장음표시 사용
681쪽
ci curandi & mitiores reddendi
temporu longitudinem esse praetexendam, quo minus eaqtie ad Reipub. commoda autenda pertinent,S cIrium
N Hominem ob tellurem creatum non dicas, quandoquidem in illam resolvetur, nisi resurgere deberet 8 Licet autem alterum pedem in mulo habeat, minime exquirit, quis videbit, aut iis fruetur quae ipsius cura fabricamur&cnascuntur, scum tamen nisi temporis diuturnitate vel absblvi, vel adolescere queant in tamquam nemo succederct, qui ab eo derelictis fruatur. Sed quos, obsecro, plerumque Videmus magna aedificia exstrueret nonne senest quibus forsitan ea iam absoluta inhabitare non licebit. Vix enim e centum reperias, quem persecto jam opere uti contingat: attamen omncs diuturnam sibi vitam pollicentcs,iis operam navare non desinunt qui ipses subsequuturi sunt. Observata proferam. Quispiamaa sonesum vergens,nec diu se superfuturum sperans, reconditis fluctibus dum vestitur, eorum semina diligenter excipi jubet,atque ut novo vero telluri committantur praxipit: non quod arbores inde natas mictus jam ferentcs se conspecturum speret, sed hac ratione posteris consulere cupiat. Quisquis igitur hoc circa sit vesties arbores cicurandi rationcm propositum probe intelliget, certo statuat cum in illius intelligentia perquirenda, tum etiam arborum reliquarumque stirpium cognitione adipiscenda, quo illustriores reddi possent,jam diu desudatum fuisse. Hic itaque deprehen cietur res certa, memoratu digna, &magnae utilitatis, quaeque, ut omnium oculis subiicere..tur, promerita est. Quae adeo occasionem Auctori praebuit, eumque impulit ut nullum la- rcm subterfugeret, quo minus ad perquirendas arbores summa celsissimorum totius Europae atque Asiae montium juga conscenderet. Pauci hunc laborem animo comprehendent: paulo post tamen ,cum ipsius enectu, tum evidenti corum quae proponuntur demonstratione, atque etiam disceptationibus liquide scripto comprehensis,& theorica stirpium declaratione, ut ex subsequcntibus disceptationibus patebit, cum comprobabimus. Sed ut singulae artes sua peculiaria habent vocabula de loquendi sormulas quibus eorum principia edoceri queant: sic in hac praefatione 51 principio necessari A admonendus est Lector, ea quae ad hanc culturam pertinent, ordine, sed tamen Obiter, tradenda; plenius etenim omnia in Agricultura elucidabuntur, ubi singulae stirpes suo ordine sigillarun destriabentur, perinde atque alia quae ab eodem Auctore ivulgata sucre, qui avium Sc piscium litones ad vivum expressas a)co distincto Ordine primum exhibuit, ut qui cum subsequi iti sunt recentiores, licet eas postmodum expolicrint, minime illius methodum assequuti sint. Is in animo habet serpentum etiam emgics brevi in lucem efferre, clim primum per
Id antam utilitatem consequi liceat ex Si ectrium arborum cicuratione, modo ι ustores ciboru non pigeat.
Su MM A porro non fuit ea dissicultas quae in supra dictarum rerum, vel arborum alia
rumque itirpium explicatione, descriptione atquc pusturis nobis obtigit: sed in veteribus nominibus perquirendis, quae robus praetcntibus adaptiare possenuis. Nonne igitur hoc loco merito conqueri liceat de iis qui alicia a opera utentes, limulantesque se
682쪽
prosteri a quibus didicerint, nunquam tamen inanirarii in inducere potuerunt, ut id face-rcnt Sive igitur externus sit, sive Gallus, cui nomina subiicimus per quae ad multarum riO- Varum rerum c agnitionc in pervenire queat, cum fateri non pudeat. li a ni hi ς didicerit. Unde vero didiciiset externus, qui in Gallia non vixisset aut versatus sitisset , plici urn, avium. scrpCnti utra Gallica nomina cum veterum nominibus collata, nili alibi de Iccipia invenisset Sed chi N iii l. uiusmodi re illi .ullumento fuerimus, cur non agnoscit idcira contingere pollici de arta tribus; nili remediis ab initio curcurreremus : nam ut neque Lexica, neque recentium scriptoruin commentarii mi id quam auxilii adferre valuerunt . sic ne- ique tu qui ingenti librorum multitudine tum cs, in illis invenies qualia hic leges, tandi na-que fateri cogeris a nobis desumpsisse. Sed an existimas nos nisi ab exteris ea quae de arboribus leges,edoclici semus dicere ausuros, saepenuincto te falli, dum aliam pro alia siuniis Quibus vero exteris' non iis suae qui gravitatem profitentur: nam de ruilicis schus lucagitur. Admiratione digna profecto res est, post Tlacophrastum . ncc Commentatores, nec Auctores, nec interpretes quid liram observare potuisse, quod illum fugerit. Ex hoe itaque Problemate disicite genuinam Cherme Gallici appellationem, nuncupato, non autem Cartium :nam cum in incultis nascatur, qui me de ipsius appellatione ccrti rem reddidisset nisi externi rustici Magnum igitur comem ti laboris indicium est tam alte
subire ob unius arboris Observationem, umq. tam vili aestimare,cum tam magno confluerit. Ita se ab hominu contubernio segrcgant qui ibi illidines amant. An non magna sim veterum cura, qui homines ad summos totius orbis montes ablegarunt, ut arborcs obicrvarent 8 Logitis duo Fraxini genera. bina ulmi, totidem Tiliae a Theophrasto de sc ripta : sed
quaenam ca sunt qaabemusne illa an non nemo recentioru dicit, tantum abest ut aliis igno tis lucem adferat. Pluris igitur aestimandum est eas vivas oculis subiicere, quam ex scriptis, illarum mentionem facete. 3d minime praestare potuit semus, linc exterorum auxilio. in eo a plurimum nos iuvet ut homines idiomate inter se plane disserentes, Syri, Graeci, AEgy-- ptii, doli emi, Itali, Britanni, Angli, Arabes. Theophralli interpres scribit: Carpinus ab Aceri rediit cri, quod Aceri candida nervataque materia, Carpino autem flavacrilpaque. Id quidem in medium proserimus, non ut ostentemus nos Latinam linguam non ignorare , si diu evincamus Carpini materiem flavam crispamque esse debere: quae notae nostro Cheroae sive Ostryae minime convenire possunt. Sed hoc exemplum adauctum csto in aliorum comprobationem Oui Quis autem ordinem a nobis Observatum in his quae ante in Iucem protulimus, cum eo quem nonnulli, postea Cadcm expolientes,observarunt, conserer,praenostro confusum & male digestum inveniet: quod in nostram excusiationem dictum volo, qui nullam methodum, ad arbores quod attinet, in his Problematis observaverimus Quid praeterea expetere queas, ad probandum, in Omnium rerum observatione adhibendam esse diligentiam, quam Delphini historiam' Cum enim in nostris piscationiblis frequentissime capiatur, in Italicis adeo rarus est ut istic habcti non potuerit ad exprimen.
