De principiis juris naturalis enchiridion. Auctore Guilielmo Grotio jcto Delphensi

131쪽

iri DE PRINCIPI Is

t.1tis immut.:tio hi alterius praeiudicium factu. Tria igitur hic

concurrant oportet, I. Dolus nempe, cum non nisi dolo meso fidimn committentes , crimini bubluqentur. a. Veritatis item

in statis , ut ii quis alienum Chro astram imitetur. k Et 3. Damni a uius illatis, hoc enim illud nocumentum est, quo aliquis tarditur. II. Turpitudo hujus delicti omnium se oculis statim ingcrit, ut dubitari non possit, an lege naturali sit prohibitum, cum enim virtutem, & Veritatem promover , , natura quam maxime contendat, nihil iis magis contrarium, quam falsitas, quae& veritatem immutat, Lavirtute alienissima est. Nihil etiam locietati humanae magis adversatur , quam ea ipsa falsitas, quae omnia vincula, quibus ea societas constat, aut convellit, aut corrumpit. III. Falsitam multae sunt species, ut Vix numero comprehendi , vix in ordinem redigi possint ; nos praecipuas falsitates in quatuor classes distinguimus, Ut nempe committantur in a. Verbis, 3. Scripto, Vel ψ. 6- ι. Falsim in perhu i coministisin, quando persona aliqua alia, quam revera est, esse fingitur , ut cum partus supponitur. in Cum in contra stu, testamento, iudicio, alia persona pro alia iribdi tur, cum quis fraudulenter nomen suum mutat, ' aut alterius sibi nomen, aut qualitatem an scri-

132쪽

scribit. φ Verbis committifalsum disicitur , cum quis in praejudicium altei ius, verbis utitur dolosis; cujus pernici sissima spccies est, cum testis requisitus, falsiim in aliquem fert Testimonium, quod in Decalogo ita effertur: Ni 1ibiqueris contra In oximum tuu alsum Testimonium, p .s ub quo etiam comprehendo cuin, qui vcritatem malitiose tacet,&qui pecuniam accipit ad testimonium dicendum, vel

non dicendum. q Uterque enim reus est, ct qui veritatem occultat , qui mendacium dicit: quia/ire rodesse non ῬQt, s iste nocere desiderat. Estque de tota hac materia egregius locus , quem adscribere non pigebit. Falpaecus testis tribus persionis. est obnoxius : primum Deo , cujus praesentiam conte sit: deinde iudici , quem mentiendo fassit: postremo innocenti, quem false Testimonio Ddit ' Huc pertinent etiam Judices, qui ex malitia vel muneribus corrupti injustam ferunt sententi M. x Tertia falsi species circa scripta versatur, quando quis falsa scripta componit, Vci in mundum redigit; item instrumenta, rationes, adia, libellos, chirographa, epistolas in fraudem alicujus laedit, corrumpit, mutat; adjiciendo, demendo, radendo, dclcndo, false subscribendo , falsa sigilla appendendo, aut chirographa falsa conficiendo, &quae alia ejus neris sunt. v quarta S ultima species ea es , quando quis doline re aliqua ad deci-Fiendum alterum abutitur , ut puta, qui falsis utitur in cnsuris,

133쪽

suris, stateris , bilancibus, item mercibus adulterinis, corruptis, depravatis. inlibus addendi sunt & illi, qui

monetam adulterant, nempe nummos aureos Vel arge reos cadunt, radunt, corrumpunt, Vitiant, tingunt. yIU. In his omnibus casibus illud perpetuum cst, ut de damno dato constare debeat, alias crimen hoc, proprie loquendo, non incurritur ; unde & falsum committens non tantum cadit in legis naturalis reatum, Sc in poenas civili jure statutas, de quibus nos hic non agimus; sed praeterea. etiam ad reparationem damni tenetur z, quemadmodum id de furto alitique criminibus supra declaravi in V. Quid igitur de conatu in hac materia dicemus λ Idem quod supra de homicidio: ' nempe si conatus aliquem habuerit effectum ; id est, si falsuin aliquam attulerit laesionem, Committentem eatenus teneri quatenus t. Sin vero nulla omni no inde processeri t lasio, hac qu idem lege' Cum teneri non putamus: Caeterum ex Capite doli ad

missi hunc enim semper hic praesupponimus ) propter

malum animi propositum, in conscientia obligari concedimus.

VI. Denique & hoc quaeri potest, an non aliqua h1c admittatur exceptio, quod nos vix fieri posie putamus, cum semper adsit dolus, qui nunquam excusari potest.

