장음표시 사용
441쪽
D E N I v E. λ squia talis aqua lium idum amissum restaurat cibumque diluit, ut facilius ad iecur et et ret,&istic sanguis fiat. Galenus inquit aquae non infimam dotem esse, ut frigida iit, plures
enim adfert comm oditates quam calida. Avicenna, ad ejus sentem iam accedens, lib. se- a uires .cundo de aqua agens, frigidam valde commendat i sic enim stribit: Certum eli aquam frigidam non inodo ventriculum roborare,sed etiam convenire iis quibus lubrica est alvus qui defluxionibus sunt obnoxii, quibusvis etiam defluxionibus,& morbis a defluxione prognatis. Quibus nos docet Avicenna, quam cO na modus sit aquae frigidae usus iis,qui defluxioncs in ventriculum illabentes patiuntur, praecipue ii ab humoribus calidis originem habeant i videmus enim eos qui ab humoribus biliosis laborant, curari, si magnum aquae frigidae haustum sumant .atque alios vcntriculi doloribus 8c cruciatibus vexatos, talo frigi- agri. i. dissimae aquae haustu liberatos. Galenus septimo methodi, Observastis, inquit, ut uno dic, imo una hora, haustu aquae frigidae multos aegros & imbecilli ventriculo praeditos sanaverimus eorum luc nonnullos,non modo cum aqu1 fontana frigida, sed etiam cum aqua mucrefrigerata, ut moris est Romae. Cornelius Celsius libro primo, eos qui imbecilli sunt sto' C. CIuι
macho, a sumpto cibo haustum aquae frigidissimae bibere iubet. Idem in alvi profluviis biliosis. aquam frigidissimam praescribit: S: in calidorum humotum defluxionibus, ad eas si
stendum utitur. Avicenna loco supra mena orato ait, Aqua frigida consortat omnes virtu'tes in operationibus sitis,sta licet digestivam,attractivam, retentivam & cxpulsivam: itaquc singulas explicando, nobis demonstrat, quantum omnes has virtutes roboret aqua frigida,
ut facilius suis muniis fungantur. Idem Avicenna Secunda Primi de A qua agens, scribit:
A qua temperata quantitatis frigida, Lanis melior cst, omnibus aquis: nana appetitum cxcitat, stomachumque fortem efficit:& paullo post: Quae vero non fuerit frigida ,digesti inena corrumpit, cibum natare facit, nequc illico extinguit sitim, hydropis in gencrat, Quia primam concoctionem corrumpit,&sito calore corpus absumit. Idem confirmat rtia Primi: A qua frigida. inquit, iis qui temperatae naturae sunt, convenit: nam calida ventriculum debilitat. I fac, Aliabas, Rasis, eadem cum Avicenna scribunt, quae, ne sim prolixus , prae- istit.
vereo. Unum requirit Avicenna Tertia Primi,ut,qui valde frigidam potare velit, aliquem cibum primum ingerat:& addit,affatim vel magno haustu non esse bibendum. sed sentim: ex quo bina commoda consequuntur, quia quod bibitur magis lapidum cst,&natural cm n. calorem non extinguit: ut inservente olla observare liret, in quam si astatim aquam adfundas, servere desiniti sin sensim instilles, non interrumpitur ejus opera, Proptercadicitidem Avicenna: Si quando bibeoda est frigida, ut ex angusti oris vasis bibatur, quales sint Evisu reis lagenae aut vitra oblongo collo: quod sane eorum opinionem valde confirmat, qui e simi libus vasis bibere delectamur. Si vero simul aerem attrahunt,aut uon, Doctora villato si N. discutiendum relinquo, qui copiose hanc materiam tractavit. 'Ex jam dictis apparet Avicennae mentem non esse, ut qui valde frigidam bibere velint, initio pastus eam bibant: nonnulli enim cibum sumere incipientes, frigidissimum potum statim ingerere volunt, cum ventriculus inanis & vacuus sit. Quod non potest non noxium esse: deinde noxam quam ex eo sientiunt, frigiditati potus tribuunt, non suae intemperantiae. Quod Avicenna innuit de Aqua frigida sermonem faciens, ex intemperato Atili uia.
illius potu, multos morbos oriri, tempestivo autem elus potu 3c conveniente qualuitate, commoda, quae enumeravit, adferre. Propterea quilibet consideret quae conveniant,&per se experiatur: si frigidam potate conveniet, & sine ostensione ferre possit, eam bitat, uia utilitates quas diximus consequetur. Sin aeger sit, aut symptomatis laboret, quibus rigidae potionem ipsi ina manifeste offendere agnoscet, ne illam ingerito: meus enim scopus duntaxat est, ut demonstrena & persuadeam eis qui frigidam bibunt, noxiam non esse, neque illos ostendere. Nam qui frigidae nunc sunt assueti, & se frigidae potu non offendi, experientia didicerunt, iis, nisi frigidam bibant, appetentia dciicitur, cibus non sapit, oc cum moestitia atque inviti cibum sumunt, quia potus illis displicet, potu etiam scpDdci ventriculus flatibus impletur, & proba concoctio fieri nequit.