dam illius iconent: cujus rei fidem facere possunt picturae proxime inde allatae, magno certe sumtu comparatae: quae testificantur, beneficia referenda esse iis a quibus accepta sunt, de pleraque in una provincia vulgaria esse, quae in aliis rara sint. Itaque in hoc opusculo ingratitudinis nota Avictor nunquam merito accusari terit. Et quemadmodum scripto minime opus futilet ad persi radendum Gallis, ipsi rum Ore de mer cr Marso uin, csse vete-
tum A: recentiorum Delphinum, nisi dissicultas fuisset in ca reprobanda sine scripto: ita haud opus erin hunc peculiarem libellum scribere, M multas disceptationcs in eo insere te ad probandam silvestrium arborum cicurationis facilitatem, nisi strii puli suborti essent qui nondum fuere cxplicati. Cum igitur hic libellus de silvestrium arborum cultura ex
prosella agat: duo inserenuis ex quibus duplex utilitas cmanabit: ex altero literati viri novarum rerum scientiam adipiscentur: ex altero rustici census augendi rationem intclligerit: illo arborum notitiae illustratione hoc vero earu culturae praeceptis:quarum rcrum scientia sua etiam voluptate non carebit. Nemo est adeo rudis ingenii rusticus,qui ignoret, omnes stirpes radicibus, ramis, soliis de fructu praeditas esse, Sc qui illas, quando opus est, ad suum usium accommodare non norit: sed non est agrestis ingenii, earum di flerentias docere . de de carum natura disceptare. Quae omnia nulla ratione doceri potucre quin ad Respublicas utilitas tedierit: nam S homines scientiarum avidi inde comm ocium accipient, summam utilitatem ex rebus facilibus earumque cultura desumtis magna cum facilitate,& sine expensis consequentur. Sed quemadmodum indcliberationibus nulla maior disticultas oriri solet quam cum Ob cxpensarum magnitudinem opus impersectum relinquere cogimur, Liborumve gravitas voluptatem longo superat: sic raro contingit, ut voluptatem cum utilitate conjunctam nancisci queamus, ut raccam summas dissicultates in hoc initi- tuto objectas, nempe Auctorem nullo memorabili beneficio adsutum, nec ab alio quo- piau1
683쪽
piam scriptore istam . mu lamnuione tractatam senisu. Eam ob causviri hau 1 minoris aestia
macionis ccnti adumetit hoc propositum, cuna caruerit lcriptis qua illum mustum iuvare potuerisit. Ut vero Agricolam constantem 5c Omnis morae tolerantem esse decet dum tempus Rraestitutum ip ait : sic ut iam hoc scripto edocebuntur, is omni clittat tolerantiam cise adhibendam, cluandoquidem illis tantii m temporis ad obtincndam voluptatem cum utilitate coniunctam conceditur, quantum exspectare solent ii qui decimo quoque solummodo anno tuas silvas caedunt, utccnsum ex illis accipiant. Unicum hoc exemplum satis cito, ut illis prcibemus, nullam habere causam, cur cos istius morae taedere de-bcat, dum arbores, quae illis proponentur, stetissim cxcrescere permittent. Nos autem de chi luscitie stirpis natura scortina inciviollam faciemus, atque de ejus cultura agemus: ex quarum altera theorica, ex alicra vero lat axis& usus disci poterit: hac itaque ratione disiceptationes de agrorum cultura. eorumque commodis, S de s uburbanorum p taediorum censu, ab iis quae de natura stirpium Medicorum more agunt se; ungemus.
Nec siilvectrium, hec mitium c domes hcartim arborum
avitudinem, certam posse connitui.
v N c animum advertite. An vestro judicio exigui momenti res erit, rationem
vos edoccre, qua varii generis singularesque arbores singulis annis magnum vobis censum allaturas. sine lum tu alere possitis non duo dctias, non centenas, sed millenas, si opus etiam csset, feci cscenties millenas' At ut omnes neque ejusdem natur , neque et indem diuturnitatis sunt, sectiam altitudine inter se differunt. Modicum est vobi recensere trabes non vulgaris longitudinis, quae ctiamnum permanent cum in multis tena pli Galliae, Italia . atque Germaniae, tum in Regum palatiis, & pontium supra torrentes exstructorum fabrica, ad urbes in convallibus & intcr montes sitas, ubi arbores in immensi n altitudinent excrethere solent. At maius crit in medium vobis adserretes
admiratione dignas in durissimis saxis insculptas. quae hominum artificio inventae sunt. Namque malum navis estia bicere ducentis aut trecentis cubitis longum, fidem non seperat, quoniam Naturae opus est. At solidum saxum videre arte excisum longuis atque crassius quam ulla arbor unquam conspecta sit, in admirationem proculdubio rapiet qui haec Iegent i cum tamen certum M ve umili, probari potest ex iis quae etiam nunc supersunt, Obeliscis nam trum columnisqtie quae Romae, tum ex ingentibus Colossis & Pyramidibus AEgyptiacis. Te fabrum lignarium compello: credesne tibi posse ostendi faxeas trabes Iongiores atquc crastiores quam quas unquam ex ulla arbore in aliquam tablicam inferre potueris Sed uter in tali opere audacior, artifex ne , cui, ut id moliretur, imperatum est, an qui animo comprehendit simillam rem fieri posset hac ratione varia inventa , diversis rumpraeclarorum artificum ingenio ad Optatum finem perducuntur. Quandoquidem autem
similia opera nunc ostendi queunt, cuinam hanc Iaudem attribues 8 Nam si huic qui ima perium dedit i quid de primo inventore dices Istud igitur Lector accipito, artifices tibi posse demonstrari, qui & conficienda suscipient, de ad absolutionem perducendi rationem
