장음표시 사용
281쪽
qui exteris politi, interia bonis dotati fuerint moribus, quibus multum cum ipsis fabulari taedio non sit, qui ipis
secum mensae assidentes habeant, quique eos in multorum hominum civilium celebritates, sicubi occasio tulerit, cipe 'introducant.
Hujus regulae ratio clara est. Quicquid enim infantes vident, hoc imitari gestiunt: ita vero imaginatio statim teneris bonis imbuitur impressionibus. Cetth malae illae dis spositiones, quas parentes in iis septimo aut octavo aetatis anno, & cum fatis temporis adhuc superesse credunt ad bona ipsis imprimenda, observant, ab hoc unico proveniunt, quod huic malo non statim a primis annis prospexerint, vel, si per aliquantum temporis in id debitam adhibuerunt curam , eam tamen non semper bene continuarint. Hinc
optinὰ faciunt parentes, quando cum liberis suis, simul ac fari incipiunt, ordinarie multa confabulantur & peragunt 3 pessime autem, si iuccessu temporis, ex quo paululum ad leverunt illi, haec iterum intermittunt. Nam lices ipsorum judicia ob aetatem non adeo firma & accurata esse possint, unde etiam saepe ridicula proferunt i semper tamen loquem do se magis magisque exercent, aliosque secum prudenter colloquentes imitari discunt. Tertium est, ut nulla iis passio tam cito imprimatur, quam obsequium : quod facila fiet, si, quae velimus ut illinciant, nos ipsi illis saepe cernentibus peragamus, ac ad idem etiam iaciendum illos amice exhortemur, seduloque illis
inculcemus magnam incivilitatis notam incurrere, qui detrectaverit parentibus obedientiam in iis, quae suaserint. Primarium vero hac in parte est , ut nulla alia ipsis impriamamus, quam quae efficiunt, ut magna nos passione ament: tunc enim non facile inobsequentes nobis erunt. Quemadmodum autem utilissimae hae passiones, obedientia & amor, Prae omnibus aliis in iis ipsis sunt imprimendae: ita eco
trario nullae adeo ipsis adimendae, quam tristiua in quam si
282쪽
sorte inciderint, alio eorum cogitationes avertendae; quod in ius facilius, si dextre procedatur, quam in adultis emcitur & timor, per quem ad Obedientiam praestandam nunquam, sit potest fieri, cogendi liberi sunt. Quantae idipsum
sit utilitatis, ex eo est perspicuum, quod multa, antequam provectiorem attingunt aetatem, adversa possint stipervenire, quae omnes ii, qui hisce passionibus non assiiguntur, caditerum bene lunt educati, multo majori animi aequitate se re, & imminentibus periculis sortiori, ac alii, animo res,
Secunda positior Permittente igitur imaginatione, ut quicquam queant addiscere, post ordinaria, quae pueri s lent communiter doceri, qualia sunt principia Christianae fidei, item legendi & scribendi ars) ea sint praecipua, quae
sensus admodum oblectant: veluti sunt, delineandi ars, faciles praxes geometricae, ludicra optica , fortificationum delineationes, perspecti e notitia, tabulae geographicae pulchris coloribus illuminatae, mapparum talium conficiendarum ratio, delineationes horologiorum gnomonicae, curi sae experientiae physicae, quae oblectant & admirationem p riunt, libri curiolis schematibus urbium, animalium, machinarum, &c. adornati, libri historici, inprimis nostri temporis historias describentes, narrationes jucundae, & id genus alia. Talia sane oblectare non tollim animum, sest e iam liberis simul prodesse poterunt atque inservire ad st dium Mathematicum, physii cum, polaticum &ta suo tempore expeditius abλlvendum. Tertia positio e tibi corpus aliquanto agilius suerit redditum , id mox bonis ast,efaciendum est exercitationibus.