Itaque, quis mediocriter sanus, per magnos aestus, aut aestate, ut prandium sumat, do-Ex inrtatio admum adveniens, exercitiis aut negotiorum mole fatigatus, astuans, lingua sicca, dc anhe-Iosus astigidae potu abstineat quum bibend0 commoda quae diximus consequatur, suae necessitati de labori succurrat, alacerque evada , nulla intrς Gensa sua sanitate 3 praesertim ad id nos hortante Galeno in libro de cibis boni de mali succi . aestivo, inquit, tempore, M M. quo corpus nostrum calidum est,&interdum otiam inflammatum a rigerantibus uti d bemus, etiam si mali sint nutrimenti, ut sunt pruna, mora, mala, cerasa, mel Opepones,
curbitae, Malii frigidisructus. Tali, inquit, tempore possumus uti cibis frigiais, ut suillis pedibus in aceto coctis, lacte coagulato, iique cibi sunt refrigerandi :& potus etiam, seu . aqua sit, seu vinum aqua frigida dilutum, rςfrigerandus est aqua fiantana frigidissima, vel . ' ' si ea
442쪽
si ea desit, nive: praecipue tamen potus. Dcinde postquam multis verbis declarabit quan tum conveniat aestate frigidus cibus & potus, docet qui simili victus ratione uti debeant. Frigidam,ait, bibere debent, qui multis negotiis intricati sunt, quibusque magnae incumbunt curae, ut sunt quibus urbium & rerum publicarum commissa est administratio, qui que illis in eo munere siunt adiuncti: ii qui corpus valde exercent, praecipue militaribus exercitiis, aut aliis gravibus occupati, qui longum iter faciunt: omne videlicet corporis de animi exercitium intelligens. Dcinde suam sententiam hac ratione moderatur. verum qui ab his cutis liberi sunt, atque in otio& delitii sumant , neque exercitio utuntur, cum nullo calore vexemur, qui eos ad valde frigidum potum sumendum stimulet, aqua frigia da qualem natura producit, contenti sint, neque illam alia re infrigident, quandoquidemipas stigidissima non convenit. Insuper addit, Licet vero vivam in otio, neque lC exerceant, & nulla selicitudine molestentur, si aestate fuerit molestus calor, frigidam bibet: poterunt. quod sic intelligendum puto: in locis in quibus frigida non reperitur, refrigerari posse, non tamen extreme. Idem confirmat lita de Alimentis,atque tib de renum affecti bus. Scribit enim qui valde calidi sunt temperamenti, & bene habito corpore, quique multo exercitio utuntur, aquam valde frigidam bibere posse, praesertim si illam bibere in sueverint: ii enim hanc minore cum noxa serunt, quam qui non sunt assueti, quorum est eam cum majore observatione& consideratione hibere. Praeter illa porro commoda, quae in coci scrvanda sanitate aquam habere diximus, majoribus praedita est in febribus& aliis aegritudinibus curandis. Et Hippocrates atque Galenus de ea valde sigillatim scripserunt: praecipue Galenus nono Methodi, di lib. de causis catharticis, Erasistratum reprehendit, & ejus sequaces, qui aquae frigidae usum febricita tibus inllibebant: eandem ob causiam Thessalum reprehendit primo Methodi. Et lib. septimo se multos curasse gloriatur,ventriculi morbis amictos, aqua frigidissima etiam cum nive refriderata. Octavo item, nono, decimo & undecimo Methodi, febres & alios mora bos, frigi aissimae aquae potu curat :&certὰ praestans est remedium, si decente condition Osumatur. Libro undecimo scribit acutas febres, sanguinis missione & aqu1 frigida curari, praesertim sanguineas febres, aut quae illarum magnam mixtionem habent. Ex jam dictis apparet, quam utilis sit aqua quando non invenitur tam frigida quiim strae conservationi&voluptati conveniatu nive refrigerata, ad curanda thultas aegritudines. Haec omnia breviter diximus, ut sint quasi praeludium nostri institu si de declarando aquam cum nive refrigerandi modo. Et quoniam quod refrigerari debet,est aqua,lub illa vinum etiam comprehendemus,&cetera quae refrigeranda erunt. Aqua porto duobus modis frigida est. Uno naturali, quemadmodum ex sontibus de staturi nibus fluit atque hanc,si frigida est quantum convenit, refrigerare non est necesse. Alia est aqua miniis frigida quam convenit, tum ad nostram conservationem, id in ad nostiam satisfactionem: imd quia minus est frigida qu1m decet, i ila incommoda adsere quarante diximus. De ea aqua quae non est adeo frigida ut convenit,vel suapte natura,vel quia per calida loca decurrit, nostrum institutum est ostendere, qui ratione refrigerari debeat, ne suo calore nos ostendat,tum, ut refrigerata quemadmodum couenit, cum fatisfactione uti possimus sine nostro incommodo. Omnes itaque refrigerandi rationes, quae hodierno die per universum orbem sunt usitatae, declaratis incommodis quae singulae adferunti describemus, & optimam maximeque stauram seligemus. Quatuor igitur sunt refrigerandi modi nunc in orbe cogniti: a te videlicet,puteo, nitro,
Primus restigerandi modus, qui sit aere, valde vulgaris suit, & adhuc nunc est apud
AEgyptios, quia neque puteos habent, neque nivem, A nitro refrigerandi rationem nunquam agnoverunt. Galenus multis verbis aere refrigerandi modum declarat. Alexandrini, inquit,& AEgyptii, ut aquam quam aestate bibunt, refrigerent, primum calefaciunt aut coquunt,deinde in sibilia vasa infundentes tota nocte aeri expolita relinquunt, aut in senestris, aut tectis,aut e malis navium suspensia, quae ante Solis ortum adimunt, &elotis aquastigida fictilibu, extrinsecus, pampinis,lactucis,& aliis herbis frigidis ea involvunt, x in frigidissimis aedium locis humi reponunt, ut frigida conserventur. Iste refrigerandi modus per universum orbem vulgaris est, tametsi non aded exquisitus, quia aqua non coquitur, sed duntaxat aeri exponitur. Alius est refrigerandi in aere modus. Implentur aqua ut rex coriami, qui in aere staspensi, assidue agitantur: is per totam Baeturiam vulgaris est. Alii vasa aqua plena aeri exponunt,&ante Solis ortum pannis aut velleribus involvunt, ut solent pastores & ruricolae. Haee refrigerandi in aere ratio, multis incommodis obnoxia est: quia cum aer elementum sit, qualemcumque alterationem & corruptionem facile suscipiens, propterea aliqua mala