invenient. Qui fructiferaru arborum culturam docuerunt, nullius erunt usus in hoc nego-cio: na alia de silvestribus, alia de fructiferis est sermonis institutio. Antonius tamen Venuatus Siculus inter recentiores laude dignus est, qui fructiferar si quarundam arborum culturam dilucido ordine tradidit,quale longa experientia didicerat,quem nos separatim interpretabimuri neque enim in hoc opusculo quidquam ipsius, Varronisve, aut Columellae, aut Plinii, aliorumque similium auctorum inserere volumus, nisi ubi ipsorum auctoritate opus erit, ut quid silvestre dicendum sit, probemus. Nemo autem hactenus inventus est qui arborum culturam hac ratione docuerit, nempe, ut silvestres silvcstribus locis eoias rantur, lioc cst, ut silvestres per se cicurentur: neque etiam cuiquam Principi talis adhuc propositio facta est. Variae sint arborum altitudines: & de his Meo quod rarum in ipsis reis
peritur , ut earum natales, morbi, curationes, atque auum , alias disiceptatio institueturrnam, uti dictum est, sigillatim nunc enumerare minime cupimus, quae quibus provinciis peculiarias uiit; ut, exempli gratia,nonnullas valles instilae Corcyrae in Graecia oleis semper virentibus obstas, quae traud in minorem altitudinem cxcrescunt, quam nostrae quercus, montes vero Terebintliis nostras Iuglandes aequantibus: & suberis arbores ad lacum Bol-senam nuncupatum, seb urbe Monte fialcone agro Romano,multo maiores & ampliores
nasci, quam apud nos ullae ulmi conspici possim: in Lutri ad ripas Lemani Lacus Aceris lati solii
684쪽
lati solii arbores magnas atque ramosast quemadmodum etiamnum perdurare platanos& Lotos apud urbem Antiochiam tam vastar magnitudinis ut verisimile sit eas istic jam ante multa caecula consitas esse, M forte ab ipsa Romani impetii amplitudine: nam cum secundium publicam viam ita distributae sint i certum est eas istic expreste repositas. Consideratione etiam digna est Basiliensis illa Quercus in latitudinem patens, quam rari ingenii vit Cardanus libro de Rerum Varietate multum praedicat. Multas vero alias Eritis modi enumerare possemus, si necesse esset.
empiam aptum fore ad magni Humin Trincipis adia colenda,
qui ineptus suturus ut temnis Drtuna homini inserviat.
NEMO unquam inventus est qui terram coluerit, nisi spe utilitatis. Sed aliud est
Principis, aliud rustici fundum colere. Evocatus quidam ut magni cuiusdam Principis morbo mederetur, ut peritiam suam extolleret, in xenodochio artem exercuisse dicebat,audiit, doneum esse posse quempiam ad curandos in xenodochio morbos, qui ad Principis curam suscipiendam ineptus esseti acii diceret, diversiam in utroque curandi rationem esse sequendam. Sic quaedam cultura voluptatis & ornatus gratia instituitur: altera quaellus & commodi causa: ac si aliam esse oporteret culturae rationem quae ad voluptatem & oculorum oblectationem fit; diversam vero quae utiIitatis gratia suscipiatur. Qiii hujus deliberationis scopum considerabit, dignum qui a Principibus viris foveatur deprchendet. Neque quisquam inficiari poterit, quin illum in lucem producendo similibus Disceptationibus quae hic in medium proponunturi ejus experimentum & praxis, Imperatoris aut Regis alicujus auxilium prono mereatur , ut ad ablblutionem perduci queat. Sed in eorum desectu, Dei nostri immensa bonitas, quae Auctorcm acri temper mento, & adamantino robore donavit, ejusmodi animi conceptiones ad perennem soli. ditatem perduxit, nec ut vitium aliquod negligentia commissum illi imputari queat permisit. Cum porro omnia bona inde originem trahant, verum est quod vulgo dicitur: tria duntaxat occasionem praebere hominibus ut sane labore ditescant. Nam primum beneficio & favore Principis plurimi extolluntur; quidam, nussu suo merito; alii vero, probe meriti, qui alioqui egeni essenti Secundo, cum quispiam non Dratam hareditatem conseis quitur. Tertium situm est in negotiationis felici successu. Contia vero, histribus adversis, ex divitibus & potentibus fiunt inopes. Martialis plura non prodidit. Sed unde omnium censuum origo, nisi ex telluris ubertate 8 Itaque u eui facultates augescunt, id non fiesine satione: imh ne tangi quidem sine materia nascuntur. Non leve igitur est,facultatum augendarum rationem docere sine fiatione,quemadmodum in supra dictis, qui ne tantum quidem ocii sibi sum serunt, ut de culturae m unus cogitarent,& tamen culturis ad ipsorum
vota inventis fruuntur. Ut igitur in facinore aliquo deprehensus. sese purgandi rationem non facile invenit: sc contra qui probe sim munere functus est, infamiae notam subire non potest, Iicci nemo cuiuscunque conditionis sit, qui magnum aliquod opus sustipit, tam dextre animi conceptiones in actum deducere potest,quin calumniis obnoxius sit. Simili ratione si qui hanc culturam reprehensione dignam censerent, quod nimium argute res euriosae sine utilitate suseipiantur: speramus tame aequitatis amatores de illius successu probe edoctos, suturos propitios: eamque auxilii penuria imperfectam minime permansuram.
Tolerandum esse inrtificem, euius opus venale non est,
nisi Rebus utaris e r Frincipilus.
