장음표시 사용
161쪽
I34 CAP. III. DE INTELLECTUs HUMANI
quippe cuius vitii isti rei sunt, qui gloriae
sibi ducunt, de rebus minimis altercari, omnibusque, etiam leuissima de causa, sordide & maligne contradicere. s. XXXIX. Avaritia denique qui laborant, nimia obsequiositate peccant, id omne pro vero re Purantes,aut saliem venditantes,quod Uerum
esse statuunt, quibus non displicere e re sua esse ducunt: iidem in suis ratiocinationibus haud raro hoc principium supponunt: hoc
mihi vIlle est, hoc ad opes augendas pertinet, ergo es verum.
f. XL. Neque vero haec ita capienda sunt, ac fiunum praeiudicium necessario vivum saI- rem Agnoscat fontem. Vt enim Hribi omnes mentIS ac corporis, ita & praciudicia interdum ex diuersis oriri po1sunt causis. Sic auctoritatis praeiudicium plerumque equi-dcm ex voluptate & ignauia oritur: intcr- dum ctiam placitis aliorum adhaerernus, Ut eandem cum viris magnis S celebribus scivere sententiam videamur,& in gloriae, qua gaudent , communionem veniamus . id quod ambitionis est: interdum ideo , quia hoc lucrum aut utilitatem nobis affert. Po-1 eriores tamen raro admodum serio, di bo na fide, hoc faciunt. F. XLI.
Desectus denique intellectus puri, ima
162쪽
ginationis, iudicii, ingenii, memoriae, aut ex causis morborum intellectus generalibus seriuntur, aut ex causis naturalibus, quae huius loci non sunt, adeoque ut de his quicquam addamus, necesse non est.
INTELLECTUS HUMANI SANNTATE , VIRTUTIBUSQUE.
Συνοψέ1. Sanitra intesteritus in quo Auid demonstratiori.XIII. eon sat 8 6. I. Mid cognoscendi princi- Eruditio quid Z II. pia Z XIV. Consistit in cognitione re- Sunt νeI prima seI ecunda, rum se a re solida, g.III. g. XV.Foluntatis emendatio, quo- Constituendum esse princi- usque ad eruditionem pium aliquod primum, re /fectet, IV. finiuersiabsimum, β.XVI. perfectio intellectru seI na- Euodnam illud sit, *. XVII. tunatis,fel acquisita, *.V. In prima intesiectus Opem tione Firtus eius est cognitio rerum, S. V clara,persicua, adaes inta, sera, S. VII. D iudiciis re ratiocinationibus, Feritas, VIII. Verum duplex, S. IX. Aliorum principia sniuersatissima reiiciuntur, g. XVIII. XIX. uid per subiectum nec σα-rium in demon strationi intelligatur, Ν. XV. Reliqua de demonstratione paucis indicantur, g. XXI. L id certo serum, quid se- In quibuου disciplinis demon rosimile, S. x syntationes locum inuen Vmiusque diuersi sint gra- ant, S. XXII. dus, S. XI. Dari omnino seritatem
163쪽
I36 CAP. II. DE INTELLECTUS NUMANI
Suid ρεμ eriterium Ferim tu in Elasar. g. XXVIl Criterium Feritatis in idis , quae immediate percipiuntur, XX Uul. Iviro quae idearum intersientu cognoscunt- , S.
tescunt, S. XXXI. Fontes My mriatisdinis ,
Fides intersim aequipol t entiae quoad certitudinem,' XLII. III. enitudo Adei in γεμου d timis finde oriatur,f. XLm. XLV. Ratiocinationis Rirtus quoad formam, si XL Ratio exploranaei formae bonitatem sustaris , XLVII.
scenda est, Ν. LVII. Signa iudicii, S. LVIII. Signa ingenii s memoriae, 6 LIX. maenam ingeniae ad littMaarum flusa via μι,
164쪽
SAnitas intellectus consistit in iusta peris
sectione operationum eius & facultatum, vi inde ad veram,solidamque eruditionem acquirendam aptus fiat. g. II. Eruditio autem est vera, & solida rerum a ad veram felicitatem utilium cognitio. De qua adeo recte in Logica tractatur, cum vi- timum eius finem constituat. f. III. Vera rerum ad eruditionem necessariarum requiritur cognitio, quandoquidem errores pro intellectus maximis imbecillitatibus habentur, tantum abest, ut eruditionis nomine digni sint. Solida quoque ella debet,hoc est,ex intima rerum omnium consideratione , principiisque euidentibus deductais, cum superficiaria cognitio in eos etiam cadat, quos nemo tamen pro eruditis habet f. IV.