443쪽
D E N I U E. mala qualitate affectus, suam malignitatem aquae ad refrigerandum ipsi expositae communicare potest: quod Avicenna Secunda parte Primi probe demonstrat, dicens: Acris malus est, cui commixti sunt mali vapores, odores, aut fumi, praesiertim parietibus inclus is, aut per loca transiens putridis plantis & arboribus, aut cadaveribus insecta, quia illis rebus
ait cratur, dc malam qualitatem recipit. Eam ob causam veteres medici nolunt ut taviente pest , aqua acri refrigeranda exponatur, ne aer corruptus aquam inficiat. Aliud insuper incommodum accedit, quod aqua non possit si in per aere refrigerari r cum plurimae noctes, & etiam maxima aestatis parte adeo calidae sint, ut acrem non modo non refrigerent, sed etiam aquam calidiorem reddant, quam dum aeri exponeretur; aut, si refrigerat, id fit
dulit at matutino tempore cum non est necesse. Sic etiam autumno Vel hieme, tempestates, pluviae,nebulae aut aliae alterationes impediunt,quo minus aeri, ut refrigerari possit, exponenda veniat. Haec quotidie experimur. Alius vero est in aere refrigerandi modus, I l I. ARενε omnium maxime sanus, hoc est, qui mimis noxius,&qtio nulla mala qualitas adquiritur: m t
eo utuntur spectabiles viri, ad refrigerandum suum potum. Eo enim quod bibere debent in fictilia aut aerea vasa infuso, vchementem ventum jugiter faci unt linteis madenti bus to to eo tempore quo cibus sumitur: quia calidus aer ista perflatione a vasis tollitur, cui sue cedit frigidus, quemadmodum accidit, ventulum faciei flabellis faciendo, qui calidum aerem faciei inhaerentem austri, & recentem frigidumque inducit. Secunda refrigerandi ratio fit in puteis, in quos vaca vino aut aqua pIena demittuntur, isticque suspensa magnam diei partem detinentur: ea Ctiam multa habet incommoda M.q acum ab aqua in quam vas immittitur, tum a loco, praesertim in urbibus & civitatibus, in quibus putei magna ex parte impuri&sordibus pleni fiunt: putealis enim aqua terrestris, crassa, de dura est, quia stagnans, & in terrae vi steribus retenta, propterea putrefactioni ob noxia, cumque a Solis radiis non feriatur,neque ab acre per fletur, plena est fumis S noxiis vaporibus, a quibus facile putredinem adquirit, tum etiam coeno lutoque, de noxiis in scactis. Cum igitur talis sit, aqua vel vinum multo tempore in impura aqua retentum, quam aliam qualitatem adquirere possunt, quam noxiami Propterea dicit Galenus, vas in pu . Gairavi. teum demittendum, plenum de probe obturatum esse debere, ne, si plenum non sit, aqua putealis aut ejus vapor in vacuum penetret: contra vero si in acre refrigerandum, vas plenum esse non debet, sed paullulum vacuum, ut aer frigidus noctis in vacua parte vasis inclusus, aquam magis in frigidet. l. iVasa quae ad refrigerandam aquam in puteos demittuntur, plerumq. ex aere aut Mediolanensibus laminis sunt conflata. AEI nisi stanno interne probe sit inductum, malam qualitatem in id imprimit, quod in illo refrigeratur, quia putei humiditas illico in aere noxiam& perniciosam generat aeruginem. Mediolanenses laminae cum ex ferro sint conflatae, aput ei humiditate rubiginem statim contrahunt, quae noxia est, malamque qualitatem imprimit in potum istic adservarum. Hanc ob causam, mea minione, si in puteis refrigeran- c,ia odiis da est aqua, in vitreas lagenas illam infundi praestaret, aut fictiles vitratas, aut argenteas: tametsi aquame puteo haustam in vasa infundere praestabit, in quae reponantur in frigi. danda, subvide effusa ex vase aqua, &recente adfusa: nam aqua e pulco bausta, a malis vaporibus purgatur ex aeris adflatu. Ex jam dictis apparent incommoda, quae refrigerationcm in puteis factam sequuntur: dc praeter illa, experientia nos docet,eam aquam terris ire quidpiam resipere, mali gustus, &mali odoris esse, postquam eam ebibimus. . Tettius cum nitro refrigerandi modus, a nautis inventus, illis praecipue qui triremibus m. , Μ.. vehuntur: nam clim aer istic non refrigeret, praesertim dum malacia est, te puteis atqueni. νς, ve situ destituti, necessitas hoc reme)ium eos docuit, licet non bonum, propter adnexa incommoda. Ex quorundam autem sententia refrigeratur, quia frigus ad interiores ejus rei ciuae refrigeratur partes fugit, ob ingentem nitri calorem ex forti agitatione nitri cum aquai Gallorum autem opinione, quddaqua nitro condensata&crassiore,cta,majorem 'refrigerandi vim adquiri quae ope nitri calidi adula, magis penetrat. Nam omnis res fri-
fida, quo densior est, eo magis frigefacit. Eam ob causiam Galeno teste libro de simpliciaus medicamentis, Nulla res frigidissima eo potest, quae tenuium sit partium , sed quo '
densior est,eo potentior est. Non desiunt, qui nitrum facultate valde frigida esse asserant, S: agitatione cum aqua magis stigidum eisci:quemadmodum iri muria observamus, dum sal cum milia valde commixtum est&agitatum, frigidiorem reddi: quod etiam in aqua alum uiri satvidere licet. . ' Veliam Em refrigerandi ratio multos morbos generat: nam hepar incendit, Aextin- t. --guibilem sitim excitat, ardentes febres generat, pulmones inflammat, appetentiam cibi νη- νήυν-ptos ternit, atque alios morbos inducit, quos enumerare longum esset. Alii sunt refrige.