SE D nullae deliberationes selida protectione subnixae, favore egebine, modo dignae
inveniantur,ut honestam commendationem apud Principes quibus nuncupatae sunt,
mereantur: & ipsi Principes consene dignemur cum iis qui Rehu publicis imperant, ut eum his qui illas administrant, communicem. Eadem issitur humanitate erga hanc utantur, quam Cr odilus Trochilo praestare selet. Is flumen Nilum egressus, in ejus ripa aerem captat &siubinde obdormiscit ros tamen satapertum relinquit, ut aditum aviculae praebeat,quae dentibus ipsius in harentia depascatur. En vobis duoeommoda in rebus
disparibus subsiducia magnae familiaritatis comprehensa. Nam Croeodilus sui commodi
685쪽
& voluptatis causa Trochilum sibi repurgare dentes permittit: Trochilus vero eos repurgando hoc consequitur commodi, ut sine alterius incommodo satieriit. Sic unus suae utilitatis causi, ut alius sim iliter cam conscquamr concedit. Sed difficultatene caret quandoquidem plerumque accidit ut a nostris potius laedamur,quam ab externis si igitur nonnulli hoc beneficio indigni. id neque pro Principis servitio, neque pro siuo aestimare potuerunt: multo minus pro publica utilitate: nam cum eorum desideria sola insatiabili avaritia nitant ut, nullas alias divitias aestimant praetor suas facultates. Cum ergo ipsorum morositas huic culturae insumammtulerit, nolirae arbores illis exprobrabunt: gravius enim illis quid quan facere nequeunt. Q uemadmodum igitur multi cultros S cibos mcns, apponunt, ad nonnullos saturandos, qui nullam illis gratiam rependum ι sis quidam aliorum gratia labores sulcipiunt ingratiis. Misset aliqui sic ruus brachium aut crus frangen , vcl maliud infortunium incidens, dum sui heri mandata exequitur, cam ob causam herilibus aedibus non elicitur, cum sua culpa aut negligentia id in fortunium minime accc perit. Sed quandoquidem tolerantia omnes difficultates stiperantur aevi ratis S inconi stantiae argumentum est. si quis praestitutum tempus frucndi suis bonis exspectare non queat. Evenit enim quibusdam qui seminibus terrae commissis, ea statim quarto die nasci voluissent, propterea queruli eorum seminum datorem, atque ipsius artom vituperarunt: cum tamen pleraque ad alterum, atque etiam tertium annum sub terra lateant. Accidit dum has Dis .ceptationes scribimus, ut multa semina jam ante triennium sata priimina prodirent, cum tale quid minime exspectaremus, in quorum numero fuere Tinus, Ornus, Olea, Zyripha, Rhus. Platanus vero, Nerion, 5 similes altero post lationem in ense prodeunt, si vel pluviis vel alia ratione rigentur. Inde fit ut nonnulla Autumno sint terrae committenda, non ut proxima aestate, sed eam subsequcnte vere germinent. Quisquis igitur petiit his considerabit quae circa hanc rem observanda sunt , aequum sie judicem in rebus verisimilibus praebebit. Nam quemadmodum Cicero in nemine unquam invenit quod in perfecto Oratore requirituri sed talem sibi in animo finxit: lic Galenus cum nullum temperamentum line excessu in homine invcnire posset, temperamenti omnibus suis numeris abs bluti l deam excogitavit. Arbores intelligite, morosi homines vestra hona contemserunt: sic enim vulgo dici siolet, vilis conditionis hominis laborem, pro nullo aestimari: at veteribus gratias agite,qui vobis faverunt, vestramque causam tutati sunt. Sic interdum mensa steria
nitur nonnullis,qui saturi, beneficium non agnoscunt. Quod si ea de quibus Jam egimus&postea Mom in privati alicujus gratiam suscepta fument praesertim cum multa singulaω magnae cuiusdam Reipublicae utilitate digna, referre studuerimusὶ nonne merito honestam aliquam mercedem petere possemus Z Sed in horum deiectu haec scripta locum habebunt, non ad obiiciendum, sed ad liberum illis judicium relinquendum. ista etenim non proponuntur tanquam Hercules ille Nesseus, aut navis illa Nonpareille duHaute nuncupata, sed ut res facilis, exigui sumtus, & magnae utilitatis, quae oblectationem & ornatum edocet R ni gloria dignum,c inussi me singuli participes fieri poterunt. Eadcm porro mea est, &cujusvis suas lucubrationes in publicum pro serentis , cum Pictoribus Poetis, Plastis, statuariis, aliisque Omnibus insignibus artificibus ratior nam quemadmodum artifex qui in alterius commodum, sive publicum sive privatum, opus aliquod instituit, nihil insigne, nihil magnificum praestare potest, si deficiam sumtiis: sie nullum insigne opus a Poeta, Statuario, Pictore vel Architecto exspectandum est, nili sumptus conserantur: uti neque ab eo cujus artificium venale non est. Cum igitur haec praecepta, consilium ,&auxilium ad augendas exornandasque Respublicas adferantur, eorum quos ista ad sui am rem pertraxerint,ossicium esto,ut haec praedicent,prout laudem mereri judicabunt. Itaque fieri non poterit, ut, qui liberali ingenio praediti sunt, suamque, ut decet, authoritatem tuentur, haec frustra tradita esse permittam, modo inveniantur qui animum ad ea applic re velint. Sed cum saepe evenire sciamus, ut multa necessaria insecta maneant, vel artificum penuria quPea exequi sciant,vel eorum negligentia dc secordia qui rebus praesunt aut administratorum inscitiai admonitos volis, quorum interest, non mimis decere amplitudinem potentiamque antiqui, nobilissimi, magnificentissimi atquc optime instituti cujus. piam Regni, ea sibi applicare, ad ipsitus illustrationem, & suturae commoditatis spem, quae& privatim te publice utilitatem adseret.
686쪽
2I6 PET. BELLONII DENEGLEC. CVLT STIRP.
Hums cubura finis cum magni sit momenti, feri non posse ,
quin siumma utilitata inde accentit.
