장음표시 사용
151쪽
I24 CAP. II. DE INTELLEcTUS HUMANI atque erronea , cum ideaS duas inter se comparanteS , Coniungimus quae separanda erant, aut separamuS, quae erant coniun. genda. g. X. Porro & in eo peccant iudicia , dum ideas uniuersistes & particulare, nimis aut extendimus, aut coarctamus. Non minus enimis errat, qui affirmat, quod negandum erat, quam qui de omnibus aliquid pronunciat, quod tamen de quibusdam saltem verum est. Jr. XI. Quod si relatio idearum non satis nobis innotescat, ut mens suum assensum cohibere de-heat, noua hinc emergit mentis imbecillitas, dubientio & haesitatio. Hanc intellectus esse imbecillitatem, patet. Quod si enim tanta perspicacia esset intellectus, ut statim innexum idearum penetrare posset, non opus esset dubitatione.
Huic vitio opponitur praecipitantia, quando assensium praebemus, nexu idearum & relatione, quae inter eas intercedit, nondum satis licet perspecta. Quod vitium communis sere grauiusque est, priori, & aliarum insuper intellectus imbecillitatum , errorum videlicet maximorum, causa & origo existi r.
152쪽
VITIIs ΕΤ INBECILLITATIBUS. Ias
In tertia intellectus operatione itidem varii grauissimique deprehenduntur morbi. Imo huc pertinent omnia sophismatum Scfallaciarum genera, quae Vulgo afferri solent. Enimuero licet sophistae, h. e. qui data opera falsis ratiocinationibus ad alios decipiendos utuntur, per voluntatis potius prauitatem, quam imbecillitatem intellectus, peccent; nihil tamen obstat, quo minus & alii inuiti velut & nescii, contra rectae ratiocinationis leges impingant, & ita seipsos grauissimis erroribus impediant. Et videntur sophistae hos intellectus morbo S, ac vitia, saltem imitari , & fingere ad alios decipiendos : unde sunt manentque morbi intellectus.
Peccat autem aliquis in ratiocinationibus duplici modo : vel quoad formam, Vel quoad materiam. Quoad formam, si leges ipsas a natura veluti constitutas, & supra descriptas, non obseruet; e. g. si quis ex meris particularibus, aut negati uis, aliquid colligere velit. Frequentissimus morbus intellectus hic designari solet, si quatuor adsint in syllogismo termini. Eoque pertinent fallaciae aequivocationis, amphiboliae , accentuου.
Existinio tamen haec vitiatam esse palpabilia, ut nemo sanae mentis temere hic impingere
153쪽
In materia multiplici ratione peccatur. Possunt tamen cuncta ad tria reuocari capita. Namque aut a thesii impugnanda aberratur,
aut id, de quo adhuc quaestio est, stupponitur, aut asseritur aliquid, quod vel simpliciter, vel certo respectu falsium est. s. XVI. Ad primam classem pertinet ignoratio elenchi : status controuersiae mutatio : fallacia plurium quaestionum : ad secvnaeam, petitio principii seu circulus : ad tertiam, fallaci u figurae dictionis r fallacia consequentis: filiacia compositionis & diuisionis : fallacia accidentis : fallacia a dicto secundum quid addictum simpliciter : fallacia non causiae Ut
Errant vero turpitur, qui hac ratione tantum in circulis eruditorum & disputationibus peccari putant ; imo falsas eiusmodi ratiocinatio nes ubique deprehendas, quoties aut de vita recte instituenda, de emendandis moribus, de republica rite administranda, de negotiis ciuilibus,& ipsa religione, eiusque Ueritate, deliberatio instituitur. Paucis: in aula, in curia, in schola, in foro, in templis, ubique, in quovis Vitae genere, in quavi S, quam homo peragendam suscipit, caussa, hi intellectus morbi siese produnt, veraeque hominum felicitati obicem ponunt.