In pietate voluntatisque emendatione non
equidem ipsa eruditio consistit, nulla tamen vera sine pietate eruditio esse potest. Namque ut recte emendetur intellectus , non emendata voluntate,fieri prorsus nequit, ut ex dicendis abunde constabit. . V. Quod autem ad intellectus persectionem attinet,ea vel naturalis, Vel acquisita est, vir que tamen abusive ita dicitur, cum si-I e ma
165쪽
, 138 CAP. III. DE INTELLEcTUS HUMANIma quippe impersectione semper coniuncta. Enim vero cum omnium facultatum S operationum natura I iter in uno minor Vis
sit , quam in alio, in quo quam minimae sunt impersectiones, is persectior reliquis dicitur. Hic de acquisita saltem persectione, virtutibusque huc spectantibus , sermo est, non de naturali., S. VI. Atque in singulis quidem intellectus Operationibus, quae eius virtutes sint, e X oppositis vitiis facile intelligitur. Ignorantiae namque opponitur notitia rerum, 1iue cognitio. Atque huius ham intensio hic intelligitum, , quam extensio. Quod si tamen utraquctis Iocum habere nequeat, dubium non est, quin satius sit pauca eaque accurate nosse, quam multa sed superficiarie. S. Vll. Clara itaque, perspicua , adaequata 6c vera rerum cognitio itidem ad intellectus virtutes merito refertur. Ecquis enim dubitaret, claram, distinctam, adaequatam , Veram cognitionem, praeserendam esse ob- curae, confusae, inadaequatae,& falsae t9. VIII. In iudiciis Sc ratiocinationibus nostris vi pitvi utramque facit paginam. Hanc naui bus omnibus atque quadrigis Omnes eXpetunt, sed pauci obtinent. Vera itaque cuius'
166쪽
ius sunt iudicia & ratiocinationes, is consecutus est, ad quod multi frustra adspirant. f. IX. Atque haec intellestias virtus ut eo clarius elucescat,de veritate hic praecipiendum aliquid est. Est itaque verum in cognoscendo duplex, vel certo rerum, vel vero simile. Prius imposterum absolute & κατ ε εο ν
Enim vero quando conuenientia nostrae cognitionis curn re ipsa tam euidens est, ut homo maturae aetatis , & Vsu rationis pollens, eam non possit non admittere , tum vera stu certo vera nostra cognitio dicitur : υ rosimilis contra, cum haec conuenientia non
ita evidenter nobis perspedia est. b. XI.
Vtrumque, tum verum, tum Vero simile ,
varios etiam habet gradus. Et ad verum quidem quadattinet, quaedam res ita com- Paratae sunt, ut nulla egeant demonstratione, neque demonstrari etia' possint. Aliae contra non statim ita nobis innotescunt, sed demonstratione quadam opus habent. xli. Cognitio ista certo vera scientia etiam vOcari solet: ad quam comparandam, demon-Brationem Meu medium certissimum commendare solent. Quod tamen, non ita capiendum, ac si nulla certa ac euidens veritas
167쪽
tas sine demonstratione detur: cum S sinis gularis perceptio quandoque certissimanis cognitionem producat, & multae etiam dentur veritates certissimae ac indemon-Brabiles. F. XIlI. Vt autem, quid demonstratio sit, intelligatur, omissis ineptiis , quibus vulgo haec doctrina obrui solet, dicimus, quam ui S ratiocinationem, certis & claris principiis i nixam, posse vocari demonstrationem. Peris inde est, quod alii dicunt, in demonstratione per certa principia, de subiecto aliquo, affectionem quandam probari. Sed hoc ut intelligatur,tum de principiis, tun de subiecto quaedam monenda sunt.
Principia cognoscendi nihil aliud sunt
quam propositiones uniuersales, in quibus nexus ita necessarius & euidens deprehenditur, ut mens de illarum veritate dubitare nulla ratione queat. Praecipua itaque principii requisita fiant, ut sit propositio vera, euidens, adaequata, hoc est, ut ideam , quae Peream probatur, plene in se contineat.