randi modi, ut fluminibus de frigidissimis sontibus, de quibus Galenus: sia de iis ut dr- cilis. ' Ddd monem
444쪽
38 NICO LAI MONARDImonem faciamus, non cli necesse, quia ubi lant aquae frigidissimae,refrigeranda: non sunt, sed illis utendum. Iam diximus, ut aqua, quae in pluviam converti debebat, frigiditate in media aetis r gione concreta in nivem transeati parum itaque inter se disserunt aqua pluvia & ex nive dissoluta, quia utraque ex eadem materia genita : quae tamen ex nive selu in paulo crassior est, ob compressionem ab aere frigido. Adeo igitur mala non est, ut illam j udicant: imovit teste Hippocrate, Scythis quotidiano in usu est Ex liquatis etiam nivibus magna flumina fieri observamus, e quibus illorum accolae sine noxi bibunt. Hujus generis multa fiant in Hisipania, Germanii, multoque plura in Occidentali India, in qua major fluviorum pars ex nive soluta ex montibus 8c rupibus decurrente oritur, e quibus bibunt omnes, quia in tota regione nulla alia est. Romani, voluptatis causa aquam ἡ nive liquatam bibebant, quam, ut tenuiorem --Αi-- derent, per saxa colabant. Athenaeus Sopitae vetustissimi Poetae versus citat,in quibus di pisi iis. Cit, ni Vem S aquam e nive liquatam, suo tempore bibere solitos. Peticrates Historie Graecus celeberrimus ait sua aetate non modo nivem in urbibus bibi solere, sed etiam in E.ιkisi. castris. Euticles vir eruditus in quadam epistola eos reprehendit, qui potum nive refriges iis contenti, ipsam etiam nivem bibebant. Sciates Historicus frequenter meminit
xis, 1 . nivis, cujus sita aetate multus cum voluptate erat usus. Xenophon in memorabilibus, multas nationes non modo nivem, sed ejus etiam aquam assidue bibete scribit. Romani plu- νοηim rimum ea usi sunt. Plinius enim libro xxxi . suae Historia, Neronem primum suisse scri- ω- qui aquam coxerit, ut eam nive refrigeraret . quod Galenus septimo Methodi infra mat. his verbis: Nero primus aquam coxit, deinae nive refrigeravit: quia aqua hac ratione refrigerata, magis intensum frigus de citius recipit, fitque magis sim: nam decoctione terrcstrcs aquae paries segregantur, de tenuior pars remanet, eam ob causitIn facilius E ven- Plia miηHM. triculo descelidit. Plinius epistola quassam ad amicum scribit, se, inter ea quae in prandium parata habebat, magnam nivis copiam curasse, ad restigerandum quod biberent. Hiis Din. Plinius lib xl x. Naturalis Historiae queritur de selicitudine quam sui temporis homines in adservanda nive adhibebant in aestatem calidam. In vertuntur, inquit, montes, servat is que algor aestibus, pervertendo Naturae ordinem, ut inmensibus ealitissimis, in quibus aestus S siccitas viget, tanta est hominum curiositas, ut tanta sit nivis abundantia, quanta in mensibus, in quibus Natura illam in terram effundit. Fuit autem ejus aetate. & postea, vulgaris consuetudo, nivem hieme conservandi in aestatem Maestus. Heliogabalus Imporator magnam specum in sui horti colle uno habebat, in quam hieme nivis ingentem copiam e proximis Romae montibus delatam conterebat,qua aestivo tempore in suis lautissi- Cia 3Mi miscaenis uteretur. Chares Mitylenaeus in sua de Alexandro historia, quo loco Petrae urbis Indorum Obsidionem enarrat, stribit, Alexandri iussu fossas triginta, parum inter se distantes, excavatas fuisse, easque nive impletas in aestivum tempus ad Alexandri & suo
Nis adsiιν - Idem nune etiam si, non in Asia modo, sed in magna Aphricae parte, & tota Europa, praesertim in omnibus Provinciis Turcico Impetio subiectis, praecipuὸ aurem Constantiis
c. li tu . nopoli,' in qua tantus ejus est usus, ut toto anno venalis reperiatur. Passim etiam in Ger-
xxii M.t II. mania superiore de inseriore, tum in Ungaria de Bohemia, ' aliisque regionibus, quibus ni retra& cellas hieme inserunt ad restigetandum aestate. Ex Flandria glaciei. l. λε .. magna fragmenta Lutetiam vehunt pluribus quam sexaginta milliaribus. In nostra C mi riu. a. stella hieme congregant de adservant inaestivum tempus. Multi Principes viri peculiaria aedificia in montanis habent, in quae nivem hieme conferre jubent in eum usum: multique
hieme quam aestate illa testigerant, tametsi praecipue in Castellu frigidissimis
aquis hieme abundent.1cipitis. . Nivis helluones frigidissimae potu cum nive se offendi negant,quemadmodum aliis r M. α- tionibus refrigerata: nam si haustum frigidae ex puteo aut sonte biberint, noxam sentimus cum nive refrigeratam bibant, non ostenduntur.
Sed satis mirari nequeo, cum haec urbs Hispalis una sit ex primatiis totius orbis, in qua multi principes viri de nobiles vixerunt, tam ibidem nati, quam extranei, neminem curas se nivem invehi in aestivum tempus: quandoquidem calores hujus loci ab aestatis initio in extremum quas Autumnum, adeo ingentes sunt, ut vix tolerari queant, Zc omnes aquae sint calidissimae,ut bibi nequeant,de incolarum maxima pars negotiis bc curis sit implicata. In regione tamen adeo calida, in qua curae de labores abundant, ubi aquae sunt ad caliadae, atque defit quo potus refrigerati possit, merito admittendus esset nivis usus , cum si, giditas sit tam secura quam diximus, Se commoda adserat quae Galenus de Avicenna nobis prodiderunt.
445쪽
Singuli sitam naturii in eonsiderent. Oui sanus eii .vel me liocriter sanus, aestivo tempore impense frigidam bibere potest, aut mimis frigidam, prout ipsi conveniet. Nam frigidae
potio jecur temperat, calorem mitigat, cibi appetentiam adfert,ventriculum roborat,omnes quatuor virtutes confirmat, ut facilius sita mqnia exequi possioti essicit ut cibus cum alacritate sumatur: sitim ea ratione extinguit, ut exigua potus quantitas susticiat, neque in-rer prandium de coenam sit necessitius: ne calculus in renibus geoeretur prohibet, eorum
calorem temperando, ebrietatem arcet, multaque alia commoda adfert, quae usus de e perientia de nstrant. ιCdm porro optima refrigerandi ratio cum nive fiat, ut retulimus , illa gravium Auci tum sententia nobis est confirmanda, quorum primus sit Avise a Tettia Primi: Com- auio Lplexionibus temperatis, inquit, aqua convenien uox est cujus in frigidatio cum nive de s ris fit,praecipue si nix mala lacrit: malam dicit,quu extrinsecus adhibenda erat: bona enim in id quod bibitur, inlicitur, ut ipse Micenna demonstrat Fen Secunda i . cap. xvi. Nix &aqua glacialis cum munda fuerit, de non commixta alii rei virtutem habenti malam, glaciesque non sit concreta ex mala aqua, sive solvatur & fiat ex ea aqua, sive de focis in frigi detur aqua, sive ipsa mittatur in aquam, erit bon*,quia aqua ex illis proveniens non dive sificatur ab aliis aquis. Quibus verbis nos docet Avicenna, eas aquas qirae ex nive&gi
cie liquantur, si limpidae depurae fuerint, bonitate ab aliis aquis non disterret sed in eo toto constare differentiam, quod nivis & glaciei aqua spissior sit quam reliquae, quia vaporibus
in actis media regione condensatis constant, ut retulimus. Rasiis, inter Arabes doctissimus, tertio libro ad Almansiorem Regem ait aquam nivis calidum jecur refrigerare, assumpto cibo veniticulum roborare, appetitum excitare, sed
pauca quantitate sumptam: & paullo post, Aqua, inquit, quae a)eo frigida non est, ut bi.