Cu M quilibet intelligat, aliud esse, singulari duntaxat quadam curiositate sine utilia
talis lpe,aliud si, laadipiscendae utilitatis gratia res perquirere; totius liuius negocii caput facile inveniet,videlicet facultatu augmentum in suo labore. Porro dum has Disceptationes scribimus Aptem dierum occupationem, Poetarum nostri seculi magnum examen ex suis alvearibus prodiit, qui vernum tempus media bruma sentientes, thesaurorum suorum partem nobis protulerunt: Nunquam tot odae, tot epigrammata,toth ni,panegyrici, totque poclica scripta in lucem prodiere: publica etenim laetitia in hoc Regno &apud ejus confoederatos, ob receptum Caletum, ob prosperitatem & laudes nostri pii & Christianissimi Regis maturum consilium Domini Conestabilis, & strenue navatam operam Domini de Guile, tum vigebat, atque in omnium Ore crat. Quam cum pauper quidam & decrepitus senex exaudiret, interrogabat: Num verb ad nos inde redibit aliqua utilitas videtis itaque ut singuli commodum & utilitatem sibi expetunt ad hanc vitam traducendam, etiam ii alterum pedem in tumulo habeanti non ignorantes non satis esse vivere, sed praestare commode vivere, &commoda vita diutius frui. Forte etiam non abs requisipiam petat , num tanta utilitas ex hac cultura redibit, quanta hic praedicatur Sane quandoquidem divitiat,atque ea quae ad humanam vitam sustentandam maxime necessaria sum, inde hauriantur, potissima insuper census pars Procerum illa nitatur, &haec quibus artes indigent, maxima ex parte in ea consistini: tanto majore commendatione digna est. Sed magis mirum est, quia, licet arborum beneficio tot commoditates consequuti simus, earumque adminiculo fodinae nobis metalla subministrent, haec hominis cupiditati nondum sufficiant: nam licet mori debeat, tura ipsius deficiente, mille tamen rationes invenit quibus vitie suae vim inferendo mortem acceleret. In eam rem fabricatae sunt triremes, naves, lanceae, sarissae, jacula, pila, sagittae, quae adhuc ad majorem seliditatem chalybem recipiunt , velo defectu, igne inaurantur. Arborum beneficio peregrinas procul dissitas regiones adeunt, earumque bona in suum usum convcrtunt. Ligna curruum artificibus 5 lignatoribus praebent, carbonariasque officinas implent. Parum erat eas in imagines expolire: & splendidam ex his domesticam supellectilem instxperei nisi ratio inventa esset, qua aliis segmentis & tenuibus laminis glutino vermiculatim com junctis preciosiora fierent. Itaque nostrum hoc institutum in eo non consistit, ut pergulas exstruendi, brassicas transiplamandi, ligni fasciculos componendi, planiciem aliquam liori idc pingendi, & variis figuris exomandi novos modos doceamus: sed ut Regis amplitudine dignum sit: namque istae deliciarum minutiae postea in Uricultura tradentur. At has disceptationes familiarius,& historiae quodammodo instar persequamur sest enim re vera hoc initium historia recens admodum, quae pertexenda nobis est, donec ad potissiman de
qua agit materiam perveniamus) cujus nullum exemplum ipsius pra statutam ita nos edocuit ac longus usus, ut experientia probari potest, ex his quae adhuc exstant variis hujus RGgni locis apud peritissimos & diligentissimos hujus aetatis cultores, cujus rei causa ab iis nostra opera est expetita. Sed & nunc nostra studia aluntur singulari probitate & liberalitate Domini Francisci olivetii, Gallue Cancellarii, ut alebantur a p. m. D. Renato Bellato,Cenomanorum Episcopo, a quo olim ab ineunte nostra aetate beneficia accepimus, ob communicata solummodo variarum stirpium semina, ex Italia, Germania, atque Flandria dolata, ex quibus natae plantae, nonnullae etiamnum permanent, hortum Touvolensem, quem apud Cenomanorum urbem instruxit, exornantes. Sed licet nemo qui aedes suas insigni aliquo loco exstructas habet,sit,qui earum non modo censium augere, sed eas etiam exornare non cupiat: id tamen illico fieri non potest; adhibendi enim sunt artifices, quoniam in omnibus rebus tempus requiritur. Inde per universam Galliam ruri conspiciuntur tot insignia & bene exMucta aedificia, quae rara in Italia, nulla per Asiam, pauca apud Helvetios& Germanos; qui ut plurimum, majoris securitatis gratia, in urbibus se contis nent: at in Gallia, praesertim in ejus Regni meditullio, ubi a belli formidine liberi sunt, tura
incolore malunt. Eam ob causam Proceres, quibus saepenumero publiea administratio concreditur, cum aliunde facultates habeant quam quas ex Parum possessionum ccnsupercipiunt, eas aedificiis exornant, suae commoditatis causa, ut locorum situs serta ab que ista ratione earum censum augent. Pudctne igitur vos Magnates, qui magnis sumtibus tot ter jugera longis muris conclusistis, tamque insignes fabricas exstruxistis M Xornassis
687쪽
exornastis, aliam rationem invenire non potuisse committendi aliquid vestrae telluri quiescenti, ex quo utilitas ad vos redeat, quam micae vulgaribus rusticis in usu est Nam clim eam libus septa lit, nec periculum sit a pecudum arrosione, magnam earum rerum partem quam illi communicare velletis recipere posset, si id in animum induceretis. Quod pecuniae penuriam incusetis, nulla vobis ratio est, quandoquidem sumtus in aedificandis muris facti vos accusant: at quo modo id fieri debeat, ignoratis; hinc crgo discite. Quemadmodum igitur arces minoraque aedificia tandem ruunt, nisi incolas, & vitia repares, ipsa tamen tellus interea incrementum agit: sic arva de horti, si cultura abiit, deserta fiunt;contra caedua silvae meliores redduntur, si incultae maneant: hinc nonnullis data est admirationis occasio, cum audiunt segnitiem interdum ad aliquam rem esse utilem. Itaque si arborum aetatem cum herbarum aevo conseramus; arbores longe excellere, majore commendatione dignas esse, majoremque censum S qii aestum ad serrae comperiemus; nam minutae hae herbae annua satione conservandae sunt; alioqui, si negligas, intcrcidunt. At arborcs cum sine cultura permaneant, exigua cura indigent, magnam tamen utilitatem adferunt. Quae adeo res nos compulit, ut in his Disceptationibus arbores aestimaremus, de earum culturam atque perquisitionem herbarum cultui praeserrcmus. Hic tamen libellus, ut dictum est, silvestres arbores cicurandi rationem edocens, rus postea proferet memorabiles, & dignas quae historiis nostri temporis inserantur, quaeque, pro Ordinis earum propositione. Regis favore & auxilio haud indignae iudicari queant. Pro his etenim stirpibus dicere audebimus, eas videndi & cognoscendi desiderium, maiorem lauic scripto I: labori occasionem praebuisse,quam reliquarum scientiae partium studia. Porro quc madmodum Phoebus vir Princeps &illustris, Momnium venatorum Coryphaeus, de suis canibus dicere blitus erat: sic hoc loco de stirpibus dici posset, pro quibus nemo forte alius tantum laboris sumpsit, quod etiam sine rubore assirmare ausim. Is igitur de Hinnuli venatione loquens, in haec verba dicit:
At quando Venator ferae vestigia repererit, ed canes convocare, & quae commoda videbuntur verba proferre dcbet: canes eo acciti, hinnulum statim odorabuntur. Si igitur hac ratione illos bis aut ter convocaverit, nunquam eadem verba proferet, quin Canes adveniant, etiam si nulla fera adesset: nana semper existimabunt,sese ejus serae quam persequuturi sunt, vestigia oraturos. Sic morigeli fiunt,&ut quo velimus veniant edocentur Αt peritus venator meram veritatem suis canibus dicere debet, ut majorem ipsius verbis adhibeant fidem. Nam meos canes venire,&millies terram odorari compellerem quo
loco vellem, etiam si nulla adessent vestigia. Sed id ipsis potius facto quam scripto eos qui
non vidissent edocere possem. Et sine pessime venationem instituunt qui nimium loquaces sunt &clamosi : nam canes nmamna garrulis tantam fidem non adhibent, quam taciturnis. Non inficias tamen eo, canes de setas, aut seram indagantes, blande compellen dos & exhortandos esset sed id moderate fieri debet. Et me hercle meis canibus perinde loquor, ac homini: cumque dico, progredere, regredere, huc ad me veni, i oc age, me intelligunt, meliusque mea mandata peragunt, quam ullus meorum domesticorum. Ad non arbitror alium quenquam id ab eis impetraturum, neque etiam sorte me exstin M. Haec Phoebus. Sed ad institutam orationem re dcuntes, dicamus cum Virgilio, m--o. Nam quemadmodum venator indaginem instituere non debet sine cornu is quin uic studio sele applicat , sua instrumenta habere necesse est: Hoc est cum horbati nem instituit, minime domo excedere de i, quin serreum ad eruendas stirpes insti mentum, sacculum, atramentum, papyrum, atque chalybem excitando igni idoneum secum deferat. Itaque haud dubium cst, neminem hac aetate sic consulto de arboribus,so re, neque forsitan alius me exstincto succedct, qui prborum gratia hanc provinciam sulcipere velit, sine niajori auxilio. Verbi gratia, Theophrastum sempgrin tertia per mi quentem comperimus , unde colligi potest eum magnopere adjutum, ut ad arbores perquirendas alios ablegare posset. Rarae sunt, inquit, arbores quae siliquas sciunt, atque inter alias Gratia, Cercim, &GIuleam recenset. Sed cum hic interpretem non agamus,
sed disceptationes duntaxat, hujus idiomatis i nempe Gallici causa, instituamus, albores& frutices siliquas ferentes, Staphylodendron, taburnum, Cerinam, rimarindum, Acaciam. Coluteam, Genistam cum Hi anicam, S vulgarem, tum Nivcmensem, Rou- laeto apud Montefiascon nascentem, Calliam solutivam, Anagyrim, Nerion, & Arborem Iudae vulgo nuncupatam comperimus. Hic multo plurium appellationem auditis, quam Theophrastus tragiderit. Sed hic duntaxat de earum semina conquirendi, atque ad germinatione'rducendi ratione agitur: nam alia, de ipsarum natura agemus: cassae porrox Acaciae ei iram nostris Observationibus videre licet.
688쪽
4Arborum satis fotiram defluvii tempore, faciend6 ies bes, qui conserendi HI, aparati .
Cu M Natura si vestribus arboribus legem imponeret, negavit ut earum semina nasci queant, nisi calido, molli, & humido loco: quae consideratio longiores adhuc alias diseeptationes parit. Nam si quis in Arabiam vel AEgyptum proὴciscatur, &istic nostrates arbores alete vclit, experimenta sorsitan inveniet erus regionis incolis convenientia, quemadmodum hic ab illis mutuari possimus, praesertim clim Tamar indos& plerasque alias arbores illis peregrinas esse animadvertamus, quarum tamen abundantiam adquirere possent, si earum semina terrae committerent. Constat enim Alexandri adventum in ipserum regionem , non minorem illis utilitatem attulisse ob culturam rerum ex India & Asia delatarum, quam Americanis intulerint Hispani, Lusitani, Galli, qui in diversas novi Orbis regiones appulerunt, easque multis Iebus magnam utilitatem adserentibus excoluerunt. Sed primum omnium semina sunt comparanda, deinde solum pro caesi temperie accommodandum. Soli praeparatio ad semina
excipienda, cum ea purgatione comparabitur, cui universa animalia obnoxia sunt; nam etiam stirpes huic naturali excretioni subjectas esse conspicimus. Cum salivant arbores, satis edocent qua praeparatione eas natura donarit: quod accidere solet ante quam e rum flores explicentur, quemadmodum in animalibus cum libidine incensa fuere. Atque ut Medicorum scholae statuunt pinguedinem non esse partem animalis, sic de arborum saliva dici posset. Cum igitur omnes res animatae, seu motu praeditae, seu motus opertes, ut naturali purgatione sese praeparent, obnoxiae sint: certum eli eandem esse cum animalibus&hominibus, arborum rationem, quae naturali humectatione praeparantur, qualem pro seminariis edocebimus. Consideratc arbores certo temporis spacio quie sicere, atque solia abiicere, non secus ac animantes vel quadrupedes vel bipedes; quarum illae pilos mutant, hae pennas, atquc etiam serpentes exuvia: Sic plantae poliquam a partu hieme quieverunt, soliis denuo sese ornantes, praegnantes fere permanent totius anni trienter sed quemadmodum platanus hieme & frigoribus corticem abiicit, sic Adrachne istMeia per aestus, Suber autem novo vcre, diversiis videlicet anni temporibus. Multae tamen arbores imminentibus frigoribus solia non abiiciunt, sed illa tota hieme retinentes, demum novo verelis sese spoliant. Aliae veto quibus folia decidua, aestate vetera abiiciunt, semen conseris vani. d hujus rei vix ratio reddi queat. Similis est nonnullarum rerum quae in peculi ria animantia cadunt,consideratio: nam cervis,plalyce rotis, hinnulis, atque forsitan etiam