154쪽
g. XVIII. Solent & in syllogismis compositis vitia
quaedam peculiaria ad sormam spectantia notari e e. g. quando in copulatjuis pars altera tollitur, Ut altera ponatur et quando in disiuiicti uis termini, qui sibi contrarii non sunt, velut contrarii opponuntur ; vel dum contenditur, subiectum necessario Vnum ex praedicatis adductis admittere, cum tamen utrumque resipuat : qua ratione etiam in dilemmate peccari potest et in conditionali autem syllogismo & sorite, non alia fere ratione quam in simplicibus peccatur. Sed haec, obseruata horum syllogi imorum na tura stupra iam indicata, facile diiudicari possunt.
damus, hic obseruandum, quod quemadmodum recta ratiocinatio vel certa est, vel probabilis, ita & salsa vel sub certitudinis, vel sub probabilitatis sipecie nos decipit. Prior argumentationis sipecies syllogi simis Aphisicus, posterior opatericus laumellaeograpbema, vocari tolet.
Non tantum autem in hisce hactenus enumeratis operationibus, sed in reliqui, etiam intellectus facultatibus, maxima eius e e prodit imbecillitas. Namque ad nate inum purum quod attinet, is tum corporis
155쪽
Commercio, tum consuetudine ita dehilitatus deprehenditur , Ut a materia abstracta vix tamen sine imaginibus, & corporeis symbolis, percipere queat : adeo ut an Omnino talis facultas in homine sit, a quihusdam dubitetur.
Ad imoginationem autem quod attinet, naturalis eius agendi modus saepissime turbatur, ut mentis omnem directionem respuat. id quod vel in enthusasmo ac favaticismo sed vere tali, non qui a nonnullis intempestiuo Zelo actis, viris piis perperam imputatur) satis apparet. Enimuero cum quis de recta sua intentione firmiter persiualiis, vehementiores imaginationiS motus, a regula licet rectae ratiocinationis & verbi diuini abis errantes, pro diuinis reputat, eosque sequendos ducit, illum tali enibusi mo circumagi credimus. Sicut ille, qui quascunque imaginationis suae repraesentationes, omni licet fundamento destitutos, sequitur, fanaticus audit.
q. XXIl. Iudicii desectus se prodit, cum quis omni
facultate verum a falso, honum a malo di. scernendi, destituitur. cum quis nec percipere rite quae traduntur, nec cogitationum Vbertate, quae animo Voluit, eXOrnare, aut disponere apte, concinneque aut promte edisserere, ac cum aliis communicare potest.
156쪽
est. Quod si percepta retinere nulla ratione possit, memoriae hoc esse vitium, nemo non videt.
Atque hinc, quaenam prorsus ad litterarum tractationem in idonea sint ingenia , aestimari facili ratione potest. Quibusdam enim orstitem & iudicii, & ingenii, & memoriae vim natura denegauit: quibusdam unius facultatis mediocrem , alteriuS nullam vim concessit, & sic porro. Dari etiam varios ingeniorum ad litteras inhabilium a gradus, sua sponte hinc consequitur. f. XXIV. Haec vero quae notauimus vitia quibusdam, sed diuerso admodum gradu, dia versaque specie, per naturam insunt, nec co
rigi ullo studio possunt:in quibusdam studio corrigi possunt, sed per negligentiam remanent,imo firmantur saepius atque augentur. f. XXV. Iam in causas quoque harum imbecillitatum inquirendum est. Quas inter primo loco connata omnibus mortalibus labes, seu
peccatum, ut v dcant, originale, connumeran
dum est; quippe quo non voluntaS modo hominis, sed intellectus ipse, corruptus murum in modum atque deprauatus est.
plurimum quoque huc faciunt edurauis, sivuersatio , S consuetudo, quibus aut noui e 1 rores
157쪽
I3O DAP. Π.-INTELLECTvs HUMANITOreS producuntur, aut iam aliunde haussi confirmantur mirifice atque corroboran
f. XXVII. nauia his accedit, cui praecipuae istae imbecillitates, quae in prima intellectus
operatione conspiciuntur,imputandae sint. Qui enim laborem discendi resqim omnes accuratius considerandi subter sugiunt, eos mirum non est multa nescire, pleraque autem consu se, obscure, imperfecte cognoscere, in multis etiam errare. g. XXVIss. Verba etiam , quibus conceptus nostros alligare consuevimus,hoc essiciunt, Vt non stantum superficiaria cognitione contentismus, res ex vocibus aestimantes , sed in omnibus etiam mentis operationibus haud vulgare impedimentum asserunt. Dubium
enim non est multos errores nos euitaturos,
si rebus ipsis intellectus intentus verba non
F. XXIX. Iudiciorum & ratiocinationum nostrarum naevi referri ad praeiudicia solent. Nec perperam prorsus. Obseruandum modo, quod jam ipsa praeiudicia errores sint, seu principia erronea,ex quibus deinceps ali iudicia erronea progignuntur.