S. XV Sunt quaedam principia, quae per se quidem tam euidentia non sunt, sed facile tamen peraliud principium dem constrari posunt. Et haec principia orta seu secunda, si ut priora prima seu axiomata vocari solent.
168쪽
S. XVI. In principiis autem oriis seu secundis ex aliis is rite derivandis ne aberretur, primum ali quod & uniuersalissimum principium est . constituendum, a quo cetera omnia non tamen continua di aequali serie facili negotio possunt derivari. Hoc communibus non tantum principiorum requisitis gaudet, sed necesse insuperest, ut sit indemon-Brabile. f. XVII. Quae si rite expendantur , manifestuma fiet,non posse aliud primum & uniuersalisissimum principium cognoscendi constitui,
quam illud et impossibile est , idem fimul esse σnon esse. Est enim haec propositio & vera , ct evidens, di adaequata, Sindemonstra bilis. I. XVIII. Enim vero illud Cartesi: rogito,ergosum, quod inter principia praeparantia recte refertur , habeturque merito pro vero initio philosophandi, inter probantia dc demo Drantia reserri nequit, multo minus pro omnium primo haberi potest. f. XIX. Qui vero illud: quicquid evidenrer percipio,
foc verum es a item: quae possunt concipi, vera sunt , quae aurem non possunt concipi , fascis
c quod tamen itidem de euidentia perce- Ptionis inteIligendum, aut plane non ad-
169쪽
I42 CAP.III DE INTELLECTUS HUMANI
mittendum est,) adserunt, criterium veri- Iatis cum principio confundunt. Principi
um enim eo comparatum est, ut nostram
cognitionem claram S euidentem reddat: adeoque in perceptionis euidentia constitui nequit. 9. XX. Quando autem porro ad demonstrationem requiritur, ut subiectum sit nccessarium, hoc non ita intelligendum est , quod sublestum quaestionis siue conclusionis debeat esse ens necessario existens, sed sufficit, si, posito quod subiectum istud existat, necessarium di immutabilem nexum habeat cum pracdicato suo, seu assectione , quae de isto subiecto demonstratur. f. XXI. Cetera quae prolixe de d em onst ratione praecipiunt, dum de quaestione , quae dc-
monstrari possit, de immedietate rationiam probantium, de gradibus necessitatis operose disputant, sutilia sunt, inepta. Sic Utas S illud inepte satis & ridicule asseritur, quod in demonstratione apex scientiae humanae. imo omnis felicitatis conlistar. Veritas enim inde monstrabilis praeliat demonstra bili: & uero similitudinis interdum maior est utilitas, quam scientiae. f. XXII.
Quod si quaeras, in quibus tandem phi
losophiae doctrinaeque liberalioris partibus demonstrationes maxime locum habeantis
170쪽
sciendum, ubi clara & euidentia sunt cognoscendi principia , ibi quoque dari demonstrationes. Eiusmodi vero principia ex claris, atque distinctis nastuntur id eis. Ergo ubi tales sunt ideae, ibi etiam demonstrationes Iocum inueniunt. Clarae autem Sc perspicuae plerumque sunt ideae quantitatis, omniumque modorum, Obscurae contra ideae substantiarum. Hinc quae quantitates S modos rerum considerant disciplinae, demonstrationum capaces sunt, non aeque quae circa substantias ipsas versantur. S. XXIII. . Ceterum de veritate dum hactenus verba fecimus, supposuimus, omnino dari veritatem, hoc est, certam ac euidentem rerum ,
quae nobis offeruntur, cognitionem. Quod licet negent Sceptici,modo serio negent, facile tamen ex ipsa dubitatione, quam admittunt, certe admittere debent , atque σκεψM refutari possunt.
f. XXlU. Qui enim dubitat, ille primo se exister assateatur necesse est. Deinde cum perciniat quaedam atque sentiar, quae percipere di sentire nollet, quorumque adeo ipse auitor non est, largiatur oportet, res qua S-dam extra se existere. Tandem cum eXpe riatur, non eodem , sed diuerso modo se
ab istis obiectis assici, rerum quoque diue sam naturam atque indolem aguoscere