Canaelopardali, Axi, magnoque illi animali Alci cujus cornua in limine sacri sacelli Biturigibus, quemadmodum alterius Ambosii, conspiciuntur) 8e Hippelapho cornua decidunt: contra Monocerotes, Strepsiceri. Tragelaphi, Gazellae, Rhinoccrotes, Hirci cum domestici tum silvestres, Boves, Uri, Bubali, Verveces Musimon, ea non abiiciunt. Nonne ergo idem arboribus, praeparationis gratia, quod nobis continget Solo mandatis Malorum, Pirorum, Olivarum, Aureorum Malorum, Limonum , Citriorum, Adami, Granatorum, aliarumque similis liquoris, atoue ctiam uvarum seminibus, an grati saporis
Ductus habituros vos creditis ex arboribus inde prognatis, nisi prius eas surculis silli albori ex qua semina desumsistis, similibus) inseratis Olivas serite, nascentur vobis oleastri, &ex Piris Malisve optimi succi asperi silvestresque nascentur: itaque eas inserere necesse essitam nos cicurationem appellamus, cum novo varii generis insitionum adulterio, quaIesin hortis aluntur, eas seri cogimus. Nili mortales disciplinarum dulcedinis insitionem reisciperent; naturam, quae per se agrestis cst, retinerent: sic & animalia sera manent, nisi cicuremur, atque similiter arbores, nisi insitionis cultum recipiant. Eadem igitur est ratio
artis in eo qui illam edoctus est , qualis surculi in arbore silvestri insiti. Sed ne a primatio nostro instituto longius discedamus, nobis vitio haud vertetur, quod de soli praeparatione
primit m non egerimus, ante quam ad seminaria procedamus, quasi ignoraremus cultum desiderari. Sementis &insitionis tempora adeo fuerunt a Veteribus observata, ut Graeci, teste caleno, hiemis duas extremitates in iis constituerint, hiemem vero meὰ iam. Sic enim ejus interpres Latinus loquitur: Hiemem in tres partes dissecant: c vi sub Solstitium tem p in mediam c-Pituunt, de eriremis duobus partim sementem, potiremam instrenditem . Sed Solstitia, AEquinoctia, Vergiliae, & alia similia vocabula suum locum habebunt in culturae pIantarum explicatione. Ceterum quandoquidem nunc de silvestri bus stirpibus agimus, quis agricola selum stercoravit, aut sarrivit, ut spontc adolescerunt,
689쪽
DE NEGLECTA CULTURA STI RP. iis
nisi probus ille cultor natura 3 pejor itaque, cum cicurandae sunt, carum conditio esse non debet. Vos igitur rustici, qui summo labore fimum, cineres, terram, urinam, calcem, de alia hujusmocii per agros, ut uberiores fiant, sipargitis, possetisne ejus rationem reddere Si eam nescitis, hinc discite: nempe fruges, arbores, herbas, reliquaque hortensia, cum radices spargere incipiunt, facilius provenire. si solurn praeparatione calidius atque mollius reddatur: perinde ac si plumat lectis nostris in alium usum imponerentur, quam ut corpora molliter & calide sustineant, ossium commoditatis causa. Tu vinitor, quaenam est causa, cur equinum fimum tuis vinetis magis convenire aestimes En videtis naturalem
etiam quandam esse in plantis appetentiam, ut saporibus delectentur, quasi caeli solique humor non sussicerem. Illae itaque falsitudine, dulcedine, atque aciditate gaudentes, molliter tamen de calido esse volunt. Nam licet stramen non putrefactum ad radices plantarum sepultum, mollitiem eam praestet, nilailominus, cum sapor ille desit, minus illis gratum est, de ut conspicere licet, radicibus simili mollitie minus gaudentibus, pumilae fragilesque arbores permanent. vos o pastores, qui ovium greges per agros pastum deducitis, atque septis concluditis, an in quem finem id faciatis scitist quoniam videlicet simges istic satae, delectantur solo in quo urinae saporem degustare possint. Inde fit ut varie judicandum sit de stercore suillo, gallinarum, aviumque, ovillo, bubulo, camelino, equino, atque humano. Falluntur nonnulli qui existimant pingue solum arenoso praeserendum esse ad seminaria instituendar at experientia contrarium docet; dc id Theophrastus jam olim scripsit, ut planius in Gallica versione apparebit.
7 eque homines, neque solum, neque etiam animalia graimiorem
laborem tolerare posse, quam tu natura leges constituerior .
R B O R E s, tellus, plantae, homines, εc animalia. atque etiam ipsius caeli orbes m quiete frui optant, teste Platonicorum anno. Nulla res animata semno privatur. Itaque Solaris luminis privatio ad eam rem convenit. Nonne igitur merito indignari possitnt ii qui ad operas fuere adhibiti, clim illis quies adimitur Hinc desumta est
origo nonnullarum disceptationum quas hic legitis: nam postquam animadversum est. neque rerum singularium procul hinc observatarum raritatem, neque Commentarios de avibus&piscibus, neque animalium picturas rationem invenire potuisse qua labor mitu gari posset, ut iis rebus sessiceret quae ad quietem adipiscendam necessariae erant: denuo quaerendus favor fuit sub stirpium patrocinio, ob quarum studium nimium sersitan iis locis ill haesit quae M usea nuncupantur, Musis dedicata. At hoc non scribimus, ut Plinius in sua praefatione ait, Humili vulgo, studiorum ociosis; sed potentioribus, qui multas operas ad labores alere possunt. Verum id non sine quorundam calumnia: nam quo pacto divitias alteri polliceri potest, qui ipse nullas habet, aut qui ab eo, cui illas pollicetur, mutuas sumit 3 non defuit tamen spes, idem studium squod auctori minuendarum facultatum occasionem praebuit) novas etiam iterum adquirendi, rationem subministraturum. Verum tantum abest ut quaestus cupiditate ad haec studia impulsus fuerit: quinimo ut illam fugeret ea est amplexus. Vipnti nunc sunt elapsi anni, quod manum qua haec scripta sunt, Des nic inspiciens,cum facultates obtinere possem, pronunciaverit: Quinquagesimo aetatis anno non plura possidebis quam nunc possides. Tamen quemadmoὸum auro vetustas nihil addit, nec etiam adimit; sic hujus vaticinii veritas postea agnoscetur. Arbores igitur . si paululum temporis vos relinquo, aegre ne seratis: nam in alia re expetitur auctoris exercitium, idque fortassis alio laboris genere. Sed o montes,quid abstondere potuistis quod ejus oculos fugerit aut quis explorator, o arbores, de vobis hoc tempore plura referre poterit Z Si Echo, quae toties hanc vocem per Asiae valles atque per altissimos Europae montes exaudiit, nunc responderet, nullo alior ne opus esset. Hinc fit ut modo animi hilaritatem, modo animi aegritudinem prae se ferant nostra disceptationes. Igitur, o arbores , arbusta, de herbae quae vestrum cultorem cum maxime opus habet, deseritis, ejus orationem audite indignatione plenam. An aequum est, ut vestram imbecillitatem sibi obiici audire cogatur Nam cum illum per