f. XXX. Quod si rursus in ipsorum praeiudicio- '
158쪽
rum causas inquiramus, primo quidem ab occasioniblu praeiudiciorum distinguendas veniunt causte. Occasionem namque praeiudiciis, & sensus, & imaginati O, dc , Ut paucis dicam, quicquid in homine oc extra , hominem est, praebere potest. f. XXXI. Causae autem praeiudiciorum omnium non alibi, quam in ipsa voluntate quaerendae sunt. In ea autem cum tria vitia cardinalia, Volaptas, ambitio & auaritia, ex philautia praua ceu fonte oriunda, notari soleant, ex hisce quoque omnia praeiudicia , quae hominem in veritatis inuestigatione in stransuersum agunt, commode derivari possunt.
Ex voluptate, S ignauia voluptatis filia, oriuntur praeiudicia auritoritatis. Etenim cum plerisque mortalium molestum nimis videatur operose in res omnes inquirere, ut Veinritatem inueniant, commodiori breuiorique via hoc labore se desungi posse facile credunt, si pro vero id assamant, quod alios ingenio pollentes, famaque & auctoritate
florentes, ceu Verum asserere, intelligimi ,
quosve non facile errare posse, sibi persuadent.
S. XXXIII. Latiis me autem haec quae eX aliorum auctoritate pendent,praeiudicia, sese exten-I E dunia
159쪽
dunt. Quicquid enim sere aliis auctoritatem conciliat, id nos impellit, ut illorum dictis atque effatis statim assensum praebe mus. Huc itaque aetas, pietas, sapientia. moderatio, diuitiae, dignitas, status, eX- istimatio, tituli, vitae genus , natio, promtitudo aut lentitudo Sc. item sententiae antiquitas, nouitas, dogmatis usus 6t abusus aut profanitas, porro librorum multitudo, magnitudo, raritas, pretium; audi ris poena, praemium, &ta pertinent. f. XXXlU. Ex eodem sente, ni fallor, fluunt praeimsin.
era, Vt VocanIur , praecipitantiae. Diu enim
rei cuiusdam considerationi inhaerere, mois Iestum admodum itidem est voluptatem
consectantibus. Paucis itaque se expedire volunt: hinc praecipitantia. Pertinendi huc etiam illorum praeiudicia, qui ex e ternis aut antecessoriis de rei bonitate aut prauitate iudicant, patientia destituti, ut in interiora penetrent: item praeiudicia m di proponendi, praeiudicia euentus, & pa ticularium experimentorum , di quae sunt
id genus alia. f. XXXV. Sed ambitio non sterilior sere est in erro,ibus producendis. Ex ea cumprimis enascitur praeiudicium electae aut receptae ἔνο- rheseos. Ab hac enim discedere turpe aut
ignominiosum ducunt quos vana ambitio
160쪽
vexat. Id ergo saltem verum putant, quod cum ea conuenit, falsum contra, quod repugnat. Et quid non in gratiam receptae hypotheseos mortales moliuntur λῆ. XXXVI. Videas etiam in multis ratiocinationibus hoc tecte latitare principium: quia ego cogni
tam veritatem habeo, ergo quicquid eum mea non
conuenit sententia, falsum es: item e st id esset ν ego non essem vir doctis: quae & alia eiusmodi ex ambitione fluere , nemo dubitauerit.
Ex ambitione quoque oritur pugnandi, disputandi, vincendi studium. Atque ex eo rursus, si habitus di eonsuetudo accedat, stiri tu contω ortus. Quod ita tandem ingrauescit vitium , vi qui eo laborant, apertissimis&euidentissimis veritatibus contra dicant. Quo ipso licet euitare errores sibi videantur, in grauius tamen malum, sceptiacumum scilicet, incidunt, nullibi inuenientes,
Iidem dum omnia mouent, saltem Vt Pugnent, di contradicant, maximam partem circa voces haerent, rebus ipsis interdum ob euidentiam omnem disputationem respuisentibus. Nouus hinc oritur morbus, isque grauissimus,& infinitorum erroru caUsa, λα-l γρμαχια. Nec procul hinc abit paedantismus,