bentis appetitui satisfaciat, ventrem inflat. sitim non sicdat, comedendi appetitum deiicit, corpus absumiti breviter non convenit ; ad salutis videlicet bumanae coii scrvationem, de qua Rasis eo libro verba facit. Idem libro quarto ad Almanserem, de praeservatione contra pestem agens, aquam nivis praecipit: Λ codem cap. repetit. Capite autem xxvi nundem libri, aestivo tempore nivem cum saccharo mane propinari jubet. Multos morbos curarunt Arabes, nivis,&aquae nive refrigeratae usu. Avicenna in ca- MMMm-li4is ventriculi morbis potum nive refrigerari pExcipit, xum etiam in Hepatis doloribus calidis valvi acutis imponi: certe in musis valde calidis saepenumero conferre deprehensa II Lest. In dentium doloribus, aquam nive refrigerari,caque dentes subinde collui Jubet. Sed Se idem Avicenna xi Tettii, dς Cordis tremore agens: Si veli emens fuerit, & inflammatio adsit, aquam frigidam bibis ei pit, & nivis aquam cum aqua vulgari mixtam, guttatim, non magnis haustibus,ob qias ante recitatas. Illud ipsum dicit Rasis septimo Cona a. i. tinentis, tribus locis de eodςm Nprbo verba faciens. Primo loco, iis qui simili morbo laborant, aquam nivis assidue bibendam praecipit, praecipue si is morbus ab humore melancholico procedat. Secundo loco, ut ad frigidas regiones se transserant , consulit, fiumimis, ut perpetub nivem, uel aquam e nive bibant. Tertio loco, ut qui sunt deplorati, ad se conservandum. aquam nivis jugiter bibant. Cum porro haec scriberem, ad nobilis cuiusdam viri curam vocatus, qui vix respirare moris
poterat, totusque tumens, jam multos dies sem Dum non ceperat, de cordis dolore correptus erat, sanguinem detrahi curavi, & nivis aquam assidue propinari:euratus est,non sine omnium admiratione, qui illum deploratum judicabant. Amatus Lusitanus septima centuria, cujuseam historiam refert, qui ardente febre cota A ea LxFreptus, ob summum calorem Sc gutturis inflammationem nihil deglutire poterat: is gla- - .ciei fragmentum indesinentet sugens, deglutiendi dissicultate & gutturis inflammatione non solum liberatus est, sed etiam sebris maniseste remissa est. In omnibus regionibus in quibus nivem consequi licet, potum nive refrigerandi con. Riserearis. suetudo est: quia major securitas,mMorque voluptas in ista refrigerandi ratione reperitur, quam in reliquis. Propterea, ejus usum in mum, Principum, Magnatumque, de Nobilium virorum aulis, atque etiam plebis quae in aulis vorsatur, esse communem videmus tneque hactenus animadversum est, ejus usu quemquam periclitatum esse: nam si noxius suisset, de morbum aliquem, licet vulgarem aut peculiarem, induxisseti tam muliorum annorum spatio, quo illa usi sunt, fuisset deprehensum. Imo multa exempla habemus utilem fuisti, de canos praeservasse,ne in morbum inciderent, atque aegros a morbis curasse. Multos nou qui aegri de multis syniplomatibus obnoxii,frigidae cum nive potu lanati sunt, , postquam veroae uti desierunt, denuo in illa inciderunt. Haec omnia nobis demonstrat ipsa experientia, tum ipse Galenus medicorum Princeps multis locis. Nam tertio de Ali- ad . mentis ait; Quibus ventriculus est calidus, potus nive refrigeratus propinandus est. Idem
446쪽
confirmat libro de ei bis boni & mali lacci 1 & septimo Methodi: Conspeximias, inquit,
ventriculi morbos Λ dolores aqua nive refrigerat, curari: Se sexto Epidem mam frequenter utitur aqua primum cocta, deinde nive refrigerati. Multis etiam locis jubet medieamenta sumenda, nive refrigerari. Idem etiam faciunt Arabes. Ex praedictis apparet,qam celebris suerit Nix apud Veteres, atque quemadmodum illa utebantur in conservanda sua sanitate, tum etiam in morborum curatione, quia opti mus est refrigerandi modus, magisque purus de securus: nam frigus a nive adquisitum si lubre est,&quod illa refrigeratum est, nullam noxam aut alterationem recipit, cum id quod infrigidat, aqua concreta valde bona sit. Verum quidem est ejus usum non esse continuandum, nisi necessitatis tempore, tamquam pro medicam cto. Quia ejusdem nivis usus, vel eam ex aqua potando, vel cum vino, multa morborum genera parit, qui tametsi illico non sentiantur, in senectute tamen sese produnt: de quibus multa Galenus libro de morbis Renum, &libro de cibis boni & mali succi. Et quoniam Avicenna illos magis distinctὰ explicavit, quae Fen Iri. Primi cap. vi Inscribit, proferam. Eos qui assidue nivem aut ejus liquatae aquam bibunt, multa incommoda consequuntur: nervos enim offendit, noxia est pectori &internis partibus, praecipuEanhelosis, neque quisquam eam bibet, quin damnum sientiat, nisi sanguineus sit quod si praesenter incommodum non sentit, postmodum sentiet. Ex his apparet quam noxius sit nivis&aquae illius usius, nisi medicamenti vice. Potu cum illa refrigerato duntaxat uti licet, quia is non offendit, ut diximus: neque in eo Veterra noxam posuerunt, neque etiamnunc ullam observamus ; sed contra,commoda S utilitates enarratas: fruentes, ut inquit Plinius, delectatione de voluptate frigiditatis, nullam noxam accipiendo a nivis vitior quemadmodum nos docet Martialis libro quartodecimo: Non potare nisem,sed aquam forarer em
Bibere refrigeratum cum nive valde senibus non convenit,praesertim quod impense frigidum est, nili pro consuetudine habeant: quia consuetudo facit ne offendantur: ne tamen impense frigidum bibant, praestat, sed contenti sint mediocriter refrigerato, licet etiam cum nivc. Infantibus etiam & pueris non convenit ut nive refrigeratum bibant,cum propter nervorum &internarum partium debilitatem, praesertim cum illis vinum propinandum non sit, sed aqua: nam aetas vinum illis non concedit: &, si aquam frigidinimam biberent, manifeste laederentur. Vini iuve refrigerati frigiditas non est tam noxia quam aquae refrigeratae: nam vini vis & vehementia refrigeratione maxime infringitur.
