inquit passiuae qualitates Sc affectus sed circa animu quom spectatur. DICUNTUR QUALITATES
ET QUAECUNQUE PRO TlNUS IN GENERATIONE A CONTU, MACIBvs QUIBUSDAM AFFECTIBUS GENITA SUNT. Sicut enim
nigricies in aethiope ab ortu contracta passiua appellatur qualitas sic θc metis emotio abortu, uel
ira, passiua qualitas uocatur. SIMILITER ET QUAECUNQUE EMOTIO, NEs ALIAE NON hὲ ATURALES SED AB ACCIDENTIBUS ALIIS Qui BuSDAM GENITAE SUNT, DEPULSU NON FACILES. Rur/
sus quemadmodum passim dicitur qualitas pallor ex Iongo morbo contractus sic dc exorta ab aliquo accidente exorbitatio mentis, uel allud eius generis quidpiam, qualitas passiua nominatur.
QvAE AUTEM A FACILE DISSOLUENDIS FIUNT CITOQUE EMENDANDIS, AFFECTUS VOCANTUR OMNI A, PASSIONES
VERO MINIME. malas quidam igitur secundum has non dicuntur, c est,finitionem qualitatis non admittunt, nec quales secundum eas imperiiti nominantur. Non enim erythrias uel ochrias idest diu rubicundus pallidus ue habetur is qui in solo uerecundiae uel metus tempore tuber aut pallidus euasit.non habentur autem, quoniam neque expectat appellatronem muta ei sed ii sub pati praedicamentum recipiuntur affectus.erubuisse enim dc expalluisse solum dc aliquid perpessi dicuntur, est pati. eadem uero de in anima diciti non enim iracundus eatenus ua tus est duntaxat ut tristetur.
si Quartum vero genus qualitatis est figura n circa unumquodque constans forma iamplius au tem adlaec restitudo,o curuitis, o si quid aliud his simile est. secundum enim unumquodsue eo rum quale quid dicitur. triangul- enim vel quadrangulum esse quale quid dicitur, o renum aut curuumre ecundum etiam formam unumquodque quale dicitur.
QUARTUM VERO QUALITATIS GENUS, FIGURA. ET CIRCA v NUMQUODQUE FORMA EXISTENS.
Quarta species est haec qualitatis. Genus autem rursum dicit pro specie, quae figura Bc forma seu morphe est. Patet uero latius figura quam morphe. nam morphe omnis dc figuram de motimen haberi non habet autem dc morphen quidquid est compos figurae. hac enim de causa figi ram morphae anteposuit, quoniam potior uniuersaliors est. Dicebamus dc paula antea spectari in inanimis aut imaginariis figuram:morphen in animatis uel naturalibus. ac si uel in inanimatismorphes aliquando nomen seramus,id per abusum magis fieti,q, fit animatorum simulacri .dcuero haec iure qualitates Eaequandoquidem disposita secundu haec quodam pacto sunt quae iis
90쪽
participant alcyab ipsis nominatur. AD HAEC ITEM RECTITUDO ET CUR vir As ET SIQUID SIMILE HIS EST. Denominative enim a rectitudine re/cta linea dicit utia curvitate autem curua. suntq; lineae affectus rectitudo & curuitas. Est uero ibIud sciendum, cum punctum, linea, superficI , Orpus, quatuor haec sese deinceps consequantur a puncto quidem ut se impers est,nel assectum,n figura receptam: multo uero magis nec motamen.a linea uero, quae spacium unum habet, assectum solum. nam aut curua est,aut recta aut si/qua alia dicitur. a superficie cum duabus pateat dimensionibus, longitudine inquam ac latitudi/ne,& affectum admissum,& figuram. Affectus itas sunt superficiei .ingustum de latum. figura triangulus uel quadrangulus,dc quae sunt huiusmodi propterea enim s superficies omnis clau/dit ut lineis. sunt enim inquit Euclides superficiei fines lineae propter figuras quom iure acce/pit.constant enim ex lineis figurae. at uero a corpore, ut in spacra tria porrectum eit,longitudinem profunditatem latitudinem re susceptos affectus esse,& figuras, dc morphas.affectus quidem crassum dc tenue.figuras quoniam aut cubica est,aut cylindrica, aut id genus aliqua. sed suscipit morphas quos animatum corpus. Quamobrem uero θc uerba illa adiecit, dc siquid simile his est ob
innumera inter rectum ac circunflexum comprehensa,s, magis minusq; altero participent hoc est couolata omnia.sunt autem haec qualitates.nanis impartita qualia quidam illarum causa dicuntur. Triangulus enim tum concretus tum abstractus,ta rectus,de curuus est,iu retortus.