Scimus enim experientia certo certius, eos, qui corpus habent ad plurimas actiones aptius, etiam possidere plerumque mentem ad plurima cogitanda aptiorem. Nescio autem, an ex omnibus exercitus, tantulae aetati convenientibus,
283쪽
2F2 MEDICINAE MENTI stio enim id corpori conciliat, ut omnes actiones majori cum venustate & libertate fiant, ac proinde, ut agiliores jam facti alia exercitia, vehementiorem exigentia motum, uti sunt athletica, equitandi ars &c. tenerae huic aetati nimis violenta suo tempore multo facilius & perlaetius, quam si haec ars non antecessisset, sibi, siquidem placeant, acquirant ἱ ut taceam nihil esse conducibilius sanitati corporis
motione tam convenienti, quae totum corpus quassi aequat,
ter afficit. Est autem nihil vere aptius ad exhilarandam,
mentem musica: ea quippe nobis statum animi vere tramquilli, in quo nihil est, quod dissonum, sed omnia quadam
consentiunt harmonia, ad vivum representat. Haec & s, milia, quorum quaedam protuli, si in tenerrima statim aetate infantibus adhuc proponerentur, ambigendum non est, quin se totos iis libentissime traderent, adeo ut ipsis satis e set futurum, quod agant, nec tempus ullum sit superfuturum ad indulgendum nequitiis , cum contra vulgo pueris taedio resertissima proponantur, quibus neque ulla inest dolectatio, neque ulla, quae quidem ab ipsis percipi possit, utilitas , veluti inter alia praecipud est linguarum studium taedio plenissimum. Uefim cum id ut malum fere necessarium in educatione puerorum vix possit omitti, siquidem nihil aptius est ad rerum praestantissimarum scientiam brevi acquia rendam, quam libros vario idiomate conscriptos aequali felicitate polle legere, necessum est, ut hac de re aliquid tr dam : quae methodus mea forte facilior & jucundior erit , quam vulgo usitata. Est ergo uarta positio, quod circa varias linguas addiscendi
i. Id facilius fieri non posse, quam si quis in ejusmodi
versetur locis, ubi aliam non audis linguam, quam illaim, quae addiscenda est. Et hac ratione variae simul linguae possent apprehendi ; prout in locis finitimis, ubi diverias loquuntur linguas, usu fit, ut rudiores etiam pueri variis as-
284쪽
1II Restant linguis; adeo ut non sit dubitandum, si bona a cedat educatio, alia magis incredibilia posse praestari. Quid, quod ipse audivi, duodecim annorum puerum Hispanich, Gallich, Belgice aequali facilitate verba facientem. Quia autem non cuivis occasio & necessarii ad id sumptus suppetunt, notandum esta. Pueros ad linguarum studium non ante esse admittendos , quam magno desiderio illis impresse earum rerum, quas non nili ex libris haurire possunt, ea, quam ipsos d
cere animus tibi est, lingua conscriptis. I Iinc una ex praecipuis apparet causis, quare tantum temporis siit absume dum, tantumque taedii ferendum, antequam ab adolesce tibus vel sola lingua latina addiscatur : quia nimirum ea praemittere neglexerunt praeceptores, quae magnam in ipsis pomerant excitare aviditatem legendi libros Latin t conscriptos, qua lectione sibi facillimλ hanc linguam acqui livis lent;&lices deinde eo pervenerint disicentes, ut aliquo modo libros scirent evolvere , iplis tamen exilibuerunt autores pro captu eorum nimis intellectu difficiles, quales sunt Romani oratores, Poetae aut Historici, in quibus nihil inveniunt, quod delectet, nec ulla eos cupidine, nisi instigante magistro, evolvunt. Novi econtra quendam, qui quidem eo usque profecerat, ut aliquo modo intelligeret latinos libbros, raro tamen, nisi a praeceptoribus cogeretur, eoS tria,
manus sumeret , ubi vero in aliquem incidit, docentem ipsium fideliter vulgares & delectabiles quascunque, quae in singulis Matheseos disciplinis occurrunt, praxes, factur
mox est, ut rerum amoenitate squalem nullam in omnibus, quae antehac audierat in scholis, potuerat reperire allectus tanta asIiduitate Mathematicorum versaret libros, ut Omnia, quibus antea vacabat, studia ad certum tempus, quantum per praeceptores licitum fuit, seponeret. Felices autem fuerunt illae induciae. Hae enim deinceps in causa fuerunt, ut