Itaque tria vini vim infringunt: si diu ante quin bibit ut diluatur: si panis fragme tum iniiciatur quod vini fumos & subtilitatem ad se trahat i denique si per aliquoa temporis spatium in aqua frigidissima aut nive refrigeretur squia quo impensius refriseratur, eo magis fumi ejus&vapores infringuntur, eamque ob causam minus caput ostendit, S mimis ad juncturas penetrat: id ex ipse vino deprehenditur, quod refrigeratum, multum suarum virium deperdit, atque impense refrigeratum, aqua apparet. Plerique sine consideratione infrigidationem cum nive valde damnant, clim ignorent bonane sit, an mala: quia tam illis res nova appareat, praesertim in hac regione, ne Gusu se offendantur, metuunt. Nobilis quidam apud Satrapam prandens, cui lanx cerasis plena adposita erat, inspersa supra cerasia nive, ne unum quidem degustare iustinuit, quia nive refrigerata erant: tametsi vetustum sit nivem fructibus inspergete, teste Galeno, qui mora nive conspergebat. In causa autem est, quδd in hac regione nullus nivis usus, imo ne nix
quidem conspecta: propterea ejus usus semper suspectus est, & li Illustres viri snec illi ta. men omnes) sed qui duntaxat in aula versati sunt, quique ex ejus usu commodum senserunt,nive utuntur: reliqui enim dicere selent, Hactenus sine nive viximus, sine illa etiam in posterum vivamus. Neque animadvertunt sic etiam bubula carne, allioque de porro vi vere posse: sed ii cibi male nutriunt, neque voluptatem adserunt:nam aliud est vesci pe dicibus & vitulina came suo tempore, aliud vervecina & avibus suo: atque differt carnis esus cum suo iustulo, a perdicis usu cum succo limonum: nam alter cibus rusticanus est, auter delicatus de suavis: De etiam potus frigidus differt a calido: quia potum eum nive riuis geratum subsequitur sanitas, calidum autem aegritudo &moestitia. Observandum quantam selicitatem Veteres constituerint in frigido potu, cum nive I frigerato in priniis: qui sane cum sapientes de prudentes fuerint, magnam conservandae V letudinis curam adhibuerunt, quum in illa, honoribus, & suis actionibus, felicitatis cubmen ponerem. Si igitur ea solicitudine,qua diximus, nive refrigeratum potabant in m gionibus ista mimis calidis, cur nobis non liceat si ui isto commodo de voluptat quand quidem ex eo nobis magna utilitas proveniat, si nive, ut decet, utamur t
447쪽
D E N I V p. 4t Unusquisque videat quid suae sanitati, aetati, de consuetudini conveniat: quia, ex commodo aut damno accepto, usus eum docebit, quo modo se gerere debeat. Advertendum tamen est, cum quis ex nive refrigeratum bibit, interdiu sitim initio excitari: sed elapsis septem aut octo diebus, illam tolli, nec inter prandium & coenam ullam sitim molestam
Ex nivosio monte sex leucis a Granata urbe distante nix huc advehitur: care autem venditur, cum propter itineris longitudinem, tum quia per calidam regionem delata valde minuitur, sic ut e magna quantitate pauca huc inferri possit.
Illud admiratione non caret, Granatenses istos montes semper nive abundare eamque Graritissi sistic perpetuo durare, & eodem statu manere, licet ardentibus Solis radiis feriantur: quod in Pylenaeis montibus accidere non videmus, qui singulis quidem annis hieme tegunt ut nivei sed sub aestatis initium tota dissolvitur,&liquescit, ut nulla persistat. Granatenses Reges,regia magnificentia mensibus aestivis & summis caloribus aquam nive refrigeratam
potare solebant, teste nostro Historico Alphonis de Palentia, libro quem de bello Grana. serensi conscripsit. a Adservatur nix stigidis Si siccis locis: humiditas enim & calor sunt illi adversa, S: maxi- 'me Eurus,qui ventus est calidus&siccus. Calcatur nix & premitur dum colligitur, ut diu titis persistat, minusque liquescat. Chares Mitylenaeus melius conservari nivem diei t. si calcata quercinis frondibus tegatur. Huc autem advehitur cum stramine, quo meliusquam ulla alia re conservatur, & minus liquescit. Quod nobis demolistrat Divus Augu- ngua. instinus libro de Civitate Dei, scribens, Quis stramini tantam vim refrigerandi dedit, ut ni vem, frigidissimam seu rigentem conservet r quis contra tantam vim calefaciendi, ut immaturos fructus, mala, & similia ad maturitatem perducat, ut edi possint 3 Ex quo patet quam diversis facultatibus stramen sit praeditum, quandoquidem contrarios enectus praebet, nivem conservando, & virides fructus maturandα Malore autem pollet facultate, quam aqua aeri exposita, aut alia res, quia vas cum illa in stramine repositum, suam frigi-vitatem toto die retinet.