Rarum vero οj sum,o 6 erum Gleve putabuntur Fidem quale quid signiscare sed alie
na huiusmodi putantur esse a divisione suae circa quale est. quandam enim positionem magis viden/tur partium utrumque monstrare pisum enim dicitur,eo quod partes binos propinquaesint .r rum vero,eo quod distent asinuicem.υ leue quidem,quod in restitudinem ali o modo partes iaceant. yerum vero,quod haec quidem superet,illa verosit in error.
RARUM AUTEM ET DENSUM, ET ASPERUM ET LENE, UIDERI QUIDEM POSSUNT QUALE QUIDQUAM lNDICARE. CAETERUM HAEC A QUALITATIS DIVISIONE ALIENA ESSE VlὸDENTUR . QVIppE SITUM QUENDAM MAGIS PARTI UM Sl, GNIFICARI IIS SINGULIS CONSTAT.
Quoniam enim secundum raritatem uel spissitudinem, id asperitatem lenitatem* modo quodam disposita sunt participantia, ais ab iis nominantur, existimationem quandam inquit qualitatum habent.hoc autem uerum non est,sed magis ad situs praedicamentum reserentur.nam post tum quendam significant. Est enim densum cuius prope inuicem sunt partes positae adeo, ut colpus admittere diuersi generis nequeant. Rarum quod diductas habet partes, ut recipere alterius genetis corpus ualeat. Rursus lene id vocamus P aequales inuicem habet partium eminentias eratanteis pariter. Asperum uero st, inaequales inter se prominentias habet partium.lene malum est uerbigratia .nam huius est superficies aequabilis. facies aspera, quoniam ex inaequalibus ac minus planis constat partibus,ore,naso culis ,reliqui x stum partim propensiorem partim cauum ha hentibus ergo situm quendam magis indicare partes eorum uidenturiasperum & lene ad stus praedicamentum dictis de causis omnium consensu rediguntur. Rarum porro ac densum hoc loco id solum cepit stariis magisterio tale redditum est.hoc autem est id q, ad positus praedicamen/tum reducitur:ut siquis alutam extendens raram secerit.non enim rarescit per totum prorsus.led mutatur quarundam situs eius partium, sta se mutuo magis discedant. Rursus si nucibus quis manum impleuetit consistens ex omnibus corpus, rarum dicitur, ς, non sit unum. nam manon hoc est rarum to mi hen on idest quod unum no est graece appellatur. Similiter de densum. nuces enim si minutatim contusas animo contemplabimur, promiscuum ex omnibus corpus erit den/sum.& rursus si compressum quis globulum lanar ac densatum concerpat, efficiet rarum. Iurem hoc loco ad situs praedicamentum artificialem hanc raritatem ac spisstudinem reuocat. uelut asintroducendos sermonem habens:quoniam h sc uel densa uel rara pro situ paruum dictitur. Nosunt autem qualitates,nes si naturalem raritudinem aut spissitudinem habeantaneque si tota per totum aut densa sint aut rara.sed solo partium postu censentur on ipsis uero etiam partibus si/milem totorum raritatem accipientibus. At in naturali auscultatione qualitates esse uult natura
lam raritatem uel spissitudinem quae circa unum subiectum ais idem uersatur. Aqua uerbi gr4