134쪽

si tamen casus exsisteret, in quo de simplici errore constaret, neque dolus ullo modo argui posset, & eum a legis hujus obligatione immunem crederemus, facit quod etiam de jure civili falsum committere non dicuntur,

alias in comptitatione, vel ratione mentiuntur. bVII. Sed cum in superioribus mendacii aliquoties in ciderit mentio , idque proprie in solis consistat verbis, restat ut & ejus naturam jam examinemus; φὶ igitur ducum falsa sit incatis vocis cum intentione factenia; is enim qui mentitur contra id quod ammo sentit, loquitur voluntate su lenia j juxta Augustinum. ς Et utique Pe' ba propterea infi- tuta sunt , non per quae se in iurem homines fugiant, sed per quae qui que in adterius notitiam cogitationes suas proferat. Verbis ergo uti ad fallaciam, non ad quia instituta siunt, peccatum es. 4UIII. Turpitudo hujus vitii vel hinc elucescit, quod qui aliud dicit, quam cogitat, humanam societatem in eo laedit, quod eum, ad quem sermo dirigitur, privat judicandi libertate. Cumque veritas sit Dei comes, e longissime a Deo abire iudicandus est, qui deserta Veritate mendacio adhaeret, hinc illud de Deo dictum : Po des omnes

qui loquαntin mendacium. Et inter cos, qui habitabunt in . tabernaculo Dei numeratur ille. sivi loquitur *eritatem iucorde seuo , qui non indolum in lingua sua. g E t de omnibus bonis generesiter enuntiatur: Verbum mendax iustus detetenditur. b Cujus res notitia etiam ad gentiles tam Phi-

. 3 sophos,

135쪽

i 16 DE PRINe I PII ssi,phos, cpiam Poetas pervenit: unde Philosophorum maximus: Per sie mnoactum m ire, ac iuituperabile , veritas p ra, X taedala C i Et Poetarum Coryphaeusve mihi in sus pariter cum faucibus Orci, Cujus mens aliud condit, quam lingua profatur. k Et Tragicorum Princeps Mendacis notam

ferre, via rum est liberi capitis probrum. iCerte haec quam maxime locum sibi vindicant, quando per mendacium aliquis decipitur, hoc enim ad falsitatein, de qua stati in elimus, quam proxime accedit ; Vel quando alius inde laeditur, quo nomine praecipite ad hoc caput pertinent mendacia: Utramque partem breviter comprehendit haec elegans Doetoris Christiani sententia: is, non mentiatur unquam decipiendi aut nocenae causa. Mirum itaque leges Civiles etiam hac in parte connivere, neque poenas ulli mendacio imponere. IX. An autem mendacium non nocivum, aut etiaris ossiciosum ad candem classem pertineant, satis accurate ab aliis auctoribus tractatum est, imprimis ab Augustino in Enchiridio suo, R item a Silvestro: ο & ab auctore com

mentarii de Jure Belli & Pacis, p ubi hae quaeitioncs, &

aliae ad eandem materiam pertinentes, examinantur, & veterum scriptorum auctoritatibus sulciuntur, quo me brevitatis causa remitto. . X. Hoc

136쪽

Juvis N ATu RALI s. 117 X. Hoc interea notandum, minime huc pertinere eos,

qui rem taliam dicunt, quam Veram putant; a demo enim Metitisus pubi indus est, pii dicit falyum piodputat perion: imuin q:umtum tu ipso est, mufactit ipse, sed Iastitur, q ut nec icos, qui aut parabolis, citra veritatem, docendi causa con- - , fictis, utuntur: aut hyperbolice loquuntur, Rhetorii rata. imore, cum quis ad Perum mendacio venit. y A ut qui per Iro- . niam, aliud dicendo, aliud intelligi volunt. Qitibus etiam addi postulat ii, qui jocando aliter quam sentiunt loquuntur ; Sc qui ludunt verbis ambiguis, duos, aut plures significatus admittentibus. Denique sciendum hic nos tantum agere de sermone asserente , non Vero de promittente, cujus alia est ratio, ut suo loco demonstrabimus. XI. Restat ultima hujus Capitis pars, nem Re de juriis: Iniuria autem ex eo dicta est, quia non jure fiat: omne enim quod non jure fit injuria feri dicitur: specialiter autem iu-jetria dicitur contumelia. Contumeliam quidam a contumescendo derivant, quippe quae proficiscatur ex inibienti tumore animi alii, & melius quidem nostro judicio, a cou- temnendo, i, quia is qui eam alicui infert, manifeste contemptum ejus indicat ; hinc Seneca : Co itumelia a contemptu dicta est, quia nemo, nisi quem contermit, ea a s it --,rιa. 2 Etit autem contumelia gravior videatur aliis inju .riis, pertinet enim illa proprie ad dignitatem, illae vcro ad famam,

137쪽

famam , juxta vetus illud Putior facile injuriam, si est libera a contumelia , ν . Revera tamen levior est contumelia ; prior enim illa natura rasitor est, haec se ior, tantum delicatis graδns , quamn duntur, sed Ostraaduntur. 2XII. Omnis injuria aut fit re , mi verbis, aut scriptor De priore hic non agemus, quia ea a 'aesione, de qua 'amegimus, non inultum differt ut, cum quis pulsatur sine dolore, vel verberatur cum dolore δ) ideoque ejusdem sere naturae est, ac iisdem regulis constat: Neque etiam mutra astercmus de injuriis per scripturam illatis, vix enim hic quippiam singulare occurrit, sussicit itaque quod de famosiis libellis statuitur. b Injuria, quae verbis fit, a Schinliisticis dividitur in quinque species; Prima est Ontumelia, quae contra honorem alterius fit; Altera Detractis, quae est sanaae laesio, cuin alicui quid objicitur, quod contra bonos mores, atque ita probrosum est; Tertia Susurrus, quem proprie ad dissuendas amicitias spectare volunt ;c uarta est Irrisio, quae in eo praecipue consistit, ut alicui pudor sumindatur: Postrema , sive mali alicuius imprecatio. ς Sed nimirum duae priores species pra cipuae sunt, ad cas reliquae facile reseruntur. XIII. Illud in omni Injuria generale, quod haec peccata ex intentione sumunt gravitatem: d quod Jurii- consulti