Duobus autem modis nunc si cum nive refrigeratio. Uno, ut vasa seu lagenae refrigerandae in nive sepeliantur, quod fieri potest ubi nivis est copia: eaque ratione cimis de m gis refrigeratur, quod etiam glacies praestat. Altero, faciliore, A cum pauca nivis quantitate, implendo vas ea re quae rese eranda est, deinde Operiendo lance argentea avtvitrea cava de profunda, ut attingat quod refrigerandum est, in quam cavitatem nix iniiciatur, subinde liquatam emandendo,nisi enim illa effundatur, magis adhuc liquestet. Ista ratione valde refrigeratur, etiam tam intense quam quis desiderat, temperando frigiditatem, prout quisque cupit. Alii testigerant injecta in labellum nive, quod in eo quod refrigerandum est ponunt, rit. iratareque aut stare sinunt, subinde aquam liquatam effundendo. Idem faciunt cum tu - ,hulo e Mediolanensi lamina conflato, quem nive repletum in ea re ponunt, quae refrigeranda est, stareque permittunt; quod fit in cantharis aut urnis. Sed postremae istae duae refrigerandi rationes lentae sunt, de tardae, illasque diu ante cibum sumendum apparari necesse est, neque tamen valde rcfrigerant. Alii nivem in canistrum iniiciunt supra paullu- V. tum straminis positum sic enim nix diu conservatud deinde sapra nivem labrum conti nens quod potandum et , constituunt: ex ista ratione pleraque sequuntur commoda:nam neque effundenda est liquescentis nivis aqua, essivit enim per canistrum, deinde nix non tam facile liqueseit 1 postremo labrum replere non erit necesse, quoniam qualiscumque herit in eo quantitas refrigerabitur. Iste refrigerandi modus misi videtur omnium optimus cum pauca nive: alter cum lance etiam bonus est. Unusquisque pro nivis quam habet copia refrigerare poterit, atque etiam magis vel mimis, pro sanitatis necessitatisve ratione. De qua prolixam orationem habuimus, tametsi meus scopus duntaxat erat, ut assit marem optimam magisque salubrem refrigerandi rationem csse cum nive: & reliquas propter multa, ut diximus, incommoda adiuncta, cum ea non esse comparandas, quia quidquid in acre, puteis, aut cum nitro refrigeratum est, calidum apparet, si cum nive refrigerato comparetur. Itaque valde aestimandum est, quod per aestus de aestatem, quando calore incendimur, clim adco ingens sitis nos torquet, ut animo deficiamus,& incensa sunt corpora, atque sudore di illuunt, tam facile remedium habeamus, ut cum pauca nive
bibere possimus quam frigidum nobis convenit, aut quam rigens expetimus, cum omni salubritate,&cum summa voluptate, quae nec aestimari, nec explicari potest. Quam ob causam, quicumque frigidum aut rigens mediante nive biberit, judex esse poterit hujus
Ex am dictis constat quid sit nix, quam celebrata apud veteres fuerit ad refrigerandum Dil ira.
448쪽
x NICO LAI MONARDIDE NIVE. cum illa; quod melior quoque & magis conveniens nostrat sanitati refrigerandi modus sat
cum illa: praetcrea quantas utilitates adserat frigida potatio: contra quas noxas calida, quandoquidem elanguescit ventriculus, innatare in eo facit cibum, concoctioncm corrumpit, unde corpus imbecille fit & consumitur, flatus generantur, elanguescit hepar sitis inextinguibilis Oritur, nostra necessitati non fit satis, dolor 8c moestitia inducitur, S alia damna, quae facile in se deprehendet,qui calida utetur. Quod E contrario experietur,qui frigidum sua natura aut nivis ope biberit: nam ventriculus roborabitur, si illum Ianguidum&laxum habuerit: calidas in ipsum defluxiones prohibebit, propterea bilio a vomitus & alvi profluvia curabit, quatuor virtutes confortabit, sitim extinguet , orexin ei bit, concoctionem juvabit, esticiet ut minus quidem, sed cum majore voluptate bibatur, quod parva frigidae quantitas nostro appetitui magis satisfaciat, quam multa non frigida, a calculo praesiervabit eos qui calido sunt temperamento, ebrietatem arcebit, jocinoris calorem temperabit, incendium & aestum in impense calidis & inflammatis ex qualibet causa tollet, summum aestatis calorem temperabit, a peste praeservabit, post cibum sumpta naturalem calorem augebit, ut facilius cibos concoquat, acutos dolores a calida causa pro venientes tollet, cordis tremori medebitur, melancholicos exhilarabit, 3e vino sumos ac vapores adimet: fructus in nive positi a corruptione praeservabuntur, breviter gaudebit ea
voluptate quam frigiditas illius adfert, quae nec explicari, nec ab humano ingenio satis comprehendi potest. Quitiis stitu Caeterum, quibus frigidum aut nive refrigeratum hibere licet, sunt i qui temperatami in i ' habent naturam, corpulenti, biliosi,calidae Sc inflammatae natum,quibus calida sunt jeeur S ventriculus, sanguinei, qui multo labore sese exercent, qui magnis euris & .licitudinis bus laborant, quibus urbium & Rerum publicarum guberitatio est credita, & ministri ii dem laboribus Si euris implicati, tum qui militaribus exercitiis occupati, qui longa itinera conficiunt Se multum laborant, febribus ardentibus correpti, de acutis morbis ac inflammationibus, atque ii potissimum qui illam potare sunt assii eli. Horum singuli frigidum ... aut rigens bibere possunt, prout cuilibet magis convenit. Neutrum autem valde convenit -ι. . senibus, oeque iis qui in otio & sine solicitudine vivunt, qui ventriculi eruditatibus laborant, qui morbis e frigidis humoribus natis vexantur, quibus pectus debile est, qui nem tum doloribus sunt adflicti, qui cibum concoquere nequeunt, multis flatibus obnoxii, infantes & pueri, dc alii quos tempus de usus edocuit quid ipsis conveniat. Atque his finem nostraeorationi imponimus. p i N I s.
449쪽
deque succi Rosarum temperatura .