dutores undiquaque conquireret Mathematicos, & quia tu
285쪽
4 MEDICINE MENTIs non adeo dissicili utuntur stylo, & iapenumero eadem repetunt, istos, demonstratis sibi primariis fundamentis non solum levissimo negotio didicit intelligere, sed & hoc ipso
ardorem quosvis imposterum curiosos evolvendi autores non mediocrem addidit. Exinde igitur colligere est, quam to damno fiat, quod communiter ad haec modo dicta nominimum quidem attendatur 3 cum tamen, si hac ratione per realia studia appetitus in pueris recte excitetur, hi tam tam ad studia Iese applicandi assiduitatem ostendant, quam tam certe non vidi ulla admonitione aut coactione contu ta procedendi methodo obtineri potuisse. Nec mirum: Si enim quis appetitum comedendi singularem lentiat, ebque cibi, qui apprime gustui conveniunt, apponantur, tunc eum rem suam bene acturum esse nemo facile dubitabit. 3. Atque his valde necessariis prius peractis notandum
deinde est, tres dari in qualibet lingua perfectionis gradus. Horum primus est, linguam tantum intelligere, non item eandem loqui posse ; qui quidem gradus in quavis lingua
omnium facillime obtinetur. Etenim videmus, peregris nantes regionis ejus, quam adeunt, incolas multo citius posse intelligere, quam eos alloqui. Secundus est, praeter intelligendam loquentium aut librorum omnia etiam Ordianaria sine haelitatione posse eloqui, & hic gradus priore est dissicilior. Tertius est dissicillimus, eadem lingua de quavis materia exacte, & quodcunque libuerit, disserere, scriptumque posse componere. Quum itaque semper a faciblimis fit exordiendum, non satis quis poterit mirari, quare contra manifestam rationem vulgo a re hac in parte dissiciusima, hoc est, ab ultimo gradu in puerorum institution initium fiat. Est autem hujus rei ratio in promptu : quia
omnes consuetudine ducimur, non sana ratione, de commitas hac in re errores, utut quis palparit, vix tamen emem
dari t. Praeceptor quippe hac ratione supersedere multo labore potes, nec aliud facit, quam ut exercitia latine res denda
286쪽
PARS SECUNDA. 2Sidenda discipulo proponat, & reliquum quod est temporis Ips e in otio transigat, sudante interim discipulo sibi soli relicto, seleque in omnem misere torquente formam. Mecontrario secundum me liodum a me hic tradendam discipulo exiguus, praeceptori multus, imo omnis fere incumbit labor: qua etiam methodo si vulgares uterentur paedagogi, non tam multos simul dilcipulos, ut jam iit, prae nimio labore postent informare Verum, quia in his ad puerorum utilitatem tantum est respiciendum ; ultimi autem duo gradiis seu utilitates in tradenda quavis lingua, videlicet ut sci
muS aut ore aut scripto omnia animi sensa cum aliis communicare, multo difficilius acquiruntur i nec lautum semper, quantum primus gradus, usum habent, imo si vel maxime eos tibi reddideris familiares, temporis tamen tractu, ni exercitium quali continuum adlit, abeunt in oblivionem λ& veru multo facilius primus gradus, seu utilitas bonos i telligendi autores:acquiritur, continuum quoque sempezusum habet, nec adeo oblivioni obnoxius est ; quin & hoc bene acquisito grada, reliqui duo multo etiam faciliori negotio obtineri poterunt , neminem sane credo existimar me hic sanae rationi contrarium quid tradere, licet id consuetudini quam maxime adversetur, me primum solum hic amplecti gradum. Si vero non alius tibi tum fuerit scopus, quam ut puer autores ex. gr. latinos quosvis diicat intelligere, eo eum licebit hac, quam traditurus sum, methodo adeo facile perducere, ac tam brevi, ut, lichi a decimo audduodecimo aetatis anno demum secerit discendi initium, id tamen non impedimnim sit, quo minus sat adhuc temporis supersit ad aeque magnos deinceps, ac cuivis alii, qui vulgari ducitur via, progressus, ne dicam majores, in studiis faciendos. Etenim .hic non erit necesse , ut puer multra Grammatices regulas magno labore ediscat, Lediosissimas plerumque & ne quidem bene intellectas, aut ullam synta' xin, quae tam subito iterum Oblivioni, quam antea mem