138쪽

consulti dicunt i uriam ex assectu facie itis confistere. ς Et quod per eam laedaturaliciijus existimatio, quam cuinis quis tueri &possit, & aliquatelius debeat ; Crudelis enim

- , qui famam Hinc & illud, Curam habe de bo,io

mine, hoc enta magis pertinebit tibi , quam mille thestari pretis, ου m g Facile hinc apparet, quatenus in imgis natur sis praecepta impinetant, qui alterius aut dignitatem minuunt, aut bonam timam commaculant. Quid enim magis charitati, quam homo homini debet, contrarium est, quam ut quis alterius honori detrahat, aut probrum aliquod ei maligne astricet, quod nemo bonus unquam sine summa animi commotione sibi fieri pa

XIV. Porro examinandum est, qui de iliata iniuria teneantur, Sc qui eam prosequi possint: ad primum quod

attinet, omnes qui rationis capaces sunt, obligantur,

non autem Infantes, amentes, furiossi, & si qui di juri, Compotes non sunt; Prosequi autem possimi, qui ipsi in sua persona laesi sunt: item Maritus pro Uxore, Paterpro Li l eris, Dominus pro Servis. δXV. Sequitur ut videamus, quousque se iniuriarum extendat obligatio, quod nos in solae fatisfiatione situm .esse dicimus, qui enim accepit satisfactionem injuriam remisit. v Consistit autem ea satisfactio duabus partibus; Prima

139쪽

Prima S deprecatio culpae, altera est dunmt dati. Cum enim aut honor, aut fama nostra laeditur, naturalis ratio exigit, ut nobis satisfiat per agnitionem ,

culpae, in persona cius qui nos laesit, &persolutionem damni, quod aliquis inde sibi obvenisse conqueritur, quod fere cx ipsius pendet aestimatione. i Quo sensu recte accipi potest haec sententia; contumelia non ab inferentis animo, sed ex iudicio eorum qui patiuntur, aut fit, aut pnit. Sed cum homines in propriae injuriae censu soleantcs GJudices iniquiores, ad boni viri arbitrium res deducenda est, & legibus civilibus plerunque ita temperatur, ut palinodiam canere debeat is qui injuriam protulit; S damnum sarcire, quod alter in existimatione sua pastus est; hinc illud in veteri Comoedia Neque tu verbis solves unquam, quiamdire malefeceris,Noi ego vestim hae nollem, iam, jusjurandum dabitur te Indignum injuria hac, RItem alterum hoc

ut satisfaciat mihi, adisret insuper, Nolle esse dicta, quae in me insontem praesit. o XVI. Sunt tamen &alii modi, quibus ipsa injuria tollitur, quos inter primum locum obtinet Remisso, quae sane multis rationibus Viro bono suaderi potest, est enim

perficio species aliqua ultionis quid autem mihi cum ultione, cujus modum regere nonpossum per impatientiam doloris. p Quo pertinet

Diuili cli

140쪽

Iuxeta NATURALIS. tinet laic veteris Testamenti locus ; non quaeras ultionem,

nec memor eris iniuria civium tuorum; q Et hic Apostoli, Non vomet ulciscentes dilecti, sed date locum irae, scriptum enim es Meum est ulcisci, ego rependam,dixit Dominus. V Itemque ille Ecclesiae Doctoris, Ne nos vindicta delectet, quae adieno malo animum pascit s i Et hic Iurisconsulti, cogitatis ejus qui lites exsecratur non es vituperanda. t XVII. Ad remissionem introducendam de jure naturae sussiciunt ea signa, quae animi non exulcerati vel delin hi sunt testimonia, quae leges civiles, mirum in m dum huic remissioni faventes, etiam ulterius produX runt ad assiis aliquos unde ea tacite insertur, ut sunt. I . Si injuriam pastis eam statim ad animum non revocaverit. Πα Si annum elabi passus sit, antequam de ea querelam instituat. 3. Si mors alterutrius interveniat. y . Si aliqui intercesserint actus amicitiae, ex quibus dissimulatio iniuriae argui posse videatur, ut si injuriatus cum injuriato comedat ludat, bibat, quae omnia cum jure naturali

satis conveniunt: Revera autem lapsus anni neminem ab illata injuria liberat, ut nec mors alterutrius interveniens, manendo in terminis pure naturalibus. Tempus enim, hoc jure, non est modus tollendi obligati