CARO Lus C Lusius Candido Lectori. v L TI s annis ante quam D. Nicolaus Monardus Hispalensis Medi eus Librum de Medicamentis simplicibus ex America delatis Hispanico idiomate scriptum evulgaret. , alium quendam perbrevem Libellum de Rosa partibus us Latino sermone componebat, cui Dissertatiunculam addebat d Citriis, Aurantiis,& Limoniis malis. Rus porro Libelliquum nulla, ampli superessent exempla, si aliis quibuslam ejus libellis Hispaniaco sermone editis, quos ego recens Latinos faciebam, adjungerem, &publici juris denuo facerem, rem tibi non ingratam, Candide Lecto , me facturum existimavi. Valoe, &hoc etiam Monardi beneficio
DN. LUDOVICO GOTHOMANOD. NICO LAUS MONARDVs
nuto redum με, ἰαῖ ἀε quae liniam metit ex tenebroseo amro ad periores auras identur Arare. Me Maedui mos ars, quippe quaepougregia istam eximiamque'scorumcauream,adeocmcutata laciniinquet myrta mutilitaualis jam Yopiata e bais in merito risse ιSatur. Nonra merὸ tempestite ita jamsurrexis etembris, in qu tappocram, em, Pata, ad rumque Graecorum fortunatabueremeaveris asas. Illi nanque ita aeclara inuere doctrina, vi memoria earum, μη qis in aeternum mirat. Nutauam tremes, nucta ue rem, ubi non omnes ciueae, nurno bonore ipso πι- tbodum profiteantur, simiaque eam ad hominum usitatem inconcusse teneam. dicam. te cientia, tametsi gnamno motam traxiscris, nonnum iam tamen a meritiais tramite deviat. Cuius errores, Arabibus ne imputem, an potius uit, qui ex Aratico inmisiuatinum merteresermonem, incertum habeo. Atque hac qωdem non sine nostro ricis in usum evenerunt. Euaprister operi et inaes u Meaeci in curandis morbis ab ilia scopus declinens,sempernae oeuru habeant quorum unum a ceteris maximum Uterque
450쪽
eritas. Atqueprimo flatim dii mei tempore sic mihi bochabebampersuasimc Issi,utem cum Haesimia accrevisscientia, silidum Ilus ese ex Graecorum et otimini I excepi. a Mettum autem a taminams utem conferat, metat rum temperaturam agnoscere , ao-Etissimo cuique censendum relinquo. Ut enim artisii cfusibet ery,congruentia ad munus suum inurumenta cognoscere, ita quoque medicinM quasique , earumque qualitates discere, ad Medicum blectit. β re necesseeu, qui Med camartemprofitentur, eos Ahigenter a noscere, quae quibus iarbis med initive attribuantur quubtates. Sunt enim, qui Iaritis monιti in murra redise recusastri, qui tanquam caecutientes a meritate discedunt, γ viris sapiensibiuassentire nolunt. βωbus nec hanc nosram lucubrationem exaravmωις tu potius, qui candido animo ad veterem medenA rationem aspirant. D hoc opust, huc mihi expedenda sunt: aeuid sit Rasa, quod paucis admodum aperiam: ivs qum contineat partes, tr quae idis sint iudita nomina: quo utilii rofuturum. Desude,rut1 eatq- compluratim a Acorum auctoritaribus,quopacto Rofarumsuccaunensit cab urse 'graus,me1 balin s T'o Be- mὸ Uero, quia de Rose carptiue Uermo, quid e Alixandrinu Tosia inussi γω exponam, quasque baleat vires. IIoc itaque quam potui brevssimis verbis apertuis,ac examinatum, tibi nuncupandum censui, quod ea benigestate arcipies, qua tuisimilis aborum dedicatio s Iolent . ad istere, ut sub tanti miri patrocinioprotectum, dum niti pretii,nihilquegravitatu exse , fert, erudisorum auribus non istaenum, murorumque manibusge lanaeum,ex tuo limine
prodeat. Auod mihi promittit progenitorum tuorum clarissimus saneias, prasertim quod nobilitas icta tua siteris Latinis, ess Graecis, tanquamgemmis, auroque me lita, majus alia 'quid, sty quod Acbeant Gentiles tui, pollicentur. .Atque hauddume intel 'o, tuum inibi non defuturam bonitatem, qua no Iram hanc opesiam admittas, in quosaris habebit pia ciniscontra inpidososeres: quasi tibi non di dicebit, animum mihi ad majora tibi dicanda
NICO LAI MONARDIMedici Hispalentis,
o Rosia, qtisi ut sini temptramcnto.
HERBARvM inventum tanti olim exoticis exterisque gentibus momenti fuit, ut Carum inventores primos principesque non tantuni humanis honoribus, rerum de divinis extulerim: quosdam enim ex iis pro Diis coluerunt. Quoniam Eseu lapius Apollinis filius sub Chirone in re herbalia petitissumo inagistro, sic doctus evasit, quod inter Deos in caelo relatus est, quia Panace herba quam plurimos homines ex morte ad vitam revocavit. Hac forsan ratione Mereurius, qui herbam Molyinvenit, apud P scos pro Deo habetur. Et de Orpheo, ob herbarum inventionem, miranda praedicaruΠt antiqui. Quippe qui, & alii quam plurimi, ut majorem famam gloriamque attingerent. teneris herbis nomina sua committere non gravantur: quemadmodum Nicander narravde Alcibio, sic dicta ab inventore, S: de Lysimachia a Lysimacho, uno ex Alexandri prin cipibus. Mithridation vero a Mithridate rege Cratevas esse inventum assirmat: sicut Gentianam a Gentio rege Illyricorum. Climcnos herba atque Eupatorium regia nomina mi- sident. Artemisiam vel in Mausoli uxor suo nomine consecravit. Hoc diversi populi, regionesque factitarunt: Quorum nomina insita herbis usque ad nostram aetalcm perennia sunt: mod multi Principes, praeclarique viri summa cura elaborarunt. -niam magnis sumptibus supremis aedificiis, metallicisque tabulis, sui recordationem posteris committere undique legimus: Et temporis vetustas quae omnia consumitin potuit abolcre. Sed qui tencris herbis tremulis e foliis se commendarunt, famam memoriamque usque ad nostram aetatem consequuntur. Olotum nomina Plinius satis diffise meminit, inter