287쪽
MEDICINAE MENTIsriae traditur 3 nec quoque, si ita placet, necesse erit, ut ulla vocabula technica, quae monstra pueris Videntur, in rati nem veniant : sed sola hic post necessariam lectionem requiretur declinatio & conjugatio cum verborum copia. Ne vero hic denuo multas fingas dissicultates, hae declinationes& conjugationes juxta ordinem tradi solitum a puero, ut vulgo fit, memoriae non sunt mandandae, sed primo tantum scriptura consignandae, tum plurima Vocabula, ad eum in illa scriptura exercendum, saepe secundum hunc ordinem, varianda erunt ; si denique satis tibi in hisce exercitatus ubdebitur, extra ordinem varie interrogando discipulum , &quidem in vernacul essiciendum est, ut tandem latinh absque ulla haelitatione respondere sciat, aut vice versa, si tu
latine quaesiveris , ipse in vernacula respondeat: Id quod
breviori, ac quis opinatuS fuerit, tempore obtinebitur. S no enim saepe audito, quia sic per responsionem certi in no stra imaginatione motus se uenter se invicem subsequumtur, puero adeo, continuata aliquantulum hac repetitione, facilia evadunt, ut in ipso etiam praeter attentionem rogato isti lard motus tandem excitentur , atque ille ira levissimo
negotio respondere sciat. Sed hoc ipsimi, si magna ideo facilitate, majori certE, quam vulgo , utilitate efficitur:
quandoquidem vocabulorum variationes non occurrunt in
libris secundum ordinem regularum Grammatices, unde fit, ut pueri grammatico ordini assueti soleant hic haerere ; id quod in hac nostra methodo non accidit, qua turbato quo modo libet ordine, aeque prompst respondere discent. V Kim haec levia sunt. Maxima tibi forte videbitur difficu tas , inde haurienda sit vocabulorum copia λ Forte re Lexico, Janua quadam linguarum, similibusque libris Verum, quia multa hic saepe addiscuntur vocabula, quae tam parum ex usu sunt, ut, priusquam aliquando in auctorum lectione occurrum, eorum aliquoties pollimus oblivisci ; colliges facile, haec magno taedio, exiguoque e contrario Ductu pe
288쪽
disci. Dices sorth, quia is, qui multae fuerit lectionis, suspicari facile potest, an aliquid occurrens vocabulum multi fuerit ullis, nec ne; indicem idcirco multorum vocabul rum ei fore tali percurrendum cautela, ut puero ediscenda kligat vocabula, quae judicarit secquentioris ei se usus, rei quis posthabitis. Consilium utique bonum, quod etiam, si sequentia addideris, suu in poterit habere usuin : quin imo mitio spondere, tam pauca numero tunc collectum iri v cabula ad multos scriptores intelligendos suifcientia, ut, si primum haec alicui narraveris, vix tibi hac in re fidem iit adhibiturus. Verum hic communicabo una cum tota proincedendi methodo considium, quod magis meo quidem judicio prodesse eo poterit, ut puer quosvis autores latinos brevi intelligere discat. Sumatur liber, quem aut puer jam tum satis in vernacula lingua cognoverit, aut qui talia continuerit, quibus eum qilam maxime delectari sciveris; in hujus libri qualibet parte explicanda operam dabis, ut omnia in eo occurrentia vocabula, te continuo rogante, ipso a tem respondente, memoriae mandet: secundo, jubeas e dem vocabula omnia ipsum declinare vel conjugare, extraordinem, ut supra docui, ipsium semper interrogando : tertio, his peractis eidem ipsum explices textum. Non video
quid hic obstet, quin, ii vel stupidulimus fuerit, longe minori opus habeat labore ad interpretationem latinorum autorum addiscendam, quam si aliquid ex vernaculo in latianum transferat sermonem, vel, ut fieri vulgo solet, componat. Quanto autem haec omnia successu, si sepe diuque continuentur, quantaque porro fiant utilitate, facile tibi a parebit ; quia haec ita continuando per totoS autorum tractatus plurima vocabula quam lapillime repetuntur. Continuato aliquantiSper hoc negotio, leniuS etiam trium quatuorve vocabulorum detectus faciet, ut reliquorum quoque senilim facile conjiciat. Si laudem multum hoc continu tur exercitium, quae ratio loquendi apud Latinos sit con-Kk sueta,