terram de mare mancipium esseceritis ob unicum vos videndi desiderium,eumque ad Gritis ut decies millena milliaria suis pedibus metiretur, non comprehensis peregrinationibus maritimo itinere factis, dc tamen vix hunc errorem detegere potuerit, tanquam is qui nullum suum commodum quam per vestrum captare noverit, sed diminutis licet faculi
tabus, m orem adhuc vestri experientiam adquirere voluit. Quid igitur, o albores, hie TT , tacetis
690쪽
tacetis 3 sed tamen multis ad hanc rem disccptationibus opus est: nam virtus vulnere vitescens, acceptarum injuriarum adhuc meminit. Sed ad hanc rem ne exquiruntor omnes singulares gotes viri omnibus numeris absoluti, clim sciamus neminem tot rebus sufficere posse rimo ne apud Turcos quidem mancipiis plus laboris imponitur, quam ferre qticanti quod dictum et to ad refellendum eorum injuriam qui sua mancipia terram, tanquam jumenta, colere debere existimant. Ad neque ipsa, neque terra, quicunque tandem labores istic fiant, neque etiam ipsae albores plus praestant quam naturae legi Sus illis definitum est. Nam terra non mimis suis feriis SI quiete flui debet quam arbores & homines. Non minore itaque labore, & temporis diuturnitate opus fuit ad ea investiganda quae ad illustrandam stirpium cognitionem evulgabuntur, quam iis qui, cum abunde haberent ut
per Omnem aetatem etiam cum maximo quaestu sine molestia vitam traducerent, perpetuo in suis muleis se continuerunt, ex libris quae oportuit ediscentes. Ne mirum igitur videatur, si qui alia studia se 1ati sunt, certa quaedam subtilia dc arguta de artium secretis aris gumenta, diu S: cum octo excogitata tam pro te dissolvere non potuerint: licet eum, qui in eorum album recipi cupiat. illa scire irecesse sit. Nonnullis sufficit ca didicisse quae docet toties repetita illa cantio. Ast alia desideria quae majore impetu impellunt ad ea cognoscenda quae minorem quidem utilitatem , sed graviores labores adserunt, sorte auia dient quod objectum est Lotophagis populis, qui utilitatem adseremia deserentcs,ea quae minoris momenti erant, sectabantur, dulcedine fructus Loti contcnti, qui tamen malum
alimentum praebet Sed non frustra cum Latinis dici possit,Trahit sua quemque voluptas: nemo enim ignorat, quemlibet id studium amplecti quod majorem voluptatem illi ad fert: sed nullum nostra opinione inveniri queat, quod huic praeserendum sit.
Sisceptatio, virium arborum cicurationem comprobans.
Ex ANTLAτi s laboribus, suo tempore nostra diligentia fructus nos Frcepturoatandem speramus. Olim Augusti illustrissimique & liberalis nostri Regis Majestas
mandatum dederat, ut stirpium gratia octo frui possemus: si d tale ocium ut consc- qui possem, graviores de dissiciliores labores subeundi fuerunt, quam Argonautis ut aureum vellus obtinerem: quod cum animadverteremus, existimavimus praestare id scrius consequi, quam nunquam, eamque adeo ob causam ingenium intcndimus, ut alia ratione id confeci ut nossemus. Hujus morae causa accidit, quoniam cium ipsi nostra scripta dc rerum in Alia ooservatarum effgies offerremus, etiam declaravimus in rebus majoris momenti quam illa erant, suae Regiae Majestati nos operam navare posse, modo nobis aliquas suppetias serret:&quod si ex rebus minimis aliquid conficere potuissemus, dignum quod donaretur tam Illustri persenae, ipsius adminiculo alia multo digniora posse conquiri. Sed ut beneficium unde provenit agnoscamus, Dominus de Monimo ten cy, Franciae Par, de Archimarschalcus uve Connestabilis, Princeps illustrissimus, S: publicae tranquillitatis amantissimus, istam causam sevendam suscepit; nobisque auctor fuit ut nostras observationes publici juris sacere inciperemus t nam illius S Cardinalis Castilionaei, qui privatim pecuniae summam, in sumtuum jam factorum Ob animalium picturas enumeratas subsisdium erogarum, liberalitate factum est, in devinctam adhuc sentiamus nostram Serpe
tum historiam ipsi Domino Connestabili, quoniam pecunias suppeditavit ad earum ic nes squae brevi in publicum evulgabuntur lculpendas: Λ quia, ipsis procurantibus, illam ad nostra studia fovenda pensionem a nostri liberalissimi & victoriosissimi Regis Maiestate obtinuimus: animadvertentes autem tempus emuere,& nostras de cultura deliberationes deservescere,tametsi non deesset voluntas ejus peritiam, atque plantarum notitiam
evulgandi, licet de multis adhuc dubitaremus: tum decretum fuit, non incommodum fore si rationes invenirentur, quibus eodem quod aiunt) cursu, duos lepores venaremur, ut videlicet discendo, alios nostrae nationis etiam doceremus, eaque ratione erueremus, ut neque nos falleremur, neque etiam alii. Sed in eo dissicultas consistebat, ut consorti possent: cum scripta magni momenti non esse existimaremus, nisi simul demonstra reu- turea de quibus Uebatur: hoc est, nisi, dum stirpium notitiam illustriorem reddimus,eas etiam vulgares emceremus: quod minime fieri potest absque patrocinio. Sed ante omnia. dum haec legitis, revocate in memoriam admirandam illam arborum ex adeo exiguis sominibus enatatum altitudinem. Semen etenim ex quo Platani, Cupressi, Alni, Salices, Populi, Betulia, Ostryae, Vimi, & Larices nascuntur,adeo exiguum est, ut quaelibet musicaeci brmica quantumvis parva, earum arborum Originem gestare. possint. Parum est altit am