289쪽
sueta, quaeve inusitata ; quid bonam sapiat latinitatem, &quid non, multaque ejusmodi alia, vel ex ipso phrastur audito ino levi negotio deinde res dijudicabitur. Memini equidem, me vidisse puerum annorim circiter decem , qui duorum annorum spatio omnes latinos autores vulga
tos bene intelligere sibi habitum compararat, tantum inde, quod varios autores interpretandi consuetudinem sibi habuit commendatam, quanquam, ut hoc efficeret, multa ipsis imprimebantur haud quaquam necessaria. Quid itaquOllinc sperandum sit, ipse judicaveris. Ubi autem eum eo perduxeris, ut libros vulgares latinos absque ulla difficuli te capiat, nec non secundum ea, qtae supra di sta sunt, a dorem in ipso varios evolvendi libros, hos ipsi exhibendo excitaveris; ostendet tibi luculenter experientia, quam im
credibiles brevi in linguae notitia progressis ille sit iactu-τus i adeo ut, siquidem e re sua fiterit, ac postulaverit necessitas, reliquos etiam duos gradus circa perfectionem in ea lingua sibi acquirendi, facili quoque conatu eo perrimgere queat. Tum demum fuerit operae pretium, bonam, si placuerit, Grammaticam, nec non aliquem in latina lingua exercitatissimum adhibere, quocum de rebus variis se quenter & doeu sermones habeat, arreptoque calamo d rebus diversis diversimode se scribendo exerceat, aliaque complura subeat exercitia : quo ipso futurum est, ut haec omnia ille sibi etiam acquirat longh minori difficultat , quam alii in scholis, sed aequali omnino persectione. Haec ergo sufficiant ad bene intelligendum, quaenam adminic la, ut imaginatio circa veri & falsi notiones quam latissime extendatur, & quo difficultatem hac in re habeat minorem, sint adhibenda. Tertio tandem, quod ad notiones boni & mali attinet, quamvis eae multii adhibita meditatione per intellectum acquirantur, multo tamen melius per intellectam adjutum imaginatione acquiri possunt. Sic licet intellectus optime disti
290쪽
PARS SECUNDA. 2Ndistinguat inter bona apparentia & realia ; dissiculter tamen
a prioribus abstinebimus, tali usu, qua ratione nos ea deci piant, reipSa confirmemur. Sunt autem meo judicio bona realia, qua ' propter se expetenda, nulla alia, quani sapientia ,sive acquisitio veritatis per seipsum seu per proprias meditationes juxta genuinam methodum institutas ; virtus, seu naturae nostrae ad acquili- veritatis leges directa perfectio realis seu melioratio , ac tandem mentis tranquillitas, seu
ex liisce duabus, sapientia & virtute, exoriens in nobis status quietus. Unde simul haud dissiculter conjicies, quid per mala realia intelligam: mala nimirum bonis itisce directe
oppolita, ignorantiam, vitium, &statum mentis inquietum . Bona vero apparentia sunt laonor, divitiae, & delectationes sensuales, quae si acquisitioni bonorum realium adjumento sunt, ex apparentibus fiunt realia bona : si autem iisdem impedimento, prout saepissime accidit, Ilaec revera non nia si realia mala sunt, licet alii siccus judicent. Hinc quoque facile colligitur, quaenam econtra mala apparentia sint: status nempe obseurus seu non adeo illustris in mundo, paupertas, & absentia delactationum sensualium. Et liaec quidem si adjumento nobis sunt ad bona realia acquirenda, id quod etiam tantum non semper accidit, revera bona realia cxistunt, quamlibet pauci hoc capiant: si autem impediamento, ex apparentibus malis in realia mala degenerant. Jam vero quia pauci ad res omnes morales ea ratione respiciunt, ac plerique potius, apparentibus admodum ill lionibus ab ineunte aetate persuasi, perquam contraria his firmiter statuum ingenti licet' damno suo , multum quidem utile est liaec bene nosse: sed quia praejudicia ejusmodi prinfunde admodum naturae nostrae infixa haerent, ac proiiad sola ratione dissiculter corriguntur, optimum ergo fuerit, ut aliquis, cui haec bene sunt perspecta, aliOS, quamprimum e re fore judicaverit, tam realia, quam apparentia bona &mala dignoscere per ipsam experientiam doceat, & ubique Κ k 1 eorum